Skip to main content

Full text of "Compendium historiae Ordinis Praedicatorum [microform]"

See other formats 




/• 



COMPENDIUM HISTORIAE 
ORDINIS PRAEDICATORUM 



SCRIPSIT 



ANGELUS MARIA WALZ O.P. 

S.r.O , ARCH^VARIUS, PROFESSOR 
APbD ^. ANGELICCM » DE URBE 



ROMAE 
I^IBRERIA HERDKR 




lCibrarics 




mmMMmmmmmmwmmmm. 



o 
o 



C/) 

-0 

XI 

> 

m 

D 

o 

> 

o 

XI 



> 
tn 
o 

XI 

m 
(n 

m 

H 

o 

i— 
o 

> 



w 

H 
X) 

> 
< 



o 

> 



> 
o 
7; 

■n 
c 
cn 

O) 







■ /^-o, ! 



N I 



fl 'P 






■"■:■■■ .■■ V' ■■. ■ 






■■ ': ■ .Mtt3^v^--4f> 







^ii;:.:^*? 



■;;;;',>vi ■*;,-, ■■^■:;^ •;*•;;«:■:. 












'■" '.■ ' .»'.;: I. 



COMPENDIUM HISTORIAE 

s 

ORDINIS PRAEDICATORUM 



SCRIPSIT 



ANGELUS MARIA WALZ O. P. 

u 

S.T.D.,ARCHIVARIUS, PROFESSOR 
APUD « ANGELICUM » DE URBE 



■ * * - 

» 1 1 



ROMAE 

LIBRERIA HERDER 

MCMXXX 



^ 




'D 



b^ 



Vlat^o 



• •* * •• 



« • 
• • 



• •: 

• •- 



•» -•• •• 
• • • • 

1 a •»• •• 

• • • • • 

• • • • • 



Omnia iiil'a reservantur. 



Attentis votis duorum revisorum ex Ordine opus, cui titulus : Gom- 
pendium historiae Ordinis Fratruin Praedicatorum auctore P. An- 
gelo M. Walz, typis edi, servatis servandis, permittimus. Datum 
Diisseldorpii, in festo Omnium Sanctorum, die 1. Nov. 1929 (Reg. 
pag. 135). Fr. Thomas M. Stuhlw^iss^wbjarg O.P. Prov. Teut. 

Imprimatur. -}- losephus Palica .Archiep. Philipp., Vicesgerens. 



Tip. "Angelioa,, - Roma. 

V 



^ 






909813 



Reverendissimo Patri 

MARTINO STANISLAO GILLET 

Magistro Generali Ordinis Praedicatorum 
in filiale obsequium 



« Superiores universi doeumentoruin curam efc hi- 

storiae nostrae studium inter Fratres fovere satagant ». 
Constit. O.P., ed. 1924 n. 35((. 

« Sic igitur decus atque lionorem gentis nostrae cu- 
stodiemus ». R.mus p. Friihwirth in praef. ad xinalecta 
Ordiiiis, 1. Nov. 1892. 



LECTORI BENEYOLO 



Compendium seu manuale historiae ordinis fratrum Praedica- 
torum in votis plurium iam diu erat. Et quidem dignitas, qua ordo 
iste in Dei Ecclesia plantatus vixit et virescit, consignationem capitum 
maiorum eius historiae postulare videtur. Nec rei nostrae amore 
excaecamur, dum dignitatem ordinis nostri primo loco nominamus, 
teste enim cLmo Edmundo Mart^ne O.S.B. : « Tanta est ordinis Prae- 
dicatorum praestantia, tanta sunt eius in ecclesiam bene merita» 
ut quaecumque ipsum tangunt, vel minima antiquitatis monumenta 
praeterire sit nobis religio » (AmpL colL VI 331). — « Ees e«t prae- 
terea et immensi operis, ut quae supra septingentesimum anmim 
repetatur ». His verbis Titi Livi e praefatione ad suarum historiarum 
libros mutuatis alia ratio affertur, quae rerum ab ordine Praedica- 
torum gestarum annotationes conficiendas reddit acceptas, nempe 
ordinis antiquitas veneranda. — Instat demum tertio loco ratio- 
concurrendi in campo colendae historiae. Possident alii ordines plu- 
res compendia suae historiae, praecipue fratres Minores praeclai'um 
manuale historiae ordinis auctore p. Heriberto Holzapfel composi- 
tum. Quare prorsus decet, ut ordo Praedicatorum res suas non te- 
gumento oblivionis abscondat, sed illas aspicere volentibus et ina- 
xime suis professis ipsis proponat. 

Ilae utiqu« rationes pro aliqua expositione saltem brevi histo- 
riae ordinis fratrum Praedicatorum efficaciter militant. At nunc de 



modo proponendi rem, id est de opportiinitate compendii historiae 
ordinis quaestio oritur. 

Brevitas quidem operis et ipsius historicae inspectionis circa 
resi gestas ordinis nostri favet tum illis, qui in variis partibus histo- 
riae ordinis sunt periti, ut magis lineas generales et factorum inter 
se nexus prae multitudine singularium eventuum ac personarum 
percipiant, tum illis, qui instructionem de historia ordinis quaerunt, 
ut cognitionem ordinatam et systematicam historiae ordinis sibi 
acquirere possint. 

Ceteroquin nemo ipsam necessitatem vel utilitatem compendiosae 
expositionis de historia dominicana infitiatur. Imo in capitulo gene 
rali Venlonensi anno 1913 (p. 205, n. 191) non solum coijimissum 
fuit (( r.mo magistro ordinis ut confici procuret ab aliquo ex nostris 
manuale historiae totius ordinis » verum etiam (ibid. p. 203, n. 183) 
ordinatum, (( ut in quocumque studio ordinis instituantur lectiones 
de historia ordinis nostri ». Huic patrum capitularium voluntati et 
ordinis desiderio obsecundans r.mus p. Theissling ex anno 1921 cur- 
sum histcwiae ordinis. in Collegio Angelico de Urbe (ut nonnisi 
studiiim nostrum primarium citetur) instituit et r.mus p. Paredes 
manuale historiae ordinis compilandum decrevit. Tandem r.mo p. 
Gillet ordinem gubernante, datum est Compendio huic lucem adspi- 
cere. 

Qiiot et quantae difficultates in elaborando huiusmodi compen- 
dioso opere essent, nimis et sensi et sentio. Imprimis ex fine lucu- 
brationis non tam ad ornate et copiose narrandum, quam ad bene 
informandum attendere debui. Si deinde ex una parte repetitiones 
vel ad idem argumentum allusiones plus una vice propter necessi- 



tatem tractandae materiae inveniuntur, ex alia parte enumeratio- 
nes nominum pro more promptuarii interdum datorum utpote a 
lectoribus amplius evolvendae evitari non potuerunt. Demum in- 
tensi, quos feci, conatus tum clare et distincte disponendi quaestio- 
nes diversas tum generalioris considerationis rerum, sapientem nul- 
lum effugient. 

Id certe meriti Oompendium praeiacens habet, ut non solum e 
serie velleitatum librariarum ad exhibitionem historiae brevis, uni- 
versalis, fundatae ordinis Praedicatorum adducat sed etiam ipsum 
velut synthesis ad inspiciendum ac consulenduin, imo tamquam 
dux addiscendarum reirum commodo cupidorum esse valeat. 

lis autem omnibus, qui me in libro conficiendo aut revisione ac 
consilio aut rei vel latinitatis correctione iuvarunt, maxime An- 
tonino Mortier, Stephano Vallaro S. T. M.,AmbrosioBa6i6 S. T. M., 
Hieronymo Wilms S. T. L., Bennoni Biermann S. T. D., ill.mo et 
r.mo d.no Blasio Verghetti, gratias ago. Atque ut quicumque lucu- 
brationem hanc districte iudicaturi sint, verba praefationis huius et 
legant et benigne recolant, sincere exposco. 



Mense septembri 1929. 

AUCTOR 



Index partium 

INSORIPTIO , . . . . .III 

LEOTORI BBNEVOLO ! V 

HISTORIA FRATRUM PRAEDICATORUM. 

I. Pars, Ab initio ad annum 1507. 

^ I, Evolutio generalis. 

a) Fundatio ordini^ (1206-1221). 

§ 1. Summarium vitae S. Domlnici j 

§ 2. Oharacter et momentum S. Dominicl jq 

§ 3. Praedecessores, natura, nomen ordinis Praedicatorum . . j^ 

b) Expansio et plenitudo actionis '1221-1291). 

§ 4. Roboratio ot ampliatio ordinis sub B. lordano .... «ft 

§ 5. Oodificationes constitutionum lordaniana et Raymundiana . . ^g 

§ 6. Generalatus venerabilis loannis Teutonici . . . . qj 
§ 7. Res ordinis ab anno 1252 usque ad depositionem magistri Mu- 

nionis 34 

c) Exuierantia ordinis et partialis dilapsus (1291-1380). 

§ 8. Series magistrorum generalium ^j 

§ 9. Quaestiones de paupertate. Dissensus ordinis cum Benedicto XII ^g 

§ 10. Sortes ordinis post pestem . . .• ^g 

d) Aevum ohservantiae instaurandae (1380-1507). 

§ 11. Regimen ordinis durante schismate occidentali . . . g^ 

§ 12. Origines et normae reformationis Raymundianae • • • 58 

§ 13. Progressus reformationis regularis q2 

§ 14. A magistro Texier ad niortem magistri Auribelli • • • 67 

§ 15. Maglstri generales 1474-1507 . gg 

II. Constitutio ordinis. . 

§ 16. Magister generalis eiusque vices gerentes «3 

§ 17. Socii magistri ordinis. Procurator generalis .... ^g 

§ 18. Capitulum generale. Oapitulum generalissimum • • • 79 

§ 19. Provinciae. Priores et capitula g^ 

§ 20. Oonventua singuli, Priores et fratres conventuum • • • 88 

§ 21. Visitatores. Protector ordinis ... ... gg 



X 



Index partiuiu 



III Vita et actio ordinis 



a) reUgiosd. 



§ 22. Liturgia. Preces privatae . 

§ 23. Devotiones et confraternitates . 

§ 24. Fratres martyrio vel pietate illustres 

§ 25. Cultus sanctorum et beatorum . 



99 
109 
116 
119 



b) scicntifica. 



§ 26. Rationes studiorum. Res libraria . 

§ 27. Studia conventualia, solemnia, generalia 

§ 28. Problemata scholastica. Thoraismus 

§ 29. Fratres doctrina et lltteris insignes 

§ 30. Rerum ordinis scriptores .... 



124 
130 
137 
143 
149 



c) apostoitca. 



§ 31. Ratio praedicandi. Formatio praedicantium 

§ 32. Exercitium praedicationis apud fldeles .... 

§ 33. Missiones apud infideles. Opera unionis ecelesiasticae 

§ 34. Servitia pro Ecclesia 

§ 35. Inquisitio 

8 36. Merita de societate civili et de artibus .... 



153 
160 
166 

178 
182 

187 



IV. Evolutio provinciarum. Statistica generalis. 



§ 38. 

§ 39. 

§ 40. 

§ 41. 

S 42. 

§ 43. 

§ 44. 

§ 45. 

8 40. 



Ratio et divisio provinciarum ]9(} 

Provinciae in paeninsula iberica 202 

Provincae gallicae -205 

Provinciae italicae 210 

Provinciae in Hungaria, Dalraatia, Polonia, Bohemia . • 219 
Provindae Teutoniae, Saxoniae, Daclae ..... ^24 

Provinciae insularum britannicarum »29 

Provinciae Graeciae, Terrae sarctae. Societas Peregrinantium. 

Ordo unitus Armeniae . . 236 

Congregationes observantiae 242 

Statistica generalis ^^g 



V. Habitudo ordinis ad clericos et ordines alios. 

§ 47. Relatio .ordinis ad clerum saecularem .... 
(^ 48. Commercium ordinis cum aliis ordinibus 



249 
252 



Index partium >^j 

II. Pars. Ab anno 1507 ad annum 1804. 

I. Evolutio generalis. 

a) Beformatio contiimata. Extensio et defectio partium ordinis 

(1508-1578). 

§49. A magiistro Caietano ad Seraplilnum Oavalli . . . .257 

§ '60. Statuta capitularia, pontiflcia, Tridentina de observantia . 261 

§ 51. Legislationis augmentum et cura 263 

I 52. Stemma ordinis 265 

b) Bestrictio lihertatis ordinis (1578-1649). 

§ 53. Industriae reformationis protractae 268 

I 54. Regimen ordinis 270 

c) Temtms ahsoluti regiminis (1650-1747). 

§ 55. Oharacteres novi in ordine vigentes 274 

I 56. Quaestiones legislativae et administrativae 277 

§ 57. A magistro de Marini ad magistrum Ripoll 279 

d) Besistentia contra Illuminatismum (1747-1804). 

§ 58. Moderatores supremi 283 

§ 59. Ordo tempore IUuminatismi et rebellionis gallicae . . . 235 

II. Constitutio ordinis. 

§ 60. Magister generalis. Vicarii generales 287 

I 61. Procurator ordinis. Socii et officiales cufiae magistri generalis 289 

I 62. Oapitulum generale 293 

§ 63. Provinciae earumque administratio et officia .... 296 

§ 64. Oonventus eorumque priores, fllii, offlcia 298 

§ 65. Cardinalis protector. Visitatores 301 

III. Vita et actio ordinis. 

a) religiosa. 

§ 66. Liturgia. Preces privatae 304 

§ 67. Devotiones et confraternitates . . 309 

^^ 68. Fratres pietate vel martyrio illustres . . . . . .314 

§ 69.. Oultus sanctorum et beatorum 314 

ib) soientifica. 

§ 70. Rationes studiorum 320 

:§ 71. Domus et collegia studiorum. Res libraria 322 



XII Index partium 

§ 72. Problemata thomistioa 3 27 

§ 73. Fratres doetrlna et litteris iusignes 332- 

§ 74. Historiographia dominicana . .343. 

e) apostolica. 

§ 75. Ratio praedicationis et ministerii sacri . . . . .340 

§ 76. Praedicatores celebriores 348. 

g 77. Pugna contra haereses. Cura catholicorum in Europa septen- 

trlonall . 351 

§ 78. Missiones apud infideles. Opera unionis eeclesiasticae . . 362" 

I 79, Servitia pro Ecclesia 377 

§ 80. Merita de soeietate civili et de artibus . . • . . . •382' 

IV. Provinciae et congregationes. Statistica generalis. 

§ 81. Provinciae et congregationes linguae hispanicae et lusitanae 387 

§ 82. Provinciae et congregationes Galliarum 39T 

§ 83. Provineiae et congregationes Italiae . . . . . 402 
§ 84. Provlneiae et eongregationes Europae centralis et septentrio- 

nalis 409- 

g 85. Provineiae insularum britanniearum 414 

§ 86. Provinciae et congregationes Europae orientalis et Asiae vi- 416- 

cinioris . . . . 42L 

§ 87. Statistiea generalis 

V. Habitudo ad clerum utrumque. 

§ 88. Relatio ordinis ad clericos et ordines alios . . . . . 42ft 

III. Pars Ab anno 1804 ad annum 1929. 

I Evolutio generalis^ 

§ SQ. Discrimen ordinis divisi ' . . . . 43^ 

§ yO. Moderatores supremi 1804-1872 *36- 

§ 91. Moderatores supremi 1872-1929 ^^O 

§ 92. Acceptiones observantiae 442 

§ 93. Progressus codifieationis legum 445 

8 94. Habitudo ordinis ad alios ordines et eongregationes . . . 448 



II. Constitutio ordinis. 

§ 95. Magister generalis, Vicarius generalis. Eorumque adiutores 



§ 96. Capitulum generale ......... 

§ 97. Provinciae et congregationes earumque regimen et status 

§ 98. Conventus et domus. Administratio et filii .... 

§ 99. Visitatores, commissarii. Protector ordinis .... 



449' 
453 
454 
457 
45» 



Index partiiim XIII 

111. Yita et actio ordinis 



«.) religioHa. 



I 100. Llturgla. Preces conventuales et prlvatae 460 

§ 101. Devotiones et confrateriiitates 463 

§ 102. Fratres pietate vel martyrio illustres 462 

:§ 103. Cultus sanctorum et beatorum 473 

li) scvmtifica. 

§ 104. Rationes studiorum . -475 

.§ 105. Domus et collegia studiorum . ^rja 

§ 106. Thomismus. Editiones operum S. Thomae Leonina et aliae . aqo 
I 107. Fratres doctrina et litterls clari. Epliemerides . . . -485 

^ 108. Rerum ordinis scriptores ^«g 

e) apostolica. '^ 

i 109. Ratio praedicationis efc ministerii sacri 49 1 

§ 110. Praedicat egregii 492 

.§ 111. Promotio rei catliolicae inter protestantes et scliismaticos. . 495 

I 112. Missiones exterae apud Infideles 4.95 

§ 113. Servitia pro Ecclesia 504 

;§ 114. Merita de societate civili et de artibus . . . . . . ^qq 

IV. Evolutio ditionum. Statistica generalis. 

§ 115. Provinciae linguarum hispuKicae et lusitanae . . . .508 
§ 116. Provinciae Italiae, Dalmatiae, Melitae. Oongregationes Ra- 

gusina et Orientis 512 

§ 117. Provinciae et congregationes gallicae, Belgii, Canaderisis . . 516 
§ 118. Provinciae Neerlandiae, Germaniae, Austriae et Hungariae, 

Bohemiae, Poloniae, Russiae . 518 

§ 119. Provinciae Angliae, Hiberniae, Americae septentrionalis . . 52 

^ 120. Statistica generalis 522 

HISTORIA SORORUM ORDINIS PRAEDIC4T0RUM. 

§ 121. Origo et constitutiones sororum 526 

1 122. Habitudo sororum ad ordinem fratrum Praedieatorum . . 527 

§ 123. Historia sororum a saeculo XIII ad saeculum XV . . . 528 

;§ 124 . Historia sororum a saeculo XVI ad saeculum XX .... 534 

HISTORIA TERTH ORDINIS PRAEDICATORUM. 

§ 125. Origo et regula tertii ordinis 538 

■§ 126. Membra insignia. Statistica tertiariorum 540 

;§ 127. Tertius ordo conventualis maxime sororum .... 542 



XIV Index partium 



CONSPEOTUS ARCHIVORUM BT LIBRORUM SAEPE ALLATORUM. 549 

NOTAE ARGUMENTORUM AD TEXTUM. 669 

APPENDIOES 

Tabiilae magistrorum generalium 638 

Tabulae capitulorum generalium ... . . 639 

Tabulae cardinalium ex ordine assumptorum . . 641 

Tabulae sanctorum et beatorum 642 

INDBX PBRSONARUM. 644 



HISTORIA FRATRUM PRAEDICATORUM. 

I. PARS. AB INITIO AD ANJNUM 1507. 

I. Evolutio ^eneraUs. 
«) FUNDATIO ORDINIS (1206 - 1221). 

Gregorius IX in bulla canonizationis S. Dominici a fonte sa- 
pientiae verbo patris Domini lesu Ohristi, cuius natura bonitas, 
cuius opus misericordia exordiens, sanctos spiritu Dei et fidei 
agitatos quosdam utriusque testamenti ebrumque conatus ad fir- 
mandum et dila,tandum regnum Dei recenset. Eelevat Gregorius IX 
praecipue seriem martyrum, ordinis S. Benedicti, ordinis Cistercien- 
sis, et demum — tunc « impraesentiarum » — ordinum Praedicato- 
rum et Minorum. Et quidem sancti fundatoris ordinis fratrum Prae- 
dicatorum laudes describens in eo vim facit, quod Dominicus « quan- 
doquidem inexplicabile gaudium de zelo concipiens animarum ad 
eloquia Dei dedit animum et per evangelium Ohristi multos generans, 
in conversione tam strenuae multitudinis evangelicae dignitatis of 
ficium profitentis nomen et opus in terra meruit obtinere maiorum. 
Pastor et dux inclitus in populo Dei factus novum Praedicatorum 
.ordinem instituit meritis, ordinavit exemplis nec miraculis confir- 
mare desiit «^ 

§ 1. Summarium vitae S. Dominici. 

In Hispaniae septentrionalis parte Oastellae veteris urbs inve- 
nitur cui nomen Uxama (Oxoma, vulgo Osma), quae episcopali sede 
et magnis ornamentis illustrata inter nobiles civitates illius regionis 
numeratur. Adiacet viae, quae fluvium Durium versus Vallisoletum 
comitatur. In Uxamensi agro et dioecesi oppidum Oalaroga situm 
est, cuius turris permag]^a aevum illud revocat, in quo Hispani con- 
tra Mauros dimicabant^ Oalarogae circa annum 1170 honestiore 



2 • Evolutio generalis 

loco patre Felice matrfc vero loanna Dominicus, ordinis Praedica- 
torum dux et pater futurus, in lucem editus est. Nomina fratrum 
eius maiOrum natu duo cognoscuntur, nempe Antonii et Mannis. 
Ex quibus ille sacerdos factus hospitium pauperum postea direxit, 
dum iste circa 1215 instituto religioso sui fratris etiam sacerdos ef- 
fectus se addixit. Dum antiqui biograpM S. Dominici characterem 
nobilis eius originis non tangunt, in saeculis posterioribus Felix ex 
stirpe Gusmanorum et loanna ex familia de Aza processisse di- 
cuntur. Nomen infanti impositum est Dominici, a S. Dominico 
abbate Exiliensi sumptum, ad cuius sepulchrum loanna mater 
praegnans peregrinationem fecerat^. 

Praesagia duo infantis orituri incunabula eiusque vitam et vir- 
tutem coUustrantia missa facere non debemus. Primum chronolo- 
gice ab auctoribus inde a saeculo XIII sic narratur. « Mater prius- 
quam ipsum conciperet.... vidit in somnis se catulum gestantem in 
utero, ardentem faculam baiulantem iij ore, qui egressus ex utero 
totam mundi faciem inflammabat. In quo quid detur intelligi, ne- 
mo qui praedicatorem in catulo, in ardente vero facula divinum e- 
loquium sacra attestante scriptura, designari recordatur, ignorat»'. 
Alterum chronologice a lordano iam refertur : nempe de stella in 
fronte parvuli a Deo caelitus ostensa, dum Dominicus baptizaretur. 
Dominicus « fuit ab ipsis cunabulis indolis valde bonae et iam ma- 
^num aliquid insignis praeconizabat infantia, quod futurum ma- 
turiore praestolaretur aetate »*. Post eruditionem in foculari do- 
mestico receptam, anno aetatis septimo commissus est curae avun- 
€uli sui archipresbyteri in loco Gumiel de Izan, ut elementis litte- 
rarum imbueretur et in exercitio pietatis proficeret. 

Ad ampliorem formationem, dum aperte ad clericalem statum 
aspirabat, Palentiam ivit, ubi schola cathedralis boni nominis ex- 
sistebat, ut ibi liberales scientias addisceret. Eas demum cum the- 
ologiae studio mutavit. Maturum iam virum in christiana lege ei 
practicum Dominicus studens Palentiae se monstravit, cum opus 
lllud caritatis sublevandae egestatis famelicorum per venditionem 
librorum sibi necessariorum « cum omni supellectili sua » prae- 
l>uerit in exemplum « aliorum theologoruni et magistrorum ». IUo 
tempore episcopus Oxomensis Martinus Bazan capitulum suae ca- 
thedralisi ecclesiae reformare et in capitulum regularium canonico- 
rum constituere ratus est. Inter viros ecclesiasticos quos ad eum- 
«dem finem attraxit quidam Didacus de Acebes eminebat, qui mox 



Summarium vitae S. Dominicl 3 

prior . Oxomensis iiominatiir. Qiii Didacus congregationem bonorum 
canonicorum novis viris auxit. Dominici bona fama ad aures epi- 
scopi Oxomensis forsitan per Didacum pervenit. Sacerdotio ini- 
tiatus Dominicus iuter canonicos ecclesiae Oxomensis cooptabatur 
atque unus ex ferventioribus canonicis capituli Oxomensis appro- 
batione archiepiscopi Toletani et regis Alfonsi VIII et Innocentii 
Papae III 1199 muniti, habebatur. Secundum regulam S. Augustini 
et constitutiones ecclesiae Oxomensis vivens intense spiritu profecit, 
pietate et caritate confratribus et proximis amabilis. Imo non ob- 
stante sua iuventute supprior capituli electus fuit. 

Tn statu canonici regularis Dominicus communitatem regula- 
rem et sacerdotium et sacrum ministerium colebat. Haec conditio, 
quam in centi'o reformationis ecclesiasticae Oxomensi habebat, eum 
ad futurum munus praeparabat. Cum Didaco priore capituli et ab 
anno 1201, episcopo Oxomensi viro zelantissimo saepius ideas sacri 
officii et salutis animarum certe communicavit^. 

Oxomensis episcopus desiderio eundi in missiones flagrans, Ro- 
mam iter instituit, ut a Summo Poutitice probationem suae ideae 
acciperet et renuntiationem muneris episcopalis consequeretur. Do- 
minicum suppriorem viae comitem delegit. Hac occasione etiam 
regi Alfonso VIII favorem praestitit, dum huius nuntium ad filiam 
suam Blancam tunc cum viro suo Ludovico coronae Franciae herede 
in Marchiis Aquitaniae commorantem assumeret^. Anno 1206 Hi- 
spaniam relinquentes Didacus et socii eius, Tolosam pervenerunt. In 
hospitio, quo pernoctabant, ipse hospes domus, sicut plurimi suae 
gentis, haeresi deditus erat. Quem Domiuicus alloquens et de errore 
convincens ad fidem reduxit. Salutis animarum fervore incensus dis- 
cussionem et institutionem religiosam alii dandam Dominicus prae 
jsua quiete eligens in initio suae publicae actionis exemplum splen- 
didum dedit. Postquam peregrini monasterium Oistercii devotionis 
causa visitaverunt, ad Urbem profecti sunt. Ibi Didacus coram In- 
nocentio III petitionem de abdicando episcopatu et interitione ad 
missiones eundi edixit. Attamen Papa petenti non acquiescens ei 
-ad dioecesim snnm redire iussit. Redeuutes apud civitatem Montis- 
pessulaneiisem, quae catholicam fidem in medio depravationis re- 
ligiosae servaverat, legatos pontificios pro superanda haeresi in 
Oallia meridionali coustitutos Arualdum abbatem, Petrum de Ca- 
stronovo ac Radulphum monachos Cistevcienses salutarunt, qui ani- 
mum despondebant ob insuccessus, quos passi sunt. Praedicaverant 



4: EvolTitio geiiernlis 

qiiidem, sed etiam miuis, vi, excommuuicatione proces^serant. Qua. 
de causa, influxum et fiduciam nou excitaverant, praelatis ecclesia- 
sticis eos minime iuvantibus, ]irincipibus et nobilibus cum civitati- 
bus plurimis eis se opponentibus. Haeretici legatos pontiftcios deri- 
debant. 

Eorum taedii causam bene intellexit Didacus. Eam autem si- 
cut ipsam methodum Cister(iiensium legatorum suj)erare conatus est,. 
indicando modum, quo praedicatio verae fidei efficacior et validioi- 
redderetur, ut nempe « per omnia formam apostolicam imitantes » 
pedites irent et non cum exteriore apparatu poni])ae i^raelatitiae 
a.])jiarerent. 

Verbum exemplo roborare promisit. Equos snos et comites et 
supellectilem Oxomam remittens, secum Dominicum retinuit. Ab- 
bas Arnaldus ad celebrandum capitulum Oistercium abiit, dum Pe- 
trus de Oast]'onovo et Radulplius Didacum sequebantur. Temj^ore 
aestivo aniii 1206 quatuor bi viri Montepesisulano exeuntes velut pau- 
pei'es jiraedicatores spiritu apostolico praedicabant et in locis Be- 
terreiisi, Oarcassonneiisi, Montei^egalensi dis])utabaiit. Petrus de (Ja- 
stronovo mox viros modo apostolico ])rocedente« reliquerat, cum ei 
magis pugna violenta quam persuasio veritatis medium aptum ad 
convellendum liaereticorum errorem visuni fuerit. Mense octobri 
1206 i^ost disputationem ijraeclaram Montisregalis liabitam Dida- 
cus cum Dominico et Kadulpho per regionem euntes ];)raedicabaiit, 
etiam de fundatione Pruliana cogitando et, cum duodecim abbates 
Oistercienses abbatem Arnaldum comitantes advenissent, hos eorum 
talem missionis normam servandam edocebant. Licet Innocentius 
Pa]>a die 17 novembris anni 1206 legato Radulpho methodum a]>osto- 
licam hanc ])ro omnibus praedicatoribus inter liaereticos Galliae me- 
ridionalis commeudaverit, opus conversionis ])acificae ex instante 
bello Albigensium per legatos pontificios et exercitum catholicorum 
impediebatur. Didacus auteni ad dioecesim remeare voluit, ut ibi 
negotia sua jDerticeret et novae domui Prulianae pecuniam afferret. 
Institiita celebri disi^utatione Apamiis cum Durando Oscensi (de 
Huesca) exeunte anno 1206 Didacus episcopus gallicas partes reliquit 
cum intentione eo revertendi « et tunc demum cum assensu D. Pa- 
])ae in illis partibus aliquos ordinare viros ad praedicandum idoneos 
quojMim esset officium, haereticorum errores semj^er elidere et tueu- 
dae veritati non deesse ». Non autem rcA-ersus est, cum die 6 fe- 
bruarii 1207 obierit^. Dominicum vero liaec mors sui yjaterni amici 



Suiuiuiirium vit.ie kS. Doujiuioi 5 

diire affJixit. At fnictnni copiosum praedicundo et de universiiliove 
praedicatione coj>it{indo collegit dui'antibus annis expeditionis cruce 
«ii^iuitoruin in liaereticos illatae (1 200/18) ^. Stationem missionariam 
Prulii ampliavit et securi.s adiumentis instruxit, qnae etiam a duce 
exercitus comite Simone i\lontist'ortis sibi gratissimo petiit. Prulii 
in iuitio conoregatio feminarum « conversarnm » id est ad opus Deo 
dicatum se dantium cura ])idaci insjititutum fuerat, ut ibi per fe- 
minas in catbolica vita solidatas adulescentulae vera flde imbue- 
reutur. Plx parte catliolica huiusmodi institutiones eo vel magis de- 
siderabantur, cum liaeretici iis praeci])ue et quidem locu])letibus 
iivf luxum ma.i>num sibi i^raei^arabant. Mense decembri 120G domus 
]*rnliana constituta fuit nominato ]Dominico vicario et Gnillelmo 
Olaret syndico. Sul) nomine « sanctae praedicationis »" communi- 
ter flesignabatur. Ad eius consummationem autem multa ])ecunia 
opus erat, (juam Didacus Oxonme colligere intenderat. Eo defuncto 
Dominicus mauno animo rem Prulianain continuavit, reditus et 
pi'otectores ])ro instituto nascent6 quaerens. Et anno 1211 vita mo- 
nachalis mulierum Prulii congregatarum incoepit, duni Dominicus 
domum regebat, actionem suani missionariam de cetero ])rosequens 
et velut canonicus Oxomensis sem]3er ap]iarens. Seipsum in sigillo 
])raedicatorem minimnni aut praedicationis humilem ministrum vo- 
<iiit. Collaboratores ])aucos habuit, inter quos Cruillelmum Claret et 
DominK'um His])anum. Tempore annorum difticilium, deficiente snc- 
cessu manifestiore, Dominicus apostolicum spiritum suum non so- 
luni raclicavit sed et auxit. Post victoriam mense septembri 1213 ad 
Murellum (jMuret)'" super haereticos reportatam (Dominicns tunc 
vicarius generalis dioecesis Carcassonensis exsistens preces fundendo 
cum aliis maioribns clericis vicinus adstitit) et reddita Tolosana ci- 
vitate catholicis ()])US'' ])raedicationis a Dominico desideratnm Tolo- 
sae stabiliri ])otuit, (]uo hieme 1214/1.5 se contulerat primum solus 
apud ])iani mulierem hospitio rece])tu«. l^x niense aprili 1215 in do- 
mo Petri vSeila habitare ac socios adventantes S])iritu apostolico eru- 
dire coe])it. Ita mense a])rili 1215 Tolosae yirimus conventus praedi- 
catorum formatus est. Mox e])iscopns Tolosanus Fulco Dominicum 
et socios eius praedicatores dioecesanos nominavit (^t fecit assignans 
eis sextam ])aTtem omnium (lecimarum suae dioecesis « ad libros et 
siistentationem )) comparandos. Qnae associatio praedicantium or- 
(lo religiosus a])pel]ari nequivit, attamen intentioues et cogitationes 
de oriline condendo versabantur. Praedicatores illi cultores pauper- 



6 Bvolutio generalis 

tatis vocantur. Si eis aiitem reditiis conceduntur, probabilius ex 
usu illius temporis ab episcopo elargiti sunt, cum clericus mendicare 
non debuerit. S. Dominicus autem ideam apostolicorum praedi- 
cantium pauperum non derelinquens opus suum lente in Ecclesia 
introducere speravit. 

Indicto concilio Lateranensi IV et episcopus Tolosanus Fulco 
Komam profectus est in comitatu Dominicum secum ducens, qui 
jnstitutum sam pro tota Ecclesia approbari et protectioneiii ponti- 
iiciam pro domo Pruliana babere desideravit. Privilegium pro mo- 
nasterio Pruliano die 8 octobris 1215 a cancellaria datum est. Neso- 
tiationes autem de ordine Praedicatorum protraJiebantur, quia du- 
IDlex ratio Innocentium III cautum reddidit. 

Primo enim loco concilium Lateranense novois ordines admit- 
tere noluit et deinde praedicatio iuxta conceptum Dominici non so- 
lum reformationem modi verbum divinum proponendi inter haereti- 
cos spectabat, sed ad reformationem -totius curae animarum per 
praedicatoresl apostolicos et paujperes exercendae. Ideo Papa Do- 
minicum dimisit eo consilio dato, ut regulam quamdam approbatam 
cum fratribus eligeret et postea denuo Romae de confirmando suo 
instituto tractaret. Dominicus ergo malens magna pro Deo perfi- 
cere, non in praedicatura dioecesana Tolosana quam rite et iuridice 
exercebat stetit, sed non obstantibus difficultatibus naturae potius 
canonisticae vocationem suam de opere praedicationis universalis 
condendo continuavit". Convocatis sociis suis^^ (habetur capitulum 
« f undationis » ordinis anno 1216) regulam iam exsistentem sequen- 
dam elegerunt eamque S. Augustini, deinde institutiones cuiusdam 
corporationis iam approbatae assumere debebant, de quarum na- 
tura certi nihil uarratur. Vi regulae electae Praedicatores ad ma- 
gnam familiam canonicorum accesserunt. Et Dominicus pro more 
religionis canonicae ecclesiam quamdam sibi ab episcopo et capitulo 
dioecesano impetravit. Dataque est priori et magistro Praedicatorum 
fratri Dominico et sociis praesentibus et futuris capella S. Eoma- 
ni, cui iura paroecialia non erant. Mense augusto habitacula hu- 
milia apud sacellum S. Romani, conventu formaliter erecto, reci- 
piebantur. Relationes Praedicatorum ad dioecesim immutatae ma- 
nebant. Interea lunocentius III e vivis sublatus) fuit succedente ei 
in Sede Apostolica Honorio III. Quem mox Dominicus adiit et ab 
eo causam sui ordinis peroravit et die 22 decembris 1216 pontificiam 
confirmationem duplici bulla expressam obtinuit. Quae confirmatio 



Suiumarium vitae S. Dominici 7 

iii una duarum bullarum, a diplomaticae rei peritis iuxta speciem 
suam vocata « minore », enuntiatur et sic sonat : « Honorius episco- 
pus servus servorum Dei, dilecto filio fratri Dominico priori Sancti 
Romani de Tolosa et fratribu& tuis regularem vitam professis et pro- 
fessuris salutem et apostolicam benedictionem. Nos attendentes fra- 
tres ordinis tui futuros pugiies fldei et vera mundi lumina, confir- 
mamus ordinem tuum cum omnibus castris et possessionibus habi- 
tis et habendis et ipsum ordinem eiusque possessiones et iura sub 
nostra gubernatione et protectione suscipimus. Datum Romae apud 
Sanctam Sabinam XT kalendas ianuar. Pontificatus nostri anno 
primo ». 

In hac bulla tria dicuntur : idea ordinis, confirmatio ordinis^ 
moderatio pontificia^^. Si nomen ordinis speciale non apponitur 
(quod tamen fit die 11. februarii 1218)^* neque qualitas huiusmodi 
religionis, et si bona adhuc nominantur, haec ex evolutione operis 
S. Dominici a coarctatione Lateranensi ad pleniorem libertatem in- 
telligenda videntur. Eodem die 22 decembris 1216 Honorius III do- 
cumentum solemne edidit, quod a diplomaticis « privilegium » nun- 
cupatur, et cum formula pariter aliis ordinibus sive monachalibu» 
sive canonicalibus dari solita incipit. Quod privilegium « Religiosam 
vitam eligentibus » ordinis canonici secundum regulam S. Augustini 
prope ecclesiam S. Romani Tolosanam viventis « perpetuis ibidem 
temporibus inviolabiliter observari » vult et iura eius tuetur , de in- 
teriore utique scopo silet, at multa de exteriore forma et quidem 
traditionali loquitur. Dum in privilegio res materiales ad modum 
consuetudinis canonicalis sub protectione Sedis Apostolicae assu- 
muntur et de eis « quae maximi erant ponderis atque ordinem inti- 
mius spectantia, omnino » tacetur^^, in bulla minore potius idea a- 
postoiica S. Dominici exprimitur, quae et sequentibus diplomatibus 
pontificiis semper magis commendatur. 

Urbi valedicens et cardinalem Hugolinum Ostiensem fautorem 
specialem salutans, Dominicus mense februario 1217 Tolosam re- 
versus est, ubi fratres de statu inquietudinis politicae lamentati 
sunt. In incertitudine rei Tolosanae Dominicus digitum Dei perce- 
pit demonstrantis ordinem Praedicatorum ubique iam hunc diffun- 
dendum esse. Ideo in festo beatae Virginis in caelum assumptae, an- 
no 1217 Dominicus Tolosae fratres suos in varias partes orbis mi- 
sit : 4 in Hispaniam, 7 Parisios ut ministerio incumberent et in u- 
nione praecipui studii illiug aevi dispositionem scholastiam Praedi- 



.,S JOA-ohitu) .«piioralis 

catorum f^H-mareiit. Blni et bini Tolosae et Prnlii manere flehehant. 
Dominiens assnmpto socio Ronnim profectus est, de constitutione 
sui ordinis plnra apud cui-iam Romanam negotiatnrus. Pro ordin«; 
per oii)em ab anno 1217 diffuso conlirmationem univers.aiem obtine- 
i-e imprimissategit, (]uani die 11 februarii 1218 plene assecntns est^". 
Dum mense febrnavio fratres qnosdam Bonouiam destinavit, die 
30 martii 1218 i)ro monastei*io Pruliano simile pnvileoium « Keli- 
«iiosam vitam elioentibns » obtinuit ac antea conventus fratrum To- 
losae receperat. Ilos successus multis a.maritudinil)us Dominicus 
miscuit, nam fratres d\m in iiisi^aniam missi ad enm revertebantnr 
itemqne fratres Parisienses et Bononienses difficultatibns ]jreme- 
bantur. Commendatitiis litteris I*a])ae datis 2G a]irilis 1218 munitus, 
Domiuicus iter ])er Bononiam in llispaniam visitationis causa sus- 
(•e]iit, nbi Matritensem et S(\i>obiensem fundationem certe inspexit, 
Aestate anni 1210 incipiente Parisiis commoratus est vitalitatem il- 
lius conventus ])lene a^noscens et Ilenricum Teutonicum ordini ad- 
jscribens. Tuuc et lordanus Dominicum vidit et audivit. Bononiae 
Dominicus, qui anno 1218 ibi praeteriens fratres consolari ])otuit ex 
spe adiumenti, quod Reoinaldus Anrelianensis ordini iam coo])tatus, 
e Terra sancta reversns commnuitati afferet, unnc 1219 snccessns 
K(^ginaldi admiratns est, qui ex die 18 decend>ris 1218 Bononiae mi- 
ram actionem exercens, ecclesiam et couventum erexit ])ro]>e S. M- 
colaum. Dominicns antem comitibns fratribus Guillebno quinta vi- 
ce curiam ])a])alem adivit, qnae tunc Ailerbii constitit^^ In itinere 
Domiuicus infirjuus iacebat. Viterbii et postea Komae et iternm a 
meuse febrnario ad aprilem anno 1220 Viterbii causas varias, inter 
(luas- non solum illas ad res Parisienses sed etiam ad revisionem 
constitntionum s];)ectantes, ordinare studebat. Tunc apud curiam 
Ilomanam Franciscum de Assisiis et Rayinuiulum de Pennafort pro- 
babiliter Addit^^ Ex parte Summi Pontificis quaestio monialium Ro- 
manarum reformandarnm Dominico imposita est. Nam canonici Gil- 
bertini, qui a couA-entu Sempingham de]iendentes primum banc re- 
formationem perficere debuissent, defectn fratrum abstinuerunt. 
Quare ineunte mense decembri 1210 ecclesia et aedes S. Sixti a Papa 
])ro excipieudis monialibus ]»er Dominicum reformandis concessae 
sunt. Ibi et primi socii S. Dominici ])rovisorie liabitabant, donec ec- 
clesiam S. Sabinae reci])er(^nt^". Alacri et sedulo animo Dominicns 
velut pater o|)timus fratrnm sort(^;s in div(^rsis nationibus promovit, 
consolidavit, pro])agavit petens litteras apostolicas, dans consilia. 



.Suniinariuni vitao S. Doniinlci 9 

iiiittejis iu regioiies iio\'iis fratres finidatores. Sed his iion contentus 
sucerdotes, qui iiou iu iiistitntnni suum assumi sed tamen missionem 
prciedicatoriani exercere valehaiit, iii sententia pontificio iussu fir- 
mavit et instruxit. 

Oausis in curia Koniaua iiuitis, ad capitulum generale 1220 Bo- 
uoniae a se iudictum ipse Dominicus ])rofectus est ibique paupertati 
luomeutum, (juod iii sna fuudatioue Tolosana 1215 intenderat, resti- 
tuit, titulumque abbatialem superiorum alirogayit. Vestimenta in 
simpliciore fornm approl>ata et loci recipiendi propositi sunt. Ab 
lioc capitulo usque ad sequens auni 1221 Dominicus visitationem per- 
i(f.;'cb5it maxime iu Lombardia, (piam bis perlustravit, fratre Ven- 
tura socio. Komae autem vere anni 1221.^° opus reformationis mo- 
uiiilium apud H. Hixtum termiuavit. 

Die I*eutecostes 122.1, quae tunc incidit in 30 maii, Dominicus 
al) Xli'be Bououiaiu secessit, capitulum generale celebraturus. Ab 
ultimo capitulo ordo Praedicatorum mire propagabatur. Ideo quae- 
stio admiuistratiouis centralis et divisio provinciarum in hoc coetu 
capitularium praeprimis' tractanda venit, Toto ordinis condendi et 
efformandi opere ex])leto, Dominicus cum cardinali Hugolino suo 
fautore Venetiis colloquebatur, ut ei rationem de placitis capituli 
redderet, de laboribus praecipue in Lombardia pro Ecclesiae utili- 
tate suscii^iendis discuteret, et auxilium ]^ro ampliaudo ordine im- 
])etraret. Medio meuse iulio, aliis conveutibus visitatis Dominicus 
Bouoniam redivit, cuni priore et procuratore Bononiensibus iiiulta 
de ordinis incremento considerans. lam sub aestivis splfendoribus 
ex itLiiere ])eracto fatigatus Bononiae iutirmabatur, dolores capitis 
et fluxum et febrim patiens. Ouni gravior infirmitas inciperet, eum 
iii cellam alterius (iion enim liabuit propriam) collocabant. Tiecu- 
sato lecto iii stragulo Domiuicusi s]3irituali quiete repletus iacebat. 
Ex conveutu S. Mcolai fratres Dominicum ad ecclesiam B. M. V, 
super montem, priniis diebus augusti, portabant, ut ibi aerem sm- 
lubriorem respiraret. Hilaris et conteutus sed defatigatus die (J au- 
gusti voce suprema eos bortaturus testamentumque spirituale da- 
turus fratres ad se veuire petivit. Post extrema sacrameuta rec*.'].ta 
Dominicum fratres ad civitatem tulerunt ubi in cella fratris Mo- 
uetae de Cremona apud conveutum S. Nicolai ad transitura ultimo 
>ie praeparabat-^ (( Ante niortem quoque suam dixit fratribus cou- 
iidenter quod defunctuni eum utiliorem forent habituri (^uam vi- 
vum ». (( Tandem pia auinia illa carue soluta est, pergens ad Domi- 



10 Evohitio generalis 

num, qui eam dedit, et lugubrem iucolatum caelestis liabitationis 
perenni consolatione commutans «^^. 

Fuit feria sexta, VIII idus augusti, i. e. 6 augusti anno 1221. 
Hora defunctionis frater Guala prior Brixiae, postmodum episco- 
pus, visionem de elevatione praedicaforis in caelum liabuit. Felici 
opportunitate cardinalis Hugolinus diebus obitus magistri Domi- 
nici Bononiam venit officiumque sepulturae explevit multis prae- 
latis praesentibus, qui legati pontificii causa eo convenerant. In 
arca lignea repositum a tergo altaris maioris corpus venerandi pa- 
tris tumularunt. 

Ibique per annos aliquot sidus velut obumbratum iacebat. Trans- 
latione corporis Dominici facta et praecedentibus signis Gregorius IX, 
Dominicum die 3 iulii 1234 caelitibus adscripsit^^. 

§ 2. Character et momentum S. Dominici. 

Nota magna, quae personam S. Dominici eiusque vocationem 
et fundationem distinguit, zelus salutisi animarum liabetur. Aucto- 
res quidem Annalium Ordinis Praedicatorum^ anni 1756, dum vir- 
tutes, characterem, modum se habendi S. Dominici tractabant prae- 
cise huius rei non meminerunt. Quare Denifle^ Mamachium, qui 
coUegium illorum historiographorum saeculi XVIII moderabatur, 
vehementer carpit, quod zelo ardenti salutis animarum, quo Domi- 
nicus flagrabat, quique ei ratio et motio actionis suae et fundatio- 
nis ordiiiis erat, prae expositione ceterarum egregiarum qualita- 
tam eminentiam non assignaverit. Ideo addit, unitatem in exposi- 
tione Mamachiana deesse neque imaginem adaequatam et concre- 
tam sancti patris Praedicatorum exhiberi. Re vera, si testimonia 
eorum, qui vitam et conversationem S. Dominici propria scientia 
et experientia noverunt, auscultamus ardentem ac sitientem zelum 
salutis animarum in spiritu Pauli apostoli Dominicum agitasse, 
universali concordia evincitur et roboratur. 

Eius in magisterio generali ordinis Praedicatorum successor 
B. lordanus de Saxonia : « Ipse vero — ait — totis viribus et zelo 
ferventissimo satagebat animas quas posset lucrifacere Christo et 
iniBrat cordi eius mira et paene incredibilis salutis omuium aemu- 
latio ». Et iterum : « Tanto divini fervoris impetu ferebatur, ut ipsum 
€sse vas honoris et gratiae... haud dubie probaretur «^ Demum in 
oratione ad S. Dominicum lordanus recitat : « Tu zelo Dei et super- 



Cliaracter et momentum S. Dominici 11 

110 igne succensiis prfjpter mimiam caritatem tuam iu vehementi 
spiritus fervore et paupertatis voto perfectissimae adeoque apostoli- 
cae religioni temetipsum totum impeiidisti et ad lioc alto iamdu- 
dum consilio providens ordinem fratrum Praedicatorum institui- 
sti ))^. Frater Guillelmus de Mouteferrato, qui amice cum patre suo 
spirituali conversabatur eique saepius socius viae exsistebat in pro- 
cessu canonizationis deposuit : « F. Dominicus ordinis Praedicato- 
rum iiiventor et primus magister, erat in curia Romana et saepe 
veniebat ad domum D. Ostiensis episcopi... et multoties tractabat 
[ille] cum eo de liis quae pertinebant ad salutem eorum et aliorum 
bominum... Et videbatur ei [testi] quod magis esset [Dominicus] zela- 
tor salutisi liumani generis quani aliquis quem vidisset »'\ « Item frater 
Amizo dixit, quod erat multum frequens in praedicatione et zela- 
tor animarum et ad hoc ipsum fratres suos studiose invitabat », et 
frater Bonvisus Placentinus asserit, « quod fuit valde humilis, be- 
niguus, pius et misericors, patiens, sobrius, zehitor paupertatis et 
salutis animarum ». Dum per fratrem loannem Hispauum scimus, 
q.uod Dominicus « proximis compatiebatur et salutem eorum ar- 
dentissime desiderabat, saepe et frequenter ipsemet praedicabat et 
fratres ad praedicandum modis quibus poterat inducebat et mittebat 
ad praedicandum rogans et monens quod essent de animarum sa- 
lute solliciti ». Frater vero Radulphus Faventinus narrat, « qupd 
[DominicUs] desiderabat salutem omnium auimarum tam christia- 
iiorum quam etiain Saracenorum et specialiter Cumanorum et alio- 
rum et magis erat zelator animarum quam aliquis homo quein 
umqiiam viderat et saepe dicebat, quod desiderabat ire ad Cuma- 
nos et alias gentes infideles ». Similiter testatus est Frugerius 
Penneusis, Bernardus de Baulhanis, Petrus abbas Cisterciensis qui 
et in spiritu paupertatis Dominici vim facit, Guillelmus Petri ab- 
bas S. Pauli, qui deposuit, quod Dominicus erat « zelator maxi- 
mus animarum, item fervens in praedicatione in tantum ut de die 
ac de nocte, in ecclesiis, in domibus, in agris, in viis et ubicumque 
volebat et hortabatur fratres ut verbum Domini praedicarent et non 
loqvierentur nisi de Deo. Item dixit, quod fuit persecutor haeretico- 
rum et eis praedicaudo disputando et in omnibus quibus poterat 
se opponebat »^. 

In hoc zelo salutis animarum cardo situs est et clavis data pro 
intellectu vitae propriae et ordinis S. Dominici. In hanc virtutem 
Deus unitatem aspirationum omnium heroicae illius animae sanctae 



12 Evolutio generalis 

iiiclutlit, qiiibus coram Ecclesia et muudo apparuit et vixit. His te- 
stiuiouii8 coiiiaui ac vim (jouatuum personalium et douorum super- 
uorum iu Domiuico cumulatas fui«se constat, quae eum velut apo- 
stoliciim et sacerdotalem praedicatorem, doctorem et ducem desi- 
guarunt''. 

A cunabulis iaui indolis excellentis vires naturales tempore a- 
dulescentiae et iuventutis acl plenam maturitatem adduxit littera- 
riim formatione et scieutiarum cultu eo modo certe eruditus sicut 
i)onum clericum sui aevi decuit. Illustrationes gratiarum luiuc for- 
mationem naturalem ]U)vo lumine donarunt. Scientia eius tlieolo- 
gica iiraesertim scripturistica erat. Libris sacri textus ita adhaesit, 
ut evangelium secundum Matthaeum et Paulinas epistulas secum 
ferre^ vel postea perliibetur. Nil niiri si fratribus et viris ecclesia- 
stir-is sacros textus saepe iuterpretatus est. liJxemplo verbo et litte- 
ris fratres stk)s m<uiebat et ivortabatur, ut semper studio uovi et 
veteris testauienti ^acarent". 

Claritas spiritus ad eius faciem fere semper liilari aspectu 
f ruentem redundabat. Capilli f lavi eius capitis auxerunt lucidita- 
tein totius persouae. Cum hac luciditate amabilitatem et compassio- 
nem sociavit, quibus aliorum auimos facile sibi devincere potuit. 
Serenitas et hihiritas vultus eius non turbata est nisi ex misma 
])r6ximi compassione movebatur. 

Inter eius auimae supremas facultates intellectus in omuibus 
conatibus, conceptioiii])Us et actiouibus dominabatur. Quare Do- 
niinicus ordinem, dispositionem securam, i)erspicacitatem. fortitu- 
diueni et coucordiam suis operibus impressit. 

Ut dominium spiritus totum in se erigeret et perficeret, virgi- 
nitatem eximie colebat. Eamque etiam tamquam decus spleiididis- 
simum expresse ut pater praedicatorum amabat, cum puritatem 
€ordis pro officio praeconum fidei inter liomines conversantium sum- 
mi niomenti esse duxerit. Vigiliis, ciliciis, ieiuniio, discipliua re- 
gulari, virtutem hanc tuebatur. Paupertatem quoque sub hac ra- 
tioue vitae summe spiritualis cousideravit, ut iii principium suae 
efticaciae et reformationis praedicatoriae atque apostolicae eam sus- 
€eperit et coustauter professus sit. Habitum unum habuit, cellam 
noii possedit. Humilitas et patieutia cum eo crevit. Tarde coram 
muudo visus fuit, longe approbationem sui ordinis per supremos 
moderatores Ecclesiae exspectavit, sed suae causae victoriam in silen- 
tio praestolaus certitudine aguitionis obtinendae subievatus est. Hu- 



(Mi!ir;H-h'r v'(: iiionienluni S. Doniinici 13 

militatein iusiiper in re]>iulinii(iis (lii»iiitatil)ns eeciesiasticis et in am- 
plexanda vita. a.spei-a et a miilti.s abiecta manitestavit. IUaqiie snm- 
ma liumilitate fulj>ebat, (juae ex ratione gTatnitatis donornm Dei in 
creatuvas obligationem creatiiranim versus Deum agnoscit et prae- 
cii>ue ])ro beneficlo redemptionis verbo et actiouis cooperatione gra- 
tias rependit. Demum servandae liumilitatis suprema voce monitum 
in testamento fratribus reliquit. .Fortitudinem suain laudatissimam 
velnt iu tempore praeparatorio compressam et dnplicatam tum in- 
defessa im]>igTa et inexhausta actioue, constautia, toierantia tum 
successibus ostendit. 

Snmmam radiationem virtutum fidei et caritatis in S. Domini- 
co ]>ercipimus. Ex iis zelnm salutis animarum liausit et auxit. Sicut 
mentem suam religiosissimani a tenera aetate veritatibus revelatis 
nutriebat, ita ex motivis amoris supernaturalis vivebat. Et ut non 
solum i]>Re sed et ])roximi bono divino commuuicarent atque iii gra- 
tia (^t caritate essent et veliementibus desideriis et industriis niteba- 
tur. A iuventute ad servitium Ecclesiae, quam (^bristus generis hu- 
mani redem|7tor viam ad Deum ]>erveniendi dedit, inbians in famu- 
lum Cbristi et Ecclesiae ])erfectiim traaisformari studuit, praeci])ue 
ex quo jjresbyter ordinatns sacerdotio Cbristi [larticeps fuerit. Chri- 
stus ei centrum et mensnra omnium, ratio iudicandi, voluntas ap]>e- 
tendi erat. Ex fontibus uberrimis, qui sunt verba Cliristi in evan- 
gelio et dicta apostolorum et ]>erpetna fluenta mysteriorum in Ec- 
clesia ceb^bratorum et coutemplatio reinim su])eriiarum Dominicus 
intelligentias s]3iritus et vitam su]3ernatui'alem ]ileiie possedit. Per 
lioras etiam noctu jcorani altari meditationibus menteni dedit. Medi- 
tationes i>er diem (]uoad tieri ])otuit ])rotraxit. Ita eius socii itineris 
referunt, eum in via orasse i^raedicasse aut meditationem de Deo insti- 
tuisse. « Gum Deo aut de Deo » loqnelai quasi semper ei erat^^ Quare 
numquam verbum otiosum vel malnm vel nocivnm neque adulationis 
ab ore eius processisse fratres, qui eum cognovernnt, testautur. Maio- 
ribus negotiis salutis animarum, non nugis transitoriis instabat. 
Haec repressio inutilium discursuum ei elpquentiam sacrae praedi- 
cationis locu]3letavit, in qua (( semper aedificatoriis sermonibus, abun- 
davit exemplis, quibus ad amorem (^hristi saeculive coutem]^tum an- 
dieiitium aninii flectereutur. Ubicumque virum evangelicnm ver- 
bo se exhibebat et 0]>ere ))^-. 

Idea p(M'tectionis, quam.ampU^xus c-st (^t stabilivit, non illa mo- 
naclialis neque sola canouicalis sed a])ostolica est. Imitationem Cliri- 



14 JDvolutio generalis 

sti non solum qwjad virtutes exemplo salvatoris intendit, verum e- 
tiam quoad missionem redemptoris salvandi animas. Egli prese l'uf- 
ficio del Verbo, dixit S. Catiiarina Senensis de S. Dominico^^. Cum 
ex placitis pontificiis et conciliaribus ad regulam determinatam pro 
ordine siuo circumvestiendo adigeretur, id tam feliciter fecit, ut nota 
et flnis apostolatus persistereiit et salvarentur. Spiritus amplitudi- 
nem et latitudinem in ordinis natura et in legislationis opere admi- 
rabimur. Veritas, cui unice serviebat, eum libertatem docuit. Mini- 
me cunctatus est circa introductionem principii dispensationis ab 
observantiis regularum particularium ubi de utilitate et necessitate 
laboris ad salutem animarum pertinentis agebatur^*. Ita ardenter 
actioni apostolicae se dedit, ut neque lineam constitutionum vel or- 
dinationum ab eo scriptam nobis reliquerit. Consignarunt sancti 
fundatores ordinum Benedictus, Franciscus, Ignatius, Alphonsus 
tractatus orationis et vitae religiosae, quibus mens eorum- aperitur. 
Dominicus autem etsi litterasi incitatorias ad studium sacrum fra- 
tribus misit, nonnisi ex celebri sui ordinis conceptione, dispositione^ 
evolutione clarissime ut moderator sapiens et prudens administrator 
et magnus animarum oeconomus innotescit. In apostolico labore pro 
salute animarum ipse et filii eius perfectionem personalem suam at- 
tiugere contendunt. « Nolebat, edixit frater Radulplius, quod fratres 
intromitterent se de temporalibus nec de facto domus nec de consi- 
liis temporalium exceptis illis, quibus fuerat commissa cura domus,^ 
sed volebat, quod alii semper essent intenti lectioni, orationi, et 
praedicationi. Et si quem fratrem sciebat utilem ad praedicandum 
nolebat quod iniungeretur ei aliud officium w^^. 

Suo exemplo, sua actioue sacerdotali et apostolica non solum 
excessius cuiusdam formalismi ecclesiastici ex una parte sed etiam ex 
alia parte acceptiones baereticales de statu et conditionibus Eccle- 
siae ut propensiones laicales, quae pietati evangelicae absque clero 
et sacerdotio indulgere tentabant, a multis illo aevo edictas. spiritu 
Pauli superavit. Ecclesiae Dei et Christi servus fidelis, minister et 
iipostolus in Ecclesiae reformationem, dilatationem, radicationem 
novas vires et contulit et instituit. Suam igitur missionem in sinu 
Ecclesiae et pro Ecclesia ef ficacisisimam per vitam evangelice pau- 
perem et praedicationem apostolicam universalem ordinariam signa- 
vit. Non contentus praedicatione solummodo humili et spontanea 
coi'dis instauravit praedicationem vitae ratione probatam et ex me- 
^litatione sacra ac studio fidei promanantem et formatam. Itp S. Do- 



Character et momentum S. Dominici 15 

niinicns parens cuiuscumqiie ordinis religiosi apostolici dici me- 
ruit^^ 

Dum omnibus viribus personae suae, indefessa alacritate et ap- 
piicatione, fortitudine frangi nescia, mansuetudine et misericordia 
compassiva, suavi persuasione, coiisolatione dulci homines et fra- 
cies suos ad Ohristum eiusque servitium et Bcclesiae sequelam traxit 
et animavit^'', prae obsequiis suis Ecclesiae praestitis ipse subiectiva 
iura tran&formans ad institutum, cui se consecravit, ipsi Ecclesiae, 
obiectivus totus elucescit. Suum finem et industriam perenni manda- 
to Ecclesiae nempe animas salvandi, conformavit^^ Franciscus per- 
sonalitate sua admirabilem influxum exercuit, Dominicus ex idea, 
mediis et operibus apostolicis auctoritatem famam et successus na- 
■ctns est. 

Certe ex elementis multiplicibus character eius constafat uni- 
tatem et informationem per zelum salutis animarum recipiunt. Haec 
complexio apostolum, qui omnibus omnia esse debebat ut omnes Chri- 
sto lucrifaceret, plane decuit. Benignitas et vis fortitudinis, amor 
studii et applicatio ad actionem, summus gradus contemplationis 
■et securitas atque experientia res et personas disponendi apte ad fi- 
nem, profunditas ac claritas mentis et ubertas verborum ardens ac 
copiosa, doctrina egregia et vita exemplaris in unam validissimam 
«ynthesim coeunt, qua S. Dominicus maximis Ecclesiae viris iure 
adnumeratur. Haec unitas, qua pater Praedicatorum pollebat, in 
filiis suis pariter exprimitur ita quidem ut sui imitatores ex radiis 
plurimis quasi in prismate fractis unum vel alium particulari modo 
repraesentent. Insignis amor et copia studii sacri in B. Alberto Ma- 
gno et S. Thoma de Aquino, in S. Antonino, in Caietano et loanne 
a S. Thoma continuabitur. Verba praedicationis mira vi per S. Vin- 
centium Ferrer, Hieronymum Savonarola, Henricum Dominicum 
Lacordaire iterabuntur. In missionibus longiuquis Hyacinthus id ex- 
plevit, ad quod Dominicus semper adspiravit. In re ascetica et my- 
stica B. Henricus Seuse et S. Catharina heroicitatem et gratiarum 
pleuitudineni patris legiferi quodammodo recolunt. In ordine mode- 
rando et evolvendo successores S. Dominici in magisterio generali 
lordanus de Saxonia, Raymundus de Pennafort, loannes Teutonicus, 
Humbertus de Romans, loannes a Vercellis- spiritum et methodum 
patris hereditasse videntur. In Ecclesia defendenda et exaltanda 
Pius V, in compassione cum miseriis proximi Bartholomaeus de las 
Oasas emicant. 



16 lOvoliitio g-euoi-.-iliis 

(3niiies «»eiinii]<) spii-itu .sni «i-diuis ueui])e Prjiedicatoruui atque 
ideo ipsius S. Douiiuici ji.oebautur. ('uui coiitiuua liiiea a fuudatore 
ad snum opus luaxiuiuiu ducat, S. Dominici character ac momentum 
plene ex cou.sideratioue iustituti a se creati ilJustmtur. Sed antequam 
ad inspectionem natui-ae ordiuis Praedicatorum tvausimus, pio iii- 
tuitii iiieiitis oculos elevemus ad eum, cuiu& imago veiieranda et 
vera e caelesti regione uobis smb vevbis ecclesiasticae aiitiplionae^" 
depingitur : 

() lumen Ecclesiae, doctor veritatis, 

llosa ])atientiae, ebur castitatis, 

A(iuam sapientiae propiuasti gi-atis, 

IVraedicator gratiae nos iunge beatis. 

§ 3. Praedecessores, natura, nomen ordinis Praedicatorum. 

Opus praedicatiouis uuiversalis apostolicae, quod . Domiiiiciis in 
Ji^ccJeKia fundavit, sub fovma ordinis religiosi mendicaiitis condidit. 
Non servamus textiim (]ui directo modo ad ipsum fuiidatorem ideas 
siiafe ordinis ediceiitem reOiret. At Dominici votuni cogiiitum iiobis 
est, ut a Papa ordo, « qui Praedicatorum diceretur et esset »^, coii- 
lirmaretur. Ab ipso fuudatore quoque verosimiliter verba prologi 
coiistitutioiium repetenda videiitur iii quibus sernio est de fiiie ordi- 
iiis, dum lo(iuaiitur de potestate dispeusandi cum fratribus « iu Ms 
praecipue, quae studium et praedicationem vel aiiimarum fructum 
videbuntur impedire, ('um ordo noster speci.iliter ob praedicatioiiem 
et ;inimarum salutem ab iiiitio noscatur insftitutus fiiisse ))^. 

Zelo salutis aiiimarum inducti et edocti Dicacus et Dominicus 
ab auno 1200 reformationem in metbodo converteiidorum liaeretico- 
rnm ad tidem a[)ud meridioiiales Cxalliarum inceperuiit, Quaiii me- 
tbodum praedicatioiiis apostolica vi et veste ideoque uon sub osteu- 
sione exterioris aDi^aratus Ked sub habitu iiaupertatis et per sacer- 
dotes propositae optimam esse Domiuicus perspexit ad restauraudam 
curam auimai-um, ad renovanda tempora Ecclesiae priinitivae^ cuius 
desiderium illo aevo seinper plurimos agitabat, ad stabiliendam 
])raedicationem universalem apostolicam. 

Occasio operis S. Domiiiici vel initium movens ad ordinem fuu- 
dandum conversio liaereticorum iu partibus Tolosauis fuit. Sed cre- 
scente ambitu actionis intentioue ampliftcata Dominicus praedica- 
lionem ordinariani dioeceseos unius' et taudem uuiversalem intendit. 



Pi';ie(leeessore.s onlinis Prjiedicjitonini 17 

Qnain iioniiisi per coi'i)oi'atioiieni aliquam \iroi-nni eccle.sia.stieornni 
iuxtii .suuin nioduni vivendi forinandorum in iivaxini deducere vo- 
luit et potuit^ 

Antea certe ordines religiosi verbuni Dei proponente.s per re- 
jiiones diversas evangelizarunt. At non vi instituti sui sed vel prae- 
ter suani priniariain obligatioiieni vel inodo limitato. Ordo inona- 
sticus S. Benedicti apostolo,s ])lures multarum terrarnm e suis moiia- 
steriis protulit. Abbatia inedii aevi villa est moiiachorum sub gu- 
bernio unius patris domiiii viventium et in o]iere liturgiae et labo- 
re manuum aliisque occupationibus etiam .sacerdotalibus se sancti- 
ficaiitium\ ^lonaclii Cluniacenses et Cisitercienses atque italici rami 
reformatorii minores unioiiem domorum id est abbatiarum ad prae- 
caveiida plura inconimoda inierunt, quae monasteriis moiiachorum 
ex eorum independeiitia solitaria oriri poteranf. Haec centralisatio 
cum aucta concentratione civili quodammodo coliaeret. Katio autem 
vitae monacliorum ex his mutationibus variata non est. 

Praeter ordiuem monasiticum per plura saecula iii Ecclesia or- 
dines canonicoruni vivebant, qui sacerdotibus constabant. Qui or- 
diues et congregationes canonicorum « regulam S. Augustini » pro- 
lltentes in saeculo XII notabiliter se evolvebant et renovabant^ Ordo 
canonicovuni regularium Praemonstrateiisis pev S. Xoi'bevtiifii (-[- aii- 
110 IVU) fuiidatus, ])ulchevi'imus flos ideae canonicalis .saeculi XII 
liabetuv. Cuvani auimarum et verbi J.)ei ]5raedicatioiiem Honorius II 
8. J!^ovl)evto confivmavit. Cuiii autem Pvaemoustvatenses ])ai'oeciis 
fixis se dedicaveviiit et insupev veginieii abbatiale cum pos.sessioni- 
bus et feudalismo qiiodam assumpsevint, actione sua necessitatibus 
aevi siii iioii satis occuiTebaiit. 

Et tainen pvofuudissima aspivatio ad ves veligiosas et supeviias 
evolutioiiem civilem, socialem et oeconomicani saeciilorum XII et 
XIII coiiiitabatur. In ojipidis et civitatibus Euvopae ubique ]ivo- 
deuntibus, pviucipes influxum et iuva vel iioii amplius habebant vel 
sensini onii,sevunt, dum fovnia ecclesiasticae administvationis pvae- 
cise iii fovniis priiicipum iitique « ecclesiasticovum )) adhuc perseve-' 
vabat, sub quil)us spivitus saeculi in Ecclesia facile connectebatur vel 
tegebatuv. lam Avnoldus Bvixiensis ad nioduin rebellis contra pos- 
sessiones Ecclesiae liniusque institutovum impellebatuv. Alia inten- 
tione Petrus Yaldes civisi Lugduiiensis alidicatis terrenis bonis et 
h^acrae «criptu)'ae lectione inspiratus vitam evangelice pauperem ad 
reformandos mores elegit ab anno 1177 allocutiones coram populo ad 



18 Evolutio generalls 

imitandum exemplum suum vitae excitantes dirigens*. Praedicato- 
res, quos ipse formavit et emiait, reformationem curae , animarum 
suscipiebant. Episcopali laude non obtenta Valdes et socii, anno 
1179, ad concilium Lateranense III appellarunt. Papa eius vitam 
pauperem probavit, dum ei praedicationem proliibuit, nisi ab epi- 
scopis pro tali officio peteretur. Brevi quidem Valdenses liuic pla- 
cito paruerunt donec verbum, magisi Deo quam liomini obediendum 
esse, contra Papam assumerent. Ideo per Lucium III 1184 excom- 
municati sunt. Loco sacri ordinis imitationem apostolorum inducen- 
tes ad (paupertatem personalem et mendicitatem iam professam 
Valdenses praedicatores vota castitatis et obedientiae addiderunt. 
Superiori generali, qui episcopali dignitate insignitus maioralis di- 
cebatur, sacerdotes et diaconi obligabantur, ab eo mandata recipien- 
tes. Presbyteri et diaconi maioralem eligebant. In annuis capitulis 
generalibus ratio de eleemosynis acceptis dabatur. Ad capitula om- 
nes fratres convenire poterant. In maiorali culmen monarcMcum et 
in capitulis latus democraticum apparet. Societas Valdensium per 
praedicatores (« perfectos ») formabatur, dum asseclae his adhae- 
rentes « credentium » nomine veniunt. Eorum aspiratio reditus ad 
Ecclesiam primitivam erat. Valdenses Galli adhuc saltem in princi- 
pio in sj*Qu Ecclesiae remanere intenderant, dum Hiimiliati in Lom- 
bardia, qui ad tempus^ cum Valdensibus relationes nectebant. ma- 
gis spiritu Arnoldi Brixiensis, Ecclesdae magis hostili, replebantur. 
Humiliati in Lombai^dia praedicationem publicam necnon vitae chri- 
stianae restaurationem cum Valdensibus condividebant, non autem 
eumdem conceptum paupertatis et apostolicae vagationis habebant, 
sed labore manuum necessaria vitae sibi procurabant. Ex eis pars 
una sub Innocentio III Ecclesiae reconciliabatur, formans deinde 
ordinem Humiliatorum tripartitum, in quo primus ordo apostoli- 
cam actionem exserebat, secundus vero asceticam vitam repraesen- 
tabat, tertio ordine laicos adnexos, qui a primi ordinis membris 
erudiebantur, comprehendente. 

Alia propensio reformatoria Pauperum catholicorum originem 
habet a Durando Oscensi, qui in disputatione Apamiis instituta per 
Didacum convictus et ad fidem conversus est. Durandus cum sociis 
suis Valdensibus conversis haud aliud quam actionem inter ipsos 
\'aldenses molitus est, ut eos ad Ecclesiam reduceret. Summus Pontir 
fex magna cautela procedens sub specialibus regulis et exj^ressa de- 
terminatione paupertatis et praedicationis ordinem religiosum Pau- 



PraecTecessores ordinis Praedicatorum 19 

perum catholicorum anno 1208 confirmavit. Hi : Pauperes catholici 
clericis constabant, sed amicos laicos habebant, quibus institutioneni 
religiosam et directionem impendebant. At duplici ex causa eoruiri 
ordo ruinae obviam ivit. Primo enim moderatione sapienti et forti 
caruerunt. Deinde id, quod valde necessarium erat, summis hierar- 
chis acceptum reddere non tentarunt vel nescierunt, nempe refor- 
mationem curae animarum per clerum zelantem et evangelice vi- 
ventem. Immo oppositio episcoporum adversus hos Pauperes catho- 
licos eorum interitum acceleravit. Anno 1209 in Italia laicis quibus- 
dam piissimis Francisco eiusque sociis ratio vitae evangelica cum 
praedicatione paenitentiae ab Innocentio III probata fuit". 

Ad modum Pauperum catholicorum Lombardi reconciliati anno 
1210 per Bernardum Primum sub Innocentio III in ordinem con- 
gregati iisdem incommodis ac Durandi institutio laborabant, a qua 
per laborem opificum et modum acquisitionis rei necessariae discre- 
pabant. Lombardi reconciliati sicut Pauperes catholici et Humiliati 
perierunt^^. Voluerunt partem restaurare, dum totum reformatione 
egesbat. In concilio Lateranensi IV necessitas constituendi magi- 
stroR pro clero instituendo atque praedicatores proponendl verbi 
Dei pro populis clare expressa est, sed adversus coiiatum novos or- 
dines religiosos formandi districte statutum est : « Ne nimia reli- 
gionum diversitas gravem in Ecclesia I)ei confusionem introducat, 
firmiter prohibemus, iie quis de cetero novam religionem inveniat, 
sed quicumque voluerit ad religionem converti, unam de approbatis 
}i.>^siimat. Similiter qui voluerit religiosam domum fundare de novo, 
regulam et institutionem accipiat de religionibus approbatis y)^'^. 

S. Dominicus experientias curiae Eomanae attente ,ut conii- 
ciendum, secutus est. Velut viri pleni apostolico zelo ad modum 
Pauli, Didacus et Dominicus apostolicam vitam missionum extera- 
i'um ab Innocentio III efflagitarunt. Ad missionem inter christianos 
directi, remedia pro malis temporis et infidelitatis paranda cura- 
rnrit. 

Didacum snperans Dominicus de forma, sub qua paupertas 
apostolica et praedicatio in Ecclesia reiiovaretur, cogitabat. Magi- 
steriUTii cum sacerdotio in Ecclesia intime et inseparabiliter con- 
nexum esse sciens, in suo opere reformatorio Dominicus nonnisi cor- 
porationem clericalem eligere potuit. Magno sensu rerum aptarum 
et summa sapientia regiminis, quibus Dominicus praecellit, ordinem 
religiosum cum episcopis dioecesanis collaborantem instituere cu- 



20 Evolutio generalis 

pivit. Eipiscoporuin eniin ex tempore ecclesiae primitivae erat ver- 
butti Dei ^roponerie. In iis iocis, ad quae epiacopalis vox non perve- 
niebat, episcopus sacerdotes et parockos ad praedicandum delegavit^ 
qui autem plurimum ^cientia competenti carebant. Ope quidem or- 
dinum et congregationum canonicorum regularium cura animarum 
nova incrementa haursit. At ex limitatione actionis huiusmodi cano- 
nicorum ad ecclesias proprias latior effectus praedicationis impe^ 
ditus fuit. Oui incommodo quidem interdum praedicatores extraor- 
dinarii obviarunt, sed eortim missio successum felicem non semper 
invenit. 

Praedication^m universalem, apostolico modo propositam, in 
unione cum episcopo, imo loco episcopi dioecesani exercitam, et 
ideo curam animarum meliore et efficaciore ratione promotam 
Dominicus intendit. Non solam collaborationem in cura animarum 
sed praedicationem sub episcopali directione in dioecesibus per or- 
bem implere volnit. Ut sui sectatores pro hoc munere colligere et 
praeparare se possent, domum velut centrum praedicationis consti- 
tuit. Quae domus, cui etiam conventus nomen, ante omnia statio 
recipiehdorum, formandorum, emittendorum praedicatorum esse de- 
buit. Qni essentialem characterem praedicationis apostolicae in o- 
pere, in toto conatu, in intentione et ordine S. Dominici non pon- 
derat, ordinis ab eo fundati verum et summum momentum negligit. 

Ad finem Dominicus media sapientissime disposuit. Oum ofti- 
cio assumpto studitim velut medium necessarium praerequisivit. Ita 
Valdes antequam praedicare incepit, institutiones sacrae scripturae 
a sacerdote audivit, Durandus schohis institutionis theologicae ere- 
xit. Multo magis Dominicus a suis fratribus saltem eam perfectio- 
nem scientiae sacrae quaerere debuit, quam praedicatores in eccle- 
siis cathedralibus possidebant. Primus inter fundatores religiosorum 
l^arens Praedicatorum obligationem studii colendi inter partes inte- 
grales occupationum sui instituti assumpsit, studio id temporis dans 
qnod hibor manuum et partim chorale officium apud alios tenuit". 
Quod momentum studii a S. Dominico introductum maximis inno- 
vationibus et mediis progressus aduumerandum est, quae umquam 
in vita religiosa evenerunt. Si studium Domiiiicus valde commen- 
davit, id non solum testatur pro evolutione quam cultura occiden- 
talis super aevum mediurii primitivum huiusque institutiones re- 
gulares fecit, sed etiam universalem Dominici voluntatem revelat, 
qua contactum cum aspirationibus spiritualibus et intellectualibus. 



Natura ordinis Praeclicitoruin 21 

ideo(iue summi^ et profundissimis prorsus apostoliqo modo nectere 
desideravit. Studium autem fini ordinis nempe praedicandi subordi- 
natur, Quae observatio eo vel minus praetereunda est, quia actio 
praedicatoria in rebus gestis plerumque non ita facile percipitur et 
consiguatur ac actio professorum, qui voluminibus suis relictis faci- 
lius liistoriographis occurrunt^''. 

Aliud medium maximi momenti a S. Dominico ad finem operis 
sui assequendum electum in paupertate liabetur. Hanc ideam pau- 
pertatis non ab aliis ordinibus mutuavit, sed ipsa potius ex sua in- 
tentione reformandi curam animarum per apostolicos dispensatores 
verbi Dei sponte fluit. Non possessiones, non reditus, non acquisi- 
tionem necessarii per laborem opificum, sed mendicitatem a principio 
voluit. Et durante periodo, in qua per circumstantias canonisticas 
expansio tota ideae fundatoris etiam quoad regimen sustentationis 
obfuscabatur, Dominicus ipse &everissime paupertatem defendit, in- 
culcavit, commendavit. Cum autem Tolosae probabilius ex eleemo- 
synis victum sufficientem fratribus praebere non potuerit, transito- 
rie, ne totum opus differretur vel iactiiram pateretur, reditus acci- 
pere permisit. Minime vero a voluntate mendicitatis discessit*^. 

Formam paupertatis evangelicam imitans proprietatem ipsarum 
domorum, ex quibus praedicatores ad actionem suam per terras dis- 
currerent, admisit, imo momentum quod domus velut stationes pro 
praedicatoribus babebant — si respectus est ad Petrum Valdes — 
auxit. In lioc, quod proprietatem domorum concessit, tamquam vir 
prudens et reruni apertus spectator apparet^®'. Et licet mendicitati 
adstricti possessionem rationabilem domus et ecclesiae conventua- 
lis necnon et horti adiacentis vel vineae modicae in capituli gene- 
rali anno 1220 fratres admiserunt. 

Forma paupertatis in ordine Praedicatorum praescripta sobria,^ 
tamen valde severa erat. Filii'S. l)ominici iuxta pontificium dictum 
diei 11 februarii 1218 « verbum Domini gratis et fideliter propo- 
nentes intendendo profectibus animarum ipsum Dominum solum se- 
cuti paupertatis titulum praetulerunt »". Intime cum idea praedi- 
cationis apostolicae atque universalis tum reiectio curae animarum 
in ecclesiis fixis paroecialibus tum brevitas officii divini^^ iunguntur. 

Forma certe pro instituto praedicatorum apostolicbrum sacer- 
dotalium erigendo S. Dominico ex praescriptis pontificiis et conci- 
liaribus anni 1215 difficilis reddita est. Etsi Doniinicus iam ex spi- 
ritu sui aevi operi suo f ormam ordinis religiosi dare voluisse prae- 



22 Evolutio generalls 

sumitur, tameii non simpliciter formam exsistentem recipere potuit. 
Ipse enim ad tria vota obedientiae, castitatis, paupertatis quodam- 
modo apostolatum tamquam novam obligationem addidit, formas 
praeiacentes tum monasticam tum canonicalem excedens. Probabi- 
lius Innocentio III novam quamdam regulam a se dispositam sub- 
misit approbandam, in qua normae de paupertate, de praedicatione 
et quaeda.m statuta pro vita communi determinabantur absque mul- 
tiplicibus praeceptis monasticis vel canonicalibus". 

Eodem tempore, in quo Innocentius III et concilium Lateranen- 
se IV necesisitatem praedicationis ordinariae probabant et sollici- 
tabant, forma, in qua Dominicus opus suum praedicationis prae- 
sentare intendebat, favorem curiae non recepit. Ideo Dominicus Ec- 
clesiae fidelis minister ad quaesita curiae se conformans, sicut unio- 
uem sacerdotii et apostolicae vitae instituto suo felicissime expressit, 
ita nunc coniunctionem traditionis regularis cum apostolatu perfi- 
ciendam suscepit. Et in hac parte explenda benedictionem divinam 
obtinuit. Insimul cum primis fratribus velut assumendam regulam 
elegit illam S. Augustini, quae ipsi Dominico ex tempore Dxomensi 
familiaris exsistebat. Vi decisionis anno 1216 Dominicus et fratres 
sui priraitivi familiam augustinianam ampliajrunt^". Post regulam 
fiiectam institutiones eligendae erant. Hic historiograpMs non parva 
difficultas occurrit. Quae autem hac animadversione solvenda vide- 
tur, quod ex constitutionibus ordinum approbatorum praesertim ca- 
nonicorum Praemonstratensium, sed etiam monachorum Oistercien- 
sium «assumpserunt, quod arduum, quod decorum, quod discretum in- 
venerunt in illis, si competens reputarunt. Non contenti autem illis a- 
lia multa superaddiderunt, et addere non cessant in capitulis annua- 
iibus, praerogativam ordinis beati Augustini sibi non solum doctri- 
nae et praedicationis officio, sed et vitae merito vindicantes ». Quod 
his verbis Humbertus^^ narrat, id cumrelatione lordani^^ concordat, 
qui refert, tunc super regulam quasdam consuetudines arctiores iii 
vietu et ieiunio et lectis et laneis fuisse assumptas. « Proposuerjnt 
eliam et instituerunt possessiones non habere ne praedicationis im- 
I^ediretur officium sollicitudine terrenorum, sed tantum reditiis eis 
adhnc liabere complacuit ». 

J!^tsi in determinationibus regulae et maioris partis institutio- 
ni.iin ad niodnm iuris tunc vigentis assumptis quaedam restr^ctio 
ideae apostolicae sancti fundatoris apparere poterat, limitationem 
iianc spiritu obedientiae Dominicus tulit et Deo iuvante et curia 



Natura ordinis Praeclicatorum 23 

lioiiiana concurrente in placitis capitiilorum generalium annordrn 
1220 et 1221 superavit^'',. ut forma canonicalis permagno operi et 
fructui per suum ordinem afferendo non solum obstaculum gravius 
non remanserit, sed etiam siDiritum primitivum iiimis non coarcta- 
verit. Oonformatio utique ad regulam et institutiones canonicales 
quaestionem Prulianam et sororum in genere facilius reddidit^^. 

In forma canonicali ab anno 1216 apparens, ordo a S. Domini- 
cus fundatus lianc canonicalis vitae rationem quodammodo tam- 
quam genus, at specificationem semper ex apostolatu intensipre lia- 
l>uit. De ordine Praedicatorum valet egregie, quod de auctore eius 
dietum est : 

Sub Augustini regula mente profecit sedula, 
Tandem virum canonicum auget in apostolicum-'. 

Huiusmodi instituti apostolicae religionis naturam, excellentiam 
et laudes declarat S. Thomas de Aquino in Summa theologiae^*, 
dum investigat, utrum religio, quae vitae contemplativae vacat, po- 
tior sit ea, quae operibus vitae activae se dat. Et respondet, diffe- 
rentiam et excellentiam unius religionis prae alia principaliter ex 
fine attendendam esse. « Sic ergo dicendum est quod opus vitae acti- 
vae est duplex. Unum quidem quod ex plenitudine contemplationis 
derivatur: sicut doctrina et praedicatio. Unde et Gregorius dicit, 
in V homil. super Ezech. quod de perfectis viris post contemplatio- 
nem suam redeuntibus dicitur : Memoriam suavitatis tuae eructabunt. 
Et noc praefertur igimj)lici contemplationi. Sicut enim maius est illu- 
minare quam lucere solum, ita maius est contemplata aliis tradere 
quam solum contemplari. Aliud autem est opus activae vitae quod 
totaliter consistit in occupatione exteriore : sicut eleemosynas dare, 
hospites recipere ,et alia huiusmodi. Quae sunt minora operibus 
contemplationis, nisi forte in casu necessitatis, ut ex supra [qu. 182, 
a. 1] dictis patet. Sic ergo summum gradum in religionibus tenent 
quae ordinantur ad docendum et praedicandum. Quae et propin- 
quissimae sunt perfectioni episcoporum : sicut et in aliis rebus fines 
primorum coniunguntur principiisi secundorum, ut Dionysius dicit 
VII cap., de Div. Nom. [S. Thomae lect. 4]. Secundum autem gra- 
dum tenent illae quae ordinantur ad contemplationem. Tertius est 
earum quae occupantur circa exteriores actiones ». Religiones quae 
ab Aquinate primo loco sub nomine activae vitae afferuntur, a doc- 
toribus succedentibus religiones vitae mixtae nuncupantur. Et pro- 
funde Petrus M. Passerini ad articulum S. Thomae notat, non solum 



24 Evolutio generalis 

qiiod « religio mixta perfectior, postea contemplativa, ultima acti- 
va » est, veritm etiam quod « religio mixta respicit principaliter 
contemplationem, iit fructificantem ad extra ». Quod longius et aptis- 
sime explanat^'^. 

Ex munere praecipue apostolatus ordo Praedicatorum nomen 
universale ab actione sua sumptum recepit et non a speciali con- 
ventu. Nonuisi in initio, diim adliuc illa impedimenta canonistica 
anni 1215 vigebant, domus Tolosana in denominationem intravit. 
Dum igitur congregationes et ordines canonicorum regularium usum 
iuxta abbatiam originis vel conventum principalem se nuncupandi 
servabant, ordo a S. Dominico institutus titulo ordinis Praedica- 
torum insignitus est. Nomine sane praedicatorum ineunte saeculo 
XTII viri illi honorantur, qui cum Radulplio monaclio contra haere- 
ticos partium Tolosanarum verbo et disputatione laborabant. Fue- 
runt praedicatores, sed transitorie. Domiuicus pariter praedicato- 
rem et ministrum praedicationis se designat. Mox anno 1215 socie- 
tutem praedicatorum dioecesanorum Tolosae format. Tandem ordinem, 
qui Praedicatorum vocaretur et esset confirmandum a Papa petivit. 
<^uae denominatio in documento pontificio anni 1218^^ conceditur. 
In associatione quoque religiosa a S. Francisco instaurata nomen 
tratrum Minorum posterius est prinia probatione orali per Sum- 
mum Pontiflcem edicta. Instabat Sedes Apostolica in fratrum 
Praedicatorum of ficio « ad quod deputati sunt » ac « totaliter de- 
putati »^^ et pauperes quidem apparent eosque sub hac voce com- 
mendat. Revera magna erat missio eorum, magnum privilegium. Ml 
quoque maius vel dignius esse potest quam hoc nomen gloriosum 
ordinis Praedicatorum ex finibus instituti repetere, non ex my«te- 
rio neque ex miraculo (Salanhac). lure iam venerabilis magister 
Humbertus « Valde — ait^° — sunt reprehensibiles qui se vocant 
vel vocari permittunt fratres S. lacobi, vel S. Nicolai, vel huiusmo- 
di nominibus. Ex hoc enim accidit, quod in diversis locis diverso- 
rum ordinum reputantur esse fratres diversi propter diversa no- 
mina. Item accidit quod in multis nationibus nondum scitur esse 
aliquis ordo Praedicatorum. Ordo iste iuste vocatur Praedicatorum. 
Sunt enim ordines aliqui qui trahunt nomen a principali domo sicut 
a oapite, ut ordo Oisterciensium, quasi a causa efficiente. Sunt alii 
qui trahunt a conditionibus personarum, ut ordo fratrum Minorum, 
quasi a causa materiali. Sunt alii qui trahunt a modo vivendi ut 
ordo Trinitatis eo quod bona sua dividuut in tres partes quasi a 



Nomen ordinis Praedicatorum 25 

causa formali. Sed ordo noster trahit nomen suum a fine: melius 
enim nomiuatur una quaeque res a suo fiine quam ab, alio, sicut regu- 
la, licet aurea et ab optimo artifice facta et rectissima, tamen melius 
trahit nomen a fine qui est regulare quam a materia vel artifice vel 
forma ». 

Si ad opus maximum a S. Dominico in Ecclesia condendum, 
nempe ad ordinis Praedicatorum fundationem, respicimus, si diffl- 
cultates ordini orituro paratas perpendimus, si observamus quam 
prospere sancto fundatori res cesserunt, licet illud Pauli^^ etiam 
ad sancti Pauli zelosissimum imitatorem Dominicum applicare : «Do- 
minus autem niihi adstitit et confortavit me, ut per me praedicatio 
impleatur et audiant omnes gentes » 



b) EXPANSIO ET PLENITUDO ACTIONIS (12210291) 

S. Dominicus suo ordini universalem actionem ex anno 1217 
habenti per quadriennium tantummodo praefuit. Copiae ordinis 
non tam in multitudine fratrum quam in possessione ideae clarae 
de ministerio praedicationis et studio sacrarum scientiarum consta- 
bant. Quia ordo Praedicatorum characterem, m. ita loqui licet, obiec- 
tivum maxime prae se tulit, ideo vis f undationis cum inorte praema- 
tura fundatoris non cessavit neque ad unam vel aliam partem de- 
f lexit. Imo potius benedictio illa apprehenditur, quam S. Domini- 
cus moriens f ratribus adstantibus confidenter edixit : « quod def un- 
ctum eum utiliorem forent habituri quam vivum «^. 

Directione lucida, secura, vigorosa plures illustrisssimi viri san- 
ctitate, religionis amore et cultu, gubernandi sapientia atque arte 
fulgentes ordinem a S. Dominico incoeptum ad magnam roboratio- 
nem, expansionem et perfectionem adduxerunt, quibus dotibus ple- 
nus instrumentum efficacissimum pro apostolatu et missione spiri- 
tiiali Ecclesiae fiebat. 

naud spernenda est evolutio ordinis quoad doctrinae momentum 
circa medium saeculum XIII et postea. Ideo dum Humbertus liben- 
ter verba liturgica ordini fratrum Praedicatorum applicat tamquam 
illi, « qui est ad laudandum, benedicendum et praedicanduih w^, iam 
nova formula vel tessera ad designandum ordinem apparet. In scrip- 
tis enim venerabilis Mechtildis Magdeburgensis religio nostra « ordo 
veritatis lucidae Praedicatorum «^ vocatur. 



26 Evolutlo generalis 



I i § 4. Roboratio et ampliatio ordinis sub B, lordano. 

lordanus de Saxoiiia in successiouem sancti fundatoris ad ma- 
gisterium generale ordinis fratrum Praedicatorum electus est per 
patres in capitulo generali diebus 22 maii quae erat sacra Penteco- 
stes et sequeutibus anuo 1222 Parisiis congregatos^ 

In bac votatione laus electi maxima edicitur. Vota ferebant socii 
primae horae S. Dominici ut Bertrandus de Garriga, Suerius Go- 
mez, Petrus Seila aliique. lordauus tunc provincialem agebat, an- 
nos aetatis circiter 30 natus. Ex partibus Guestfaliae oriundus Pa- 
risiis iam baccalaureus tlieologiae effectus S. Dominicum concio- 
nantem audivit eique confessus est, verba spiritualia a summo ma- 
gistro avide capieus. 1220 die 1 februarii ordinem amj)lexus, e de- 
putatis conventus Parisiensis ad capitulum anno 1220 Bononiam 
venit. In cuius capituli mandato pro fratribus Parisiensibus lector 
sacrae scripturae assignatus et 1221 a capitularibus Bononiae sub 
S. Dominico adunatis provincialis Lombardiae datus fuit^l Si iam 
post annum ad supremam moderationem totius ordinis evectus est, 
signa et dotes non communes eum ad taie munus commendabant. Et 
re vera fiduciam electornm ineruit. Eteuim vir doctus, gratiosus., 
mentis elevatione, vitae ratione severa, sermoiie ferventi, penetranti, 
efticaci pollens ordinis maximus propagator et moderator eius actio- 
ni^ et legislationis piissimus factus est. 

Principia eius magisterii generalis in praesidio capitulorum ge- 
neralium modo Parisiis modo Bononiae habitis, in visitatione pro- 
vinciarum, in transmissione litterarum tum encyclicarum tum ad 
conventus, provincias, fratres sororesque in specie datarum, in pon- 
deratione tum processus legislativi tum studiorum et omnigena ex- 
pausione ordinis apparent. Omnibus capitulis generalibus sub suo 
regimine celebratis, si illud Bononiense 1235^ excipitur, adf uit. Va- 
rias ordinis ditiones pedibus perlustravit, ut ubique spiritum fove- 
ret et directionem daret. A civitate Magdeburgensi usque ad plagas 
pccidentalis Galliae, ab Oxoniensi civitate usque ad Terram sanctam 
fundationes fratrum propria inspectione certe cognovit"^. 

Primo capitulo provinciarum Teutoniae (1225 Magdeburgi) et 
Angliae (1230 Oxoniae) habito praefuit. Visitata provincia Terrae 
sanctae Europam petens naufra.gio 1237 interiit". Ex commercio 
suo epistularum litterae encyclicae perierunt, at aliquae litterae nu- 



Ampliatio ordinis sub B. lordano 27 

mero 56 acl particulares personas et coetus directae de modo lor- 
dani animos ad servitium religiosum coufortante testantur®'. 

Propagationem ordinig» felicissime ipse suscepit. « In promotio- 
ne ordinis sicut ad attractionem scliolarium super omnes erat solli- 
citus, ita ad conservationem receptorum super omnes erat discre- 
tus ))\ Spiritu alacri et acuto donatus, in convictione de mysteriis 
sacris profunda, in bonitate communicativa abundans, in se auste- 
rus, in alios affabilis et benignus sed non debilis ipse vere praedica- 
tor exemplaris habitus est a suis coaevis valde veneratus^. Eum ut 
alterum Dominicum servata personalitatis diversitate admirabantur. 
Resplendebant in lordano virtutes Dominici. Ac Dominicum mor- 
tuum vi et verbo sublimi, cultu® et invocatione prosequebatur et 
mentibus repetebat^'*. « Oirca verbum Dei et praedicandi officium 
dictus pater fuit adeo gratiosus et fervens ut vix ei similis sit in- 
ventus. Dederat enim ei Dominus quamdam praerogativam et gra- 
tiam specialem non solum in praedicando sed etiam in colloquendo. 
Uride omnes eius eloquia sitiebant»". Coram universitatibus et scholis 
superioribus lordanus praecipue actionem suam praedicatoriam exer- 
cebat. Et non solum ardore verbi vel exemplo suae virtutis plures 
ex eius auditoribus fuerunt ad religionem dominicanam attracti, 
sed etiam per sermones eius liuic fini accomodatos, iuvenes et viri 
academicorum coetuum ad habitum ordinis fratrum Praedicatorum 
petendum venerunt. Ita Parisiis, Vercellis, Patavii, Mutinae, Bono- 
niae, per regiones germanicas, coram anglica universitate Oxoniensi 
diversis annis et vicibus eloquium suum profudit^^. Neapoli quoque 
aut anno 1236 praedicavit aut id 1237 facere intendit^^ Ubique ter- 
rarum iuventus academica lordanum et per eum maxime ordinem 
Praedicatorum cognovit. Non solum ipse Albertum Magnum, sed et 
alios magistros sive decretorum sive artium, baccalaureos plures et 
studentes plurimos ordini adduxit^*, e. g. Parisiis iufra quatuor 
hebdomadas candidatos 21, inter quos sex magistros artium, alia 
vice 1228 circiter 40, demum 1236 72, Patavii 1231 30^^ 

Dum per hos candidatos a centris academicis ad ordinem advo- 
lautes, ascensum vigorosum ad actionem doctriualem promovebat, 
lordanus aperta mente et problemata scholastica secutus est, in 
Anglia cum cancellario Oxoniensi Roberto Grosseteste certe non so- 
lum de rebus administrativis verum etiam de quaestionibus Aristo- 
telismi colloquendoi». Sub lordano ordinatio studii prima facta est, 
complectens cursus institutionis fratrum Praedicatorum a schola 



28 Evolxitlo generalis 

conventnali nsque ad lectiones magistrales in nniversitatibus vel aca- 
demiis", sicnt et eo magistro ordinis duae catliedrae Parisienses 
fratribus committebantur. 

Laborem ordinis in re inquisitoriali ad auxilium et tutamen Ec- 
clesiae praestans extensionem actionis notandae fratrum Praedica- 
torum pariter fovit". Quoad iura privilegiis et bullis a curia Ro- 
mana expetitis libertatem ordinis munivit^", quoad administratio- 
nem erectione provinciarnm novarum et institutum ampliavit et 
^ampum apostolicae industriae dilatavit. Non immensi operis nec 
strenuae occupationis neque itinerum diuturuitate fractus dulcissimi 
patris nomen a coaevis merebatur^» et posteri devotione recordatio- 
nem eius conversationisi et melliflui eloquii servarunt^^. 

§ 5. Codificationes constitutionum lordaniana et Raymundiana. 

S. Dominicum quasdam ordinationes et placita in regula seu 
constitutionibus sui ordinis adscripsisse relatum est. Opus autem, 
(pio formam primaevam statutorum ordinis exhiberet, frustra quae- 
ritur. Postea sub B. lordano tam pro legislatione quam pro codi- 
ficatione legum plus praestitutum est quam intuitu simplici pateret. 
Etenini sub ipso capitula generalia, quae ab anno 1222 usque ad an- 
num 1228 celebrata sunt, leges ordinis condere plene et perfecte sin- 
gula valuerunt^ 

Sub magistro lordano evolutio valde prudens sicut et democra- 
tica circa faciendas constitutiones per viam inclioationis, approba- 
tionis et tandem confirmationis introducitur^ et capitulorum genera- 
lissimorum ius et celebratio^ instituitur. Denique coUectio consti- 
tutionum ordinis specialis, cuius textus in codice Ruthenensi adhuc 
exstat, nomen lordani expresse ponit : « Iste sunt constitutiones 
prime ordinis fratrum i^redicatorum, que erant tempore magistri 
Jordanis beati Dominici immediate successoris, ex quibus formavit 
et ordinavit constitutiones alias, qne nunc habentur, frater Raymun- 
dus de penna forti magister ordinis tercius »*. Ad quae verba se- 
quitur brevis narratio de capitulo generalissimo anni 1228, post quam 
hie titulus codicis legislationis ponitur : Incipiunt consuetudines fra- 
trum predicatorum. Vox consuetudinum apud religiones canonicales, 
quarum unus ramus ipse ordo fratrum Praedicatorum agnoscitur, 
ad designandas leges regularis vitae illa aetate saepius occurit. Si 
e. g. canonici regulares Marbacenses et canonici regulares de Mon- 



Oodlfieatio constitutionum 2d 

teforti suas consuetuclmes Jiabebant^, nil miruni, si de legibus ordi- 
nis Ppaedicatorum compilandis terminus consaietudinum apparet 
sicut in prologo redactionis lordanianae notatur expresse : « Li- 
brum istum quem librum consuetudinum appellamus, diligenter con- 
scripsimus ». In redactione Raymundiana nostrarum legum appella- 
tio consUetudinum in terminum constitutionum mutata est. Vox in- 
stJtutionum, qua in formula professionis utimur, etiam ex usu reli- 
gionum canonicalium explicatur, quarum congregationes variae in-- 
stitutiones possidebant, e. g. Praemonstratenses^. 

Legislatio igitur dominicana recepta in statu et forma adopta- 
tis iam tempore magistri lordani in codice dicto Ruthenensi prae- 
betur. Manuscriptum autem ipsum posterioris est aetatis, cum ibi 
nova ordinatio constitutionum Raymundiana edita nominetur. Eo 
vel magis valor et auctoritas talis codicis Ruthenensis aestimantur, 
quia unicum manuscriptum, quod leges ordinis Praedicatorum in 
redactione lordaniana servavit, esse videtur. « Acta capitulorum ge- 
neralium seu constitutiones ad annum 1235 inclusive, prout seorsim 
sumpta et sub quolibet capitulo ordinis digesta, iam tempore suo 
nempe sub fine saeculi XIII periisse asserit ipse Bernardus Guido- 
nis. Constitutiones igitur quindecim primis capitulis generalibus 
sajicita non liabebis nisi in praesenti textu Libri consuetudinum «^. 
i}uod confirmatur a cl.mo p. Deuifle dicente, se nusquam alium ac 
uostrum textum redactionis coustitutionum, quae sub lordano vige- 
bant reperisse. Atque explicat idem hauc raritatem duplici ratione 
primo quidem quia iUae consuetudines nonnisi per annos 10 in usu 
erant, secundo vero quia in aevo medio post succedentem novam 
ordinationem evulgatam priora documenta vel consignationes de 
eadem materia destrui solebant^. 

Oonstat redactio consuetudinum prologo et duabus distinctio- 
nibus. Quarum prima 25 materiis, et altera 37 materiis distinguitur. 
singulis materiis titulo speciali designatis. Dispositio totius rei per- 
poliri adhuc debuit. 

Nova et perfectior praesentatio legum ordinis fratrum Praedi- 
catorum ad rigidiorem formam iuridicam digesta cura magistri ge- 
neralis Raymundi de Pennafort facta est. Huius doctissimi et sancti 
viri labor et opus praecipuum durante bienniO; quo ordinem guber- 
nabat (1238/40)", ipsa haec codificatio emendatior legum ordinis fra- 
trum Praedicatorum exstitit. In ordinibus magistrorum iuris suo 
tempore famosus Raymundus de Pennafort nobilis Catalanus post- 



30 EAolntio generalis 

qiiam Bouoniae per annos tres iu uuiversitate rexerat", Barcinone 
inter (^anonicos ecclesiae cathedralis adscriptus fuit et anno 1222 
ordini nnper fundato nomen dedit. Pet cardinalem loannem de Ab- 
l)atisvilla, qui pro Summo Pontifice legatione in Hispaniis funge- 
batur^^, comes adscitus et circa 1230 a Gregorio IX ad curiam Roma- 
nam vocatus est, ubi decretalium libros quinque 1234 ordinavit^-. Post 
huius compilatiouis studium aliosque labores feliciter peractos in 
Hispaniam discedere impetravit, ex qua per electores ordinis iterum 
eductus fuit. Incunctanter « tertius magister, S. RaymunduSj ubi 
regimen ordiuis acceperit, librum cousuetudinxim, materiis alio or- 
dine distributis, paucisque additis vel mutatis sub uova melioreque 
fornia composuit. XJnde auctor libri coustitutionum apud nos dictus 
est : at vero quia magister nullum ius habebat quidvis minimum in 
constitutionibus immutandis, ideo liber novus a S. Eaymundo datus 
in tribiis capitulis generalibus immediate subsequentibus annis 1239, 
1240, et 1241 approbatus est ))^^. Codiflcatio Raymundiana valde in 
incrementum legislationis et iuris dominicani cessit. Huius redactio- 
nis constitutionum ordinis Praedicatorum editionem unam p. Denif- 
le praebuit, quae et communiter adhibetur^*. Alia editio cura pa- 
tri>* Mothon prodiit^^, qui notulis additis intellectum rei legislativae 
primaevae augere voluit^^. 

Quemadmodum manuscriptum originale redactionis consuetudi- 
num uon ad uos pervenit, ita similiter forma codificationis Raymun- 
dianae in manuscripto primogenio nostris temporibus non transmis- 
sum est. At textus Raymundianus in codice archetypo liturgiae or- 
dinis Praedicatorum circa 1260 exarato conservatur, non quidem in 
sua absoluta puritate sed cum admixtionibus ordinationum aut con- 
stitutionum superveriientium usque ad 1259^'. luxta principalem 
auctorem codicis liturgici magistrum Humbertum textus constitutio- 
num j-edactionis Raymundianae in illo codice scriptarum textus vel 
constitutiones Humberti vocatur. 

Codificatio Raymundiana velut fundamentum et basis totius o- 
peris iegislativi ordinis Praedicatorum" usque ad codificationeih an- 
ni 1924 remansit. Re vera hae « constitutiones Raymundianae » dici 
possunt « regula ))", iuxta quam ordo fratrum Praedicatorum vixit 
et ab aliis formis vitae regularis ita distinguebatur, ut iam circa 
medietatem saeculi XIII practice apud curiam Romanam quatuor re- 
j;olae religiosorum indicarentur, nempe regula S. Benedicti, S. Au- 
gustini, S. Dominici, S. Francisci^". 



Oodificatio coiistltutionuin 31 

Ooni])lecti.tur reductio constitutiouum Raymundiana prologum et 
duas distinctiones. Prima distinctio viginti et altera distinctio quin- 
decim capitulis constat. TUae viginti sub quatuor considerationibus 
dividi possunt. Dum enim ante omnia ordinationes rei spiritualis ut 
officium ecclesiasticum, inclinationes, suftragia mortuorum ponun- 
tur, In seeundo loco vita quotidiana regulatur per dispositionem de 
ieiuniis, de cibo, de collatione, de inflrmis, de minutione, de lectis, 
de vestitu, de rasura, de silentio, tertio loco de intrando, probando 
et profitendo ordine agitur. Quarta et ultima sectio primae distinctio- 
nis codicem paenalem continet. Distinctio secunda pariter in secti- 
ones quatuor resolvi potest. Prima sectio capitulum primum de do- 
mibus habet, sectio secunda de electione et potestate of ficialium con- 
ventualium, provincialium et totius ordinis sive magistri generalis 
sive definitorum tractat. Sequitur dispositio singulorum capitulorum 
quotidiani, provincialis, generalis et generalissimi. Ultimo de mune- 
ribus et statibus fratrum in specie nempe de visitatoribus, de prae- 
dicatoribus, de itinerantibus, de studentibus, de conversis fit sermo^^ 

§ 6. Generalatus venerabilis loannis Teutonici. 

Magisterium generale nunc venerabilis loannis momentum parti- 
culare in eo babet, quod ordo Praedicatorum ex statu formationis 
ad fastigium perfectionis ascenderit et adductus sit. Atque guber- 
nium supremum, quod a sancto fundatore per beatum lordanum et 
sanctum Raymundum transmissum fuit, ad loannem de Wildeshau- 
sen natione Teutonicum virum vere egregium pervenit, cui consensus 
coaevorum et posterorum beati titulum decrevit^. 

E manibus S. Dominici anno 1220 Bononiae loannes habitum 
ordinis obtinuit-. Vir gravis, annos aetatis 40 natus, in scientiis eru- 
ditus, in iure peritissimus clarebat et sermonem multiplicem, nempe 
praeter germanicum et latinum etiam italicum, gallicum et quemdam 
ex orientalibus callebat^. Postquam in comitatu cardinalium lega- 
to;i'um sive pro negotio Terrae sanctae sive pro disciplina ecclesia- 
stica instauranda per Germaniam constitutorum tum praedicatorem 
ferventem tum consiliarium sapientem se probavit, 1231 provincialls 
fratrum in Hungaria et 1233 episcopus Bosnensis renuntiatus est. 
In dissidio Papae et Andreae II regis Huugariae a praesulatu exo- 
nerari 1237 impetravit^, at aliis admiuistrationibus humeros submit- 
tere debuit, 1238 ad regendam provinciam Lombardiae^ et 1241 ad 



32 Evolutio generalis 

magdstermm ordinis adstrictus, exinde « frater magister et episco- 
pus»® aliquando vocatus. De eo notandae voces eiusi famam asserunt. 
Nam cum loannes « esset inclusus cum aliis tempore electionis suae 
Parisiis, quidam frater obdormiens in orando vidit quod ipse fere- 
batur per claustrum in curru igneo. Et vigilaus dixit cuidam : Talim 
erit magister. Quod postmodum rei probavit eventus ))''. « Hic fuit 
multum notus in curia Papae et etiam domini Friderici et in diebus 
eius ordo multum sublimatus est et roboratus in diversisi et magnis 
privilegiis a curia concessis »^. 

Negotium ferendarum legum tempore magisterii loannis Teuto- 
nici magnam evolutionem internam vel potius auctam vim ordinis 
respectu quaestionum regiminis, discipliuarium, liturgicarum, scho- 
lasticarum denotat*'. Pro casibus, in quibus magister generalis vel 
prior provincialis deesset, speciales dispositiones requirebantur. Uni- 
versalitati demum ordinis, quam largissima mens magistri loannis 
aliis melius intelligere et promovere potuit, per variationem in locis 
celebrandorum capitulorum generalium prospiciendum era.t. Quae 
exjnde non solum in duabus fixis civitatibus sed et alibi si « magistro 
et definitoribus ex causa legitima quandoque aliud videbatur », ha- 
beri posse statutum est^^ Vi huius novae constitutionis in fine deli- 
berationum Bononiensium 1244 pro 1245 capitulum generale Oolo- 
niae in Teutonia assignatur, pro 1247 Montispessulani, pro 1249 Tre- 
viris in Teutonia, pro 1250 Londini in Anglia, pro 1251 Metis in pro- 
viucia Franciae, capitulum anni 1254 Budae in Hungaria^^ 

Sicut loannes fratrum mendicantium spiritum paupertatis ad 
exemplum fundatoris et pro officio praedicatorum conversatione suae 
vitae commendavit, ita idem spiritus insimul cum aliis ordinationi- 
bus pro vita regulari et observantiae saepius in capitulis generalibus 
apparet et inculcatur. Gubernatores ordinis disciplinam accurate 
custodivisse et vindicasse ex dispositionibus et absolutionibus edictis 
elucet. 

Praeter legum conditionem et applicationem, uniformitas in 
officio ecclesiastico habendo iterum sub magistro Teutonico tractata 
est. lam S. Dominicus et beatus lordanus huic causae animum admo- 
verant. At maiorem favorem uniformitas liturgica ordinis Praedi- 
catorum, quae annis 1245, 1246, 1247 acceptata fuit, adepta est, licet 
definitive non remanserit. 

Circa studia disponenda vigilantia pariter et ampliatio adhiben- 
da erat. Vigilantiam et correptionem ineptiae dootrinarum per fra- 



Generalatus loannis Teutonici 33 

TPem Stephauum Altissiodoreusem enuntiatae imponebant. Amplia- 
tio autem studiorum tunc in tempus valde propitium incidit^^. Ea 
non solum ex impulsii, qui per magistros Hugonem a S. Oaro et Al- 
bertum Teutonicum theologiae, scientiis biblicis, et philosophiae 
datus est, verum etiam ex multiplicandis centrisi altioris institutio- 
nis attendenda erat. Plures rationes aderant quae pro constituendis 
studiis generalibus praeter Parisiense militabant. Conventus Pari- 
sensis ex affluentibus studentibus omuium provinciarum magnis one- 
ribus gravabatur. Licet autem erectio studiorum generalium per alias 
praecipuas partes ordinis in eodem capitulo generali anni 1246 in- 
choata sit, in quo de debitis Parisiensibus commotiore sermone refe- 
rebatur", tamen quaestio oeconomica unius etsi maioris conventus 
causa unica tanti consilii esse nequivit. Ampliandae formationi scien- 
tificae fratrum et actioni scholasticae diffundendae haec distributio 
superiorum scholarum inserviebat, quae 1248 vim legis nacta est^"^. 
Huic quidem ordinationi provinciales illarum quatuor provincia- 
rum non eodem modo obtemperaverunt. Studium generale Ooloniense 
per magistrum Albertum et clarissimum iuvenem Thomam de Aquino, 
quem magister loannes Teutonicus aliquando in itinere socium duce- 
bat, illustratum est. 

Grubernium magistri loannis ex favore quoque Apostolicae Sedis 
auctum est. Dum fratresi Praedicatores privilegia vel petebant vel 
roborari volebant, Summi Pontifices large hos defensores ecclesia- 
sticae auctoritatis durante lite inter sacerdotium et imperium distin- 
xerunt. Gregorius IX ad magistri loannis postulationem « Ego bul- 
labo » dixisse perhibetur^^. Innocentius IV praecipue cum de libera 
actione et exemptione res erat, fratres Praedicatores non solum in 
causis interdicti sed etiam contra cleruni saecularem concessionibus 
et confirmationibus adiuvit^*'. Et capitulares ex sua parte non super- 
fluam hanc monitionem duxerunt, « quod fratres nostri sollicite ser- 
vent pacem praelatorum »". 

Ne industria et ef ficacia ordinis disgregaretur magister loannes 
sicut in cura spirituali sororum cautum se monstravit^% ita 1245 ab 
Innocentio IV prohibitionem sollicitavit, ne praelati ex fratribus 
Praedicatoribus quemcumque absque licentia magistri geueralis vel 
prioris provincialis ad servitia assumerent^^ Per officia immediate 
Ecclesiae praestita sive in dignitatibus ut per cardiualatum Hugonis 
a S. Oaro sive per administrationem multarum dioecesium^" sive per 
praedicationem verbi Dei ubique terrarum sive per inquisitionem in 



34 Evolutio genorulis 

pagis liaeresi infectis fratres Praedicatores magniim influxum et la- 
borem exercebant. Quos Joannes Teutonicus alto animo et sapienter 
Oirigens, dum incessantes visitatioues per ordinem perficiebat, quae 
bona vidit lau.dans, quae non bona corripiens, quae nondum erant exci- 
tans. 

x^Ldmirabilem illum splendorem quo ordo Praedicatorum in omni 
vitae suae atque actionis sanctitate, nobilitate, potentia et magnitu- 
dine fructus faciebat videns, ipse beatus loannes Teutonicus noctu 
inter 4 et 5 novembris 1252 ad tumulum descendit primaevam aetatem 
ordinis e filiis i^rimae generationis formatam dignissime claudens^^^ 

§ 7. Res ordinis ab anno 1252 usque ad depositionem 

magistri Munionis. 

Post sanctum fundatorem et formatores ordinis abhinc magistri 
generales et fratres in capitulis generalibus congregati eum scopum 
particulari modo sibi praefigere debebant, ut rei sui instituti prospi- 
cerent tuitione status boni iam acquisiti et conservatione iurium 
necnon et continua atque indefessa elaboratione ac moderatione in- 
terna. 

Persona magistri Humberti (1254/63) auctoritate non caruit^. 
luxta locum nativitatis Komans in Delphinatu prope Valentiam, in 
quo vergente saeculo XII natus est, vocatus, studia universitatis Pari- 
.siensis frequentavit. Magister artium effectus ordini Praedicatorum 
]iomen dedit, quem prae Oartusianis ei dilectissimis tandem optavit. 
In sua provincia Franciae lectoratu et prioratu atque apud Roma- 
no.s provincialatu ita excelluit, ut 1241 a cardinalibus in Papam eli- 
geudus censeretur. Post Romanae et Franciae ditionum regimen ad 
gubernium ordinis evectus, in ea altitudine, ad quam praedecessores 
sui ordinem attollebant, secure et fecunde rexit. Eodem ipso tempore, 
quo gubernium fratrum incoepit, eius nomen cum studio novae or- 
dinationis liturgiae dominicanae connectitur. Ad magistri Humberti 
exemplar, solemniter ab ordine anno 1256 acceptum et confirmatum, 
denuo ecclesiasticum officium fratrum Praedicatorum compositum 
exstitit, cui provinciae se conformarent^. At non solum modos sacros 
.suaviter gustare potuit, sed et amaritudines atque acerbitates rei 
adversae. 

Imprimis e pace liturgici operis et pulchritudine laudis divinae 
oausam agere et litem sustinere pro ordine suo magister generalis 



Ab anno 1252 ad annum 1291 35 

debuit. Quaestio erat de parte utique notabilissima missionis apo- 
stolicae ordinis, nempe libere docendi, defendenda. Huic contentioni 
a Mendicantibus nomen est, at eius originis causa apparet esse in 
taedio, quo magistri cleri saecularis in universitate Parisiensi contra 
magistros ex ordinibus Mendicantium ortos affecti sunt^ Oum rex 
Ludovicus IX crucis et Terrae sanctae causa in oriente (1248/54) com- 
morabatur, profeasores cleri saecularis maiorem spem successus nu- 
triebant ut mendicantes ordines ab influxu increscente eorum in 
doctrina et re universitaria impedirent. Particularibus huius con- 
tentionis sub capitulo de studiis relatis, bic scire iuvat, niagistriim 
Humbertum magni momenti litteras de hac re Parisiensi ad ordinem 
direxisse dicentes inter alia : « Sane plerique magistri tbeologiae Pa- 
risius doctorum nostrorum pluralitatem atque multitudinem scho- 
larium et doctrinae gratiam aemulantes congregatione clandestina 
olim quaedam iniqua statuta, cum' tamen nihil possent de iure sta- 
tuere, ediderunt in nostrum ac omnium religiosorum enorme prae- 
iudicium et gravamen... Haec pauca... duximus intimanda, ut ])ro- 
cessum dicti negotii aliqualiter cognoscentes superna pietate et com- 
passione commoti apud Ohristum ac virginem matrem eius, ordinis 
advocatam et beatum Dominicum patrem nostrum et sanctum Dei 
Petrum martyrem gloriosum, cuius sanguis noviter fusus ad Deum 
sicut confidimus pro ordine suo clamat cum in hoc negotio diabolo 
procurante ruina toti ordini praeparatur preces precibus cumuletis... 
et nostram innocentiam ubi necesse videritis excusantes sicut viri 
prudentia praediti ex praesentibus coniciatis aliquid de futuris »*. 
S. Thomae de Aquino opuscuhim, Oontra impugnantes Dei cultum 
et religionem,.,quod occasione defeusionis contra adversarios Pari- 
sienses confecit, sicut similia Alberti Magni et doctorum francisca- 
norum S. Bonaventurae et Bertrandi de Bayona consideranda sunt 
tamquam primae monographiae scientificae de statu ordinum Men- 
dicantium tractantes. 

Precibus fratrum ad felicem compositionem litis universitariae 
obtinendam instantiae animarum ordini Praedicatorum devotarum 
iungebantur. Ita et venerabilis begiua Mechtildis Magdeburgensis 
ordinem orationibus iuvit^. 

Placidior quidem quam extranei industriam doctrinalem ordi- 
nis impugnantes, sed non absque tenacia, factio quaedam inter fra- 
tres ipsos contra eximium zelum studii, qui apud plures eosdemque 
non spernendos, ut B. Albertum, Vincentium Bellovacensem, S. 



^ Eyolutio generalis 

TjhojnaBa, iiotari potuit, animadvertebat. At liaec factio, cui Gerar- 
dus ide Fit-acheto, Thomas Cantimpratanus aliique favebant^ pietati 
monachali potius quam studiorum sacro cultui addicta, numquam 
ad iseparationem « spiritualium » sicut apud Minores, vel divisionem 
ordmis transiit. Oorrigendae et reprimendae huic parti contentio 
Earisiensis uniyersitaria haud inefficaciter adlaboravit, sicut et ra- 
tio studiorum anno 1259 apud Valencenas data'^ rem scholasticam 
inclusa philosophia bene disposuit. 

Internae quoque ordinis res per magistrum Humbertum adver^ 
sus yirum optimis intentionibus praeditum et permotum, qui Hugo 
de S. Oaro cardinalis exstitit, tuendae erant. Ipse die 3 februarii 1255 
ad humilem et supplicem instantiam Alexandro IV porrectam, fa- 
cultatem recepit, ut de consilio magistri et discretorum fratrum or- 
dinis regulam, constitutiones et consuetudines fratrum Praedicato- 
rtnn « diligenter inspicere ac ex illis quae potiora et utiliora fuerint 
eligere » valeat « et in unam regulam redigere sive de ipsis aliter 
ordinare »*. 

Ad huiu»modi buUam ac concessionem pontificiam silentium 
mox factum est, ita ut de tali regula formanda sermo non redierit. 
Nuilus certe conservator iuris proprii et independentis ordinis Prae- 
dicatorum nisi magister Humbertus agnoscendus erat. Intercessit 
ba,G prima vice factum alicuius immixtionis cardinalitiae in causas 
or^inis, prout temporibus sequentibus interdum repetetur. Quod 
Hpgo facultatibus extraordinariis nitens inculcare tentaverat, id 
magister Humbertus per modum obsecrationis fratribus commenda- 
vit, ut nempe regularibus moribus excellant et « studium, per quod 
sicut corpus per animam totus vigor ordinis consistit, colant »". 

'Obtenta die 28 martii 1261 pro ordine Praedicatorum ab Ale- 
xandro IV illa bulla « Virtute conspicuos », quae mare magnum i. e. 
diploma privilegia privilegiis cumulans exstitit quaque libertates et 
favores pontificii fratribusi Praedicatoribus sicut et eorum consue- 
tudines probantiir^", magister Humbertusi {f 1277) in capitulo gene- 
rali Londinensi anno 1263 cessionem muneris petiit et impetravit*^ 
In maiore ptio exinde commentarios suos de regula S. Augustiui et 
coustitutionibus fratrum Praedicatorum et homiletica multa ipee 
co^sdgnavit^^, quibus ordinem interna vi instruere non cessat. Si « pro 
fratre Hymberto quondam magistro ordinis et pro fratribus qui se- 
cum laboraverunt in officiis ordiuis et pro attinentibus sibi secun^ 
dum carnem quilibet sacerdos 1 missam »^^ iuxta voluntatem capi- 



Ab anno 1252 acl anuunj 12i)l 37 

tuJi geiieralis 12G4 dicere debiiit, monemur, sub Huraberto procura- 
torem generalem^'* ordinis in curia Momana institutum fuisse, qui 
negotia et causas apud PatJam perageret. Insuper his collaborato- 
ribus in officiis ordinis capitnlares generales, priores, provinciales, 
socius^^ \'el socii magistri ordinis specialiter adnumerari videntur. 

Sequentibus annis tuitio et roboratio iuridica ordinis contiiiuo 
processit anno 1267 die 6 februarii quaestione de cura sororum or- 
dinis per Sanctam Sedem definita^** et die 7 iulii ecclesiastico officio 
iuxta dispositionem magistri Humberti ab eadem auctoritate ap- 
probata^^ In concilio Lugdunensi II anno 1274 celebrato partes et 
status ordiuum Mendicantium valde agitabantur. Numerosae com- 
munitates mendicantes post concilium Lateranense IV ortae, quae 
nullam Sanctae Sedis confirmatlonem meruerunt, prohibebantur et 
exstinguebantur, dum ordinibus meudicantibus rite confirmatis im 
i-ecipiendi novitios ablatum est. « Personis quoque ipsorum ordinum 
omnimo interdicimus quoad extraneos praedicationis et audiendae 
confessionis officium aut etiam sepulturam. Sane ad Praedicatorum 
et Minornm ordines, quos evidens ex eis utilitas Ecclesiae universali 
proveniens perhibet approbatos, praesentem non patimur constitu- 
tonem extendi. Ceterum Oarmelitarum et Eremitarum S. Augustini 
ordines... in suo statu manere concedimus, donec de ipsis fuerit aliter 
ordinatum. Intendimus siquidem tam de illis quam de reliquis etiam 
non mendicantibus ordinibus prout animarum salnti et eorum statui 
expedire viderimus providere » (c. 23)^^. In quo conciliari decreto 
fratribus 1'raedicatoribus ante omnes ordines mendicantes locus pri- 
mus assignatur, quem non quidem quantitate at potius qualitate suo- 
rum membrorum tenuerunt et ex eorum claritate finis et mediorum, 
ad quem alii ordines mendicantes propter opus salutis animarum 
exercendum necessario assurgere debuerunt. Et revera fratres Prae- 
dicatores et Minores tum in ipso concilio Lugdunensi^^ tum in re 
unionis ecclesiasticae cum Grraecis^" tantae operae pretium et actio- 
nis valorem exhibuerunt, ut eorum utilitas apertissime ostenderetur. 

Si ordo in novitiis recipiendis strenue semper dispositiones Gb- 
servandas inculcat-% ut et vigori suo et offiCio saiutis animarum pro- 
curandae provideret, Sancta Sedes per Martinum IV die 20 ianuarii 
1282, in bulla « Ad fructus uberes ))^^ exordiente, concessit Praedi- 
catoribus facultatem praedicandi et confessiones audiendi cauto ta- 
men, quod magister generalis vel provinciales cum definitoribus ca- 
intuli provincialis sive fratribus idoneis hanc facultatem rite conce- 



38 Evolutio generalis 

dant, caiito etiam quod qni fratribiis dictis confiteantur tamen semel 
in anno presbyteris paroecialibus confiteri teneantur. Per hanc con- 
stitutionem praesentatio fratrum, ob facultatem obtinendam, ordi- 
nariis locorum superfluxit. Tantum privilegium fratribus Praedi- 
catoribus et Minoribus tributum exarcerbationes excitare non omisit, 
quae in lites mox eruperunt. Ne ex magnitudine privilegii et actionis 
iibertate fratres extollerentur, capitulum generale Viennense anni 
1282 monet et liortatur ut « ob reverentiam ordinariorum et rectorum 
ecclesiarum parochialium et pacem cum eis habendam » nostri a 
praedicatione desistant, si ordinarii vel rectores ecclesiarum id vo- 
lunt, dum in sua ecclesia praedicant^^ 

Ordo ob nactam extensionem tunc temporis particulares dispo- 
sitiones circa administrationem postulabat, quae quidem nondum 
definitive datae sunt. Servata provinciae unitate sub uno provinciali 
quidam vicarii per singulas partes provinciae constitutae sunt nomi- 
nati per provincialem audito voto provincialium, deflnitorum et 
priorum respectivarum vicariarum^^. Salubri statui ordinis per vi- 
sitationes sive per magistrum generalem sive per visitatores alios 
consultum fuit. Atque loannes Vercellensis, qui postquam studens 
S. Dominicum et B. lordanum vidit, ex magistro iuris frater Prae- 
dicator^" et provincialis Lombardiae factus est, dum virgam ordinis 
(1264/83) tenuit, infatigabili itinere omnes fere terras Europae et 
conventus suos perlustravit^* pro sua religione in cultu et scientia et 
praedicatione zelans. Arcam marmoream ad condendum corpus S. 
Dominici anno 1267 novam Bononiae adstantibus fratribus capituli 
generalis ordinis et coetus provincialis Lombardiae instauravit^'^. Ex 
clariorum fratrum corona tunc praesentes lacobus de Voragine et 
Bartholomaeus de Bregantia atque Aquinas definitor Romanus no- 
tentur^s. loannes Vercellensis non solum consilia magistri de Aqulno 
quoad elucidandas quaestiones saepius petivit*®, sed etiam devotissi- 
mum eius memoriae et doctrinae se praebuit^". 

Die 12 mali 1285 Bononiae a capitularibus magistro loanni Ver- 
cellensi, qui sancto fine die 30 novembris 1283 Montispessulani quie- 
verat^^, Munio de Zamora provincialis Hispaniae, vir 48 annorum, 
suffectus est. Absque particulari titulo doctrinae vel praedicationis 
famosae, tamquam administrator prudens, in ob^ervantia tenax, 
charactere firmus apud electores innotuit^^^ rp^bH jnagistro ordo Prae- 
dicatorum indigebat, cum sub magnitudine sua atque ubertatis mole 
quodammodo oppressus gemeret. 



Ab anno 1252 ad annuin 1291 39 

Etenini appetitus proprietatis apud plures religiosos invaluit". 
Contra morum simplicitatem usus equorum aut equitandi sae- 
pius deprehendebatur^*. In capitulo generali Palentino anno 1291 
vetatur, ne fratres « habeant molendina vel domosi vel aliqua quae 
habere possessionum speciem videantur ))^''. Depositum quoddam per- 
sonale argenti, cuius praxis ex vita sancti Thomae cognoscitur stu- 
dentibus pictantiam in festo S. Agnetis offerentis^% cuiusque depo- 
siti praxis a legibusi tolerabatur^'^ ex actibus iteratis abusus quosdam 
secum duxit. 

Quare capitulum generale Ferrariense 1290 ordinavit, « ut fra- 
tres extra domum et loca communia et in domo etiam pecunias 
diutius non teneant sed eas ponant quam citius in libris seu in aliis 
necessarii^ exfpendant ))^^ Notabatur quoque appetitus titulorum 
lectoris vei praedicatoris generalis^". Insuper ex eventu depositionis 
magistri Munionis libertatem linguarum non defuisse patet*°, cum 
magister electus victima detractionum evaserit. In quibusnam autem 
rebus ansam detractionis praebuerit, ignoratur. 

Bene quidem magister Munio tertium ordinem S. Dominici for- 
ma regulariore donaverat*^, Papis Honorio IV et Nicolao IV pri- 
vilegia Praedicatoribus confirmantibus^^. Benignum ordini Praedi- 
catorum se monstrasse Mcolaum IV, qui e fratribus Minoribus ad 
cathedram Petri elevatus est, scribit Munio de Zamora ex capitulo 
generali Lucensi^^. Sed anno 1290 Mcolaus IV « circa curam vestri 
ordinis sollicitudinis apostolicae adhibere studium )) cupiens duobus 
cardinalibus Latino Malabranca et Hugoni de Billom potestatem de- 
dit quoslibet officiales vel praelatos intra ordinem absolvendi si 
opus esset^^. 

Quam facultatem dicti cardinales fratribus quatuor delegatis, 
scilicet Salvo provinciali Romano, lacobo priori Minervitano, Alrado 
priori Argentinensi et lacobo de Voragine coram capitularibus gene- 
ralibus Ferrariae degentibus denuntiarunt, et quidem non solum 
in generali sed in particulari. Mandarunt enim cardinales per suos 
delegatos definitoribus, ut magistrum generalem qui « non parvo 
iam tempore noscitur laborasse )) in munere suo, inducant « ut prae- 
dicto officio cedat suamque absolutionem petat humiliter et instan- 
ter ))*^. Revera Munio sponte et humiliter examinationi se subdere 
voluit, at capitulares id non permittentes tum Munionem tum ordinis 
libertatem vindicare voluerunt*^. Oontra factam immixtionem car~ 



40 b^volutio geiieralis 

dinalium Latiui et Hiigonis siciit etiam in alias expectandas immix- 
tiones Sanctam Sedem capitnlares appellarnnt^^ 

Quod ex quatuor mandatariis priores Minervitanus et Argenti- 
nensis magistrum Mnnionem depositum declararunt, modo illegali 
factum est. Bomam dein Munio a Nicolao IV vocatus officio non 
cessit sicut Papa desideravit. At iter ad capitulum generale Palen- 
tiae celebrandum agens per Papam, « certis emergentibus causis » 
ab officio absolutus fuit*^ Cum vero litterae pontificiae in tempore 
non advenerint, capitulares sessiones in pace celebrabantur. Iratus 
Pontifex die 13 augusti 1291 depositionem Munionis roborang eum 
cum definitoribus Palentinis Romam citavit*^ Quae utique ratio 
tali modo procedendi contra Munionem Mcolao IV fuerit, non con- 
stat. Mprtier*"* rem ex formatione regulae tertii ordinis dominiciani 
Papae franciscano haud accepta repetit. Oerte Nicolaus IV non una 
vice in Praedicatores minus gratum se ostendit^^. Contra depositum 
magistrum, dum ad episcopatum Palentinensem libere electus fuit, 
iterum lis acta est". Libere a praesulatu discedens Munio in con- 
ventu S. Sabinae de Urbe anno 1300 quievit « sanctae memoriae » 
famam relinauens^'. 



c) EXUBERANTIA ORDINIS ET PARTIALIS DILAPSUS (1291-1380) 



Ordo Praedicatorum a fine saeculi XIII etl in prima medietate 
sa^culi XIV exuberautiam status ostendit, quae in extensionem ac- 
tionis et in dissolutionem quamdam suae vitae interioris cessit. Ma- 
gistri generales non illam fecundissimam et securam directionem in 
ordinem exercere poterant, cum sibi celerius succederent. Et quoad 
vitam conventualem magis magisque ille sese habendi modus, qui con- 
ventualismus dicitur, invaluit. Facta pariter historiae ecclesiasticae 
et civilis et universalis valde in ordinem influebant. Et quidem non 
solum vividior participatio curiae Eomanae in componendis vel di- 
rigendis rebus ordinis apparet, verum etiam contentiones inter pa- 
patum et Franciae regnum et postea translatio residentiae Roma- 
norum Pontificum ab Urbe Avenionem et lites inter Papas Avehi- 
ne?ase8 et Ludovicum Bavarum, oppressio populorum per ecclesiasti- 
cas paenas^ necnon et bellum centum annorum inter Anglos et Gallos 



Laus cle ordine PraecliGatorum ^Jj 

a/gitatum^ et super omnes lios eventus epidemia pestis^ et dilapsiis- 
conventuum* sive ealamitates ex parte aive molestias toti ordini iii- 
flixerunt. 

Attamem conspicuam missionem in sinu Ecclesiaie, pro salute ani- 
marum usque ad extremas plagas fratres Praedicatores feliciter 
<^xercebant. Huius rei enuntiata pontificia et praecones et testes exsi- 
stunt. Habet pro ordine Benedictus XI haec vierba laudis* : « Ex 
•lorto delicioso Ecclesiae sacrosanctae ineffabilis providentia condi- 
toris pro sui nominis attolenda gloria et saltite fidelium procuranda 
praeclarum ordinem Praedicatorum diebus novissimis inter specios» 
et ffcunda plantaria quasi lignum vitae produxit quod superni roris 
benedictione perfusum sic a suis primordiis laudabilibus incrementis 
processit, sic se divina operante gratia in altum provexit, sic se 
longe lateque diffudit ut sublimitate sua caelos piBrtigerit et ad fines 
ultimos orbis terrarum suos extenderit palmites generosos. isti sunt 
palmites pretiosi Cliristo viti verae inhaerentes fratres videlicet or- 
dinis S. Dominici qui a superfluitatibus terrenorum purgati et sar- 
cinis divitiarum abiectis abnegaverunt salubriter semetipsos et am- 
plexi paupertatem et regularem vitam professi ad convivium regis 
caelestis honoris et honestatis flores suaves et fructus uberesi attu^ 
lerunt. Isti sunt electi Ohristi ministri conspicua religione fulgente 
et honestate vitae clarissimiy quosi in lucem gentium Dei sapientiam 
dedisse dignoscitur velut splendentia sidera in Ecclesiae firmamento 
et tamquam lucernas ardentes in domo Dei illuminantes cunctos 
evangelicis documentis et spiritualibus radiis ostendentes mortalibus 
viam, vitae ». Similia alii Pontifices edixerunt. His laudibus tegun- 
tur, quae ordines religiosi apud scripta atque auctores profanos 
Chaucer, Rutebeufs, Roman de la Rose aliosque^ invenire debebant. 
Post pes/tem utiqiie siderea claritas ordinis diminuta ac fracta 
apparet. 

c 

§ 8. Series magistrorum generalium. 

Depositio magistri generalis Munioni» per Summum Pontificem 
uon quidem ratione laesionis regulae vel constitutionum ex parte 
depositi sed solummodo ratione alicuius opportunitatis ex parte 
inimicorum quicumque fuerint tanti magistri facta, graviter ordinem 
fratrum Praedicatorum affecit imo ordinem afflixit. Atque rapide 
pes- tempus immediate ad depositionem Munionis sequens magistri 



42 Evolutio generalis 

generales sibi successerunt ac si omnes, ex quibus aliqui detractioni 
indulserant, solatium moderatoris firmi et stabilis exspectare de- 
berent. 

Stephanus Bisuntinus per biennium (1292/94) magisterium or- 
dinis exercebat. Magister Parisiensis exsistens^ doctrina, praedica- 
tione verbi Dei, scriptis praesertim homileticis, regimine provinciae 
Franciae excelluit. In generalatu strenuus assertor virtutum religio- 
sarum esse innotuit ita ut aliquibus chronistis valde durus appa- 
ruerit. « Rexit ordinem in virga ferrea » notat Olineda^. Et Taegius 
memorat, quod magister Stephanus « rotam quamdam ferream ma- 
gnam lampadibus plenam et ad sepuchrum beati Petri martyris de- 
pendentem totamque. ecclesiam illustrantem amoveri iussit dicens 
illam paupertatem nostram deformare «^. 

Per aliud biennium deinde B. Mcolaus Boccasini e secundo suo 
provincialatu Lombardiae* ad supremum regimen ordinis assumjptus 
fratres Praedicatores gubernabat (1296/98). Sub eo constitutio de 
dimensionibus ecclesiarum decenter mutata est, Ordinem contra 
detractiones multas ex parte fraticellarum membrorum et cleri sae- 
cularis motas petendo a Bonifatio VIII roborationem privilegiornm 
munivit^. 

Dum ipse ad cardinalatum ascendit iam in electione sui succes- 
soris pro magisterio generali se immiscebat litteras commendatitias ad 
capitulum generale dirigens. Albertum de lanuis, ubi vestitus est, 
ver de Ohiavari, ubi natus fuit, quem Bonifatius VIII magistrum 
generalem proposuerat, capitulares votis suis quoque electum desi- 
gnarunt*'. Notabile factum, quod sub eius magisterio generali trium 
mensium evenit, est publicatio bulhie Bonifatii VIII, q-uae verbis 
« Super cathedram » exorditur quaeque restringens concessiones Mar- 
tini IV in bulla « Ad fructus uberes » datas Mendicantes ad statum 
primi sui temporis per respectum ad clerum saecularem reduxit'. 

Defuncto magistro generali Alberto lanuensi regimen ordinis ^ 
ad provincialem Teutoniae tamquam vicarium constitutionalem 
transire debuit, at hac vice non absolute sed dependenter a cardinali 
Boccasini. Huic Bonifatius VIII commisit ut per se vel per alium 
seu alios curam de regimine ordinis gereret cuni facultate provincialis 
qui vicarius ordinis est cuius^iue potestati derogari per hoc non 
intenditur, processus corrigendi, mutandi, reformandi, emendandi^: 
Ad capitulum electivum iterum cardinalis Boccasini non solum con- 
silia ffua destinavit sed candidatum quoque eligendum Lambertum 



Magistri genevales 

Laudensem proposiiit. De cetero alius Lombardus nempe Rambertus 
de Primadizzi candidatus, sicut iam antea, ita nunc exstitit^ Re 
vera autem Bernardus . de Jusix meuse maio 1301 Ooloniae electus 
est. Postquam litem inter PMlippum Pulchrum et Bonifatium VIII 
summe accendi vidit, Treviris anno 1303 magister generalis obiit. 

Tandem Aymericus de Placentia longiorem generalatum et mo- 
derationem efficaciorem ordini praebuit. In gratiam pontificis novi 
Benedicti XI, qui discipulum Aymericum habuit, praecipue hic fi- 
lius provinciae Lombardiae votis electorum designatus est. Et Papa 
favoribus Mendicantes et haud ultimo loco fratres Praedicatorea 
auxit. Non solum bullam Bonifatii VIII « Super cathedram » revo- 
cavit'° sed etiam cardinales tres, quos creavit, nonnisi ex ordine 
Praedicatorum assumpsit^^. Mors praematura Papae adiutorem vali- 
dum magistro Aymerico abstulit. Oleniens V enim, per factionem 
gallicam cardinalium exaltatus instante Nicolao de Prato^^ ordini 
quidem Praedicatorum favit sed non eius magistro Aymerico. Ansa 
dissensus in re Templariorum quaerenda est^'. In quos inquisitores 
dominicani inquirere debebant. Oum magister Aymericus et inqui- 
sitores nostri per Oastellam et Legiohem multos inquisissent eos in- 
nocentes inventos torturis non submiserunt^''. Quod certe Gallis non 
fuit acceptum. Aymericus concilium Viennense pro anno 1311 con- 
vocatum devitans, in capitulo generali Neapolitano anni 1311 officio 
magistri generalis renuntiavit, apud conventum Bononiensem quie- 
tem ultimam reperiens 1327^^. In historia doctrinae et litterarum ma- 
gister generalis Aymericus cum mentione relevatur. Etenim non so- 
lum magna centra studiorum libris pretiosis coniunxit (bibliam he- 
braicam Parisiensem fratribus Bononiensibus attulit)^% sed etiam 
scriptores ordinis ut Theodoricum Fribergensem^^ tum alios ut Pe- 
trum Orescentium Bononiensem^^ ad editiones et studia incitavit. 

Ei vicarius ordinis provincialis Tolosanus Berengarius de Lan- 
dore Oarcassonae anno 1312 in magisterio generali suffectus est. 
Antea in docendo ad gradum magistri theologiae et in administrando 
ad provincialatum pervenerat. In moderatione totius ordinis et stu- 
dia ac doctrinam S. Thomae promovit^^ et litteris directionis varias 
partes ut nationem hibernicam^" et societatemi fratrum Peregrinan- 
tium^^ munivit vel formavit. Has qualitates magistri Berengarii 
loannes XXII intuens anno 1318 eum ad paciflcandas terras Burgun- 
diae et Flandriae cum Francia destinavit et postea archiepiscopum 
Compostellanum, loci tunc propter peregrinationes celeberrimi, con- 



44 Evolutio generalis 

stituit. Iii pugiia contra Mauros vulueratus atque ad conventum 
His.palensein portatus, apud fratres. ordinis anuo 1330 obiit^^. In 
capitulo generali Lugdunensi anni 1318 Herveus N^d^lec (Natalia, 
Brito) vicarius ordinis exsistens ad magisterium generale evectus 
est. Fuit Herveus non solum « in saecnlo lionorabilis clericus et 
dives valde, qui beneficiis omnibus ecclesiasticis relictis ordinem 
Praedicatorum ingressus est », sed etiaim « vir acutissimi ingenii, 
in philosopMcis et in theologicis peritissimus ))^* prout eius fama et 
opera relicta demoustrant. Lustrum in regendo mense aiigusto 1323 
finivit^^, ante obitum Thomam de Aquino caelitibus adscriptum die 
18 iulii eiusdem anni adhuc comperiens^^ 

Barnabas Cagnoli de Vercellis tum dotibus suis scientiae iuris, 
facilitatis et prudentiae in provinciali gubernio et inquisitione tum 
natione sua Lombarda electoribus plurimis acceptus pro magisterio 
ordinis commendatus est. Praedecessorum industriam in evocanda' 
obligatione paupertatis et studii secutus est^". Contra detractores 
sororum de paenitentia S. Dominici in Lombardia et Tuscia pie vi- 
ventium, ne in damnationem beginarum vocarentur, a loanne XXII 
litteras tutaminis impetravit^'^. Missionum opus ampliavit^^. Indi- 
gnationem Papae, cuius opinionr privatae de visione beatifica defun- 
ctorum usque ad diem iudiGii dilata contradixerat, subiens et in Itn- 
liam redire prohibitus magister Barnabas die 10 ianuaril 1332 Pari- 
siis mortuus est^", officio generalitio exinde per annos fere 50 ad 
Gallos transeunte. 

Ex illustri familia Burgundiae ortus Hugo de Vaucemain, ma^ 
gister theologiae, provincialis Franciae Divione anno 1333 regimen 
ordJnis obtinuit^". Gubernandi dexteritas, scientia competens, spi- 
ritualis vitae praxis eum decorarunt, ut B. Henricus Stiso testatur^^ 
Nec leve officium gessit. Etenim Beuedictus XII, qui plurium ordi- 
num religiosorum statuta emendare studuit, fratres quoque Prae- 
dicatores nova forma donare cupivit. Hugo ante compositionem huius 
rei Avenione die 6 augusti 1341 decessit^^ Et mors Papae pacem 
constitutionalem ordini Praedicatorum reddidit. 

Gerardum de Daumar de la Garde eodem anno 1342, in quo 
magister generalis elcctus fuit, Olemens VI ad purpuram promovit'*"?, 
Petro de Palude doctore conspicuo et scriptore magno e provincialatu 
Franciae ad sunimum ordinis gubernium assumpto^^. Ex tempore eiua 
regiminis biennalis 1343/45 minime copiae factorum cognoscuntur, 
quibus ante suum generalatum abundavit''^ Mortuo magistro Petro 



Quaestiones de paupertJite 45f, 

de Paliide, apud Briva.m (Brives) aniio 1346 capitulares Guarinum de' 
' Gy-1'Eveque magistrum ordinis elegerunt^^, qui sicut tres eius ante* 
cessores magister theologiae exstitit. 

Ea aetate pestis epidemia supervenit, in qua ultima acta magistri 
generalis sicut et ipse tunc mense augusto vel septembri 1348 pe- 
rierunt^^ 

Ordinem viduatum reliquit, qui — etsi a fervore primaevo quoad 
]Dartem dilapsus — liaud parvam maiestatem internam in magistris et 
mysticis et sanctis fratribus sororibusque et externam in praedicatio- 
ne atque operibus ecclesiasticis ostendit. 

§ 9. Quaestiones de paupertate. Dissensus crdinis cum Benedicto Xll. 

Paupertas religiosa, quam fratres Praedicatores a sua fundatione 
in forma mendicitatis sobria et severa observabant, lapsu temporis 
tum ex remittente spiritu zeli primaevi tum ex necessitate statum 
acquiaitum tenendi imo et ob auctas conditiones et indigentias am- 
pliandi tum ex voluntate munificorum benefactorum et sepultorum 
apud coemeteria ordinisi reconditorum tum ex duritia egestatis et vo- 
luntate provida Ecclesiae, iam in saeculi XIII altera medietate sensim 
mitigata erat. Semper qui ordini praefuerunt invigilabant, ne domos 
modum et mensuram liumilitatis et mendicitatis statuta praeterirent^, 
ne praeter vineas hortosque adiacentes et necessarios novae acquisi- 
tiones fierent^, ne grangiae, ne molendina haberentur^, « ne fratres 
extra septa monasterii proprietatem domorum vel quarumcumque pos- 
aessionum ultra annum retineant ullo modo, sed alienare vel vendere 
teneantur ))^, quacumque cumulatione bonorum temporalium prohi- 
bita. Inchoante saeculo XIV fundi et agri etiam distantes accipie- 
bantur, eo praesertim pacto, quod anniversarium a conventu pro 
donatoribus celebraretur. Reditus sicut pecuniae manuales per longum 
tempus vel vendebantur vel in cibum aut alios usus necessarids ut 
libros vel supellectilem mutabantur^ Solebant postea saepe in ter- 
ris, in quibus fratres Praedicatores vicini sororibus eiusdem ordinis 
exsistebant, reditus sororibus dari cum onere ex his annuam summam 
fratribus exsolvendi". Tandem absque tali medio adhibito directe 
f ratribus . reditus vel possessiones consignabantur. Interdum utique 
potestas civilis huiusmodi donationes manui mortuiae factas inter- 
dixit, e. g. in civitate Argentinensi, in regionibus Geldriae et Fri- 



46 Evolutio generalls 

siae« dum ex alia parte principejs non def uerunt, qui fratres Praedi- 
catores ita ditabant, ut extra mendicitatem constituerentur'. 

Oontra eos, qui a possessione modesta vel iam aucta fratrum 
Praedicatorum decimas exigere intendebant, Innocentius IV aliique 
Papae exemptionem ordinis Praedicatorum inculcabant. Imo et eadem 
auctoritas eosdem protexit contra illos, qui sub praetextu portionis 
canonicae legata fratribus Praedicatoribus destinata diminuere co- 
nabantur^. In celeberrima bulla Alexandri IV « Virtute conspicuos » 
anno 1.261 tempore indulgentis magistri Humberti edita ii reditus 
orciini conceduntur, quibus fratres ad ornamentum ecclesiae, ad 
sacram supellectilem, ad libros aliasque necessitates ex donatione vel 
ex testamentaria traditione potiuntur^. Sustentationi Praedicatorum 
Clemens IV 1265 multiplici statuto prospexit, prohibens erectionem 
aliorum conventuum in vicinitate domorum ordinisi, declarans «quod 
vos in temporalibus bonis, in quibus succederetis in saeculo exsisten- 
tes licite potestis succedere et bonorum ipsorum possessionem ap- 
prehendere ac vendere libere bona ipsa eorumque pretium in utili- 
tatem vestram convertere »^°. 

Invidiam, quam ex accipiendis hereditatibus vel testamentis Men- 
dicantes in se suscipere debebant, ipsi iuxta admonitiones capitu- 
lorum iSuorum moderari studebant dicentium, quod fratres populum 
inducant ad iura et testamenta ecclesiis paroecialibus reddenda et 
a sepultura apud ecclesiam paroecialem habenda non avertant^'^. 
Haec invidia occasione concilii Lugdunensis II ad suppressionem 
religionum mendicantium de iure pervenit, licet de facto fratres 
Praedicatores et Minores aliique ob utilitatem Ecclesiae et sub spe- 
ciali regimine tolerarentur factaque per Gregorium X facultate quod 
« tuta conscientia aliquod proprii » possidere possent^^. Magis adhuc 
Bonifatii VIII buUa Super cathedram Praedicatoribus nocumentum 
intulit, statuendo quantam partem omnium obventionum tam de fu- 
neralibus quam quarumcumque vel quomodocumque relictarum... 
« ad quoscumque certos seu determinatos usns, de quibus etiam quarta 
fien canonica portio nec dari nec exigi consueverit vel debet de iure )> 
necnon datorum vel qualitercumque donatorum, quae Praedicato- 
ribus contingunt paroecialibus sacerdotibus et ecclesiarum rectori- 
bus seu curatis integraliter largiendam esse^^. Per hanc constitutio- 
nem apostolicam in tempore, quod mendicitatem ad sustendandos 
conventus impossibile ostendit, etiam aliorum proventuum fons 
limitatus est. Praeoccupatio ordinis in commentariis cuiusdam ano- 



Quaestiones de p.aupertate ' 47 

nymi sic expressam invenitur : « ex liac clausulai vitalis habitus in- 
tercluditur, vulneratis omnibus supradictis »^*. 

Oonsequentia huius statuti Bonifatiani apud fratres Praedica- 
tores in maiore industria habei^dorum bonorum, redituum, proven- 
tuum iixorum apparet ut vita protrahi possit^^. Unum exemplum 
percelebris et magni momenti conventus rem demonstrat. Dum fra- 
tres Colonienses usque ad anuum 1300 nullos reditus acceperant, ex 
tunc reditus multij)Ucabantur^^. In aliis partibus autem reditus iam 
ante statutum Bonifatii VIII tenebantur^^. Semper autem ordo fra- 
trum Praedicatorum possessionem privatam abhorruit, etsi possessio 
in communi iam quasi de facto invaluit. In sermone, quem occasione 
canonizationis S. Thomae de Aquino die 14 iulii 1323 loannes XXII 
Avenione recitavit, dum Papa litem Pranciscanorum de paupertate 
sustinere debuit, dixit istum sanctum in ordine Praedicatorum ges- 
sisse vitam apostolicam, cum ordo nihil in proprio et in speciali, 
licet iu communi haberet, addens : « et hanc vitam apostolicam re- 
putamus »^*. 

In praxi autem singulorum fratrum plurium mores particulares 
circa paupertatem invaluerant, qui non solum ex industria librorum 
acquirendorum apud studentes et lectores maxime notata^^ vitam 
quamdam privatam^" domibus religiosis introduxerunt, verum etiam 
conventualismum formare coeperunt, quo nomine ratio modi reli- 
giose se habendi super fundamentum quodainmodo vitae privatae 
saepe designatur. Si voce « conventualis » in initio id omne intelli- 
gebatur quod ad conventum ordinis pertinebat (ut prior Gonventualis 
vel iuxta Gregorium IX ecclesia conventualisy^, postea denominatio 
conventualismi ex historiographia religionis seraphicae ad alios or- 
dines transsumpta est^^, ut modum vivendi remissiorem, de facto^^ 
connexum cum quadam stabilitate loci indicaret, ob quam fratres 
quoad officia communia provinciarum vel ordinis difficile mobiles 
reddebantur. 

Oontra remissiorem vitam regularem quidam zelatores « spiri- 
tuales » ab anno 1300 in provincia Romana instabant, quorum opi- 
nandi ratio in capitulo generali anno 1321 discussa est, ordinis uni- 
tate servata^'*. 

Benedictus XII, antea ordinis Oisterciensis, postquam refor- 
mationem usuum Romanae curiae, ordinum variorum monachalium 
et canonicalium et fratrum Minorum perfecit^^ anno 1337 apud fra- 
tres Praedicatores viam planam instaurare voluit. Ordo apud Papam 



48 IQvolutio generalis 

acciisaitus erat^". Ideo Benedictiis XII magistrum generalem Hugo- 
nem de Vaucemain et quosdam probos circumspectosque fratres ad 
praesentiam suam citavit, utcum iis remedia ordini pararentur. Ca- 
pitulum generale anni 1838 Metis assignatum, auctoritate pontiflcia 
Avenionem translatum sed a magistro suspensuifi. est". Gommissio 
specialis fratrum Avenione pro constitutionibus reformandis labo- 
rabat^^ His in tractationibus magister generalis iudicium theolo- 
gicum famosi Petri de Palude petiit, quod de praecipuo puncto pau- 
pertatis controversiae in reformatione a Papa intenta agebat^". Tem- 
peratum iudicium Petri magistro generali datum hoc importa.t, quod 
non est « contra votum paupertatis liabere reditus et possessiones 
cum ista habeant omnes monaclii, qui habent votum paupertatis ut 
nos. Item non videtur esse coutra regulam nostram, cum ista habeant 
omnes canonici regulares eiusdem regulae professores. Est autem 
contra constitutiones nostras, quod totus . ordo ista habeat, ma- 
nentibus constitutionibus in suo statu. Sed tamen propter hoc non 
est contra votum nostrum, quia non vovemus servare constitutiones 
sed promittimus obedire secundum illas. Unde non trasgreoimup 
votum nisi contra praeceptum obedientiae illa faciamus. Quia vero 
nihil tam naturale e«t, quam unumquodque solvi eo genere quo li- 
gatum est, sicut ordo in generalissimo capitulo statuit inviolabiliter 
de reditibus et possessionibus non recipiendis sicut de carnibus non 
comedendis, ita per simile capitulum generalissimum utrumque pos- 
set retractari si expediens iudicaretur sicut per tria capitula gene- 
ralja possent cons1;itutiones alias immutari ». Oum autem magister 
nonnisi de particularibus casibus quaesivit, Petrus de Palude re- 
spondit magistrum ordinis in particularibus casitous pro loco et tem- 
pore ex causa rationabili sine transgressione constitutionum posse 
circa census, reditus ,aliaque huiusmodi ddspensare sdcut ex rationa- 
bili causa praelati ordinis in c-arnibus comedendis dispensant^^ His 
explanationibus fretus Hugo ideae Papae non acquievit, qui mendici- 
tatem Praedicatorum supprimere ordiniqxie novum regimen iuris 
dare cupivit^^ Necessitatibus autem obvians generalis magister cum 
conventibus singulis in materia proventuum fixorum dispensavit^', 
dum libertatem et independentiam constitutionalem sui instituti ni- 
mia, pietate litterali absque temporis evolutionis persipectione vindi- 
care contendit^^. 

Notanda nunc hodiernorum historiographorum iudicia de hac 
lite ordinis cum Benedicto XII in divisiones abeunt. Si modus pro- 



35 
37 



Dissensus cuni Benedicto XII 49 

cedeiidi Benedicti XII ex eius celeritate off endit, tamen eiius cogitatus 
ad illum rationabilem statum apud Praedicatores habendum tendit, 
qui sub Sixto IV et solemnius sub concilio Tridentino determinatus 
fuit^^. Buni Mandonnet Benedictum XII supprimere mendicitatem et 
liberare ordinem dc subiectis insufficientibus ita ut corpus selecto- 
rum, praedicatorum et doctorum efticeretur autumat et magistri Hu- 
gonis modum se habendi tamquam incomprehensionem considerat 
Aitaner immixtionem Papae in resi intimas ordinis relevat^®, alii 
vero cum antiquioribus praecipuam litem Papam inter et ordinem 
de paupertate agitatam agnoscunt, cum qua re etiam violatio inter- 
nae dispositionis ordinis cohaeret. De cetero sicut Benedictus XII 
apud Minores haud cogitatum pacis sed exacerbationis excitavit, ita 
et apud Praedicatores^^ 

§ 10, Sortes ordinis post pestem 

Pestis magna per naves Genuenses ex oriente in Europam allata 
est. Anno 1348 incipiente per Galliam meridionalem, Italiam, Ger- 
maniam grassabatur ubique homines carpens terrasque totas ali- 
quando usque ad medietatem perdens^ Hac calamitate motus Cle- 
mens VT indulgentias speciales concessit quibuscumque curam mo- 
rientium et sepeliendorum gerentibus. Oonventus et monasteria or- 
dinis Praedicatorum numeros horrendos suorum mortuorum in illa 
clade indicant. Dum multi conventus depopulabantur, alii emortui 

sunt. Societas Peregrinantium in plagis orientalibus quasi ad ruinam 
perducta fuit^. In Italia duo vicarii provinciales Eomani sibi brevi 
in sepultura succedebant'. Plorentiae 80 fratres, Pisis 40, Lucae 20 
objerunt*, in monasterio Ripulitano 100 sororibus decedentibus\ Oon- 
ventus Oarcassonensis historia narrat de priore Guillelmo de Gar- 
ric qui primum fratres Minores peste infectos caritative sepelivit 
et postea propriis fratribus vel mprte vel fuga subreptis ipse mortuus 
est. Provincia Provinciae numerum defunctorum ad 378 aestimat^. 
Sicut in Gallia ita et in aliis partibus nempe Angliae et Germaniae 
victimae saepe immensi numeri a peste postulabantur^. In Bohemia 
multi e conventibus devastatis egressi sunt nihilque de quo viverent 
habentes ad familias «uas vel ad alias partes fugerurit^ Aliqui ex no- 
stris, dum flagellantibus praecipue in Germania sub turbata specie 
pietatis incedentibus resisterent, interfecti sunt^ 



50 Evolutio generalis 

Durante tauta calamitate et coUuvie miseriae negotium regi- 
minis capitulorum generalium tranquille processit. Mentio qijidem 
epidemiae in consessibus legiferis obiter fit. At ex statu generali la- 
befactato ordini inflicta vulnera perspicimus. Oapitulum generale 
Lugdunense 1348 ad terrorem et calamitatem pestis alludit dicens: 
« Cum bona consistentia nostri ordinis in personis idoneis consistat, 
et Deo permittente numerus fratrum nostrorum per communem pe- 
sfcilentiam sit in diversis partibus diminutus rogamus' fratres uni- 
versos et eis imponimus quod in attrahendo bonos et aptos iuvenes 
ad ordinem sollicitudinem exliibeant diligentem et recipiantur ad 
praesens in quibuscumque conventibus etiam si sint de terminis alie- 
nis ». 

Insuper in ordinis capitulo anni 1348 dictum est : « Praecipit ma- 
gister ordinis in virtute sanctae obedientiae definitorum consilio 
et assensu, quod libri fratrum decedentium pro libraria utiles non 
venumdentur, nisi consimiles in communi libraria babeantur ))'^°. 

Ex his paucis verbis of ficialis nuntii horrorem pestis auribus tre- 
menda loquela insonat. Tristi illo tempore ordinibus mendicantibus 
quidem saepe legata magna contingebant ,ob quae acriter a quibusdam 
carpebantur^^ Moderationem ordinis post annos pestis et litem ite- 
ratam de privilegiisi praedicandi, confessiones audiendi et sepeliendi, 
Mendicantibus concessis, sustinere debuit loannes de Molinis 1349 
Barcinone electus^^^ jn epistula ex capitulo generali Montispessu- 
lano 1350 data, ad quod absique dubio communicationes de damnis et 
desolatione per epidemiam causatis referebantur, magister de « tem- 
poris malignitate et imminuti ordinis necessitate )) scribit^^. Provide 
indigentiis satagere cupivit revocando per acta capitularia fratres 
a d observantiam abstinentiae et paupertatis, f ratres et sorores ad clau- 
suram servandam, monendo magistros theologiae ad vitam commu- 
nem, omnes ad concordiam inter se et cum saecularibus, et ad ces- 
sationem ab ambiendis honoribus. Sub eo multiplicata sunt prae- 
cepta formalia et excommunicationis sententiae^*. At sicut non 
unico ictu radix infirma dissipationis sanatur ita et magister de Mou- 
lins effectum suarum ordinationum non vidit eo velminus quod 1350 
cardinalatu auctus e magisterio ordinis discessit (-j- c. 1353) ^^ 

Simon Lingoniensis anno 1352 in magistrum generalem electus 
famam piscatoris hominum possidebat, quam non solum ex annis 
professoratus sed maxime ex eius gubernio et praedicatione acquisi- 
verat. Per annos 14 ordini praefuit, donec 1366 ad episcopatum Nan- 



Magistri generales 51 

iietensem promotus e magisterio discessit (f 1384)". Praesulatiis ei 
decretus et testimonium benevolentiae pontificiae in eum fuit (ma- 
gna pro curia Romana in rebus gravibus ecclesiasticis et politicis 
negotiando perfecerat) et modusi eum ab officio magistri ordinis li- 
berandi, cum commercia principum non facile obligationibus pro 
ordine suscipiendis addere valuerit^''. Oapitulis generalibus 1355, 
1360, 1364, 1365 non intererat, quia vel coronationi imperatoris Oa- 
roli IV regis Bohemiae Romae assistere vel regem Angliae Eduar- 
dum TII legatusi adire vel alias diplomaticas missiones explere de- 
bebat^^ Solemnis celebratio capituli generalis Pragae 1359 instituta 
non solum amicitiam domus regiae Luxemburgensis cum Praedica- 
toribus signavit sed etiam optima protestatio contra venenationem 
imperatoris Henrici VII per Bernardum de Monte Politiano ab ali- 
quibus inventatam exstitit^®. Prae occupationibus aliis, quibus ma- 
gister detinebatur, instauratio et conservatio ordinis cedebant. Oa- 
pitulum generalissimumj quod pro anno 1351 si id provinciis pla- 
ceret intentum erat, locum non habuit^". Similiter aliae ordinis re- 
levandi occasiones frustra mittebantur. 

Elias Raymond Tolosanus, qui antea magister theologiae, paeni- 
tentiarius apostolicus, imo ab anno 1365 vicarius ordinis per Urba- 
num V institutus erat, ab initio sui regiminis 1367 contra exceptio- 
nes quascumque bellum indixit^^. Attamen fratribus et sororibus 
sibi subiectis gratias concedere paratus erat, cum legitime de hac 
necessitate ei constiterit^*^. Oontra vitam privatam commodam simi- 
liter luctavit siciit contra recursum indebitum ad curiam Romanam. 
Inobendientias in Provincia, Aragonia et Anglia repressit^^. Incre- 
mento ordinis providens auctoritate sua oblatos assumi posse de- 
crevit, qui septennium excedunt^*. Sub eo series capitulorum gene- 
ralium in biennalem non absque oppositione adversantium fratrum 
mutata est ita ut exinde anno 1370 huiusmodi consessus alternis au- 
nis instituerentur, Gregorio XI rem 1373 probante^^. Ex hac praxi 
coetuum generalium biennalium auctoritas et administratio magistri 
generalis maius momentum nancisci potuit. Sub magistro Elia prima 
vice protector ordinis in actis capitulorum generalium nominatur-^, 
corpus S. Thomae de Aquino 1368 Tolosam transfertur", S. Oatha- 
rina Senensis Gregorium XI ad Sedem Romanam reducit^». 



52 Evolutio generalis 



d) AEVUM OBSERVANTIAE INSTAURANDAE (1380-1507) 



Aeviim, qnod ordo Praedicatorum a vergeiite saeculo XIV ad iiii- 
tium saeculi XVI percurrit, temporibus procellosis assimilatur, 
quae ab ipsa Ecclesia Iiaud sine magnis agitationibus et scliismati- 
bus transacta sunt, Oonamen reformationis morum clericalium, quam 
S. Oatharina Senensis instantissimis desideriis semper advocaverat% 
signum ingentis industriae ecclesiasticorum virorum bonae volunta- 
tis fuit. Superata schismatis divisione, quae reformationem ex babita 
confusione dupliciter necessariam postubivit, etiani apud fratres 
Praedicatores tendentia maioris observantiae et disciplinae regularis 
sub B. Raymundo in una parte cbristianitatis incoepta progredi po- 
tuit. In saeculo XV decurrente quaestio semper fuit, quomodo obser- 
vautia severior seu strictior a supremis moderatoribus acciperetur. 
Ex hoc puncto liistoria interna huius periodi ordinis Praedicatorum 
pendet. 

Si in antiqua chronica Pisani conventus ad annum pestis 134S 
dicitur : « Post istam moitalitatem diram et crudelissimam numquam 
mores ordinis et religionis disciplina potuit ad pristina restaurari w^,, 
si teste S. Antonino post piestem « rigor ille reparari non potuit ex 
tepiditate supervenientium tam praesidentium quam subditorum »•% 
si ex bellis* et epidemiis^^ et totius rei socialis deterioratione^ con- 
ventus gemebant, actio vigorosa ad instaurandam vitae rationem fer- 
ventio]'em suscepta novum aevum inaugurat. Eos qui sponte ad re- 
formationem observantiae aspirabant B. llaymundus colligebat, eis 
cousiliis et pontificio robore adfuit, minime autem quoscumque ad 
severio]'em disciplinam adstriiixit. Quaedam divisio per hanc metho- 
dum in ordinem vel potius in regimen ordinariiim provinciarum ne- 
cessario iuvecta est, nisi aliqua provincia ad observantiam transire 
elegit. Occasioue huius divisionis uni Conveiituales, alii Observantes 
communiter a])peUabantur. Qui terminus ex do^nibus varii generis. 
fratrum Minorum desumebatur, quorum Oonventuales loca coiiven- 
tualia et sectatores s/trictioris observantiae in priucipio nonnisi resi- 
dentias minores atque ei-einitoria liabebant. Fratres Praedicatores 
sive traditionales sive instauratores conveutus pro more constitu- 
tionali implebant absque introductione domorum specialium. In ca- 



Aevuni observjuitine 63 

pitnlo geiierali ciiiiii 142S fratres observaiitiae severiori adclicti « re- 
collecti » vocantur^. 

Diias factiones nniis(]uisque ordo religiosus, praesertim ordinea 
Mendicantium tnnc liabebant. Quae HolzapfeP pro ordine Mino- 
rum de liac re exponit, ad res nostras illustrandas transumere nobis 
liceat : « Utriusque factionis [Conventualium et Observantium] origo 
pertingit usque ad saeculum XIV. Quo magis utraque procedebat in 
suis studiis, eo magis in diversis ordinibus apparebat tendentia re- 
ducendi (JonventualitatGm ad ref/ularem ohservantiam. Dominica- 
nis contigit, ut adiuvante Pio V Oonventualismum in suo ordine to-r 
taliter eradicarent, in ceteris vero religionibus orta sunt schismata, 
quia sectatores vitae laxioris suas consuetudines in quantum admitti 
poterant salva vita religiosa, sibi lege confirmari curabant, consti- 
tuentes hoc modo legitiraas quidem, sed ab Gbservantibus separatas 
societates. Ab hoc temporis momento differentia specifica inter Con- 
ventuales et Observautes oi'dinis Minoritarum jiosita erat in rela- 
tione eorum ad paupertatem ordinis. Ast in principio, praesertim 
durante saeculo XIV, differentia inter ipsos non tantummodo relate 
ad paupertatem vigebat, sed magis relate ad disciplinam ordinis in 
communi , in qua Conventuales valde remiserant. Hac in re situs erat 
defectus eorum principalis et simul causa, qnare Observantes tam a 
poi)nlo qiiam a clero maioris aestiuiarentur. Non tamen omittendum 
est etiam in numero Conventualiiim multos fuisse viros egregios, si- 
cut et inter Observantes ])eiora inveniebantur membra ». 

I*arva conamina observantiae repristinandae saeculo XIV exeunte 
duris probationibus comitantibus sub Texier, Astensi, Vincentio 
Bandelli, Thoma de Vio Caietano victoriam viderunt'-'. Sub Sixto IV 
disseusus inter factiones duas ordinum religiosorum decision.em pon- 
titiciam sollicitarunt, qua et Observantibus et Gonventualibus iura 
ilescribuntur ac roborantur". 

Praeter instaurationem observantiae regularis aevum no»trum 
tum actione conciliari, in qua fratres Praedieatores egregia praesti- 
terunt, tum notabili cultu sacrarum scientiarum necnon et fructi- 
ferae praedicationis, promotiouis rei rosarianae atque eximiis fecun- 
dae sanctitatis exemplis pollet. Quibus fit, ut finis medii aevi quoad 
^rdinem Praedicatorum magna ex parte non dilapsum sed potius re- 
fioritionem indicet. 



64 Evolutio generalis 



§ 11. Regimen ordinis durante schismate occidentali. 

Anno 1378 diriim scliisma incepit, quod gregem Ohristi ad an- 
num 1417 et ex parte adhuc ultra divisum tenuit. Urbanus VI Ro- 
mae 8 aprilis 1378 canonice electus suo charactere et zelo imprudente 
plures cardinales ita off endit, ut sub protectione regni Neapolitani a- 
lium Papam mense septembri eligerent, qui velut Olemens VII Ave- 
nione residentiam fixit. Etsi Papa «Romanus» verus Papa exstitit et 
liabendus erat, tamen per assertiones cardinalium oppositorum iura et 
electio Clementis VII commendata et rata habita a plurimis partibus 
sunt. Dum nobis ambigua res ex exentu facilior patet, illius aevi homi- 
nes dubiis gravibus angustiabantur et saepe ante unius vel alterius 
partis Papae acceptationem diuturna dubitatione haeserunt. Et qui- 
dem non una vice tantummodo electio inter Papam Romanum et illum 
ditionis Avenionensis facienda erat, sed quoties unius obedientiae 
caput supremum obiit, iterata quaestio agitabatur. Tandem cumulus 
confusionum in concilio Pisano perfectus fuit, cum tertia obedientia 
creata sit. 

Haec divisio ecclesiastica regiminis nefastum effectum et se- 
qelam sicut apud omnes coetus ecclesiasticos, ita et apud fratres 
Praedicatores secum duxit. Ad schisma in Ecclesia schisma ordinia 
secutum est. In capitulo generali 1378 apud Oarcassonam celebrato 
« pro sanctissimo in Ohristo patre et domino Urbano papa VI 
quilibet sacerdos tres missas » dicere obligatur^ Interea cardinales 
Urbano VI adversi Nicolaum de S. Saturnino magistrum S. Palatii 
Parisios mittunt ad regem Franciae et magistros Parisienseis edocen- 
dos^, qui antipapae potius favebant. Urbanus VI S. Oatharinam Se- 
nensem advocatam suae causae adhibens eam litteras illas mirandas 
de unitate Ecclesiae et validitate electionis Urbani scribere fecit. Et 
legatos, inter quos Raymundum de Oapua, in Galliam perorandae 
suae rei causa misit. Qui legati de prohibitionibus et obstaculis in 
eos instructis certiores effecti, Galliam non penetrarunt. Rege Oaro- 
]o V pro Olemente VII se declarante universitas Parisiensis eamdem 
obedientiam ecclesiasticam tandem assumpsit. Quod et magister ordi- 
nis Praedicatorum fecit^, pro Oiementis agnitione iter cum cardinali 
de Luna in Aragonia instituens^. 

Neglecto statuto capituli Oarcassonensis 1378 quod capitulum 
generale 1379 Oaesaraugustae celebraretur^, magister Elias suam 



Regimen durante schismate 55 

adliaesionem ad ditionem Avenionensem iam manifestavit 1379. Scliis- 
ma per ordinem plene invaluit. Dum in parte obedientiae Avenio- 
nensis Elias regere continuavit, in parte Romana Thomas de Bosso- 
lasca provincialis Lombardiae superioris vicarius generalis iam 1379 
per Urbanum VI institutus apparet. Anno 1380 utraque factio ordi- 
nis in comitia generalia congregata est, una Bononiae, alia Lausan- 
nae. 

Rationem specialem suae adhaesionis ad Clementem VII Lau- 
sannenses dare debuerunt et dederunt^. Numero fratrum glorian- 
tur, cum quoad quantitatem provinciarum pauciores essent. « Nos 
fr. Elias magister ordinis Praedicatorum et definitores praesentis 
generalis capituli Lausannae celebrati... ceterique fratres numero 
circiter ducenti octaginta denuntiamus fratribus universis, ut non 
circumveniantur, non moveantur, non seducantur per quemcumque, 
quod nos habita deliberatione diligenti cum multis in sacra theologia 
magistris, intendentes et attendentes ac in facto supponentes tam- 
quam veram, seriosam et deliberatam assertionem fere omnium anti- 
quorum et indubitatorum cardinalium, qui post obitum sanctae me- 
moriae domini Crregorii indubitati Papae XI novissime in Urbe de- 
functi, in partibus Italiae remanserunt, hic Dei gratia exsistentes et 
babitantes, ad quos noscitur de iure domini Papae electio pertinere, 
asserentium, referentium et dicentium, ut providerent periculo ani- 
marum suarum, prout relatum exstitit medio iuramento per multos 
nostri ordinis fratres in sacra theologia magistros, se post mortem 
praedicti Gregorii dominum Robertum S. R. E. cardinalem, verum 
seu Romanum Summum Pontificem nunc dictum Olementem VII, 
et non aliquem alium rite et canonice elegisse et recepisse et se ex 
tunc in hoc perseverasse usque ad praesens». Tali modo electus autem 
debet pro legitimo Papa haberi et fratribus tenendus et praedi- 
caiidus imponitur^ Lausannenses de toto ordine decernunt, de re- 
bus Oxoniensibus et Coloniensibus sicut de gallicis vel hispanicisi ac 
si nil accidisset. Illi autem, qui « ad anticapitulum generale quod 
dicitur in Bononia praesumptuose de facto celebrari, accesserunt 
cop.temptis litteris praedictis » ab officiis absoluti et ad ea inhabi- 
les et tamquam paenis plectendi declarantur». 

Ad Papam Romanum steterunt provinciae Romanae, Lombar- 
diae Inferioris, Lombardiae superioris, Teutoniae, Saxoniae, Bohe- 
miae, Hungariae, Dalmatiae, Poloniae, Daciae, Angliae, Lusita- 
nlae, Graeciae, Terrae sanctae, fratres observantes Germaniae et 



56 Evolutio geuerfilis 

Italiae, fratres PeregTinautes et ordinis Unitorum Armeniae, joartim 
quoque Aragonia et Sicilia. Papis Avenioiieusibus adliaerebant pro- 
vinciae Hispaniae, Aragoniae, Tolosona, Provinciae, Franciae, Re- 
gni». 

In ditione Romana discipuli virginis Senenais Raymundus Ca- 
puanus et loannes Dominici, in parte Avenionensi S. Vincentius 
Ferrer praeci])ue clarebant et j^ro sua respectiva opinione laborabant. 

Qiiaenam confusio obedientiae et regiminis in ordine exorta 
fuerit, paucis monstretur. E conventibus Aragoniae quidam ad tem- 
pus Urbano VI adbaeserunt, donec regia voluntas eosi adduxit ad Cle- 
mentem VII. Conventus Lombardiae superioris duci Sabaudiae sub- 
iecti ut Taurinensis et Cheriensis Clementem VII secuti sunt^". In 
ipsa provinciae Tolosanae parte Anglis subdita provincialis Urbani- 
sta Vitalis d'Aurissa per magistrum genevalem Eliam excommuni- 
catur. Conventus Flandriae primum vicario generali et mox proprio 
provinciali subduntur^^ Provincialis Teutoniae « Avenionensis » Pe- 
trus de Lauffen paucos conventus ut Friburgensem, qui iuramento 
obstrictus Clementi adhaesit, dirigebat^^, dum fratres Basileenses 
et Gebwilrenses quidam Aveuionensis factionis per suos fratres Ur- 
banistas e domo eicebantur^'', provincialis Petri de Lauffen camera 
vi aperta et partim discerpta. Demum magister Elias vehementer 
impetit in Bartholomaeum scandalosissimum, quo nomine Urbanum 
Papam, et in Raymundum sceleratum et reprobum, quo titulo magi- 
strum ditionis Romanae designare solebat^^ 

Pendente lite ordinis cum universitate Parisiensi magister Elias 
1389 obiit, successorem ]NicoIaum de Troia Apulum habens, qui 1391- 
1393 Avenionensem partem ordinis gubernabat^''. Sub magisterio M- 
colai Vallisoletani (1394/97) pax cum universitate Parisiensi stipn- 
lata est'". loannes de Puinoix 1399 electus, dum annos vitae 36 
ageret, strenue res provinciae Aragoniae schismate provinciali dila- 
ceratae componere debuit". Ad episcopaitum Oatanensem in Sicilia 
mense februario anni 1418 promotus loannes suum ius magisterii 
abdicavit (j- 1431)*^ Status ordinis in factione Avenionensi peior 
fuisse videtur quam ille partis Romanae, etiam si negligitur respectus 
ad instaurationem observantiae regularis, quae per discipulos S. 
Catharinae Seuensis summe promovebatur. Notentur apud Avenio- 
nenses deflcientia in paupertate et praedicatione, inordinatio mensae 
communis, lapsus studii et scientiae^'-'. 



Keglmen durante schismate 57 

Magistio Elia ab Urbano VI discedente, anno 1380 in capitulo 
geuerali Bouoniensi magister generalis electus est magnus assertor 
iuris Romaui Pontificia Raymuurtus Capuauus, qui adhuc lanuae 
stabat. E regno Neapolitano oriundus, Bononiae studuit, in Tuscia et 
Kojuae ordini proficue praefuit et docuit. Oonfessarius virginis Se- 
nensis eius liereditatem spiritualem curavit et coluit^". Minime facile 
viro timorato erat, antagonistam magistri Eliae agere, at omnia pro 
assertioue Urbani et Romani Pontificis etiam legationes ad Gallos 
et Siculos assumpsit sicut et iutrepidus assertor accuratioris disci- 
plinae ordiuis exstitit. Licet natura pavidus, Raymundus pro re 
bona coguita discrimen vel asjjerum intrepide sustinere non cuncta- 
tus est^^, sicut cum provincia Angliae ingratam litem gessit^^. Per 
Raymundum stabilis quaedam residentia magistri generalis ordinis 
apud conventum Minervitanum de Urbe delecta est. Alia manife- 
statio centralisatiouis Raymuudianae in largitione gratiarum ex po- 
testate generalitia factarum diguoscitur-^. Tandem Norimbergae san- 
cte Raymundus 1399 obiit. 

Eum, patrem observantiae regularis, in magisterio generali Tho- 
uias Paccaroui Firmanus (1401 /14) secutus est, qui antea provincia- 
lis Loml)ardiae inferioris et procurator generalis erat. Observantibus 
fratribus uou eumdem favorem praebuit ac olim Raymundus^'*. Quo 
magis se ab Observantibus retraheret, eo tamen non parciorem indu- 
striam pro bono ordinis prae se ferebat. Pro vita regulari meliore 
fratriim et sororum capitula sub eo celebrata etiam quoad clausuram 
salutaria statuunt-^. Bona quaedam privata religiosis conceduntur, 
ea servanda conditione, qiiod eleucluis de his ad manum prioris con- 
signetur-®. Sicut ipse vir scientiae eminentiorisi fuit^^, studiorum cul- 
tum promovit^*. Et ad augendum ordinis bonum cura particularis et 
cir(?a ihstructionem candidatorum ordinis habendae scholae pro 
grammatica latina praescribuntur^^ Papae acceptus magister Tho- 
mas plura impetravit^", e. g. robur apostolicum circa institutionem 
procuratoris generalis per ordinis magistrum faciendam^% facultatem 
ut iu capitulis geueralibus uni diguo laurea magistralis in theologia 
conferri possit^^ confirmationem tertii ordinis (UOS)^'^ 

Concilio Pisano auuo 1409 congregato ordo Praedicatorum in ma- 
gistro generali et plurimis maioris suis filiis interfuit, Thoma Fir- 
mano per Alexandrum V Papam velut magistro ordinis « uniti » 
confirmato denuntiatisque provincialibus « veris » per singulas pro- 
viucias constitutis^*. Determinationes Bononienses anno 1410 factae 



58 Evolutio generalis 

aiictoritate Alexandri V ita valere declarantur ac si per tria capitula 
fuissent approbatae sive confirmatae^^. Non obstante hac unione 
Ecclesiae Pisana ordo in ditionibus Avenionensi et Romana conti- 
nuavit. Fratres observantes, discipuli' B. Raymundi et B. loannis 
Dominici, semper Urbanum VI, Bonifatium IX, Innocentium VII, 
Gregorium XII agnoverunt, etiam contra Pisanos^^. Quare Obser- 
vantes carceribus, anathemate, expulsionibus affligebantur. Ita in 
ultimis annis magistri Thomae de Firmo (-|- 1414) apud ordinem 
Praedicatorum sectatores tum Papae Romani tum Papae Avenio- 
nensis tum illius Pisani numerabantur. 

Ciim maior pars ad Pisanam ditionem steterit, loannes XXIII 
speciali bulla viduato ordini de vicario generali providit Leonardum 
Dati designans. Qui et Ferrariae eodem anno magister generalis 
electus est". Ooncilio Oonstaiitiensi ipse cum loanne de Puinoix 
magistro generali Avenionensi et Hugolino de Camerino vicario ge- 
nerali Observantium adfuit. Suum officium uniti demum ordinis 
usque ad obitum (-|- 1425) tenuit anno 1419 primo capitulo generali 
uniti ordinis Friburgi habito^^ Reformationis opus atque verbum, 
quod concilium Constantiense pro Ecclesia repetebat, ipse pro or- 
dine suo usurpabat, non quidem ubique reformationem Raymun- 
dianam introducens sed regularitatem observantiae ubique fovens 
et pro posse augens. , 

§ 12. Origines et normae reformationis Raymundianae. 

Opus reformandi disciplinam et observantiam ordinis, quam 
magister generalis Elias Raymond tentaverat, sed ob bellum cen- 
tum annorum et schisma ecclesiasticum perficere nequivit^, B. Ray- 
mundus prece et promissione auxilii S. Catharinae Senensis fretus 
suscepit^. lajn anno 1387 in ordine fratres reformati contra non re- 
formatos distinguebantur^, dum strictior observantia anno 1382 
apud moniales Pisanas incoepta f uerat*. Visitando ordinis suae di- 
tionis provincias ex Italia ad Hungariam ut praeesset capitulo ge- 
nerali Budensi (1382), ad Germaniam (1384), ad Lombardiam, ad 
Oermaniam (1387), ad Italiain^, ad Germaniam (1397) profectus est, 
in qua deinde anno 1399®' de vita migravit. « Cum dudum ipse suum 
ordinem visitaret, reperiit inter cetera multos fratres eiusdem ordi- 
nis devotionis fervore accensos, desiderantes regularem observan- 
tiam per beatum Dominicum et alios antiquos fratres ordinatam 



Reformatio Raymimdiana 59 

servare ad iinguem; qui considerans quod dictorum fratrum desi- 
derium salva conscientia impedire non poterat nec debebat per di- 
lectum filium Oonradum de Prussia... in partibusi Alemanniae in- 
cepit praedictos fratres secundum consuetudinem dicti ordinis con- 
gregare et in Columbaria Basilien, dioecesis circa triginta fratres 
congregavit, quibus idem magister dictum Conradum praeposuit 
qui constitutiones dicti ordinis integraliter observant cum effectu 
et adeo praedicationi verbi Dei exemplo dicti beati Dominici vir- 
tuose insistunt, quod de tota patria circumstante concurrunt ho- 
mines ad audiendum doctrinam eorum, quam factis etiam virtuose 
confirmant ». Ita Bonifatius IX de his testatur, quae in obervantia 
per magistrum Raymundum instauranda anno 1389 evenerunf^. Ex 
his quoque methodus a Raymundo assumpta apparet. Etenim, ut 
ipse enarrat, « post longi temporis deliberationem et multiplicem 
habitam collocutionem cum fratribus magis timentibus Deum, de- 
crevi omnino tam pro ineeptione reformationis totalis quam pro 
satisfactione sancti desiderii fratrum supradictorum, taliter ordi- 
nare, quod in qualibet provincia sit ad minus unus conventus, in 
quo regularis observantia teneatur ad unguem iuxta nostrarum 
constitutionum tenorem et formam ». De ferventium fratrum con- 
silio et assensu necnon et auctoritate sui officii et potestate ei com- 
missa a capitulo generali Viennensi anni 1388 Raymundus depu- 
tationem huiusmodi conventuum saltem 12 fratres alentium in sin- 
gulis provinciis intra annum faciendam praecepit liberam et imper- 
turbatam huiusmodi fratrum vitam desiderans. Qui autem superiores 
provinciarum huic praecepto non paruerint, absoluti in paenam et 
inhabiles ad officia declarabantur. Ordinationes huiusmodi, statuta 
et mandata auctoritate apostolica Bonifatii IX die 9 inuarii 1391 
probata simt^, elevata subito ex parte plurium murmuratione contra 
modum procedendi a magistro generali adhibitum^. 

Raymundus contra has murmurationes cardinali Philippo de 
Alengonio rationem reddidit^", Papa bulla diei 1 decembris 1393 et 
magistro generali epistula diei 16 martii 1395 (ut quaedam docu- 
menta citentur) rem reformationis confirmantibus^^. 

Intererat Raymundi ante omnia conventiis speciales pro obser- 
vanda disciplina accurata statuere. Hoc fecit, ut discrete procederet. 
Non enim omnes conventus ad reformationem adduci posse scivit, 
sicut nec cunctos fratres ad severiorem vitae praxim obligavit, licet 
omnes invitavit^^. Formatos fratres in hisce conventibus velut grana 



60 Evolutio generalis 

ad maioreni fructum percipieudum in aliis coiiventibus dispergere 
intendebat, ut sic totus ordo in regulari observantia firmaretui'. In- 
super ad modum conventuum studiorum generalium, in quibus iuve- 
nes in scientia proficere debent quam postea panderent alibi, ipse 
ius pro se et fratribus id volentibus vindicabat^ ut pro scientia 
sanctorum, id est ferventioris vitae, conveutus speciales erigerentur^"\ 

Praeterea Kaymundus vicarios super conventusi Observantium 
constituit, quibus necessaria et sufficiens iurisdictio suffragatur, in- 
tactaj quidem pertinentia conventuum reformatorum ad provincias 
respectivae regionis^'^. Oavebat facto sicut et verbo unitatem regi- 
miniw, contra calumniantes eum de dividendo ordine licet ordinis 
imaginem magis per lideles sectatores regulae et constitutionum 
exprimi dicebat quam per remissos f ratres. « Discant ergo [ita ipse] 
quid sit ordo et quid sit dividere, et tunc disputent de ordinis divi- 
sione: nam illi, qui servant ordinem integraliter non possunt dici 
dividentes vel destruentes; sed illi potius, (pii non servaut w^^. 

Hi iudicium de reformatione quaeritur, id eo sensu difticile non 
est, quod ipsa necessaria fuerit^^, alio sensu autem de eius modo 
servando opiniones in varias sententias abeunt. Excessus liumani zeli 
imprudentioris et difficultates intrinsecae Observantibus non defue- 
runt. Kaymundus ipse sectatores reformationis non solum ad perse- 
verantiam verum etiani nd liumilitatem monet'^ Sicut fundatio or- 
dinis quondam suum tempus et expansio ordinis tempus aliud exqui- 
rebat, ita incoeptio reformationis aliis annis attribuenda est quam 
eius radicatio et extensio. Et tota epoclia reformationis nonnisi in- 
tervallum transitionis exsistere debuit ad ordinem vel ex parte vel 
ex toto suae meliori formae restituendum. Si modi quidam novi in 
rem reformationis illapsi sunt, ii opus totum non solum non dimi- 
nuunt, sed potius signum magnae efficientiae intrinsecae et evolu- 
tiouis admiuistrativae atque adaptationis ad aevum illud exhibent. 
Dignissime pars reformata ordinis ad labores ordinis ascendit^*, 
postquam fundamentum interius solide posuit. 

Imi)rimis attente semper ad conditiones illius aevi religiosorum 
respiciendum est. De contentione duarum rationum vitae agebatur^''. 
Apud non reformatos clausura de facto non observabatur. Vel feminis 
ingressus liber ad cameras notabiliorum membrorum conventus 
propter horum infirmitates vel de alia causa multum rationabili con- 
cedebatur. E contra fratres qui ad vitam observantiae se dederunt, 
statuta constitutionum accurate et amplexi et exsecuti sunt ad aedi- 



Reforinatio RaymniKliiiuii 61 

ficationem siimmain fidelinm, quibns pnlchritndo et ansteritas reli- 
giosornm iternm efHcacissime per hanc observantiam praedicabatnr. 
Excnrsns extra conventnm Observnntibns restringebatnr nisi de offi- 
cio religionis vel salntis auimarnm res erat, prorsus interdicto adi- 
tn ad ])alnea pnblica. Kecollectio et conversatio cnm Deo magis Obser- 
vantes ornare debnit qnam gyrovagatio ant dissipatio, per quas non 
observnntes tempus snnm et nomen bonum saepissime trivernnt. 

In initio Raymnndus Oi})ininus Nuique sequaces praesertim Con- 
radns de Prnssia et loannes Dominici mendicitatem instanrare cn- 
piernnt, quae tamen in saecnlo X^^ amplius non in programmate re- 
formatiouis iuveniel^atur. Attanieu Observantes omnia communia 
reputabant secuiulnm regnlam et constitntiones, non cognoscentes illas 
domuncnlas vel cameras aut reditus et fi'uctus ac(piisitos pei-sonales 
Oouventualium. 

Si Observantes qnoad substantialia votorum, uempe in clansnra 
regulari et reuuntiatione proprietatis privatae, statum decorum re- 
pristinant, pariter qnoad « caerimonialia » mores antiquos excitare 
cnrant. Ad celebrationem officii diviui cliorali omnes legitime non 
impediti adesse iterum inxta leges ordinis tenebantur. Oustodia si- 
lentii, cuius notio et praxis apud fratres et moniales iu desuetndinem 
venerat, sicnt ieiuninm et asbtintiae pra.escriptiones apud Ob- 
servantes praxi denno mandabantur. Neque excludebant Observan- 
tes legem dispensationis cum totam legislatiouem ordinis implere 
intenderent. Ipse B. liaymnndus a ieiunio eximere se debnit-", si- 
cnt postea conventns S. Marci Florentini-' aliiqne^^ de possessio- 
nibns in communi reteutis dispensati sunt. ilefoi-matio spiritn ma- 
gistri Raymuudi iucoepta arbitrarias cousiderationes excludit re- 
ditnmqne ad observantiam totius vitae dominicanae importat-^ 

Et demuin si crimini Observantibns datnr, quod magnos docto- 
res non produxerint et iu litteraria industria praeciiiue tbeologiae 
morali, historiographiae, rebns pietatis, libris pietatis et asceticis 
vacaverint2'\ inepta est assertio. Etenim generatim saeculorum XIV 
et XV scientifica actio potius traditio erat qi?am creatio novae spe- 
culatiouis-\ Deinde quemdadmodum fratres Praedicatores saecn- 
li XIII scientias practicas, pront p. Denifle notat^", magis coluerunt 
anteqnam ad specnlativas necessitate coacti attigerunt, et in illis 
semper ex zelo salutis animarum insudaverunt-^, ita etiam Obser- 
vantes finem stndii in salute animarum procuranda inxta ordinis 
leges posnerunt. Et — praeter Oapreolum — famosissimi doctores 



^2 Evolutio generalis 

saeculi XV^» S. Antoninus, loannes Nider, Franciscus cle Retza, 
loannes Oreutzer, Gerhardus de Elten, Petrus Nigri, Oonradus K61- 
lin, Petrus Crockaert, Thomas de Vio, sicut plures magistri Lombardi 
ex parte Observantium prodierunt. 

Praedicatores quoque efficacissimi apud Observantes nutrie- 
bautur. 

§ 13. Progressus reformationis regularis. 

Plantandae reformationis B. Raymundus primum in partibus 
Germaniae et mox etiam in Italia conventus invenit tamquam terras 
propitias, in quibus novi rami, novi flores et fructus vitae et actio- 
nis ordinis Praedicatorum prodirent. Dum de industria et evolu- 
tione reformationis regularis apud Germanos indagationes iam pu- 
blicae luci datae sunt^, Italorum conatus alio modo, nempe per bea- 
torum figuras innotescunt, qui cultus ecclesiastici confirmatione or- 
nantur. Similis cultus Observantibus Germanis praestitus tempore 
Lutherano interrumpebatur. 

Venerabilis Oonradus de Prussia (-|- 1426)^ e conventu Ooloniensi 
j)rimus vicarius pro primo conventu observantiae, scilicet Oolumba- 
riensi, in provincia Teutoniae anno 1389 constitutus est^, renuntiato 
anno 1390 loanne Dominici vicario pro secundo conventu observan- 
tiae S. Dominici Venetiarum*. In aliis regionibus idea reformationis 
Raymundianae vivente B. Raymundo non multum extendebatur. 
Tentamina in Anglia et Hibernia apparent nominatis Guillelmo de 
Barleton vicario apud Novocastrum, et Nicolao Hil vicario in conven- 
tu Pontano^ Provinciae Graeciae Thomas Oaffarini prior institutus 
reformationem afferre debuit, at peste infectus ante munus perfectum 
Venetiis obiit». Ad praecavendas decisiones reformationi et institu- 
tioni vicariorum contrarias in capitulo generali Francofurtano die 9 
aprilis 1397 litterae apostolicae Bonifatii IX directionem « dilecto- 
rum filiorum Oonradi de Prussia ac loannis Dominici et nonnullo- 
rum aliorum ordinis» fratrum confirmantes servandae inculcatae 
sunt^. 

Oonradus conventum fratrum Oolombariensem et monasterium 
vicinum de Schonensteinbach et anno 1396 conventum Norimbergen- 
sem reformavit, in capitulo provinciae Teutoniae 1392 denuntiato, 
quod nullus reformationem impediret^ Godefridus de Mengen, vica- 
rius nationis Sueviae fratres per civitatem Oonstantiensem ad acci- 



Progressus reformationis 63 

piendam reforma/tionem transeuntes comiter excepit^ Inter magna- 
uimos sectatores observantiae excelliiit loannes Miilberg, qui Herbi- 
poli successum reportare nequivit. Alia tentamina, ut illa Ooloniae 
instituta, p^riter felicem exitum nou nacta sunt^^ 

Ad conventum observantiae pro Italis Venetiis. erectum convo- 
larunt Bartbolomaeus de Pi»is, Benedictus et Basilius de Florentia, 
Angelus de Oamerino, Franciscus de Urbeveteri, Hieronymus de Tre- 
visio, loannes de Ravenna, Petrus de Aquila, Robertus de Venosa, 
Pliilippus de Apulia, Hieronymus de Plangno, loannes de Durachio, 
qui episcopatui renuntiavit odore observantiae attractus". Sicut in 
Germania, et in Italia duodenarius numerus conventualium ad fun- 
dandum conventum observantiae saepius notatur^^. 

Adductis reformationi conventibus S. Dominici Venetiarum ac 
Oluginensi et SS. loannis et Pauli Venetiano magister generalis 
loanuem Dominici vicarium generalem Observantium per Italiam de- 
dit", provinciali Eomano propensioni reformationis favente" et plu- 
ribus conventibus Romanisi et Lombardis partim ad strictiorem vi- 
tam transeuntibus^^ . 

Defuncto B. Raymundo res Observantium vacillare coepit ex de- 
fectu auctoritatis plene eam roborantis. Deposito apostolica decisio- 
ne loanne Dominici ab officio vicarii Observantium anno 1400, post 
biennium privilegia quoque Observantium tolluntur per Bonifa- 
tium IX^". Attamen commissarium Observantium esse loannem Do- 
minici magister generalis Thomas de Firmo permisit, conventibus 
Oortonensi et Faesulano, qui anno 1406 per loannem Dominici fun- 
datus est^% observantiae dicatis. De cetero notandum est conventum 
Faesulanum et postea illum S. Marci Florentiae a Faesulanis anno 
1436 erectumi% cum ab ipsis Observantibus fuerint exstructi, num- 
quam in compagines alicuius provinciae inclusos fuisse^^. Tempore 
schismatis Pisani Observantes Oregorio XII dediti Fulginium petie- 
runt e Faesulana domo pulsi, donec per cardinalem Dominici 1418 
reducerentur^", exsistente tunc vicario generali conventuum Observan- 
tium Thoma de Regno ex ordinatione et dispositione magistri ordinis 
Leonardi Dati^^ 

Qui quidem post statuta Oonstantiensia reformationis favoreni 
et iura reformatis apertius tribuebat. Ex normis Raymundianis 
autem in capitulo generali 1421 formatio ad minus uniijs conventus 
observantiae in unaquaque provincia per provincialem erigendi reas- 
sumpta est^^, revocatis et cassatis omnibus vicariatibus et auctorita- 



64 EvoUitio generalis 

tibus extraordinariis regiminis et administrationis ])er magistrnm 
ordinis cnicumqne concessis^^ Ideo et series vicariorum Observan- 
tium per annos circiter decem desideratur^^. id non perpendentes 
quidam gi*atis asseruerunt, vicarios Observantium fuisse in Germa- 
nia Franciscum de Retz^% in Italia centrali Antoninum, in Sicilia 
Petrum Geremia^®. 

Deinde Bartholomaeus Texier in initio sui magisterii praeceptis 
capitulorum generalium obtemperans provincias reformare voluit ope 
fratrum Observantium, excluso liorum regimine distincto speciali. 
Tta conventus Bouoniensis optimum Conradinum Brixinensem prio- 
rem ad strictiorem vitam introducendam recepit^^, Antonino Neapoli 
assignato^^, Petro Geremia in Sicilia [)ro digna observantia statuen- 
da destinato-^ 

Nisi Thomas de Kegno semper vicarius generalisi remanserit 
(usque ad annum 143G)'", ad institutionem specialium vicariorum ma- 
gister generalis Texier iterum processisse videtur, postquam anni 
quidam super edicta praecedentium capitulorum eftluxerunt et ipse 
necessitatem huiusmodi institutionum perspexit. 

In Italia Antoninus saltem anno 1437 vicarius magistri Texier, 
1439 vero « vicarius in observantia ordiuis beati Dominici in civitate 
Florentina et alibi », tandem 1442 vicarius generalis dicti ordinis 
citra montes vocatur, I^aui*entio a lliprafratta interdum Antoninum 
ir vicariatu seqiiente'*^, 1444 caput Observantium in Italia septentrio- 
nali Oonradns de Asti apparet-'-, ab anno 1447 j^articnlaris vicarius, 
reformatorum in provincia Komana (praeter Faesuhxnos et Mar- 
cianos) adest"*''. Denium 1459 congregatio lombardica, 14C0 cougre- 
gatio lioHandica, 1493 congregatio Tusciae iuridice fundatae suut 
moderationi vicariorum generalium subditae. 

In Germania quidem loannes Nider vir virtutibus, scientia et 
religione summe conspicuus aliquando vicarius generalis dicitnr"''^,^ 
forsitan ex prolepsi quadam. Cnm autem promotio observantiae in 
provincia Teutoniae sub magistro Texier saepe praesente (memore- 
tur cura de observantia Basileae radicanda, ex quo observantia totam 
])rovinciam invasit)*' per provincialem Nicolaum Notel (1426/46) et 
postea per Petrum Wellen (1440/55, 1457/62) perfecta fuerit, 1463 
vicarii Observantinm pro tribus natiohibus unius ^Drovinciae Teuto- 
niae conceduntur, anno 1465 electo vicario generali Observantium pro- 
vinciae Teutoniae ex facultate magistri generali obtenta'"^. Qui vi- 
carius generalis Innocentius Stingelhammer de Vienna exstitit 



Progressus reforinationis 65 

(•|- 1473)". Post(]nam Observantes provinciae Teutoniae 1475 pro- 
vincialem ex snis pavtibus eligere potueruut, Oonventualibus ipsius 
provinciae exinde vicarius generalis deputatus est. Unicum est lioc 
exemplum i>rovinciae Teutoniae, (piae tota ad observantiam 1475 
transiit. 

Praeter conventum Basileensem alius conventus provinciae Teu- 
toniae centr.um magnum reformationis regularis iiaudendae cousti- 
tuit, nempe ille Viennensis. Qui anno 1434 j^er fratres Basileenses et 
Norimbergenses observantiae adductus, sub Leonardo Hunti)icbler de 
Valle Brixinensi (Brixental), lac^obo Fabri de Stubacli, lunoceutio 
Stingelhammer refloritiouem ^itae i'egulari&, cultum studiorum ac- 
tionemque vere dominicianam prom(n'uit. Viennenses reformati dein- 
de suani operam etiam vicinis provinciis Hungariae et Boliemiae 
contulerunt. Admirantes proceres Huiigariae statum conventus Vien- 
nensis Leonardum rogarunt, ut Viennenses IIung:aris opitularentur. 
Quod anno 1454 factum est'"'. lam 1444 Observantes Teutoniae duce 
lacobo Rielier e conventu Basileensi ab Eugi^nio IV ad Huugariam 
destinati fuerant^". Discedente Leonardo ab Hungaria lacobus Rielier 
iternm eo vocatur, anuo 1457 titulo vicarii generalis conveiituum re- 
fornuitorum Hungariae decoratus moxque ad episcopatum in Valacliia 
promotiis*". 

In provincia Dalmatiae 1475 particularis vicarius couveutuum 
duorum reformatorum a congregatione lombardica solutoruni exsti- 
tisse notatur'*^ 

Li vastatis ex bello hussitico ditionibus liohemiae et Moraviae 
provincia ruinae proxima curis Viennensium fratrum partim Brun- 
nae, l^udovici, Olomuci reformata est. Anno 1487 per breve inter- 
vallum conventus quidam provinciae Teutoniae in austriaca portioue 
Kiti sub provinciali Bohemiae constituti sunt''-. Pro^-incia Poloniae 
satis dilapsa a magistro Texier subsidia et adiutores petivit, qui con- 
ventum Wratislaviensem exemplarem designavit^'', re reformationis 
anno 1484 amplius pressa"**. 

lu partibus provinciae Daciae et vitalitas quidem et varii fra- 
tres pietate eximia illustres tunc fuisse perhibentur, at nihil de spe- 
ciali reformatione compertum nobis est'^'. 

Pro Scotia ad instantiam regis a capitulo geuerali auui 1468 
Andreae de Oroden reformatio couventuum committitur'*«. 

Hiberni fratres reformati circa annum 1500 specialiter congre- 
gati exstiterunt'^^ 



66 Bvolutio generalis 

In Gallia conveiitus quidam provinciae Franciae ad congrega- 
tionem liollandicam uniti sunt, dum Lugdunensis conventus pugnam 
fratrum inobedientium contra sectatores vitae regulares vidit, ut in 
actis capituli generalis 1434 apparet^». Montis Acuti (Montaigu-en- 
Laye) pariter fratres observantiae se fixerunt*» et probabilius etiam 
Castris^". 

Per provinciam Tolosanam praeter rixas ordinum Mendicantium 
inter se aliae causae ruinarum aderant, quae reformationem impo- 
nere videbantur. Magister Texier, qui velut provincialis huic ditioni 
aliquando praeerat, coUaboratorem observantiae ibi Andream Abel- 
lon nactus est, vita regulari in conventibus Arelatensi, Massiliensi, 
Aquensi restaurata". 

In Hispania Alvarus ((Zamorensis» alias Oordubensis {f 1430) ^^ 
anno 1423 prope Oordubensem civitatem conventum observantiae 
Scalae Dei nuncupatum fuudavit, eum religiosis e tota paeninsula 
attractis replens. In hoc conventu stationes viae crucis erexit*^. 1427 
prior maior reformatorum in Oastella a Papa nominatur, cum iure 
successores per electionem ref ormatorum habendi^*. Observantibus 
Aragoniae magister Texier 1440 vicarium generalem^^ praefecit. Refor- 
mator provinciae Aragoniae Stephanus Salmantinus fuisse perhibe- 
tur^^. Observantiae conventum Beneficensem apud Lusitanos instau- 
raudum doctus et pius Vincentius Lisbonensis confessarius regis ex 
huius beneficiis anno 1399 curavit^^ 

His partibus ordinis in re observantiae modo generali iuspectis 
relevetur id, quod quo magis vita reformata in ordine radices fixit, 
eo magis unitas ordinis se expressit, absque legali particularismo 
observantium^^ et reformatis ad solutionem integram contributionum 
ahtiquarum ordinis adstrictis^^ Libri registraturae generalis ordinis 
per secretarios magistrorum conscripti, prout adsunt, nonnisi ab an- 
no 1520^° congregationes speciales distinguere solent extra compagi- 
nes provinciarum constitutas, dum usque ad illum annum non solum 
congregationes reformatorum in provinciis exsistentes sub his prp- 
vinciis registrantur sed etiam congregationes maiore independentia 
fruentes ut lombardica, hoUandica, Tusciae sub antiquis ditionibus 
ordinis, quibus iuxta regionem cohaerent, afferuntur. 



Magistri genQrales 1426/73 • 67 

i 



§ 14. A magistro Texier ad mortem magistri Auribelli. 

Ad quem vicariatus ordinis defuncto magiatro Leonardo Dati de 
iure spectaret, non patet. Martinus V ordini prospiciens, vicarium sua 
auctoritate instituit Thomam de Regno, qui erat moderator observan- 
tium fratrum Italiae. Sicut iam in electione anni 1401 ita nunc pariter 
numerus eligentium incompletus per pontificiam concessionem auctus 
est^ A.ssignatis comitiis generalibus Bononiae anno 1426 in duas 
partes electores abierunt, istis Thomam de Regno, illis Ludovicum 
Vallisoletanum volentibus. Ex mandato electorum constitutiona- 
lium ille magister ordinis haberetur, quem hi fratres magni con- 
corditer designarent^. Qui Bartholomaeus Texier fuit, cuius mores 
religiosi et zelus praedicandi et ordinis innotuerant. Tempore suae 
elevationis ad magisterium generale Praedicatorum ipse Provinciam 
praedicando circumcursavit, et quidem cum ob, sanitatem debilem 
pedes ire nequiret, asino insidens, non equo, itinera sua perfecit. Li- 
cet non de Observantium factione processit, in regimine omnia lente, 
prudenter, fortiter eo direxit, ut observantiam stabiliret et roboraret^. 
In conventu studiorum Bononiensi cuius momentum in saeculo XV 
maius erat quam antea, priorem Conradinum Brixinensem de obser- 
vantia instituit*. Mox in Germaniam visitaturus proficisfcens ibi col- 
laborando cum provinciali Nicolao Notel quaecumque proficua pro 
observantia probavit vel introduxit''. Visitando gallicas et italicas 
partes atque iterum germanicas ubique exemplum vitae factus et 
curam ordinis, etsi in quaestionibus conciliaribus occupatus, num- 
quam dimittens necessitate temporis et fratrum indigentia constric- 
tus a Martino V impetravit®, « ut posset cum conventibus dispensare 
super retentione possessionum et redituum annalium, ex quo eleemo- 
synae deficiebant ». Res notatu digna utpote ab exemplari viro pe- 
tita. Utique tempora seu potius conditiones acquirendi necessariam 
sustentationem in saeculo XV alia erant atque in saeculo XIII. 
Ultimo vitae tempore in Gallia remanens magno comitatu Lugdu- 
nensium magister Texier 1449 sepultus est. « Olaruit autem miracu- 
lis in vita pariter et in morte » narrat de eo Taegius'^. 

Magistrum Texier fautorem regularis vitae tres Galli in mode- 
rando ordine secuti sunt, quorum saltem duo intimi collaboratores 
eius fuerant*. 



68 Evolutio generalis 

Petrus Rocliin, observautiae addictus, eximius professor et 1426 
regens Bononiensis, virtutibus et in rebus expediendis excellens 1450 
magister generalis electus est, quod officium per 25 dies tenuit*. 

Exstitit tunc temporis procurator generalis ab anno 1449 Gui- 
do Flamochetti e provincia Franciae, qui cum magistro Rocliin 
Bomam ire debuit. Post cuius mortem solus eo profectus a Papa in- 
vitis Hispanis, quibus ut videtur ius vicariatus illa occasione com- 
petebat, vicarius ordinis coustitutus et in electione capituli Romani 
1451 magister generalis factus est. Fuit primum capitulum generale 
fratrum Praedicatorum, quod in civitate S. Petri tunc per Pontifi- 
ces fastoBos recta, actum est et vere celebratum. Dum Observantes 
de tali viro electo laetabantur, omnis ordo eius obitum post menseB 
quinque regiminis deploravit. 

Vicariatus ordinis provinciali Romano contigit, qui per patres 
Nannetis congregatos ad magisterium non delectus est, quia eius 
merita in terra tam distanti non innotuerant, ut chronista Italus 
notat. Vota Martialem Auribelli (1453/62, 1465/73) signarunt. Stu- 
diis eximius, prudenti administratione tum conventuali tum provincia- 
rum Provinciae et Franciae commendatus^". Forsitan quia permit- 
tere noluit, ut aliqua congregatio ordinis specialem ditionem satis in- 
dependentem a ramo ordinis formaret, quod Thomas de Leuco cum 
suis Lombardis a Summo Pontifice impetraverat, Pius II magistrum 
Auribelli deposuit". Senis, ubi Martialis Auribelli ad obedientiam 
Papae resignavit, mense augusto 1462 Conradus Astensis e congre- 
gatione Lombardorum ad magisterium generale evehitur". Zelo multo 
et mediis fortibus utens hic tali modo in triennio sui gubernii ordi- 
nem rexit, ut Martialis anno 1465 reelectus de fracta ordinis pace et 
extinctis legibus, repulsis patrum consiliis, de incremento sectarum 
internarum, de substitutione meliorum provincialium per violentas 
electiones nuntium dederit^^. Oonradus quidem sancte in conventu 
Astensi diem ultimum 1470 obiit^*. luliano Naldi, qui velut procura- 
tor generalis Lombardis favebat, paena gravissimae culpae a capitulo 
generali Romano anni 1468 inflicta est. Etsi hoc c.apitulum acepha- 
lum propter absentiam magistri ordinis fuerit, tamen paena in lu- 
liahum per regulare capitulum generale Avenionense anni 1470 pro- 
batur". Oum regimine Martialis Auribelli canonizationes Vincentii 
Ferrer^^ et Oatharinae Senensis" et processus rehabilitationis famae 
loannae virginis dictae Aurelianensis^* connectuntur. Etiam studia 
reformationis in pluribus regionibus ordinis sub magistro Auribelli 



Magistri generales 69 

feliciter continuabant^^. Memoria Martialis Auribelli (-j- 1473) ab 
aliquibus pressa^", non absque ambiguitate in historia manebit^^ 

§ 15. Magistri generales (1474-1507). 

Ex generalatu Leonardi de Mansuetis Perusini novum tempus 
statuere varias ob causas internas licet. Vir ille doctus, qui non so- 
lum per multos conventus lectorem egit, verum etiam post provinciam 
Romanam rectam ad magisterium S. Palatii vocatus est, et religio- 
nis custos inter annos 1474/80 munus gubernii supremi fratrum 
Praedicatorum gessit^ Postquam fratresi Minores a Sixto IV anno 
1472 relaxationem paupertatis obtinuerant^, die 1 iulii 1475 idem 
Pontifex abolitionem mendicitatis pro ordiue Praedicatorum ad pe- 
titionem magistri Leonardi concessit"'. Quod factum magnum est 
aeram novam inaugurans. Vi huius dispositionis status fundamen- 
talis fratrum Praedicatorum per respectum ad paupertatem de iure 
innovatus est, iure exinde factis conformato. Ex tunc quicumque con- 
ventuRj ordinis ius possidendi et actus proprietarii perficiendi ha- 
bebat. Fratres mendicare adhuc libere poterant, sed eis insuper res 
accumulare pro diebus futuris licebat. Si iam magister generalis 
Texier ab Eugenio IV licentiam obtinuit dispensandi conventus sin- 
giilos ut possessioues bonorum et redituum habere possent, nunc sub 
magistro de Mansuetis ius absolutum a Papa ordini recipiendi bona 
et possessiones factum est. Haud incongruum videtur rationes huius 
concessionis allatas ex ipsa buUa* excerpere : « licet in dicto ordine 
in quo magna eruditissimorum virorum habetur multitudo, bene- 
dicente Domino novi palmites succrescant in dies et fratrum Prae- 
dicatorum numerus ubilibet augeatur et in futurum propter exem- 
plarem vitam et ipsorum sanctimoniam augeri posse speretur, tamen 
prt>pter eorum paupertatem ac temporum sinistros eventus ac cre- 
bras afflictiones partium diversarum tum etiam quia tepescit cari- 
tas multorum et eleemOsynae, ex quibus sustentari consueverant, 
atque alia pia subsidia adeo in plerisque locis diminuta sunt quod 
ipsis fratribus et eorum domibus multa eis necessaria saepe deficiunt 
et tam ipsi quam domus et loca ipsorum indigentia plerumque nimia 
ccmpiimuntur. Et sicut didicimus si eisdem fratribus vel eorum do- 
mibus, quod in communi proprios reditus et proventus habere illos- 
que perpetuo retinere possent concederetur, nonnuUi Ohristifideles 
saepenumero reperirentur, qui eisdem domibus et fratribus ,in eis 



70 Bvolutio generalis 

pro tempore commorantibus ob singularem devotionem quam ad 
ordinem gerunt antedictum possessiones, domos, census et alia bona 
immobilia testamentaria dispositione relinquerent vel etiam in vita 
donarent, quae res cederet in magnam dictorum fratrum subventio- 
nem et ipsi exinde studiis commodius vacare et cultui divino arden- 
tius intendere valerent... Generali praedicto ac prioribus et fratribus 
domorum dicti ordinis praesentibus et futuris quod possessiones, do- 
mos, census et alia immobilia bona eis et ipsorum domibus prae- 
dictis pia fidelium largitione inter vivos vel causa mortis donata aut 
testamentaria dispositione largita vel alias relicta et quae eis pro 
tempore donari relinqui seu legari contigerit pro subsidio studen- 
tium et aliorum eis incumbentium onerum supportatione, in commu- 
ni et non aliter retinere iac illa per deputandos ab eis administrare 
libere et licite valeant auctoritate apostolica tenore praesentium 
concedimus et indulgemus. Non obstantibus constitutionibus et ordi- 
nationibus apostolicis ac regularibus institutis dicti ordinis, quod- 
que ipsi Mendicantes nuncupentur et sint ac ex incerta mendicitate 
iuxta illas vivere debeant ». Per breve Sixtus IV declaravit « ut de 
pecuniis fratribus et domibus nostris collatis bona stabilia per nos 
emi possint ». BuUam et breve Sixti IV* grato animo in ordine toto 
et in capitulo generali Perusino 1478 agnoscuntur^. Insuper idem 
Papa et mare magnum, quod buUa « aurea » nuncupatur ob pondus 
gratiarum, ordinibus Praedicatorum et Minorum tribuit^. Bullam 
auream nimis Mendicantibus faventem nocivam potius quam utilem 
fuisse aliqui putanf^. 

Ex magisterio Salvi Casetta Siculi (1481/83)^ notandae sunt vi- 
sitatio conventuum et monasteriorum Germaniae et missio pontificio 
iussu ibidem implenda, et prima documenta generalitia de rosario 
eiusque propagatione. Antequam Oasetta urbem reliquit, ordini de 
superiore providens non vicarium instituit, sed fratribus et sorori- 
bus notificavit, cardinalem protectorem Oliverium Carafa pro suo 
quidem in ordinem amore gubernium suscipere durante absentia magi- 
strP. Qua potestate tali modo translata non solum extranei rei ordi- 
nis praefuerunt, sed etiam porta ad immixtiones qualescumque latis- 
sime patuit. Ineunte augusto 1482 magister Casetta profectus est Ve- 
netias, inde Aenipontem, Basileam, Coloniam ubi insimul cum ma- 
gistris universitatis et magno confluxu fidelium corpus B. Alberti 
elevavit^". 



Magistri generales 71 

Etiam contra monstriiosum illum Andream Zamometic O.P., 
Crainensem arcliiepiscopum dictum, qui 1482 Basileae concilium pro- 
clamavit, praedicare fecit^^ 

Romam reversus vix relationem Papae dare valuit, cum die 15 
septembris obierit^^. 

Eius successor ad propositionem cardinalis protectoris anno 1484 
electus est, nempe Bartholomaeus Oomazio vicarius congregationis 
lombardicae. Timor Conventualium, qui maxime in Italia ab opinio- 
ne virorum cultiorum et Humanismo addictorum iuvabantur, de 
ordine totaliter reformationi tradendo sub magistro Bartbolomaeo 
non veraficabatur, cum morte praeventus 1485 ipse nil maius susce- 
perit^-^ Immixtione cardinalis protectoris capitulum generale proxi- 
mum anno 1486 Parisiis indictum Venetias translatum et dignissi- 
mus lacobus Fabri de Stubach e conventu Viennensi vicarius gene- 
ralis institutus est^*. Electus ordinis magister Barnabas Sansoni 
(Sassone) Neapolitanus post mensem Venetiis iam fatis abreptus 
est^^, Venetiis anno 1487 in supremo gubernio ordinis ei loachim 
Torriani {-^ 1500) suffecto. Qui septuagenarius, scientiae et litteris 
clarus, Observantibus satis alienus, bis provincialatum Lombardiae 
inferioris, gesserat. Peractis Italiae regionum visitationibus ad ca- 
pitulum generale Cenomanos contendit. Eius generalatus ex vicissi- 
tudinibus cum Hieronymo Savonarola huiusque congregatione Tu- 
sciae habitis memorandum exsistit"'. 

Vehementiore spiritu, quem in se gerebat, magister generalis 
Vincentius Bandelli (1501/06)^'^ ordinem animabat et studia bonae 
disciplinae et vitae necnon et scientiarum valde promovit. Caietanum 
religiosum doctissimum et austerum procuratorem generalem con- 
stituit. Vitam privatam impugnavit. Extensas visitationes per pro- 
vincias Italiae, Galliae et Hispaniae instituens observantiam et scien- 
tiam auxit, praesertim Hispanos ad magnum aemulationem doctrina- 
lem impellendo^^ Sub eo editioues constitutionum Mediolani 1505 et 
1506 typis impressae sunt^'. 

Alius ex congregatione Observantium et quidem hollandica fra- 
ter anno 1507 magister generalis designatus est loannes Cler6e, qui 
antea conventum Parisiensem Beformaverat, certe opus haud sper- 
nendum, et Ludovico XII a confessionibus fuerat. Cuius regis nutu 
Papiae in magisterium loannes Cler§e electus est. Ex paucis eius 
ordinationibus (praefuit ordini per duos menses) illa de non admit- 



72 Capitulum generale 

oendis in orclinem Maranis i. e. cliristianis iiidaieae originis rele- 
vetnr^". 

His viris, qui magis et magis ex strictiore vita in regimen ordi- 
nis totius adsciti sunt, aspiratio ordinis optime apparet, qui iuterna 
vi et vehementia actionem animabus et Ecclesiae utilem producens 
euae exsistentiae rationem in aevo medio exeunte plene probavit. 



II. Constitutio ordinis. 



Si quis efficaciam fratrum Praedicatorum inter ordines religio- 
sos tempore medii aevi saluti aniniarum colentes eruere vult, nonni- 
si studio constitutionis ordinis vacare debet. Simul S. Dominicum 
spiritum res et aptitudines mire perspicientem inveniet et eius ordi- 
nem perfecte dispositum non in angustiis parvarum dimensionum, 
sed in lineamentis magnitudinis et fortitudinis. Et haec claritas con- 
stitutionis per B. lordanum et primos fratres exculta et conscripta 
ordini Praedicatorum illum successum tribuit, quem fundator in 
quatuor supremis annis vitae suo instituto excitare solus nequivit. 
Dum apud fratres Minores persona fundatoris ante omnia dirigit, 
in opere S. Dominici idea praeest. Fratres Praedicatores in modis 
ordinum canonicorum incipientes sed liunc modum noviter angentes^ 
ex magis ponderata paupertate et universaliore actione praeter et 
saepissime ante fratres Minores formatores novorum auxiliorum Ec- 
clesiae devenerunt, qui quam maxime in saeculo XIII servitia et 
officia summi momenti pro bono christianitatis explere debebant. 
His ordinibus mendicantibus apostolicis Sedes Apostolica utebatur 
in solvendis negotiis maioris momenti. De foedere loqui solent qui- 
dam inter papatum illius aevi et fratres mendicantes inito, postquam 
ordines monastici non amplius illam actionem praepotentem in vita 
publica Ecclesiae exseruerunt^. Imo foedus hoc inter papatum et 
Mendicantes ad faustissimas gratias hos ordines adduxit, dum iis 
exemptio ab episcopali iurisdictione concederetur. Antea quidem 
exemptio aderat, at potius pro una domo. Nunc autem exemptio or- 
dinum ipsorum vigere incipit^. 

Ut ordo Praedicatorum quoad dispositionem regiminis et for- 
mationis tum personarum tum domorum per singulas partes sub hoc 
capite constitutionis inspiciatur, et momentum, quod efficaciam ac- 



Magister generalis 73 

tionis potentissimae ordinis in saeculo primo suae exsistentiae ac 
postea probat, et claritas, sobrietas atque ars gubernandi, quae in 
legibus et gubernio ordinis includuntur, commendant. Neque exinde 
deerat progressus in inveniendis specialibus statutis, si quae tempo- 
rum ratio nova exigebat. An autem huiusmodi progessus semper in fa- 
vorem constitutionis primitivae ordinis cessaverit, alia est quaestio. 
Videtur enim ,quod ordo, si iuxta tenorem suae originalis constitutio- 
nis regitur, omnia plene possidet, quae ad efficaciam summam obti- 
nendam requiruntur. 

§ 16. Magister generalis eiusquei vices gerentes. 

Inter superiores ordinis summum locum obtinet magister gene- 
ralis. Dominicus ipse, dum suum institutum fundavit et gubernavit, 
prior primum S. Romani Tolosani et postea prior ordinis vocatus 
est'. In capitulo generali anni 1221 liuiusmodi titulus in alium ma- 
gistri ordinis mutatus apparet. Vox magistri ex legislatione ordinum 
militarium sumpta est, qui pro ordinanda secunda distinctione con- 
stitutionum ordinis Praedicatorum magna ex parte inspiciebantur^. 
Dum in lingua curiae Eomanae per aliquod tempus designationes 
prioris ordinis et magistri ordinis promiscue pro capite fratrum 
Praedicatorum adliibebantur^ et in constitutionibus etiam Raymun- 
dianis nonnisi de magistro ordinis sermo fit*, anno 1233 Grego- 
rius; IX lordanum nominat magistrum generalem^. In qua nomen- 
clatura exprimitur (iuxta similem modum loquendi studiorum ge- 
iieralium, praedicatorum generalium) magistrum ordinis esse ma- 
gistrum pro omnibus. Magistri fotms ordinis appellatio tempore Ray- 
mundi Capuani oritur^. In appellatione magistri appositio venerabilis' 
vel reverendi* addi solebat. De Raymundo Oapuano notat Fontana* 
quod fuit « primus nomine reverendissimi salutatus, cum prius vene- 
rabilis esset consuetus titulus magistrorum ordinis ». 

Magister ordinis per capitulum generale eligitur, a quo pote- 
statem suam obtinet nullius indigens confirmatione. Desigriatus ma- 
gister officium refutare potuit, sicut Raymundus de Pennafort 
exemplo est. Ex eo autem, quod electores instantias ad ac- 
ceptandam electionem fecerunt, eruitur, electores tunc initium 
magisterii generalis Raymundi a tempore eius acceptationis sive 
consensus censuisse. Duratio officii ad vitam erat, nisi aliquis mn- 
neri renuntiare disposuit, vel ab eo remotus fuit. Inter magistros ge- 



74: Oonstitutio ordinis 

nerales novem, qui in saeculo XIII ordini praeerant, quinque in mu- 
nere obierunt. Tres alii Eaymundus, Humbertus, Munio absoluti 
sunt, primus quidem ad eius petitionem, alter probabiliter etiam 
ad petitionem propriam, tertius contra voluntatem ordinis ex aucto- 
ritate pontificia, quemadmodum postea Martialis Auribelli. Nicolaus 
Boccasini officium deposuit, cum ad cardinalatum assumptus fuerit. 
Similiter, cum ad principatus ecclesiasticos promoverentur, alii ma- 
gistri generales magisterium ordinis deposuerunt, ut Berengarius de 
Landore, Simon Lingoniensis, loannes de Puinoix. Si capitula ge- 
iieralia in saeculo XIII et saeculo XIV (addatur casus Aymerici Pla- 
centini 1311) renuntiationi|s magistrorum acceperunt^", in saeculo XV 
idem evenit dimittente officium Oonrado Astensi ante electionem 
iteratam Martialis Auribelli. 

Munus et potestas magistri ordinis « est de toto ordine sibi com- 
misso gerere assiduam soUicitudinem. Fratres praesentes verbis, ab- 
sentes vero litteris promovere debet », et curare quod provinciae 
])on6s provinciales habeant, se gratum ostendere fratribus qui lau- 
dabiliter et fructuose pro ordine laborant, « maiorum fratrum exces- 
sus viriliter corrigere, minoribus tamen se talem exMbere quod ad 
eum non timeant accedere », « apostatis et eiectis ad se confugien- 
tibus audientiam praebere ipsisque auditis... quod visum fuerit expe- 
dire », curiam Eomanam temporibus opportunis visitare, praelatos 
quoqiie per quorum dioeceses transit, salutare, in terminatione ca- 
pituli generalis terminum praefigere potest, infra quem fratres re- 
deant, « si timetur de mora fratrum et domus gravamine ». « Denun- 
tiare quoque (debet) quo proponat iter dirigere, ut sciant ubique fra- 
tres ubi poterit inveniri, si eo indiguerint ». « Licet autem magister 
habeat plenam et generalem potestatem in ordine, tamen numquam 
est ei utendum huiusmodi potestate ubi causa rationabilis non occur- 
rerit. Officia inferiorum non debet sibi assumere libenter, nisi causa 
urgent(.'. Licentias, quae per alios expediri posisunt, raro dare debet... 
Oirca dispensationes et licentias quae sibi reservantur, ut de studio 
1n iiberalibus artibus, de eundo ad curiam vel quae non consueverunt 
lieri per aliquem de facili, ut de ingreissu mulierum in claustrum et 
ximilia, talem mediocritatem tenere debet, quod propter nimiam eius 
duritiam circa haec maior fructus non impediatur... et rursus, ne ex 
niniia facilitate periculosa dissolutio in ordinem inducatur »". Om- 
nia potest in toto ordine et super fratres omnes, quae provincialis^ 
super suam ditionem et personas sibi subiectas potest^-. Insuper magi- 



Magister generalis 75 

stro soli quaedam reservantur, e. g, licentiam dare illegitime nato, 
(jui ad ordinem receptus et dispensatus fuit quod possit fieri prior, 
ut talis insuper definitor capituli generalis, aut provincialis, aut 
praedicator generalis aut elector magistri ordinis fiat. Apostatae 
unius provinciae in aliam recipi absque eius voluntate non possunt. 
Delinquentes praedicatores generales, conspiratores, apostatas ipse 
tantummodo ad officia obeunda capaces iterum reddit. Oonfirmat 
priores provinciales, instituit procuratorem generalem, indicat de 
tenendo capitulo generalissimo". Magistro vel vicario ordinis pote- 
stas fit assignandi alibi ac statutum iuit proximum generale capi- 
tulum^*. Haec vere generalis potestas super omnes fratres in formu- 
la professionis exprimitur, cum novitii ei personaliter vel alteri loco 
sui obedientiam spondeant". 

Tanta potestas magistri per capitula generalia temperatur. Ma- 
gister quidem praeest sessionibus capitularibus, dirigit discussiones, 
explanat rationes praecedentium coetuum circa inchoationes et ap- 
probationes factas atque efficiendas confirmationes. Minime vero ei 
viam et deliberationes praescribere licet. Votum unum solum tenet. 
Imo ipse rationem capitulo reddere et respondere debet, quod eum 
pro datis casibus punire vel amovere potest. Id quidem cautela ma- 
xima et diligentissima adhibita fieri debet^^. « Et non deponatur nisi 
pro liaeresi vel pro alio criminali peccato, quod non possit sine ma- 
gno scandalo ordinis tolerari w^'". 

Ex immediata actione curiae Komanae in res ordinis aliquando 
institutiones vicarii ordinis per Summum Pontificem factae sunt. 

Ex alia parte magister ordinis velut mandatarius votorum capi- 
tuli generalis saepe notatur, sive agitur de officio divino componen- 
do^*, sive de providendo studiis pro generali utilitate ordinis^^, sive 
de sensu constitutionum declarando*". 

Quoad vitam et modum se habendi magistri ordinis non solum 
Humbertus de Romans, verum etiam capitula generalia normas et 
hortamenta dederunt. « Non convenit magistro libenter se absentare 
a divinis officiisi et maxime a completorio ». « Cum autem camera sit 
ei concessa propter certas utilitates ordinis, attendendum est ei ne 
redundet in damnum ordinis talis concessio ». In itinere pie se ha- 
beat. In conventibus sermonem vel collationes vel admonitionesi fa- 
ciat et capitulum teneat. « Fratres omnes advenientes, nisi sit certum 
quod inordinate vadant, cum laeto vultu et ad osculiim pacis semper 
recipere debet »^^. Aliquis socius conversusi magistrum comitatur ad 



76 Constitutio ordinis 

procurandum ei cle vestibus et usui necessarils et ad portandum si- 
gillum^^. Residentiam flxam enim magister ordinis non semper ha- 
buit. S. Dominicus quidem Bononiae praesertim degebat^^. 

Sub Eaymundo Oapuano conventus Minervitanus de Urbe velut 
residentia ordinaria magistri generalis considerari coepit^*. 

Sigillum magistri ordinis ex tempore lordani adliibitum est^". 
Anno 1240 cavetur, ne quis excepto magistro ordinis in sigillo suo 
faciat fleri crucifixum^®. Quae forma sigilli sub loanne Teutonico, 
loanne Vercellensi, Rajmundo Oapuano, Bartholomaeo Texier in- 
venitur^' et communis pro magistro fratrum Praedicatorum repu- 
tatur. 

Vacante magisterio generali vices gerunt varii iuxta determina- 
tiones constitutionales. Mortuo vel amoto magistro ordinis « priores 
dictarum provinciarum in omnibus quousque magister fuerit electus, 
plenariam ipsius obtineant potestatem et eis omnes tamquam magi- 
stro teneantur obedire ». Tres fratres antiquiores inter electores pro 
illa occasione pariter provincialium confirmationem exercent^^. Bu- 
<lae 1254 inchoatum, Mediolani 1255, approbatum, Parisiis autem 1256 
non confirmatum est, quod mortuo vel remoto magistro « prior pro- 
vincialis in cuius provincia praecedens capitulum proximo fuerit ce- 
lebratum vicem magistri obtineat quousque magister sit electus ))^^, 
dum autem in capitulis generalibus annorm 1274, 1275, 1276 consti- 
tutio evasit, quod mortuo vel remoto magistro « prior illius provin- 
ciae ubi sequens capitulum fuerit cfelebraudum vices magistri in om- 
nibus obtineat. Si autem illa provincia tunc priorem provincialem 
non "habuerit vel infra tempus suae vicariae eum mori vel amoveri 
contigerit, prior proviucialis illius provinciae ubi immediate praece- 
dens capitulum generale fuerat celebratum vices obtineat supra- 
dictas et sic deinceps retrocedendo y)^". 

§ 17. Socii magistri ordinis. Procurator generalis. 

Ex lege religiosa habendi socium in via ipse primus ordinis mo- 
derator S. Dominicus et magistri generales cum sociorum comitatu 
itinera sua perfecerunt^ Notiores S. Dominici viae socii Bertrandus 
de Garriga, Guillelmus de Monteferrato^, Matthaeus de Francia ali- 
ique^ fuerunt, dum lordanus Gerardum, Oonradum, Henricum, loan- 
nem, Bernardum* socios plerumque habuit sed etiam aliquando Ber- 
trandam de Garriga. Pro sociis suis preces a B. Diana effundendas 



Socii magistri generalls 77 

postiilat^ loannis Teutonici din socius exstitit Hermannus de Ha- 
velberg qui magistrum in visitatione decem provinciarum comitatus 
est", Aegidius de Vaozela unus e sociis magistri Humberti fuisse tra- 
ditur^ 

De ratione offieii huiusmodi sociorum, qui a magistro eliguntur, 
Humbertus haec refert : sint « Deum timentes, ordinis zelatores, dis- 
cretione pollentes, religiosae et amabilis conversationis, corpore 
potentes, qui et inter fratres se sicut unus ceterorum gerentes, nihil 
in hoc officio quaerant, nisi solam ordinis utilitatem ». Sunt velut 
memoriae et monitores magistri, pacificatores fratrum « quos tur- 
batos viderint occasione repulsarum petitionum vel alia de causa 
erga magistrum n. « Horum unus debet esse conversus, cuius erit of- 
ficium speciale custodire sigillum, sigillare litteras... libros magistri 
et vestes aliquas... portare in via et circa necessitates eius corporales 
sollicitudinem gerere. Alius debet esse notarius competens, qui ma- 
gis debet laborare ad notandum sententiose et breviter quam ad or- 
natum verba multiplicare... Litteras de beneficiis et alias, quae com- 
mittuntur aliis scribendae vel faciendae, ante sigillationem debet in- 
spicere, ut videatur si sint debito modo formatae et scriptae. Potest 
[magister] etiam praeter istos, si sibi visum fuerit, tertium assume- 
re socium, virum consilii et litterarum, cum quo possit habere con- 
silium... et in iis quibus sibi studendum est etiam ipsum adiutorium 
habere ))^ ' 

Bartholomaeus de Faventia^ et Laurentius Blundi de Tuderto" 
celebrati socii magistri loannis Vercellensis erant. E sequentibus 
Guido Flamochetti a magistro Texier socius adscitus fuit eique 
mediate quidem in magisterio supremo successit". Dominicus Spada- 
fora per magistrum Torriani in socium assumptus^^ beatorum cultu 
postmodum distinctus est. In saeculo XV socii magistri ordinis iam 
haud exiguum inf luxum ac momentum in rebus administrandis nanci- 
scebantur^^. 

Si sociorum vel alicuius secretarii generalis^* erat tum litteras 
iussu magistri ordinis scribere tum sigillum custodire, non minus ad 
eoriim munus spectabat, registraturam ordinis sive generalem perfi- 
cere. De qua ex altera medietate saeculi XIV aut notitia aut liber 
ipse registraturae adest. Loquitur enim Elias Raymond" anno 1368 
de aliquibus fratrum subreptitiis litteris, « de quibus nuUa mentio in 
registro ordinis et in eis signetum minime apparet, ut est moris )>. 
Et de Raymundo Oapuano pars registri annorum 1386/99, non qui- 
dem in originali, sed in copia anni 1752 servatur". Registra pro annis 



78 Constitutlo ordlnis 

1400/74 dispersa esse videntur, dum ab anno 1474 quodammodo re- 
gulariter currunt usque hodie^''. 

Ab ipsis ordinis initiis negotia in curia Romana pertractanda 
erant. S. Dominicus eiusque successores personali praesentia instan- 
ter iura et privilegia ordinis roboranda vel obtinenda Bollicitarunt^? 
Elapsis autem paucis decenniis specialis of flcialis sicut apud alios or- 
dines" ita apud fratres Praedicatores nomine procuratoris ordinis 
apparet. Parisiis 1256 haec admonitio notatur : «Quicumque de cete- 
ro habebit facere in curia, provideat procuratori de expeuBis nece»- 
sariis ad negotium illud m^". Anno 1257 communicantur memorialia 
fratris Troiani procuratoris ordinis ad magistrum^^. 1267 vero ad- 
monentur fratres , qui mittuntur iad curiam vel ibidem morantur, ut 
non de aliis ac suis negotiis vel pertinentibus ad ordinem « et secun- 
dum consilium et assensum procuratoris ordinis generalis » se intro- 
mittant^^. Muneri procuratoris iam dignitate et momento aucto gra- 
tiae adnectuntur, cum suffragiis particularibus ditetur « si in pro- 
curationis officio decesserit »^^. Ex Humberto patet^^, quod a magi- 
stro ordinis costituendus est semper aliquis frater in curia littera- 
tus, discretus et zela,tor ordinis, honestae et amabilis eonversationis 
inter saeculares, firmus in amore status ordinis et personatus, qui 
sit ibidem generalis ordinis procurator... Oui etiam committenda est 
potestas super apostatas ordinis et super fratres ad curiam inordi- 
nate venierites et etiam super illos qui ordinate veniunt, ut cum con- 
silio suo procedant et circa alia quaedam, prout visum fuerit, expe- 
dire. De expensis vero ei necessariis debet cum definitoribus genera- 
lis capituli vel per se, quod expedierit ordinare ». Etsi procurator 
in curia Romana non sit superior regularis, tamen tum ex usu tum 
interdum ex speciali mandato capitulorum generalium fratres quos 
« in dicta curia repererit insolentes seu vagantes indebite contra or- 
dinis honestatem vel ibidem sine iusto et rationabili titulo exsisten- 
tes », debite punire et ad ordinis disciplinam reducere debet^*. 

Procurator generalis primus Troianus de Regno provincialis Ro- 
manus exstitit, quem fratres ex provincia Romana vel tempore Ave- 
nionensi ex provinciis gallicis aut Aragoniae secuti sunt. Eylardus 
de Schonfeld (1398) et loannes Stojkovic (1426/33) alias provincias 
digne repriaesentarunt^*. Benedictus XI statuit, ut procurator ordi- 
ni» licet a magistro institutus hoc defuncto in officio permaneret, do- 
nec alius magister de eo aliter disponeret^'. Saepius procuratore» 
ordinis vicariatum ordinis vel magisterium generale obtinuerunt^*. 



Oapitulum generale 79 

A(l procuratoris generalis officiiim tractandi negotia cum curia 
Romana adiunctum fuit munus quodammodo syndici generalis. Ex- 
pensas pro bullis et concessionibus curialibus solvendas ex pro- 
vinciis recipere iam in saeculo XIII debuit. Elenchum quemdam con- 
tributionum, quae procuratori pro expensis in curia Romana facien- 
dis a singulis provinciis dari statuuntur, capitulum Venetiis anno 
1325 celebratum exhibet^^ postea libris contributionum institutis^". 
Quarum solutio in Kalendis ianuariis incipienda et pridie Kalendls 
ianuariis proxime futuris finienda erat^^ 

§ 18. Capitulum generale. Capitulum generalissimum. 

Usus ordinum regularium celebrandi capitula generalia maxi- 
me per monachos Oistercienses promotus atque a concilio Latera- 
nensi IV laudatus est\ Si S. Dominicus iam anno 1216, dum de elec- 
tione alicuius regulae et institutionum approbatarum agebatur, vo- 
ta sociorum fratrum et audiverat et consideraverat^, si ei anno 1220 
placuit « quod definitores eonstituerentur in capitulo, qui haberent 
plenam potestatem super totum ordinem et super ipso magistro et 
ipsis definitoribus, scilicet definiendi, ordinandi, statuendi et pu- 
niendi salva reverentia magistri «^, ex fundatoris voluntate momen- 
tum capitulorum generalium satis elucet, quae partem essentialem 
in regendo ordine obtinent*. Non quidem coetu omnium fratrum ca- 
pitula generalia componuntur, sed congregatione selectorum. Et di- 
stinguuntur capitulum legisiativum, electivum, imo aliud tertii ge- 
neris nempe legislativum sequens ad electivum^. 

In primo capitulo praeside S. Dominico anno 1220 Bononiae ce- 
lebrato statutum fuit, annuatim capitula instituenda esse tempore 
Pentecostes. Si magistrum generalem mori vel amoveri ante festum 
S. Michaelis contigerit, anno proximo capitulum regulariter haben- 
dum est cum electione, sicut annis 1241, 1264, 1301, 1312 aliisque 
accidit. Si vero magister post dictum festum officium reliquerit, su- 
persedebatur illo anno a capitulo^. Ab anno 1372 biennalia facta sunt 
capitula generalia'^. Ad locum pro capitulo celebrando primum defl- 
nitores feria secunda post Pentecosten convenerunt et feria quarta 
sessiones per magistrum ordinis apertae sunt. Anno 1255 autem adu- 
natio ad sabbatum ante Pentecosten et inauguratio sessionum feria 
secunda post Pentecosten translatae inveniuntur. Deinde capitulum 
anni 1274 statuit, quod auctoritas definitorum cum sabbato ante 



80 Constltutio ordinis 

Pentecosteii inciperet. Tempus capitulo generali limitatum anno 1266 
apparet acl unam hebdomadam, nisi ex rationabili causa magistro 
et deiiuitoribus prolungandum videatur^ Humbertus in suis com- 
mentariis magistrum edocet de citiu finiendo coetu generali, si domus 
ex sustentatione fratrum nimis gravatur". 

Quoad locum habendorum capitulorum anno 1220 « statutum 
est, generale capitulum uno anno Bononiae, altero vero Parisiis ce- 
iebrari. Ita tamen ut proximo futuro anno 1221 apud Bononiam age- 
retur »". Postquam anno 1243 magistro ordinis et definitoribus po- 
testas facta fuit pro opportunitate mutandi locum capitulorum, 1245 
primum capitulum generale extra sedes Bononiensem vel Parisien- 
sem Ooloniae habitum est aliis diversis assignationibus per orbem se- 
quentibus. Anno 1350 cessat in actis Reichertianis praenuntiatio lo- 
ci sequentis capituli. Forsitan privata notitia definitores de loco fu- 
turi capituli exinde instruxit^% vel textus integer deest. 

Anno 1337 proximum capitulum Metis assignatum, sed a ma- 
gistro suspensum fuit. Haud una vice indictiones fiebant durante 
anno vel ex circumstantiis comitiorum ecclesiasticorum (ut concilii 
Lugdunensis 1274) vel voluutate pontificia (1292) vel ratioue parti- 
culari (1318) Lugduni loco Viennae, 1325 Venetiis loco Erfurti, 1330 
Traiecti loco Ooloniae, 1339 Olaromontii loco Metarum, 1341 Ave- 
nione loco Carcassonae^^. Interdum Summi Pontifices litteris vota 
et directionem praesentarunt^^. 

Talis ordo in capitulis generalibus servabatur ut duobus annis 
definitores (unus e quacumque provincia )et tertio aiino provinciales 
cum magistro ordinis omnia definirent, constituerent, tractarent. Ex 
proviuciis duodecim, quae anno 1228 exisistebant, tempore labente oc- 
todecim evaserunt, quorum repraesentantes capitulum formarunt. 
Videtur ab exordio ordinis in loco, ubi capitulum generale fuit cele- 
brandum etiam capitulum provinciale^* provinciae «hospitis» assigna- 
tum vel translato capitulo generali etiam translatum fuisse. Ita ca- 
pitulum generale anno 1268 Pisis celebrandum erat. Oapitulum pro- 
vinciae Romanae pro 1268 pariter Pisis indictum est, sed translato 
capitulo generali Viterbium etiam capitulum provinciale eo transla- 
tum est. 

Quae multitudo fratrum ad locum comitiorum generalium ac- 
cessit, ex aestimationibus fundatis illustrare libet. Anno 1250, dum 
capitulum generale Londoniis agebatur, conventus ille fratres 80 pro- 
prios alebat, quibus accensentur fratres 200 velut membra capituli 



Capitulum generale 1 

proviiicialis Angiiae, iusuper magister generalis cum sociis suis, duo- 
decim definitores provinciarum cum suis sociis ideoque circiter fra- 
tres 30, totaliter igitur plusquam fratres 300. Qui numerus concordat 
cum assertioue Matthaei Paris fratres circiter 400 convenisse^^. Huius- 
modi coetus ingentes pro vita oppidana et ecclesdastica et civili me- 
dii aevi momenti maioris exstiterunt, regiam beneficentiam et splen- 
dorem et influxum liaud una vice experientes aut provocantes. Si 1254 
capitulum ob devotionem regis et reginae Huugariae Budae celebra- 
tum fuit^", ad comitia electiva generalia anni 1264 litterae Urbani IV 
Papae, cardinalis Hannibaldi, regis Oastellae, ducissae Brabantiae, 
loannis marcliionis Brandenburgensis, Agnetis filiae regis Daniae 
pervenerunt^'^. Oommercia principum quoque anno 1271 notantur^^ 
Oapitulum anni 1291 assignatum est apud Palentiam « ad petitionem 
et instantiam doinini regis Castellae qui promisit totum capitulum 
magnifice procurare m^". Summum fastum autem capitulum genera- 
le electivum anni 1296 Argentinae habitum ostendit, in quo fratres 
ordinis super nongentos convenerunt, concurrentibus rege Eomano 
Adulpho de Nassovia, rege Bohemiae Venceslao IV, episcopo Argen- 
tinensi Oonrado de Lichtenberg, Diethero de Nassovia O.P. fratre 
germano regis Adulphi, nobilibusque innumeris et populo ingenti^". 
Hae et similes celebrationes facilius nobis inferunt monita de vi- 
tandis solemnitatibus notabilibus occasione capitulorum generalium, 

Redeundo ad repraesentantes provinciarum in capitulo generali 
legislativo dicendum, quod definitpres capituli generalis non aequi- 
])arantur definitoribus provincialis capituli, qui segregati fuerunt 
ex iis, qui ad capitulum provinciale accesserunt, sed definitores ca- 
pituli generalis suam provinciarum repraesentationem gerunt, lo- 
quentes, votantes, iudicantes aeque sicut alii definitores vel magister 
generalis in illo capitulo. Selectio bonorum definitorum ordini Prae- 
dicatorum iuventam et efficaciam deliberationum et statutorum ca- 
pitularium miram praebuit. 

Quoad electores magistri ordinis statutum est anno 1228, quod 
essent priores provinciales provinciarum et repraesentantes duo pro- 
vinciarum, exceptis provinciis Hieroslymitana, Grraeciae, Poloniae> 
Daciae, quae nonnisi unum repraesentantem mitterent^^ Haec re- 
strictio pro provinciis minoribus anno 1241 sublata est, 36 electori- 
bus exinde ordinis in designatione magistri ordinis concurrentibus. 
Postea augebatur numerus electorum magistri ordinis ex creatione 
provinciarum novarum, si tamen omnes electores ad capitulum ac- 
cedere poterant^^. 



82 Evolutio generalis 

Pro casu quod magister post capitula provincialia et ante fe- 
stum S. Michaelis decessit, ita ut provincia non haberet electores 
magistri qualificatos, placuit, definitoribus eorumque sociis potesta- 
tem electorum magistri tribuere'^^. Electio ipsa magistri generalis 
in conclavi fiebat, ut iam ex constitutionibus 1228 et ex facto anni 
1238 certe constat, aliis fratribus in conventu electionis viventibus 
orantibus, ut Deus de pastore idoneo provideret'*. 

Generali capitulo magister ordinis praefuit ordinarie — nisi 
id protector ordinis ut anno 1451 — fecit^^. Ab anno 1269 in absen- 
tia magistri unus ex definitoribus eiusdem ciapituli ab ipsis definito- 
ribus vel maiore parte eorum assumebatur in vicarium magistri, 
cuius vices habebat in omnibus dumtaxat, quae ad tractatum et iacta 
capituli pertinebant^®. Dispositio loci provinciarum in capitulis ge- 
i»eralibus iuxta antiquitatem praecipue originis vel 'itiam momenti 
earum determinata fuit^'. Ab anno 1421 in editione Keichertiana 
capitulorum generalium nomina capitularium apparent^^. Quo etiam 
fit, ut sciatur an capitula f uerint definitorum vel provincialium, 
quod in saeculo XIII ex actis solis minime eruitur^^. 

Definitor capituli generalis, a capitulo provinciali electus, ne- 
xum inter provinciam et regimen ordinis constituit. Etenim ipse a 
capitulo provinciali electus exstitit, accepto socio, qui a provinciali 
insimul cum quatuor definitoribus eiusdem capituli provincialis eli- 
gebatur. Hi fratres electi sunt in aestate pro capitulo generali ha- 
bendo tempore proximae Pentecostes. A provinciali et definitoribus 
capituli suae provinciae litterae testimoniales tum definitori capituli 
generalis tum eius socio dandae erant. Definitor circa rem proximi 
capituli generialis praeparare se debuit, ut competenter laboribus, 
consilis, discussionibus, iudiciis, statutis capitularibus interesset. 
Ooram sequente pro\dnciali capitulo definitor capituli generalis eius- 
que socius de eorum gestis respondere debebant et exhibere litteras 
magistri ordinis occasione illius capituli datas et copiam actorum 
ipsius capituli generalis^". 

Cum ex morte magistri celebratio capituli generalis differri po- 
tuerit, informatio specialis de tali obitu per ordinem totum commu- 
uicanda occurrebat. Et quidem prior illius conventus, ubi magister 
decessit, nuntium dare Parisiis vel Bononiae debuit. « Et alteruter 
istorum conventuum, cui primo denuntiatum fuerit, teneatur simi- 
liter reliquis nuntiare ». A conventu Parisiensi provincJalibus 
Hispaniae, Provinciae, Angliae, Teutoniae, postmodum etiam Da- 



Oapitulmn generale 83 

ciae, Saxoiiiae, Aragohiae, Tolosanae, e contra a iconventu ' Bono- 
niensi Huiigariae, Eomanae et aliis nenipe Poloniae, Terrae sanctae, 
Graeciae, Siciliae, ' Bohemiae, Lombardiaie superiori id intimaiidtim 

fuit^i. . ^ . . ■ ■ . . •■': • : ' ■•• :■ ...•:'.;:;:■■■■' 

Ritu quodam ordinato^^ capitulum generale, quod pbst ainiium 
1255 sabbato ante Pentecosten congregabatur, opei^a sua peragebat et 
expliBvit. Aliqua eoruin communia sunt cum capitulis proyincialibus,' 
alia coetibus generalibus propria. Oapitulum generale arite omnia 
erat corpus legislativum ordinis. Quare et constitutiones formabat, 
mutabat et etiaim inculcabat, monendo, ordinando. Exercebat pari- 
ter idem capitulum inspectiouem disciplinarem, iudicando, puiiien- 
do, ab officiis deponendo. Inter absolutos adsunt' j^rovinciales ple- 
rumque et lectores. Institutiones peragunt capitula generalia lecto- 
rum et vicariorum saepius. Religiosis officiis memores capittilaries 
precibus fratrum suorum benefactores et auctoritates commendare 
solebant^^. Ideo elencM commendationum in fine alctorum poniintur 
saltem ab anno 1240^'*. De cetero Summi Pontifices post electionem 
suam ordinum religiosorum orationes specialibus litteris efflagita- 
bant. Statuunt capitula generalia quoque alias preces et de assumen- 
dis officiis liturgicis. 

Proprium capitulo generali erat suprema potestas super ordi- 
nem post Papam. Ordinis constitutiones insimul cum regula S. Au- 
gustini normam eius potestatis et dederunt et circumscripserurit. 
Totus modus procedendi et laborandi capitulorum cum forma acto- 
rum definita circa annum 1250 fuit excultus''^. Facultaterii definitive 
statuendi sive constitutionem faciendi capitulum generalisslmum an- 
ni 1228 eo sensu limitavit, quod constitutio non fiei-et nisi quid per 
tria capitula successiva vel « tres lectiones » probaretur'*. Inchoa- 
tio in uno capitulo facta per sequens approbari et per tertium con- 
firmari debuit, ut de constitutiorie constaret, magistro generali ra- 
tionem dante, ob quam definitores praecedentium cbnsessnum talem 
inchoationem vel approbationem decreverint. Non procedente re ad 
approbationem vel confirmationem, constitutio non evenit. Dum acta 
saeculi XIII largissime tribus gradibus formativis constitutionum 
replentur, ab anno 1320 declarationes introducebaritur,' si de sensu 
constitutionem determinandum esset, processu inchofttionum, appro- 
bationum, conflrmationum neglecto^^ 

Capitulum generalissimum est speciali modo' soleinne et cbmpo- 
nitur pi-ioribus provinciarum cum duobus defiriitoribiis a capitulo 



84 Oonstitutio ordinls" 

suo provinciali electis. In decursu historiae ordinis nonnisi duabus 
vicibus nempe annis 1228 et 1236 sub B. lordano capitulum huius— 
modi celebratum fuit. In illo prima redactio constitutionum ordinis 
compilata est, dum in hoc idem magister generalis ante visitationem 
provinciae Terrae ^nctae legislationem totam usque ad illum ter- 
minum emanatam ordinare voluit. In principio sive maiori numero 
provinciarum sive magistro ordinis soli petere seu statuere celebra- 
tionem capituli generalissimi licuit. Anno autem 1261 magistro ge- 
nerali haec potestas sublata est. Et provinciae, quae huiusmodi ge- 
neralissimum eapitulum desiderabant, rationem suam scripto redi- 
gere debebant^^ A provincia Provinciae anno 1250 generalissimum 
capitulum postulabatur^® annoque 1352 Oastris denuntiatum est uni- 
versis provinciis, « quod si eis videbitur in sequenti capitulo gene- 
rali, petant capitulum generalissimum celebrari et assignent causas 
ad hoc rationabiliter inducentes prout ordinis conservationi viderint 
expedire w"*". At cum hac denuntiatione res tunc remansit, sicut pa- 
riter anno 1426*^ * 

§ 19. Provinciae earumque administratio. 

Provinciae ordinis Praedicatorum sunt adunationes conventuum 
plurium sub una administratione particulari prioris provincialis 
datorum^ In capitulo generali anno 1221 lordano de Saxonia « offi- 
cium prioratus super provinciam Lombardiae » impositum est^, si- 
cut et alii huiusmodi provinciales per designationem instituebantur. 
In constitutionibus anni 1228 sermo est de priore provinciali vel re- 
gnorum, qui in sua provincia vel regno potestatem eamdem habet 
quam magister ordinis in ordine, et eadem priori provinciae reveren- 
tia a subditis « provincialibus » exhibetur quae magistro competit, 
nisi magister praesens exstiterit^. Usus curiae Romanae nomine 
prioris ordinis saepius unum provincialem ordinis, ut Lombardiae 
vel Franciae, vocat*. 

Oompetit ergo priori provinciali ditionem suam moderari habito 
respectu ad ordinis magistrum et ad priores conventuales, quorum 
officia perfecte debet cognoscere et iuvare, ut bono pro^dnciae iu- 
vetur^. 

Priori provinciali curandum est, ut conventus bouos priores ha- 
beant. Eos confirmat et super confirmatos invigilet. Oirca receptio- 
nem candidatorum speciales dispensationes exercere potest et fratri- 



Prior proviiicialls 85' 

bus extra limites conventuales vel ad capitula generalia vel ad cu- 
riam eundi licentiam aut litteras tribuere, fratres insuper ex uno 
conventu ad alium assignare*'. Praecipue provinciali saltem una vice 
per se vel per alium provincia visitanda est. « Cum autem de pro- 
vincia recedit, debet semper relinquere vicarium vel vicarios per 
diversas partes provinciae, et interdum etiam cum praesens est in 
provincia in aliquibus locis magis remotis vicarium vel vicarios in- 
stituere potestate eorum taxata semper per litteras et expressa ))'^. 
Prior provincialis in capitulo provinciali eligebatur. Et solus 
magister ordinis electum confirmare potuit^. Ut in moderatione pro- 
vinciae incoepto labori et operi prospiceretur, provincialis novitates 
nullas cito introducat, auditis de causa fratrum pro religione ze- 
lantium et discretione pollentium consiliis. Oupiat per socios ante- 
cessorum instrui et dirigi in officio humiliter et devote^. 

Electio provincialis per priores conventuales additis ex unoquo- 
que conventu aliis duobus fratribus peragitur, non requisito concla- 
vi pro tali processu. Mortuo vel amoto provinciali is, qui locum 
eius obtinet, sive vicarius provinciae pro tempore capitulum electi- 
vum convocat, etiam si capitulum provinciale iam celebratum fuit^". 
Provinciae Graeciae et Terrae sanctae anno 1334 iure eligendi pro- 
vinciales privatae sunt. lis quoad provinciales per magistrum ordinis 
et maioritatem deflnitorum capituli generali® vel per magistrum so- 
lum providebatur^i. 

Duratio officii prioris provincialis in medio aevo limitationem 
temporis non admisit^^. Oum igitur evenire potuerit partem provin- 
ciae vel capitula provinciae de administratione prioris satisfactam 
non esse, ad definitores capituli provincialis spectabat excessus pro- 
vincialis corrigere, provincialem audire, emendare eique paenitentiam 
iniungere. « Si autem quod absit, incorrigibilis exstiterit, ipsum usque 
ad capitulum generale suspendant ab officio prioratus, priorem loci, 
ubi capitulum provinciale celebratur, loco eius substituentes et ex- 
cessum eius ad capitulum referant generale scripto communiter 
sigillato ))". Ex anno 1251 loco talis prioris conventualis alium fra- 
trem Idoneum provinciali suspenso substituere licuit. Insuper anno 
1283 definitive usus de scrutinio super provincalem retinendum vel 
absolvendum in capitulis provincialibus faciendum approbatus est. 
Quod scrutinium ad capitulum generale seu ad magistrum pervenit". 
Alsolutio priorum provincialium ad solum capitulum generale spec- 
tabat. Saepissime tales absolutiones in actis notantur, interdum 



■§6 Oonstitntio ordinis 

adiecta prohibitione ne immediate denno eligatur vel impositis paei^ 
nitentiis. Si iam capitula provincialia mutationes modi regiminis 
priorum provincialium petebant, potius capitula generalia iudica- 
bant et puniebant tatles moderatores prbvinciarum^^ 

Vicarii provinciae variae sunt acceptiones. Vacante provincia- 
latu prior illius conventus, in quo capitulum ' provinciale pro se- 
quenti auno indictum fuerit, vicem provincialis obtinet^^. Aliquando 
vel magister ordinis aliquem vicarium super provinciam constituit". 
De cetero de institutione vicariorum super partes provinciarum prae- 
cipue octavo decennio saeculi XIII et eitam postea constat^". Deinde 
etiam capitula generalia vicarios super nationes diversarum partium 
provinciarum constituebant. Et Raymundus Oaj)uanus ob multipli- 
cationem vicariorum acriter carpebatur". In provincia Angliae pro 
Hibernia vicarius generalis a provinciali Angliae institutus nosci- 
tur^". Super provincias Tolosanam et Provinciae anno 1474 commis- 
sarius constitutus apparet^^ 

Oapitulum provinciale velut medium ef flcacissimum regiminis 
et administrationis tum provinciae in genere tum singulorum fratrum 
illius ditionis praedicatur^^. « Oapitulum provinciale in festo sancti 
Michaelis in loco statuto... celebretur w^^. Quae determinatio temporis 
anno' 1256 mutata est in aliam, secundum quam prior provincialis ciim 
voto deflnitorum tempus agendi capituli pro provincia designaret. 
De facto designatio haec in aliquibus provinciis ante annum 1238 
fiebat. Provincia Provinciae mensem iulium, provincia Angliae au- 
gustum, provincia Komana septembrem^*, provincia Teutoniae sal- 
tem exeunte saeculo XV aprilem^^ pro habendis comitiis provinciali- 
bus eligebat. 

Locus in quo capitulum provinciae congregabatur duplici modo 
statutus est, aut per assignationem capituli generalis in aliqua pro- 
vincia, quae tunc eodem in loco sua comitia celebrare debuit aut per 
determinationem provincialis cum deflnitoribus capituli praecedentis 
annotatam in actis capitularibus. De uno in alium locum consessus 
provinciales transferebantur propter tranquillitatem (in proviiicia 
Komana capitulum sequens, quod « in Pentecoste fiet Viterbii si 
fuerit pax, alioquin fiet Urbevetere in nativitate B. Virginis »2«', re 
vera 1245 Urbeveteri habitum est) aut propter alias rationes etiam 
a solo provinciali motas^^. 

« Capitulum autem provincia^le appellamus priores conventua- 
les cum singulis a capitulo suo electis et praedicatores generales » 



28 



Oapltulum provinciale 87 

Fratres conveiitus post anuum suae professionis capitulo culparum, 
(juod in comitiis provincialibus fiebat, interesse poterant, non autem 
deliberationibus. Pariter alii fratres cum licentia particulari ad lo- 
cum capituli provincialis accedebant, non vocatis autem vel licen- 
tiatis paenitantiae imponebantur^». 

Pro capitulis electivis prioris provincialis alia compositio nota- 
tur comprehendens priores conventuales et duos fratres cuiuslibet 
conventus, non allatis praedicatoribus generalibus vel magistris 
theologiae''". Ad capitula provincialia iuxta magnitudinem provin- 
ciarum multi vel plures fratres accesserunt. Fratres 500 in provincia 
Teutoniae anno 1302 capituli locum adierunt^^ 

Praesidebat capitulo provinciali prior provincialis vel vicarius 
provinciae. Adveniensi in conyentu, qui capitulum suscipere debuit, 
praeses huius consessus discernebat de fratribusi, quinam membra 
iuridice capituli essent. Membra capituli tunc ante omnia definito- 
res quatuor qui insimul cum provinciali tractabant et definiebant 
de rebus ad eos pertinentibus, deinde etiam definitores capituli ge- 
neralis et visitatores eligebant, et demum de petitionibus capitulo 
generali praesentandis deliberabant. Audita quoquJB relatione defini- 
torum capituli generalis ultimi in consessu pleniore, quatuor defini- 
tores suas tractationes negotiorum incipiebant. Quemadmodum in 
principio, ita et in fine capituli provincialis prior provincialis con- 
gregavit omnes fratres conventus, publicatis actis recentium statu- 
torum, decisionum, electionum. Tempus insumendum pro celebra- 
tione capituli provincialis anno 1252 ad dies quatuor et 1276 ad ter- 
minum capituli generalis nempe ad hebdomadam ordinabatur. Ante 
regressum ad conventum proprium singuli ^ocii conventuum copiam 
actorum sibi curare debebant. 

Labores capituli in pleniore congressu peragendi versabantur cir- 
ca electiones . et definitorum tum ipsius capituli provincialis tum ca- 
pituli generalis et electorum magistri ordinis. Series harum electio- 
num generatim in actis capitulorum provincialium apparent. Insuper 
vota alia ut scrutinia et petitiones in pleno coetu perficiebantur, a 
definitoribus! capitulo generali apportandae. Deliberationes definito- 
rum provincialis capituli cum provinciali legislationem, administra- 
tionem, ordinem spiritualem, iudieiarium, taxativum respiciebant. 
Ita admonitiones et inhibitiones de legislatione sunt, dum admini- 
stratio designationem socii definitoris euntis ad capitulum generalis, 
inspectionem provinciae per visitatores nominandos et studiorum per 



88 Constitutio orclinis 

institutionem lectorum et sublectorum spectat, necnon as»ignatio- 
nem fratrum de domo ad aliam et divisiones termiiiorum faciendas 
in ipsa ditione provinciae, vel vicariarum stabiliendarum. Iniunge- 
bant capitula provincialia preces recitandas pro benefactoribus vel 
fratribus, paenas et paenitentias delinquentibus infligendas, demum 
taxas sive contributiones a conventibus solvendas pro necessitatibus 
provinciae^^. Huiusmodi taxae ex anno 1250 eognoscuntur^^ et tem- 
pore observantiae documento sunt, conventus observantiae ad pro- 
vincias pertinuisse, cum ad taxais cogerentur^*, nisi vere extra com- 
pagines provinciae orti fuerint, ut e. g. conventus Faesulanus et S. 
Marci. Capitulum provinciale spiritum et propensiones, vim ac labo- 
rem provinciarum expressit et moderavit''^ 

§ 20. Contentus singoli Priores et fralres conventuum. 

Ad moduni conventuum, quales canonici regulares communiter pos- 
sidebant, S. Dominicus domos sui instituti ordinabat. Prior ipse S. 
Romaiii Tolosani vocabatur. Et post un^m exceptionem abbatis Mat- 
tliaei superiores domorum ordinis Praedicatorum prioris titulum lia- 
bebant^ A capitulo conventuali electus prior obtenta per provincia- 
lem confirniatione officium siium incoepit. Eius munus multum ab 
illo abbatis monastici discrepat. Non patrem familias agit, sed potius 
admJLnistrum seu servum domus et fratrum eius moderationi subdi- 
torum, in regimine magnopere ligatus ad vota capituli conventualis 
et consilia variorum fratrum. Dum potestas prioris quodammodo 
circumscripta apparet, regimen conventus stabile ac securum in se 
esse et quoad extraneos,. harmonice procedere videtur. Debet prior 
omnia ad suum et superiorum statum pertinentia notare, « pro reli- 
gione primo et pro studio secundo plusquam pro aliis quibuscumque 
zelare ». non nimis abesse neque semper domi manere, circa spiri- 
tualia potius quam temporalia occupari^. Prior quoscumque officia- 
les conventus nominat, licet consiliarios super haec audire monetur*. 
Quoad singulos fratres « ipsius est cognoscere tam intus quam exte- 
rius varias conditiones et complexiones et dispositiones fratrum suo- 
ruiit et non eodem modo tractare omnes et coaptare se quantum 
ratio et religio permittit singulis secundum eorum dispositionem ». 
« Item ad officium eius pertinet scire clare et plene... cuiusmodi po- 
testatem habeat ordo in confessionibus audiendis, in praedicationibus. 
in dispensationibus circa fratres et in indulgentiis et in aliis multis... 



Gonventus eiusque administnitio 89 

Et licet, qiiantum rationabiliter fieri potest, sit ei zelandum pro 
animanim sahite, tamen magis expedit pro ordine et fratribus quod 
minor potius fiat fructus, dum minus idonei laxantur indiscrete ad 
praedicationes, ad consilia danda, et ad confessiones audiendas et 
similia ». In procurandis qupque temporalibus sive per fratres caven- 
dum est ei, quantum fieri potest, ne graventur hofliines notabiliter 
et ne flant quaestus etiam honesti^. 

De iure prior membrum est capituli provincialis, elector prioris 
provincialis, potest certis in conditionibus vicarius provinciae esse 
et numerare vota in capitulis provincialibus. Officia sua — praeter 
alia iam notata — comprehenduntur in cooperatione cum magistro 
ordinis, priore provinciali, visitatori facienda, quando conventum 
iusy)iciunt. Si omnibus officiis bene providit, longe prioratum quis 
exercere potuit, vel de uno ad alium conventum consentiente vel in- 
stituente provinciali transferri. Si quis prior in administratione defe- 
cit a provinciali capitulo plerumque vel a generalibus comitiis abso- 
lutus est. In ordine Praedicatorum sicut priores provinciales ita ct 
priores eonventuales potius capitulis quam superiori alicui respon- 
dere debebant®. Ab anno 1283 scrutinia capitulorum conventualium 
de retinendis vel amovendis prioribus capitulo provinciali subicie- 
bantur'. 

Oirca capitula notandum est, in conventibus capitulum culpa- 
rum frequenter celebratum fuisse, imo nomine quotidiani vocatum 
esse, quia quotidie fieri potuit. Huiusmodi capitulum et in provin- 
ciaiibus et generalibus coetibus locuin habuit^. A.d capitulum culpa- 
rum saepius capitulum conventuale a priore moderatum secutum est, 
quod consiliarios in adiutorium prioris de&ignavit, et examinatores 
vecipiendorum constituit, sigillum actibus et litteris — priore con- 
sentiente — apposuit, de iis tractat, quae ad conventum tamquam 
communitatem pervenerunt, Bocium prioris euntis ad capitulum pa- 
riterque duos electores prioris provincialis eligit, petitiones et infor- 
mationes ad capitulum provinciale mittendas componit, ipsum prio- 
rem conventus eligit^ 

Supprior, qui a priore conventuali de consilio discretorum fra- 
trum instituitur, sub loanne Teutonico ad munus limitatae inspec- 
tionis in conventu maiora officia recipit, inquantum mortuo vel a- 
nioto priore eius vices obtinet tamquam supprior in capite". Tempo- 
re reformationis regularis instituebantur multi vicarii, qui particu- 
laribus facultatibus praediti loco priorum imo aliquando super prio- 
rem et communitatem insimul constituti regebant". 



90 Ooustitutlo oi'cliiiis 

Voce conventns in initio ordinis communitas quaedam fratrnm 
siignabatnr, non antem directe aedes lianc commnnitatem hospitan- 
tes^^. C.um institutionibiis Praemoustratensium uiimerus duodecim 
fratriim pro, couventu formando apnd ordinem Praedicatorum requi- 
. situs communis liabetur : « Oonventus citra numerum duodenarium 
et sine licentia generalis capituli et sine priore et doctore non mit- 
tatur »^^. Si tempore labente numerus alicuius conveiitus diminne- 
batpr, complendus praecipitur. Deficiente numero constitutionali 
alicuius conventns, hic legitime in capitulo provinciali repraesen- 
tari nequivit. Ex casu mortis imius fratris conventualis durante 
anno uno eonventus iura repraeseutationis illo anno non perdidit, 
sed de novo fratre adscisceiido curare debuit^*. Concessio novorum 
(jonventuum: inter cai^itula provincialia et generalia dividebatur ita 
qnidem, ut licentia fundandi conventum a comitiis generalibus plu- 
ries daretur antequam ad exsecutionem provincia procedere potue- 
rit'^. Ad fundandos conveutus vel aptitudo allculus terrae per fra- 
tres praedicantes cognitae vel petitio ex parte dominorum civilium 
vel municipii inducebat. Et iuxta convenientiam talis conventus 
« recipiebatur » a capitnlo i^rovinciali^^. Recepti sunt etiam loci, 
qui conventns non erant. Tales loci iuribus constitutionalibus non 
gaudebant, sed poterant praesente numero fratrum in conventum 
formalem seu perfectum erigi. Oonveniebat fratribus tales locos 
habere, ut in itineribus stationem apud suos facerent et ministe- 
rium etiam in illis iDartibus exercere possent, ubi plenum conventum 
non possidebant. His locis vicarius praeesse consuevit". 

Singuli fratres, quibus conventus regularis constabat, in ordi- 
ne Praedieatorum non illam stabilitatem in particulari conventu 
possidebant, quam monachi vi suae j)rofessio.nis in monasterio ac- 
quirebant. Fratres Praedicatores quidem in conventu professionem 
emittebant, sed magistro geuerali, non priori conventuali, obe- 
dientiam promittentes, at priori conventuali loco magistri ordinis. 
Nihilominns conventus aliquis a fratribus tamquam suus conside- 
rabatur. Adstringebantur fratres unius conventus ad preces vel 
suffragia peragenda pro defunctis fratribus talis conventns, imo 
etiam pro fratribus emissis, qui alium conventum definitive non- 
dum constituebant. Haec habitudo ad unuih conventum minime im- 
portat, fratres in conventu suae professionis maiorem partem vitae 
suae transegisse. Ille conventus, in quo quis laborabat, huic in 
necessariis providere debuit, intacta pertinentia ad conventum pro- 



Conventus eiusque status 9i 

fess'iouis liuiiisque obligatioue ad suffragia particularia pro suis 
conventualibus etiam alibi defunctis^^ In saeculo XIV pertinentia 
ad conventum in . systema conventualismi abusibus comitantibus 
variis deflectere coepit. 

Oonventus suppositum exstitit pro peragendis of liciis canoni- 
calibus liturgiae et pro observantiis regularibus et pro actione nii- 
nisterii sacerdotalis per c\iram animarum atque apostolicam prae- 
dicationem et doctrinam. In domibus conventualibus humilibus^^ 
fratres in paupertatis statu et perfecta communitate rerum vivebant, 
pro servitiis communibus officialibus deputatis, quorum partes per 
Humbertum apprime delineantur^". « Angustiores istae nostrae do- 
mus saeculi XIII et XIV in varias dividebantur partes pro variis in- 
colentium usibus, scilicet in claustrum, dormitorium, capitulum, re- 
fectorium, infirmariam, reliquasque minores officinas ». 

Cellae ab exordio unicuique erant ad studendum^^ ad dormien- 
dum autem nonnisi specialibus officialibus ut superioribus et lecto- 
ribus concedebantur, dum postea plures eas haberent^^. « In cellis 
praeter Ohristi ad crucem suspensi et B. Virginis imaginem nihil 
aliud reperiri erat ))^^. Aedes conventuales lege communi, non au- 
tem canonica, clausura circumseptae^^, silentii ritu consecrabantur, 
nisi necessitas loquendi facultatem vpce submissa tribuebat^^. Hor- 
tus quidam claustro inclusus inter domum et ecclesiam vel etiam 
citra aedes conventuales aut ecclesiam extendebatur^^ Ecclesia 
conventualis ad divina officia, missam, praedicationem, caerimonias 
celebrandas serviebat. Praeter munditiem, paupertatis decorem, ec- 
clesiae fratrum Praedicatorum iam in saeculo XIII divitias pul- 
chritudinis architectonicae aliarumque bonarum artium ostendebant 
vel colligebant^^. Statutis horis et temporibus in iis modi discreti, 
piiss?imi et sapientes liturgiae fratrum Praedicatorum praesertim 
circa altare conventuale, in quo eucharistiae sacramentum asserva- 
batur^», et exercebantur et resonabant. 

Propter statum mendicitatis primitivae fratribus Praedicato- 
ribus neque possessiones praeter domos suas, ecclesiam hortosque 
adiacentes neque reditus recipere licebat, sed potius in signum pau- 
l^ertatis apud locos, ubi habitabant, panem petere conveuiebat. Quae- 
stus necessariorum a conventibus fiebant intra speciales terminos si- 
ve diaetas ad quas etiam actio ministerii ordinarii extendebatur^*. 
&i conventus ad confinia terminorum alterius conveutus accedebat, 
compositio divisionis diaetarum plerumque auctoritate capitulorum 
provincialium ordinabatur lites terminorum crebro ortae sunt^". 



■92 Constitutio orclinis 

Praeter quaestum et eleemosynas ordinarias conspicuas factae 
flotationes per principes et benefactores insignes fratribus non so- 
lum vitae necessaria verum etiam supererogatoria tribuerunt. Ac- 
essit demum ad sustentanda onera communitatis fructus ex ministe- 
rio, ex anniversariis et sepulturis perceptus^^ 

Oonventualis vitae domiuicanae cultus et severitas, sobrietas 
et pulchritudo claros interpretes invenit^^, ad quoruih expositiones 
studiosi remittuntur. 

T)um conventus regulariter intra compaginem definitarum pro- 
vlnt^iarum erant, in saeculo XV aliqui sub immediata iurisdictione 
inagistri generalis constituebantur^''. 

Ordo fratrum Praedicatorum membris clericis ordinarie con- 
stabat, qui actionem sacerdotalem apostolicam praedicationis et sa- 
lutis animarum procurandae exercere possent. Fratres conversi in 
ordinem assumebantur, ut — exsistentes veri religiosi '■ — necessa- 
riis officiis manualibus applicarentur. 

Augmentum ordinis ex vocationibus dependebat, quibus raultipli- 
ces viae providentiae divinae illustrabantur. Monitu interiore vel 
attractione exempli vel liortatu virorum de vel ex fuga periculorum 
mundi iuvenes aut viri ordini Praedicatorum nomen dederunt^*. Re- 
ceptionem autem ad ordinem speciale examen antecedebat. Quod exa- 
raen iuxta constitutiones anni 1228 per tres fratres idoneos de com- 
muni consilio capituli destinatos instituendum erat. Eelata de exitu 
huius examinis facti circa particulares quaestiones deinde in ca- 
pitulo conventuali discutiebantur. Secundum sententiam maioris par- 
tis capituli enuntiatam prior candidatum recipere potuit vel reicere 
debuit^^. Oonversi recipiebantur ex consensu necessario provincialis^^. 

Examen recipiendorum versabatur circa statum liberum, sanita- 
tem, mores et scientiam candidatorum^^ Hoc ultimum requisitum 
pro ordine Praedicatorum adesse debuit. lordanus de Saxonia ali- 
quando accusabatur, quod 60 fratres parvae litteraturae receperit^*. 
« Caveant (notat capitulum provinciale Provinciae anni 1242) prio- 
res ne sine diligenti examinatione litteraturae et morum recipiant 
fratres^ cum non deceat talem ordinem inutilibus onerari » et eadem 
anno 1250 : « non recipiant novitios insuf ficientes in scientia et aeta- 
te )>^". Monet capituliim Eomanae provinciae fratrem Bonaventuram 
anno 1250 « ut quos minus idoneos receperit in grammatica instrue- 
re Teneatur »*". Imo Humbertus dicit : « ubi est tantus defectus quod 
non inveniuntur aliqui sufficientes qui intrent ordinem, expedit ali- 



Filii conventiium 9 

qiios iuvenes de quibus speratur, quod possint bene proficere, recipe- 
re mterdum et curam apponere circa eorum instructionem diligen- 
teni, ut ipse ordo personas bonas sibi faciat quas mundus mittere 
cessat ». Et adicit p. Berthier: « Inde patet hallucinari valde qui 
scholas apostolicas hacce nostra aetate inventas putant »^\ Tempore 
labente scholae grammaticae ad institutionem rei humanioris dan- 
dam in multis conventibus notantur*^. 

Magister latinitatis, nisi ordo eum habebat, extrneus laicus pro 
stipendio esse valuit^^. Talis cursus litterarius certe non semper ante 
receptionem sed etiam post eam absolvebatur*'*. 

Quoad aetatem pro ingressu ordinis « infra XVIII annos » nullus 
recipiendus erat*^. Videtur autem hoc primitivum statutum robur 
amisisse, saltem post medietatem saeculi XIII. Anno 1265 admonitio 
adest, quod « nullus infra XV annum completum recipiatur ad ordi- 
nem sine prioris provincialis licentia speciali »**, Et anno 1323 decla- 
ratur receptionem ante aetatem octodecim annorum pro conversis 
tantummodo vetitam esse*''. Haec declaratio et prohibitio tamen sae- 
pissime negligebatur. Mcolaus Bocasini annos 14 natus*^, Henricus 
Seuse anno aetatis 13*^,.Petrus de Arenys 12®°, loannes de Mena 10^^, 
loannes Meyer 9^^ ad ordinem recepti sunt. Imo usque ad septennium 
recipiendorum in temporibus calamitosis condescendebatur^^. Huius- 
modi pueri^* oblatis comparari possunt, qui non solum apud ordinem 
monasticum, verum etiam apud fratres Minores^® et Praedicatores ex- 
sistebant. 

Ad tempus probationis sive novitiatum quod attinet, prius (anno 
11^28) vigebat spatium « sex mensium vel eo amplius prout praelat-s 
videbitur, ut et ipse [recipiendus] austeritates ordinis et fratres mo- 
res experiantur ipsius, nisi forte aliquis maturus et discretus proba- 
tioni praedictae renuntjare voluerit et instanter se offerat professioni 
faciendae »®^. Oitatur quidem Gregorii IX bulla diei 11 iulii 1236, qua 
praescriberetur annus novitiatus^^ At immerito. Nam illa buUa non- 
uisi de reditu libero ad pristinum sttatum infra annum loquitur de 
duratione probationis nihil statuens, quae explicite per Innocen- 
tium IV determinatur ad annum, haud absque exceptionibus mox con- 
cessis^^ In capitulo generali Londoniensi anni 1250 tempus probatio- 
nis mensium sex ad annum prolongari coeptum est, confirmatione 
huius statuti non sequente-^^. 

Alexander IV impositionem unius anni novitiatus repetivit^". 
Quem et in constitutionibus Humbertini codicis®'^ et in commentariis 
lumberti^^ exinde valere constat. 



94 Constitutio ordiuis 

Novitii iiifra aimum, qiii aiiniis novitiatus in initio non fuit, sed 
aliucl spatium maioris tuitionis, « ad longinquas partes nisi ob causam 
necessariam non mittantur nec in aliquo officio occupentur et vestes 
eorum ante professionem non alienentur nec ipsi ante professionem 
ordinentur »^^. 

« Prior novitiis magistrum diligentem in iustruetione eorum prae- 
po.nat, qui eos de ordine doceat, in ecclesia excitet et ubicumque ne- 
gligentes se liabuerint, verbo vel signo quantum poterit eos studeat 
emendare... Humilitatem cordis et corporis doceat eos habere... Quo- 
modo ubique et in omnibus sese habere debeant, ipsos debet instrue- 
re... Item novitii infra tempus probationis suae in psalmodia et offi- 
cio diviuo studeant diligenter w^*. De magistri novitiorum munere 
plenius commentarii varii plene informant^^. Novitiatus tempore e- 
lapso professio emittebatur iuxta formulam venerandam, ad profes- 
sionem benedictione liabitus sequente®®. 

Si in provincia Romana anno 1284 impositum fuit, « quod fra- 
tres iuvenes donec inipleverint decimum octavum annum etiam post 
factam prof essionem semper sint sub cura magistri novitiorum vel 
alterius, cui praelatus iniunxerit, qui circa profectum scientiae et 
religionis ipsorum sollicitam curam gerat »", in capitulo generali 
Venetiano 1325 legitur, « quod nullus notabiliter iuvenis mittatur 
ad studia artium ante tertium annum ab ingressu ^"'^ Quod tempus 
complementare tamen non velut novitiatus sed potius maturationis 
et iuste quidem considerandum est. 

Qui se ordini addixerunt, in conventibus quibuscumque assumi 
poterant, donec ab anno 1326 collectio novitiorum in aliquo conventu 
principaliore singularum « visitationum » facienda ordinata sit. « No- 
viter autem prof essi, ne nimia libertate vagentur, sub cura f ratris re- 
ligiosi per biennium saltem nutriantur, donec sufficientes sint in 
scientia et in vita ut ad studia transmittantur »^^. 

Qui ordinem intraverunt, ab illo conventu, a quo vel pro quo 
recepti sunt, sustentabantur. Ita e. g. usus provinciae Romanae 
statuit, ut novitii providerentur de vestibus a conventibus ad quos 
spectabant^". Quae affiliatio ad conventum magis magisque stric- 
tior effecta est, donec ad conventualismum perduxerit. Et vergente 
saeculo XIV novitii in aliquibus partibus velut onus conventus po- 
tius quam spes provinciae vel ordinis considerabantur^^. Fratres 
clerici, post peractam feliciter studiorum partem etsi non omnium, 
ad sacerdotium promoveri solebant, aetatis anno 25 completo. 



Filli Gonventuiim ' . 9'5 

« Quem tamen sublMem gradilm non omnes coiiscendisse liquet e 
vetustis necrologiis, praesertim ex Perusino, ubi plures in ministe- 
rio diaconatus consenuisse ac decessisse legimus w^^. In saeculo XV 
frequentes dispensationes ad sacerdotium obtinendum cum annos 
22 natis occurrunt^^. In saeculo XV fratres certis annis professioiiis 
aucti iubilares vocantur speciali honore et privilegio muriiti''*. 

Praeter prohibitos a iure non adiiiittebantur ad ordinem Prae- 
dicatorum Oistercienses « nisi despeciali licentia domini pa/pae »^^. 
Cum anno 1265 plures Dorainicani assumptis conventus sui libris 
ad Oistercienses de Mellrose Scotiae sine indulto apostolico trans- 
ierint, Olemens IV bos fugitivos redire coegit''®. Anno 1337 consti- 
tutio facta est, quod « uullus religiosus professus cuiuscumque al- 
terius ordinis mendicantis recipiatur ad nostrum ordinem sine li- 
oentia magistri ordinis vel capituli generalis «^^ Ex alia parte ordo 
Praedicatorum etiam membra perdidit, qui ad ordinem monaclia- 
lem transierunt. lam S. Dominicus pontificias buUas obtiauit con- 
tra eos, qui emissa professione ordinem deserebant. Id non absque 
consensu prioris ordinis deinceps licebat^^. De apotatis constitu- 
tiones anni 1228 amplioribus legibus loquebantur'^ 

Delinquentes et devios ab ordine licentiare sine provinciali vel 
magistro ordinis non licitum erat, etsi licentia a prioribus conven- 
tualibus haud raro dabatur. Expellere tamen incorrigibiles ab exor- 
dio in iure et usu ordinis vigebat. Super expulsos tum ad alios or- 
dines tum ad clerum saecularem transeuntes ordo inspectionem ha- 
bere non negligebat. Eos mente mutatos et emendatos ordo recipere 
iterum potuit^". 

Nomen membris ordinis erat fratris talis vel talis. Titulum 
iectoris vel magistri addere prohibebatur^^ Delectio novi nominis 
religiosi loco baptismalis nonnisi tempore observantiae invaluit^^. 

Circa fratres conversos recipiendos magna cum deliberatione 
procedebatur^^. Eos neque ipse prior proviricialis recipere solebat 
nisi de consensu conventus ubi fuerint induendi nec conventus sine 
licentia prioris provincialis**. In constitutionum utriusque redactio- 
nis fine « regula fratrum nostrorum conversorum » ponitur, quae 
continet praescripta de modo orandi, vestiendi, vivendi eorum^*. Lo- 
co of ficii preces dominicas recitant, quibus anno 1266 salutationes 
angelicae adduntur^^. Ex anno 1255 notetur admonitio, quod « pro- 
videant priores provinciales, quod conversi qui recipiuntur a sorori- 
bus commissis ordini non portent alium habitum eed habitum fra- 
trum nostrorum conversorum» ". 



96 Oonstitutio ordinis 

§ 21. Visitatores. Protector ordinis. 

Ad complendam informationem de constitutione ordinis Praedi- 
catorum de visitatoribus eorumque officio et de cardinali protectore 
eiusque momento verba facienda sunt. Etsi visitatores officiales ordi- 
nis sint et cardinalis protector extra ordinem generaliter versatur, ta- 
men insjmul eos in expositione iungere, cum ad statum ordinis con- 
servandum vel augendum tribuere vocentur, convenit. 

S. Dominicus recentes suas f undationes per Galliam, Italiam, Hi- 
spaniam sedulo invisit, ut eas roboraret et incitaret. Sui succes- 
sorfs in magisterio ordinis huic exemplo obtemperarunt. In consti- 
tutionibus anno 1228 statuitur, a capitulo provinciali quatuor fra- 
tres eligendos esse qui certas domos provinciae visitarent^ Unus- 
quisque horum visitatorum pro se separatim agebat, non velut 
membrum alicuius commissionis. Visitationes ei commissae ante ca- 
pitulum proximum finiendae erant. Morani ultra diebus tribus in 
uno conventu visitator protrahere non debebat. Ad visitatorem spec- 
tabat, errores corrigere tum superiorum tum fratrum, at non mutare 
personalem statum conventus. lielatio totius visitationis capitulo 
provinciali porrigebatur. Si conventus aliquis multum a dignitate 
vitae vel rerum agendarum deficiebat, nuntius de his, etsi defectus 
iam fuerint emendati vel remoti, ad capitulum generale transmitte- 
batur^. 

Persona visitatoris non inter priores neve inter doctores theolo- 
giae eligebatur. Dum visitator in conventu visitando degeret, ipse ca- 
pitulo culparum praefuit, de cetero autem suum locum iuxta aeta- 
tem professionis tenebat. Gulpae ei tribuebatur, si ante capitulum 
proximum provinciale visitationem suam non peregit. Kelationem de 
peracta visitatione vel in persona vel litterali expositione capitulo 
provinciali submittere potuit. Et relatio versari debuit circa pacem 
inter fratres, circa cultum studii et praedicationis, circa profectum 
in his laboribus et circa fructum quoad obsfervantiam in vivendo et. 
vestiendo, circa caerimonias liturgicas et officium chorale, circa as- 
servationem actorum capitulorum ordinis totius et capitulorum pro- 
vincialium^. 

Orescentibus j^rovinciis quatuor visitatores amplius non operi 
visitationis sufficiebant. Quare anno 1244 definitive acceptum est, 
quod praeter visitatores quatuor et alii nominari possunt iuxta pla- 
cituni capituli provincialis'*. In provincia Provinciae anno 1253 visi^ 



Vlsitatores. Protector 97 

tatores octo nominabantur''. De cetero designatio visitatorum ordi- 
nariorum minime exclusive apud capitulum provinciale stetit. Ete- 
nim provinciali incumbebat suam ditionem visitare vel per se per 
alios, quos ipse mittebat. Ita anno 1236 statutum fuit^. Deinde 1279' 
haec obligatio prioris provincialis visitandi suam provinciam per se 
vel alios ita definitur, quod hi alii essent vicarii cum auctoritate eis 
a provinciali tributa'^. Insuper magistro ordinis vel capitulo generali 
competivit, visitatores in quamcumque ordinis regionem vel domum 
delegandi^. Casus huiusmodi occurrunt tum in deputatione in An- 
gliam inquisiturorum a capitulo generali anni 1278 transmissorum'*, 
tum in constitutione plurium vicariorum per provinciam Teutoniae 
auctoritate generalis capituli anno 1301 facta ut ibi visitarent". 

Relationem de peracta visitatione visitator in capitulo provin- 
ciali praesens dare potuit, nisi sola scripta communcatione relatio- 
nem exsequi maluerit". 

Demum quaestio exoritur, an districtus determinati visitationis 
apud Praedicatores exstiterint ad similitudinem custodiarum ordi- 
nis Minorum. Et videtur, quod ab anno 1275 in multis provinciis^ 
Imiusmodi limites speciales pro visitationibus circumscribebantur, 
etsi hae limitationes non in legislationem assumptae sint^^. 

Protector ordinis apud fratres Praedicatores non illud momen- 
tum habuit, quod ei apud fratres Minores obtigerat. « Institutum 
cardinalis protectoris, quod S. Franciscus primus omnium fundato- 
rum ordinum introduxit » duplicem finem intendit et pro^ddendi ut 
f ratres semper Ecclesiae subditi manerent et habendi potentem pro- 
tectorem apud Sedem Apostolicam^^. « Dominum Hostiensem » S. 
Franciscus protectorem petivit^^. Debuit ille esse ex officio « protec- 
tor et gubernator totius fraternitatis ))^^. Oum fratres Praedicatores^ 
ex initio exclusive clericalem ordinem formaverint, eorum constitu- 
tio canonica talem protectorem, qui eos in spiritu ecclesiastico ro- 
boraret, non postulabat. Summi Pontifices autem libenter ordinem 
Praedicatorum frequentibus commendationibus episcopis terrarum 
praesentarunt velut protectorum vices paterne explentes. Particu- 
lari modo etiam cardinalis Ostiensis Hugolinus patronatum circa 
Praedicatores egit^^. Imo pro specialibus ditionibus a Summis Pon- 
tificibus praesules tamquam protectores fratrum Praedicatorum de- 
stinabantur. Apparet enim e. g. in Hibernia anno 1245 archiepisco- 
pus David MacKelly O.P. protector nostrorum pro illa natione^'^. 
lisdem per Germaniam rogatu magistri ordinis a Olemente IV epi- 



98 ConstitUtio orclinls 

scopiis Wormatiensis' datiir^^, in sa.eculo XIV arcMepiscopns Colo- 
nieiisis conserator inrium doininic£lnorum in Germania agnoscitur^?. 
Carclinalem Mcolaum de Prato officium protectoratusi de ordine' 
Praedicatorum gessisse conici^" et idem pro cardinali Rosell praesu-- 
mi potest, quippe qui sedula cura statum ordinis dimetiretur^i, Pri-' 
mus tandem explicite in actis capitulorum generalium anni 1376 ti- 
tulo protectoris ordinis affeirtur Guillelmus de Aigrefeuille (de Agro- 
folio, -j- 1401)^^. Diviso ordine tempore schismatis duo protectores 
ordinis pro duabus partibus inveniuntur^^ 

Quia in constitutionibus fratrum Praedicatorum positio cardi- 
nalis protectoris non nominatur neque eiup officium definitur, ex 
usu et influxu singulorum protectorum ius quoddam formatum est, 
quod saepe leges communes ordinis nostri sicut et ordinum aliorum 
excessit. Ideo Sixtus IV iii bulla « Sacra Minorum » diei 30 martii 
1473 munus et facultates protectorum ordinuni mendicantium deci- 
dif'*. iSed potiestatem horum protectorum limitare definitive non va- 
luit. Tempoipe ienim labente recursus ad protectorem ordinis multi- 
])licabantur et sensus ordinariae administrationis iuxta legislatio- 
nem scobriam ac claram nostram ita obfuscabatur, ut vel ipse magi- 
ster generalis Salvus Cassetta, dum extra urbem degebat, gubernium 
ordinis cardinali Oliverio Carafa protectori ordinis comniitteret^^ 
Circa annum 1500 protector sUpra ordinem huiusque leges domina-: 
batur^fr. 



III. Vita et actio ordinis. 

a) viTA ET ACTIO RELIGIOSA. 

Ordo Praedicatorum fuhdatus est ut eius filii et fratres ex pie- 
nitudine contemplationis rerum divinarum et christianarum aliis 
communicarent. Impleri ergo sacra veritate prius fratres oportet an- 
tequam eam aliis tradant. 

Oontemplatio autem fratri Praedicatori necessaria vel in ora- 
tione vel in studio aut potius in utroque simul obtinetur. Semper 
enim accessus ad veritatem primam fieri debet, ad quam doctrina, 
verbo, actione praedicatorum ipsi animi convertendi et dirigendi 
smit Hic nunc de oratione tuin liturgica tum privata ordinis ser- 
mo fit, de cultu devotionum particularium et earum influxu in utilita- 



Spiritualitas domlnicana ^9 

tem populi christiani. Exempla multiplicia fratrum qui laudem vir- 
tutum vere obtinuerunt, monstrant, religionem Praedicatorum et 
viis solidis sublimibusque abundare, quibus perfectio conspicua et 
maxima exhibetur. In. his viris venerandis sicut et in principiis, qu£le 
amplexi sunt, characteres aliqui praecipue elucent^ 

Veritatis divinae apostolum S. Dominicus esse cupivit. Ex ea 
luciditatem miram ipse et ordo husit. Divina luce illutratus prae- 
dicator gratiae effectus est, dum S. Thomas summus ordinis doctor 
«laritate summa penetrationis rerum et expositionis rationes verissi- 
mas vitae spiritualis dedit. Mira apud fratres Praedicatore fides 
gratiae ab intrinseco efficacis et magnanima virtutum aemulatio. Ac- 
€edit sobrietas vel libertas quaedam, quae perpensis conditionibus re- 
rum aut personarum inter exercitia religiosa hoc vel illud potius omit- 
tit vel restringit, si assecutioni flnis non respondet. Ita Dominicus 
legem dispensationis inter principia suae vitae regularis large as- 
JSUiQj^sit. Ita B. lordanus moderationem castigationum corporalium 
monialibus interdum inculcat^, aliis euni precandi modum commendat, 
quo magis proficiunt^ Neque oblivioni tradendus zelus sive violen- 
tia sacra aut vehementia, qua S. Domlnicus et maiores filiorum suo- 
rum in pietate sua ardebant, cum totaliter apostolicae vocationi de- 
diti, prius lucidi et f erventes esse intenderent, ut ef ficaces postea prae- 
dicatores fierent. 

§ 22. Liturgia, Preces privatae. 

Quando S. Dominicus socios suos colligebat ad formandam socie- 
tatem praedicantium, prae opere salutis animarum exercendo, obser- 
vantias et obligationes monasticas et canonicas mitigavit^. Divinum 
of flcium illi praedicatores dioecesani Tolosani forsitan solemuiter non 
<;elebrarunt, cum nonnisi domum, non autem ecclesiam anno 1215 ha- 
berent, ecclesia S. Romani durante aestate anni 1216 eis donata^. 
Nunc electa regula S. Augustini et assumptis arctioris vitae consue- 
tudinibus « quid prudentissimus conditor noster statuerit de ritu ser- 
vando in celebrando divino officio, prorsus est ignotum. Procul dubio, 
ecclesiae S. Romani ministerio mancipati, beatus Pater eiusque di- 
scipuli inde a principio divina officia solemnia egerunt. Quonam au- 
tem ritu nos fugit, vixque, deticiente quovis certo documento, scire pos- 
sumus ». Tantummodo « conicere fas est, beatum scilicet Dominicum, 
ajute fratrum separationem [1217], decrevisse se atque discipulos of- 



100 Vlta et actio ordinis 

!iciipn divinum celebraturos secundum illum ritum, quem hucusque 
observare consueveraut sive dioecesanum sive alium quemlibet, hoc 
tamen pacto ne consuetudinibus propriis ecclesiarum omnino contra- 
irent neque proinde fidelibus scandali aut admirationis essent «^. 
Poscc|uam vero fratres ordinis recentis per orbem sparsi alii aliarum 
ecclesiarum ritus secuti sunt, universalis varietas et discrepantia inter 
fratres Praedicatores iu officio liturgico apparuit. Ut dedecus et con- 
fusio huiusmodi status multae vai'ietatis vitaretur, verba sunt magi- 
Btri Humberti, « compilatum f uit unum of ficium propter uniformita- 
tem habendam ubique yrK Utrum haec unificatio ad ipsum S. Domini- 
cum vel ad B. lordanum redeat, compertum nou habetur. « Officiuni 
vero compilatum, primaevi nostri ritus monumentum, ad nos usque 
pervenisse, salvo meliore iudicio, pro certo non habeiiius ». lilud l)re- 
viarium, a S. Dominico dictum, rem non dilucidare potest. Sub magi- 
sterio B. lordani compilatio peracta forsitan fuit\ Ad calcem quidem 
constitutionum prioris redactionis notatur : « Totum of flcium tam 
nocturnum quam diurnum confirmamus et volumus uniformiter ob- 
servari ita quod nulli liceat de cetero aliquid innovare ». De qua autem 
redactione liturgica hic sermo it, patri Denifle non constat. Proba- 
bilius est posterioris anni cuiusdam et falso loco ad calcem constitu- 
tionum anni 1228 addita aunotatio*^. 

Atque ex ordinatione illa capituli generalis anno 1233 : « Volumus 
ut novitii qui tantam pecuniam habent ut solutis vestibus possint de 
illa emere bibliam et breviarium quod ex ea de residuo emant m'^ 
concludi absolute non potest, uniformitatem officii ante annum 1233 
peractam fuisse. 

Of ficium quo fratres ordinis Praedicatorum usque ad annum 1244 
utebantur numeris omnibus minime absolutum emendationi subi- 
ciendum erat. Ideo anno 1244 mandatur in capitulo Bononiensi, « ut 
definitores proximo sequentis capituli generalis pro concordando 
officio, portent secum ad dictum capitulum omnes rubricas et notu- 
las breviarii nocturni et diurni et gradualis et missalis »^ Et capi- 
tulum Ooloniense anni 1245 commisit « quatuor fratribus FrantJKte, 
Angliae, Lombardiae et Teutoniae quod stantes in domo Andegaven- 
si officium nocturnum et diurnum tam in littera quam in cantu et ru- 
bricis corrigant et concordent ac defectus suppleant, cum quanto 
possint dispendio minore et quilibet praedictorum quatuor afferat 
tam diurnum quam nocturnum officium secum de provincia sua et 
aaec provinciales procurent. Et sint in festo Remigii. Et si qui non 



Liturgia dominicana 101 

veneriut alii niliilominus procedant »". De labore revisionis et con- 
cordantiae liturgiae per comraissionem Andegavensem praestito nos 
edocent sequentia capitula. Etenim anno 1246 inchoant capitula- 
res constitutionem : « Tota ordinatio ecclesiastici of ficii facta a qua- 
tuor fratribus provinciarum vel facienda usque ad annum communi- 
ter per totum ordinem observetur, et si in aliquo discordaverint 
sententia magistri teneatur. Item hanc. Ut liber lectionarius tam de 
iempore quam de festis quem committimus provinciae Franciae ordi- 
iianlum, universaliter per totum ordinem recipiatur »". Qui pro- 
vincialis Humbertus erat, qui nuper gubernium Komanae provinciae 
cum illo Franciae mutaverat". Dum Romanae ditioni praeerat for- 
fcitan illam iniunctionem capituli anni 1244 Urbevetani inspiraverat 
vel praeparaverat, iuxta quam libri cliorales melius disponendi cura 
fratrum Petri lectoris et supprioris Romani ordinabantur^^. 

insuper fratres Ambrosius et Humbertus de Panzano « de con- 
mliG provinciae sive divisim sive insimul » libellum facere teneban- 
tur, « qui dicatur lectionarium tam de tempore quam de festis. Qui 
post(;uam fuerit diligenter correctus, versiculatus, punctatus, ac- 
cipiatur ab aliis conventibus et scribatur »^^. Provincialis Hum- 
bertus antea Romanae nunc Franciae provinciae de lectionario Ro- 
mano informatus, si non auctor eius, ex impositione capituli Oolo- 
niensis lectionarium pro toto ordine conficere debuit. Inchoationes 
liturgicae Parisienses apud Montempessulanum anno 1247 iteratae 
et approbatae sunt^*. Denique Parisiis 1248 confirmatur quod « tota 
ordinatio ecclesiastici officii a quatuor fratribus quatuor provincia- 
rum facta communiter per totum ordinem observetur. Et liaec habet 
tria capitula »^^ De lectionario mentio particularis non fit^". Anno 

1249 haec « Andegavensis » ordinatio officii finita fuisse videtur, 
cum in capitulo provinciae Tolosanae eiusdem anni priori Lemovi- 
censi imponatur, ut « duos fratres mittat ad aliquem conventum 
Franciae iuxta litteras prioris provincialis ad habendam correctionem 
novan.. breviarii »^''. 

At nondum finisi! Undique enim ad capitulum Londinense anni 

1250 querelae « super discordia multiplici divini officii per quatuor 
fratres ordinati » allatae sunt. Ideo « visum est magistro et defini- 
toribus, ut ad sedandas querelas praedicti fratres in Metim veniant 
in festo omnium sanctorum ad correctionem dicti officii faciendam 
et in unum volumen redigendam. Quapropter mandamus et in re- 
mit sionem peccatorum iniungimus quatenus ad praedicta perficienda 



102 Vita et actio ordinls 

dicti fratres statuto tempore ad locum veniant memoratum. Interim 
autem a rescribendis libris vel corrigendis secundum praedictam 
correctionem eorumdem abstineant universi »". Fructus huius no- 
vae redactionis anno 1251 caute quidem approbatus est. Statutum 
est (laidem anno 1251 quod « officium diurnum et nocturnum secun- 
dum ultimam correctionem ab omnibus recipiatur et unum exem- 
plar Parisiis aliud Bononiae reponatur », sed de approbatione per 
viaR' inchoationis nonnisi in actis capituli generalis anni 1252 le- 
gimus^". Approbatio et confirmatio defuit. Imo in capltulo generali 
proximo anni 1254 (1253 nullum capitulum celebrabatur} nova com- 
missio adest, ipsi magistro generali modo electo Humberto facta, 
circa « totam ordinationem ecclesiastici officii tam diurni quam 
nocturni et eorum quae ad hoc pertinent et correctionem librorum 
ecclesiasticorum et quod corrigat litteram regulae ». 

Atque immediate iam inchoatur haec constitutio, quod « in ca- 
pitulo de officio ecclesiae ubi dicitur. Totum officium tam diurnum 
quam nocturnum, addatur: secundum ordinationem et exemplar 
venerabilis patris fratris Ymberti magistri ordinis conflrmamus »^^ 
Et adest monitio : « f ratres qui vident aliquid corrigendum circa 
officium scribant magistro ordinis ad sequens capitulum genera- 
le »22 .Haec statuta Budensia per viam approbationis et confirma- 
tionis successive in comitiis et Mediolanensi 1255 et Paris^ensi 
125C sancita sunt^^, vim legis ordinationi officii divini per Humber- 
tum exaratae dantia. Actis capituli anno 1256 celebrati magister 
Humbertus litteras ad ordinis fratres adiecit notificans, « quod di- 
versJtas officii ecclesiastici... ad unitatem incertis exulantibus est 
reducta... quod impossibile fuit in ipsius ordinatione satisfacere 
volnntatibus singulorum. Propter quod quilibet vestrum ferre de- 
bet patienter, si fortassis occurrerit ei aliquid in ipso officio suae 
sertentiae minus gratum «^*. Ut conformatio ad ordinationem of- 
ficii ecclesiastici et definiretur et exsecutioni mandaretur a patribus 
capitularibus anni 1256 ordinatum est, ut « ad facienda communia 
exemplaria ordinis pro divino officio et ad providendum procuratori 
ordiuis in curia de quibusdam expensis, quilibet prior provincialis 
solvat libras Turonenses, quas mittant priori Parisiensi. Et volumus 
quod accii)iant pecuniam istam de primis libris vacantibus nisi per 
definitores capitulorum provincialum ordinetur quomodo dicta pe- 
cunia solvatur «^^. Ad authentiam officii divini formae Humberti- 
nae servandam sedulo Plorentiae in capitulo generali 1257 haec in- 



Liturgia dominicana 103 

dicantur : « Quiciimque scripserunt usque hodie aliqua de officio 
non dent ad trascribendim aliiis, quousque correcta fuerint dili- 
genter ea quae scripserunt ad exemplaria quae sunt Parisius et 
quicumque amodo scribent non utantur illis scriptis quosque per 
fratres diligentes correcta fuerint scripta illa nec credatur,particnla- 
ribus correctionibus, quas quidam dicuntur portasse in qiiatcrnis 
et cedulis «^^. 

Ex his cautionibus non solum oppositio quaedam aliquorum er- 
ga redactionem Humbertinam loqui eruitur, verum etiam sedulitas 
in efformanda conformitate omnium librorum per omnes ditiones or- 
dinis cum prototjpo Parisiensi percipitur. Re vera anno 1265 monitio 
adest : « priores ad habendum libros ecclesiastici officii secundum no- 
vam correctionem dent operam efficacem »". Et in provincia Teuto- 
niae probabilius anno 1267 inter admonitiones legitur: « Item stu- 
deant priores, ut libri de nova correctione habeantur et fratres can- 
tent secundum illos »''*. 

Obligatio accipiendi totam redactionem liturgicam « novam » ex 
facta constitutione annorum 1254, 1255, 1256 iam patuit. gicut prae- 
lati debebant soUiciti esse de constitutionibus diligenter correctis ha- 
bendis, ita (scribit magister Humbertus in suis coramentariis licet pri- 
vata auctoritate solummodo poUentibus) « habeant etiam totum quod 
ad officium ecclesiasticum pertinet, cum et ipsum cadat sub constitu- 
tionibus »2®. Imo quae in ordinario statuuntur in constitutionibus ite- 
randa non sunt : « Nec oportuit aliquid scribi in constitutionibus de 
hoc ex quo fuit scriptum in ordinario »^''. Tandem apostolica approba- 
tio robur ordinationi of ficii ecclesiastici ordinis Praedicatorum adie- 
cit, cum Olemens IV die 7 iulii 1267 liturgiam ita dispositam habuerit 
ratam et firmam et in domibus ordinis dumtaxat observandam, di- 
strictiuB inhibens, ne quis sine licentia Sedis Apostolicae circa prae- 
dictum of ficium aliquid immutare praesumeret^'^. Hac approbatione li- 
turgia dominiciana, quae ex anno 1256 substantialiter temporibus la- 
bentibus eadem et venerabilis remansit usque ad saeculum nostrum, ex 
parte Summi Pontificis plene agnita est. Ut autem evolutioni liturgi- 
eae ^x hac probatione non derogaretur, Honorius IV die 1 octobris 
1285 ad supplicationem magistri et fratrum ordinis Praedicatorum 
« immutandi praedictum officium [Humbertinae redactionis] , ad- 
dendo scilicet vel subtrahendo prout per tria capitula generalia prae- 
dicti ordinis fuerit ordinatum, dummodo libri ordinati et compo- 
siti super praedicto officio non mutentur nec etiam destruantur » fa- 
cultatem concessit^^. 



104 Vita et actio ordinis 

Sicut iam ante hunc annum semiDer usus erat, exinde de cetero 
capitula generalia praescriptiones liturgicas dederunt^^, sive adden- 
do ut anno 1334 orationes in terminatione horarum ad beatam Vir- 
ginem et de pace « pro tranquillo et sancto statu ordini nostri w»*, 
vel festa |)raecipue patronorum civitatum in quibus capitula gene- 
ralia habita fuerunt^^ aut etiam propriorum sanctorura aut alia^®, 
sive immutando. Quaedam inchoatio circa rem liturgicam ob plures 
rationes pensanda sic anno 1321 legitur: « Cum ordo noster debeat 
se sanctae Eomanae Ecclesiae in quantum possibile est in divino 
officio conformare et in eo praecipue quod per ordinem nostrum de 
mandato apostolico est confectum, volumus, quod officium de corpore 
Ohristi per venerabilem doctorem fratrem Thomam de Aquino editum 
ut asseritur, per totum ordinem fiat Va feria post festum Trinitatis 
usque ad octavas inclusive, et dictum offlcium in ordinario in locis 
debitis annotetur »^^ Quo textu non solum de mora edocemur, quam 
ecclesiastici coetus circa introducenda festa per apostolicam prae- 
scriptionem impositam^^ faciebant, verum etiam de charactere no- 
strae liturgiae. 

Dum enim fratres Minores officium curiae Romanae assumpse- 
rant et rubricas in forma per Haymonem de Faversham, qui 1240/44 
minister generalis exstitit, possidebant^^, liturgia ordinis Praedi- 
catorum per magistrum Humbertum ordinata essentialiter quidem 
Romana dicenda est^°, praesertim in cantu*% licet admixtionem ex 
usibus plurium ecclesiarum maxime gallicarum ut Parisiensis necnon 
et j'eligionum monasticarum et canonicarum passa sit. 

J.)ivinum of ficium ordinis Praedicatorum sicut sobrietate, per- 
fectione, pulchritudine excellit, ita et religiosa brevitate. « Horae 
omnes in ecclesia breviter et succincte taliter dicantur, ne fratres 
devotionem amittant et eorum studium minime impediatur. Quod 
ita dicimus esse faciendum, ut in medio versus metrum cum pausa 
servetur non protrahendo vocem in pausa vel in fine versus sed sicut 
dictum est: breviter et succincte terminetur. Hoc tamen magis et 
minus pro tempore observetur »*2. Supponitur hic cantus totius of- 
ficii*% qui tamen sicut ipsa sequela chori in aevo dilapsus observan- 
tiae decidit^*. S. Dominicus qui iuxta descriptionem sororis Oaeci- 
liae magnam vocem pulchram et resonantem habebat*^, teste Paulo 
Veneto chorum interdum circuibat hortans fratres « verbis et factis 
quod bene et intente cantarent et psalmos devote dicerent »*®. Partes 
divini officii per noctem et diem statutis horis persolvebantur. Noctu*'^ 



Liturgla clominlcana 105 

matntinum seriem orationis liturgicae inauguravit. Oum completo- 
rio fratres diem clauserunt. Hora completorii particulari modo apud 
ordinem I*raedicatorum exculta fuit*% praecipuum decus ex decan- 
tatione antiphonae Salve regina obtinens. Quae per B. lordanum 
occasione ferae vexationis fratris cuinsdam Bernardi apud Bono- 
niam decantanda post completorium instituta mox per provinciam 
Lombardiae et per ordinem universum pie recepta est. Ordo igitur 
Praedicatorum hanc antiphonam liturgiae ecclesiasticae invexit*'. Et 
quod haec antiphona fratribus procedentibus persolvitur, forsitan 
nsnm illum temporis cruce signatorum ostendit, quibus Salve regina 
cantus itineris erat^". Ad integrandum officium divinum et « pro tem- 
pore » offlcium B. M. V.^^ et saltem ratione consuetudinis « officium 
mortuorum quod dicitur semel in septimana in conventu «^^ acces- 
serii7it. Obligatio ad recitandum officium divinum fratres clericos 
et saeerdotes obstrinxit'^. At « praedicatores vel itinerantes cum in 
via exsistunt, officium suum dicant prout sciunt vel possunt et sint 
contenti officio ecclesiarum ad quas quandoque declinant »'*, Pres- 
sins Humbertus in suis commentariis de conditionibus dicendi offi- 
cium extra chorum loquitur in eius exacta et religiosa persolutione 
insistens. « Cum enim habeant fratres multas occasiones dicendi fre- 
quenter offlcium extra chorum et maxima pars paenitentiae nostrae 
consistat in offlcio dicendo, qui male dicnnt extra chorum offlcium, 
maximam partem paenitentiae suae male faciunt ))^^. 

Consignata.est dominicana liturgia iuxta ordinationem Hum- 
bertinam in codice archetypo, qui ad exemplar codicis Cisterciensis 
ritus et consuetudines praebens vergente saeculo XII confectum^®' for- 
matus est, 500 foliis membranaceis, magnitudinis 48/32 cm. con- 
stans°^. Litterae huius prototypi manus scriptoriorum Parisiensium 
exhibent. Anno 1254 exaratio tanti codicis incoepta et versus annum 
1260 absoluta est. Continet enini adhuc inter constitutiones statuta 
capitula generalis Valencenis habiti 1259^^ In fronte tetragonum 
quoddam praesentat, in cuius lateribus titulus totius operis charac- 
teribus maiusculis indicatur: Ecclesiasticum officium secundum or- 
dinem fratrum Praedicatorum in hoc volumine per quatuordecim li- 
bros distinctum hoc ordine. Qui ordo in spatio centrali pariter litteris 
maiusculis taliter censetur : Ordinarium Martyrologium Collecta- 
rium Processionarium Psalterium Breviarium Lectionarium Anti- 
phonarium Graduale Pulpitarium Missale conventuale Epistolarium 
Evangelistarium Missale minorum altariura''^ Quia res est de codi- 



106 Vita et actio ordinis 

ce Mendicantium, minime mirandum, si figurae nonnisi quatuor, 
ijieiTipe B. Mariae et angeli, duorumque fratrum ordinis (S. Dominici 
et S. Petri Martyris, ut Bupponendum) in fronte et miniaturae parce 
per reliquum librum inveniuntur"''. Fatum plurie shic codex litur- 
gicus subiit, donec anno 1841 ad archivum ordinis in Urbe pervenit". 

Secundum fidem archetypi codicis alia exemplaria formata sunt, 
quomm « unum est Tolosae, unum etiam Salmanticae, forte et Bo- 
noriae et alia alibi ))*^. Hodie prostant exemplaria huiusmodi et 
Salmanticae, id quidem incompletum^^, et aliud Londinii in mu- 
saeo Britannico, quod constat 12 « voluminibus )) (desunt brevia- 
rium et missale minoruih altarium), 579 foliis magnitudinis 26,5/18 
cm. et continet praeter exscriptionem prototypi circa annum 1261 
perfectam^* alias partes de liturgia vel constitutionibus ordinis. 
In &ecundo folio huius codicis exigua nota haec apposita dicit: 
« Iste liber factus est pro magistro ordinis quicumque fuerit pro 
tempore, ut quicumque dubitaverint in aliquo de officio possint per 
eum rectificari. Non est [recurrendum] ad exemplar quia facile 
[destruitur] propter operis subtilitatem )). Magister HumbertuSy 
cum breviarium et misisale ad privatum usum secum portaret, hos 
duos libros exemplari isuo portabili liturgico inserere supervaca- 
neum probabilius censuit^^. 

Oorrectiones liturgicae annorum 1405 et 1431 (per loannem M- 
der et Guidonem Flamocheti) faciendae committebantur^'^. 

Lipsiae 1921 venum prostabat Graduale ordinis Praedicatorum 
circa annum 1260 conscriptum, 418 foliis formatum®^ In archivo 
ordinis parvum graduale saeculi XIII adest^^ Qui ,codices proba- 
bilius sunt copiae ex archetypo Parisiensi. 

Post inventam artem typographicam editiones breviarii nostri 
habentur praelo excusae e. g. Mediolani 1474, Venetiis 1484, 1484, 
1487, 1494, Norimbergae 1485, Basileae 1492 e tl497, Parisiis 1505 ;. 
editiones missalis e. g. Lubecae 1488 et 1502 Venetiis 1494, 1496,. 
1497, 1500, 1504, Komae 1500. 

Liturgia, quae tanta i3erfectione, unitate, discretione®^ excel- 
luit sicut illa ordinis Praedicatorum, influxum super coetus eccle- 
siasticos alios habere debuit, quorum res liturgicae non ita bene dis- 
spositae erant. Praecipue dominiciana ordinatio missae tum con- 
positae erant. Praecipue dominiciana ordinatio missae tum con- 
phos rituum^" admirationem excitavit, sed etiam in medio aevo 
interdumab aliis partim transsumebatur, ut e. g. a monachis Leo- 



Liturgia dominicana 107 

dieiisibus". Ordo Oriicigerorum missale et breviarlum fratrum 
Praedicatorum adiuncto proprio accepif^, dum ordo militaris Teu- 
toiiicorum magis se toti ritui dominxciano conformans nonnisi pau- 
ca specialia sibi retinuit'^. Haec extensio liturgiae dominicianae 
ad ordinem Teutonicum anno 1244 facta, ex coilaboratione iiorum 
oidinum in partibus Borussiae explicatur''*. 

Innocentius IV quidem die 13 februarii 1244 iis, ut, «cum of ficium 
secundum ordinem S. Sepulchri a pluribus fratribus clericis igno- 
retur, illud secundum ordinem fratrum Praedicatorum in ipsorum 
domibus ubique celebretur » indulget^^. Et peracta ordinatione no- 
va liturgiae dominicianae Alexander IV die 27 februarii 1257 iisdem 
concessit, « ut divinum officium secundum ordinem fratrum Praedi- 
catorum in ordine suo ad quamdam formam religioni suae congruam 
redactum observent »^*. 

In Suecia ex saeculo XII influxus Oistercienses et ex saeculo XIII 
influxus notandi liturgiae dominicianae in libros liturgicos illius 
regni apparent". Praeprimi in kalendario'^^ maior erat concor- 
dantia missalis suecici et dominiciani qnam cum alio quocumque^ 
ita ut forma dominiciana quammaxime in traditionem Upsalensem 
intraverif^^, et « dominicanizatio w^" partibus pluribus missalis sue- 
cici applicetur. Auctoritas fratrum Praedicatorum in Suecia in con- 
ventum Aboensem apud Finnos 1249 erectum transiit". A vergente 
saeculo XIII fundflmentum liturgiae in Finlandia ritus fratrum 
Praedicatorum erat. Kalendarium dominicianum fere exclusive as- 
sumebatur et saeculo XV exeunte tum breviaria tum missalia ordi- 
nis Praedicatorum titulis aliquibusque paginis mutatis a clero Fin- 
landiae adhibebantur*^. 

Animadversio adhuc attendatur de lingua officii missionariorum- 
ordinis Praedicatorum. Etenim fratri Maximo de Oonstantinopoli 
anno 1398 a Bonifatio IX facultas fit, si in partibus Graeciae degit,. 
missas et alia huiusmodi officia in lingua graeca celebrandij « ali- 
as tamen iuxta ritum et institutionem ordinis Praedicatorum. 
cuius professor exsistis, nulla prorsus mutata sententia vel forma 
ver-borum ». Ex qua concessione autem minime sequitur conclusio 
editorum bullarii nostri, eum « sacra graece servato ritu fratrum 
Praedicatorum »^^ celebrare potuisse. 

Variatio cycli liturgici ordinis in kalendario exprimitur. Gene- 
ratim durante medio aevo offlcium de tempore peragebatur, paucis 
exsistentibus festis vel parvo gradu insignitis. Kalendaria saecu- 
lo XIII medio** exarata cum kalendapio anni 1500^^ satis consentiunt. 



108 Vita et actio ordinis 

Accesseruiit super festa in prototypo notata praecipue festa Corpo- 
ris 01iristi8«, sanctificationis B. Blariae Virginis", S. Thomae de 
Aquino eiusque translationis, translationis S. Petri Martyris, S. Vin- 
centii Ferrer, S. Oatliarinae Senensis, S. Ludovici»', S. Eduardi, S. 
Adalberti, S. Venceslai et plurium patronorum civitatum, ubi capi- 
tula generalia fiebant. Aliqua festa gradum altiorem ut festum S. 
Mariae Magdalenae obtinuerunt, maxime postquam ab anno 1295 fra- 
tres Praedicatores ex munificentia domus regiae Andegavensis apud 
S. Maximinum constituti fuerunt'". 

Pro variis provinciis memoriae (ut S. Petri Martyris, S. Tho- 
mae, S. Catharinae®^) concedebantur, dum in provinciis germanicis 
praesertim officia de mysteriis variis passionis lesu et de compas- 
sione B. Mariae celebrabantur®^. 

Praeter sacras preces liturgicas, quas fratres Praedicatores in 
suis coriventibus peragebant perenni fonti unitatis spiritualis et il- 
lustrationis contemplativae inliaerentes ex quo mentem ditarent 
atque opera apostolatus irrigarent, orationes privatas personales Deo 
dirigebant. Quae orationes quodammodo ad officium divinum eos 
praeparabant vel in contemplatione post celebratum officium conti- 
nebant. Ad modum lesu Ohristi Salvatoris, qui preces coram Patre 
fudit et ob suam reverentiam exauditus est, ita S. Dominicus eiusque 
filii et officiales sacerdotales orationes coram Deo effundebant et 
privatas preces ac postulationes pro animarum salute maioreque 
fructu salutis propriae ac mundi universi instituebant. Pernoctabat 
S. Dominlcus interdum coram eucharistico Salvatore in ecclesiis*^. 
nonnisi de Deo aut cum Deo loquens sensum et praxim continuam 
orandi manifestavit et docuit. S. Thbmas de Aquino pari devotione 
liturgica quani orationis privatae excelluit. Postulationi humili et 
incessanti pro claritate intelligentiae scripturarum et dogmatum, 
pro obtinenda gratia perseverantiae, sicut et contemplationi se 
largissime dedicabat^^. Atque Humbertus copiose de secretis oratio- 
nibus sectandis disserit, evocans exemplum Salvatoris, S. Dominici, 
primitivorum fratrum, qui statum pristinum ordinis viderunt, et 
addens : « quod ea quae sunt de officio ecclesiastico pro magna par- 
te magis sunt laudes quam petitiones : laudes autem competunt sta- 
tul triumphantis Ecclesiae, quae est in abundantia iam recepta. Huius- 
modi vero orationes secretae magis sunt petitiones quam laudes. Pe- 
titiones vero magis competunt tatui militantis Ecclesiae, quae est ia 
indigentia et ideo magis sunt huiusmodi orationes necessariae statui 



11-» rMii y^ (N11 Tv\ 11 r* \\ 



95 



Preces privatae 109 

Traditionem huiusmodi precum personalium tum B. Henricus 
Suso delicatissimo et affectuosissimis modis tum S. Vincentius Fer- 
rer potenti exemplo in suis saeculis ostendunt. Insuper quicumque de 
re piotatis vel ascetica in toto medio aevo usque ad efficacissimos 
piissimosque reformatores observantiae regularis in fine nostrae pe- 
riodi scripserunt, intelligentiam suae orationis doctrina et facto pro- 
barunt. 

Ad lias preces privatas personales illas preces privatas conven- 
tuales nomine iungere volumus, quae in specialibus litaniis®® vel suf- 
fragiis conventualiter dicendis iam in saeculo XIII sicut et postea 
imponebantur . 

§ 23. Devotiones et confratemitates. 

Lumine atque ardore superno insigniti fratres Praedicatorea 
divinissimum et dulcissimum nomen Salvatoris lesu pandebant. In- 
ter orationes et hymnos, quos S. Dominicus itinerando recitabat 
etiam strophe « lesu nostra redemptio » inveniebatur^ Si B. Re- 
ginaldus « indefesso cordis fervore praedicabat lesum Ohristum »^ 
in nomine lesu utique vim f aciebat. Atque de Henrico Ooloniensi 
dictum est : « Nomen lesu admonere consueverat omni reverentia 
cultuque dignissimum: nomen inquam quod est super omne nomen 
in tantum ut usque hodie cum in Ecclesia aut praedicatione sacrum 
hoc nomen sonuerit, multorum cordium ad alicuius exhibitionem re-^ 
verentiae confestim expergefiat devotio ». Sic de suo amico B. lor- 
danus^, cuius litterae spiritum Salvatoris redolent*. Petrus Sendre Hi- 
spanus et B. Isnardus Papiensis ad invocationem nominis lesu Ohri- 
sti languentibus sanitatem restituebant^. S. Petrus Martyr frater- 
nitatem eorum, qui « laudesi » vocabantur, per quos gloria nominis 
lesu coleretur, instituit. Potentissimus verbi divini annuntiator 
loannes Vicentinus turbas ad eum audiendum congregatas vocibuB 
« Laudetur lesus Ohristus » salutavit. B. Ambrosius Sansedoni nomen 
lesu praedicans cessionem a rixis intestinis Senensium impetravit. 
B. Aegidius Lusitanus sua veneratione eximia dulcissimi nominis 
Salvatoris excelluit. Et TS^alterus de Meissenburg testante Thoma 
Oantimpratano |bd salutationem angelicam vocem lesu addidit^. 

Expleto concilio Lugdunensi II Gregorius X modum se in ec- 
clesiis habendi devotum ac reverentiam specialem nomini lesu capiti» 
inclinatione exhibendam voluit^ Quod non solum magister B. loan- 



110 Vita et actio ordinis 

nes Vercellensis, verum etiam capitulum generale 1278 fratribus 
imposuit : « quod quandocumque nomen Domini lesu Ohristi nomi- 
netur omnes f ratres inclinent capita sua propter reverentiam cru- 
citixi ))^ Ex lioc tempore devotio particularis mox in fraternitatem 
excrescens Praedicatorum versus nomen lesu derivatur'. 

Oultor insignis amantissimi nominis lesiu et propagator cuius- 
dam fraternitatis in huius honorem B. Henricus Suso (videatur 
amoenissimum capitulum 48 eius vitae) exstitit, dum seraphica virgo 
Senensis eiusdem aevi vi sanctissimi nominis lesu actionem ac lit- 
teras suas mire roboravit^". Poesi « laudum )) lesu B. loannes Do- 
minici eminebat^^, dum S. Vincentius populis illa verba « sanctifice- 
tur nomen tuum » serenitate sua exposuit^^. In Germania septen- 
trionali et inferiore plures fraternitates in venerationem nominis 
lesu constitutae mh moderatione fratrum Praedicatorum fuisse vi- 
dentur. Illa prope conventum Seehusensem in Saxonia erecta per Bo- 
nifatium IX die 31 octobris 1401 indulgentiis ditatur". Ulyssipone 
apud Lusitanos 1432 fraternitas SS. Nominis instituta perhibetur, 
quam Andreas Diaz calamitate pestis erexit^*. Etiam apud Hispanos 
haec devotio invenitur^^. In Italia Eaphael de Pomasio (-{- 1465) de 
nomine lesu scripsit^*'. 

Devotio passionis Salvatoris nostri ab initio ordini Praedicato- 
rum naturalis fuit, cum lesum Ohristum et hunc crucifixum praedi- 
care debuerint eumque ante praedicationem contemplati sint et in 
mortificationibus ad modum suum imitati^^. Ex meditatione passio- 
nis Christi apud fratres Praedicatores non solum exempla morti- 
ficationis sed etiam expositiones clarissimae theologicae atque asce- 
ticae et repraesentationes artium in ecclesiis conventibusque sive 
per fratres (ut loannem Faesulanum) sive per alios artifices elabo- 
ratae prodierunt. Imo quod tot membra ordinis sacris stigmatibus 
ex amore compassivo insigniebantur, gratia est profundum cultum 
crucifixi Praedicatorum o&tendens". Oitentur e. g. expositio S. Tho- 
mae de passione Domini", illae 100 meditationes B. Henrici Susonis 
de passione Ohristi, memorentur meditationes Tauleri et expressione 
fortissimae imagines ac lineae, quibus S. Oatharinfi passionis domi- 
nicae mysteria considerat, vel etiam praedicationes concionatorum 
paenitentiae saeculi XV ac meditationes Hieronymi Savonarola^" de 
admili argumento. B. Alvarus Oordubensis forsitan primus fuit, qui 
viam crucis erexit^^ 



Devotiones 111 

Ex honore religioso passioni Domini oblato veneratio vulneriim 
Salvatoris iam in « Vitis fratrum » per Dominicanos illustrata pro- 
venit^^, sicut et cultus sanctae crucis necnon et instrumentorum pas- 
sionis ut coronae spineae ac lanceae et clavorum. 

Oorona Domini ab imperatore loanne Vatazes Balduino II et ab 
illo Ludovico IX Franciae regi anno 1239 tradita per Andream de 
Longjumeau et lacobum nostros ex urbe Oonstantinopolitana in 
Franciam delata est. Keliquias varias ex hac corona venerabili S. 
Ludovicus et fratribus et conventibus ordinis donavit^^. Et festum 
coronae in ecclesiastico officio ordinis subito introductum esse vi- 
4etur, cum circa medietatem saeculi XIII in kalendario ordinis fue- 

Ex meditatione passionis Salvatoris et eius amore, quo cruciatus 
pro redemptione hominum subire desideravit,. devotio erga divinum 
Cor lesu puUulavit^^. Oirca annum 1250 unus ex filiis S. Dominici e 
conventu Magdeburgensi piissimae Mechtildi imposuit, ut visiones 
suas consignaret. Ita merito ordinis de prima revelatione cordis lesu, 
quae in litteris hucusque perviis habetur, edocemur. In libro « Lux 
divinitatis » inscripto begina Mechtildis asseritur, Dominum ad 
«am dixisse : « In hoc Praedicatorum ordine duo, id est statum cul- 
tum et fructum multum adeo complectens amo, quod eisdem coiu- 
cundans semper arrideo ex mei beneplacito cordis multo »^®. 

Albertus Magnus eucharistiae institutionem ex amore ferventi 
explicat, quo cor Dei et hominis lesu Ohristi in homines flagrabat. 
Idemque sanguinem ex corde lesu crucifixi fluxisse relevat. Novam 
considerationem in cultu cordis lesu magister Ekkehartus addit, 
nempe praesentiam sanctissimi cordis Salvatoris in sacramento eu- 
charistiae. Deinde quae Tauler, B. Henricus Suso, venerabilis Mar- 
garita Ebner necnon turmae mysticorum et mysticarum praesertim 
Germaniae de hac devotione habent, summe animos pios aedificant^^ 
In Italia S. Oatharina veneratione divini cordis excellit, sicut et te- 
stimonia eiusdem rei apud S. Antoninum et Hieronymum Savona- 
rola aliosque adsunt^*. 

Et quid de habitudine pietatis et devotionis ordinis erga divi- 
num sacramentum Eucharistiae^^ dicamus? Quae certe in adoratione 
coram tabernaculo, in exercitio frequentioris celebrationis missae- 
et faciendae communionis, in clariore doctrina de hoc mysterio, in 
introductione festi specialis continetur. S. Dominicus ante altare, in 
quo SS. Sacramentum custodiebatur, in oratione interdum pernoc- 



112 Vlta et actio ordlnis 

tabat^". Et Hiimbertus profundam inclinatonem fieri coram alta- 
re maius notat « propter reliquias et imagines sanctas, quae solent 
vel iuxta esse, maxime autem propter corpus Domini, quod ibidem 
sei vatur w^^. 

Quoad celebrationem saeculo XIII minime in genere quotidianus 
sacer ritus a fratribus sacerdotibus fiebat. De ipso S. Thoma de A- 
quino dicitur, quod « singulis diebus... missam unam celebraret aliam 
audiret vel duas integre missas si non celebrasset audiret w^^^ ^i{_ 
qua capitula provinciarum eos qui non crebro celebrabant horta- 
bantur, ut circa frequentem celebrationem solliciti sint^^. Ex ver- 
gente medio aevo usus quotidie celebrandi supponitur. Pro fratribus 
non celebrantibus dies communionis statuti erant^*. Exempla et san- 
ctissimi desiderii suscipiendi corpus Domini et frequentioris commu- 
nionis apud animas mysticias occurrunt. Ekkehartus, Tauler, B. Hen- 
ricus Suso, S. Agnes de Montepolitiano, S. Oatharina pro hoc as- 
serendo verbis et praxi inter alios adducuntur. Oonfraternitates 
rosarianae dein cultum eucharisticum in saeculo XV auxerunt'^. 

Merito ordo Praedicatorum de doctrina suia circa Eucharistiam 
gloriatur. B. Albertus Magnus teste Bernardo Gui^* in fine vitae 
suae de sacrificio missae et de Eucharistia scripsit profitens : « Quia 
de Sacramento altaris multa sunt, quae specialem habent difficulta- 
tem, ideo haec ad finem reservavimus ut cum devotione et subtilita- 
te ad haec tractanda vacaremus ». S. Thomas de Aquino prorsus 
doctor et cantor euchiaristicus evasit. 

Postquam S. Thomas quaestiones de sacramento Eucharistiae 
plene explicavit, nuntii dissolutionis suae terrestris advenerunt. So- 
lemnia haec verba faciens ante susceptionem viatici e vita migravit : 
« Ego de isto sacratissimo corpore Dei et Domini nostri lesu Ohri- 
sti et aliis sacramentis multa docui, multa conscripsi in fide Ohristi 
Tesu et sanctae Romaniae Ecclesiae, cuius correctioni cuncta subicio, 
cuncta expoho ))^'. Et magnifice approbatus est, quia eius verbis co- 
mitantibus omnis ritus circa divinam eucharistiam in Ecclesia per 
saecuJa peragitur et celebratur. 

Ad festum corporis Ohristi in regione Leodiensi et deinde per 
Ecclesiam habendum Hugo a S. Oaro primum velut provincialis Fran- 
(iae, et postea tamquam cardinalis legatus summis industriis colla- 
boravit^*. Aquinas vero « de mandato Urbani IV )) officium mira- 
bile tanti festi composuit^'. Demum anno 1451 pontificiis indulgentiis 
ditata est confraternitas SS. Sacramenti in conventu Oremonensi exsi- 



Devotioiies Il3 

stens^", anno 1475 Buscoducis fratribus Praedicatoribus capellam SS. 
Sacramenti cum speciali fraternitate erigentibus. 

Devotio erga B. Mariam Virginem a fundatore S. Dominico ad 
ordnem transiit. Sanctuarium B. Mariae de Prulio eum primosque 
socios eius accepit, antequam conventus Tolosanus fundatus est. In 
protessione religiosa fratres obedientiam vel beatae Mariae promit- 
tunt*% quod specialiter a nostris scriptoribus notatur. Deinde quod 
B. Tordanus cantum « Salve regina » in liturgicum usum invexit, 
quod summi doctores B. Albertus et S. Thomas aliique praeclarissime 
et devotissime de alma genitrice Dei sentierunt, quod mystici mi- 
rifiois laudibus eam honorarunt, quod validissimi praedicatores eam 
ad animarum salutem opportunissime velut refugium peccatorum 
et stellam maris proposuerunt, quod semper fratres fraternitates B. 
Mariae direxerunt, quod Franciscus de Eetz magister theologiae 
.« quandocumque sabbatinis diebus inter doctores ordo legendi hunc 
tetigit fueritque thema textus quodcumque pro medietate lectionis 
ad laudem gloripsae virginis Mariae tam aperte deflexit, ut stupe- 
rent frequenter, qui hoc audierunt et eodem tempore frequenter ex 
devotione in tantas prorupit lacrimas, ut vix verba pro fletu intelle- 
gibllia scholae, formare posset »*^, quod loannes Faesulanus pictor 
admirabilibus lineis et coloribus B. "Virginem pro altaribus, dor- 
mitoriis, cellis depinxit, quod Alanus de Eupe cum sociis suis rosa- 
rianam pietatem eximio modo instauravit, haec cuncta documento 
sunt, quantis meritis fratres Praedicatores cultum devotionemque 
almae Virginis promoverunt^^. 

De familiaribus commerciis pietatis B, M. V. in fratres Prae- 
dicatores ex narrationibus « Vitarum fratrum »^* ac commtntariis 
s-aeculorum sequentium aedificationis exempla summa adsunt. 

Kecitai'unt fratres clerici ex primitivis diebus ordinis officium 
« de beata Virgine pro tempore »*^ Salutatio angelica, cuius maior 
nsus in saeculo XIII intrante probatur*®, ab anno 1266 ad officium 
fratuum conversorum extenditur, qui super tot et tot Pater noster 
addant tot et tot Ave maria*^ 

In privata prece non solum salutationes angelicae multiplica- 
bantur*% verum etiam saepius fila sive cordulae cum nodulis, quibus 
orafcio Ave Maria numerabatur, usui erant. Qui modi numerandi pre- 
ces etiam Paternoster vel rosaria vocabantur*^ Eomaeus de Levia 
{f 1261) « cordulam cum nodulis, quibus mille Ave Maria in die nu- 
merare solitus erat, firmiter ma,nu tenens » obiit. In capitulo pro- 



114: Vita et actio ordinis 

vinciali Eomano anni 1261 fratribiis conversis inhibetur, « quod pa- 
ternoster de ambra vel corallo non portent, qui portare praesumpse- 
rint per priores priventur iisdem w^". Dum ergo huiusmodi media 
numerandi preces ex notabili materia confici non debuerunt, tamen 
usus huiusmodi precularum sicut apud laicos et regulares et cleri- 
cos ita etiam apud fratres Praedicatores viguit. Lapis sepulchralis 
delphini Humberti II (-|- 1356) plures fratres Praedicatores, haec 
paternoster habentes, ostendit^^. Oontinuantque exempla usque ad ae- 
vum recentius, in quo quidem nomen rosarii pro devotione psalterii 
sive rosarii B. Mariae reservatum est^^. 

Ad propfeigandam pietatem in gloriosissimam Virginem apud 
conventus fraternitates B. Mariae dirigebantur a piis laicis frequen- 
tatae, e. g. ab anno 1255 Mantuana, 1256 Florentina, 1258 Perusina 
et Papiensis, 1259 Placentina, 1288 Urbevetana, quae vocatur « con- 
gregatio societatis B. M. V. et S. Dominici »^^. Anno 1346 « f ratres 
et sorores de fraternitate B. Virginis provinciae Teutoniae conventus 
BasiJeensis » in communionem precum ordinis a magistro Garino re- 
cipiuntur. Anno 1385 titulus est illi unioni « confraternitas B. Vir- 
ginis Mariae, B. Dominici patris nostri, B. Petri martyris et B. 
Thomae doctoris eximii »^*. Traiecti ad Bhenum fraternitas B. Vir- 
ginis « apud lacobinos » exstitit^^. Quae confraternitates vergente 
medio aevo in illas psalterii seu rosarii transierunt. 

Etsi in devotione Mariana ordo Praedicatorum eminebat, tamen 
quamdam incomprehensionem saltem ex saeculo XIV circa doctri- 
nam de immaculata conceptione B. Mariae, tunc temporis in dies 
populariorem, incurrit^^. Praeter fratres anglicos'^ et aliquos ger- 
manicos praecipue ad gradus academicos promovendos^*, magistri 
dominiciani cum aliis magistris in hac re dissenserunt. 

In altera medietate saeculi XV ex devotione multiplici, qua no- 
stri B. Mariam Virginem prosequebantur, illa rosariana exculta est 
et in possessionem canonicam ordinis Praedicatorum transiit^®. 
Ouii's motus pietatis Alanus de Eupe (de la Eoche, van der Olip) 
venerandus creator exstitit, qui Brito natione, circa annum 1428 
ortus, filius provinciae Franciae, post lectas Parisiis sententias in 
conventu Insulensi anno 1462 docebat. Forsitan anno 1463, et qui- 
dem probante episcopo Tornacensi Guillelmo Filastre devotionem 
Marianam speciali dispositione confectam promovere coepit, ad quam 
superno monitu inspiratum se dixit quamque psalterium B. Mariae 
Virgmis appellavif^". Ut devotionis stabilitati provideret, confra- 



Devotiones 115 

ternitates erexit; primam Duaci sive inter annos 1464 et 1468, dum 
Puaei lectorem agebat sive anno 1470 prout diversi diverse referunt*^ 
Anno 1468 conventui Gandavensi assignatus ad ideas suas neerlandi- 
ce exprimendas opem fratris lacobi Weyts adhibuit, sicut postea an- 
no 1470 et sequentibus, cum apud universitatem germanicam Rosto- 
censem doceret, illam prioris Rositooensis Ciarboin. 1474 ad. conventum 
Zwollensem venit mox moriturus (1475)^^. 

Modus, quem de psalterio dicendo invenit, talis est : 150 clausau- 
lae, quae ad vocem et mysterium quoddam lesu referuntur, in salu- 
tatione angelica legendae apponuntur. Huiusmodi clausulae secun- 
dum quinquagenas de vita, de passione, de resurrectione Domini di- 
stinguntur. Et ne propter varietatem 150 clausoilarum memoria fal- 
leretur, lectio psalterii supponebatur®^ Respuit Alanus nomen ro- 
sarri tamquam saeculare vel mundanum pro hac devotione. A Domi- 
nico Prutlieno O. Oart. (-|- 1461) f ormatore rosarii 50 clausularum 
Alanus differt in sua devotione tum augmento clausularum ad 150, 
tnm nomine mutato devotionis tum reiectione meditationis tamquam 
rei necessariae in psalterio habendae. De cetero autem circa suas re- 

lationes amicitiae cum Cartusianis ipse Alanus saepe testatur®*. 

In congregatione hollandica anno 1470 omnia membra confrater- 
nitatis psalterii Duacenae ad merita ordinis admittebantur*^. Per 
congregationem hoUandicam et adiacentes provincias devotio et con- 
fraternitates psalterii B. M. V. vel (post mortem Alani) communiter 

rosarii dictae^^ felicissime multiplicabantur. 

Tam die 8 septembris 1475 Coloniae apud Praedicatores promo- 
vente insigni lacopo Sprenger, imperatore Friderico III aliisque di- 
gnissimis praesentibus viris clarissima confraternitas rpsarii insti- 
tuta est, die 10 martii 1476 auctoritate pontificii legati a latere epi- 
scopi Alexandri Foroliviensis conflrmata, specialibus indulgentiis con- 
«essis pro membris confraternitatis « quotiescumque per se vel per 
alium rosarium B. Virginis, quod quinquaginta Ave Maria cum 
qumque Pater noster continet, legerint vel legi fecerint «^'^. Six- 
tus IV eiusque successores, annis 1478 et 1479, gratias spirituales 
Tosarianae devotioni tribuerunt. Alexander VI die 13 iunii 1495 hac 
occasione « S. Dominici huius confraternitatis rosarii olim praedi- 
eatoris eximii » meminit, in qua assertione « ut pie creditur » S. 
Pius V^^ et tandem multi Summi Pontifices eum secuti sunt. 



'116 Vita et actio ordinis 

Post biillam diei 12 maii 1479, qua prima vice pro iiniv6rsali Ec- 

clesia devotio rosariana approbata est®^, magister ordinis anno 1481 

ileningo Quitzow licentiam praedicandi ubique et maxime psalte- 

rium B. Virginis secundum litteras apostolicas ei concessas tribuif'* 

et anno 1482 loanni Elrfurdensi. In cuius litteris etiam participatio 

bonorum spiritualium ordinis ex parte adscriptorum confraternita- 

tis psalterii exprimitur^^ Tandem in capitulo generali Romano anni 

1484 indulgentia a Summo Pontifice concessa communicatur pro « di- 

centibus psalterium, quod de B. Virgine seu rosarium dicitur et his 

qui dc societate seu confraternitate dicti psalterii nuncupantur »". 

De qua autem concessione sicut et de quibusdam piis zelatoribus in 

actid convocationum cougregationis hollandicae anno 1485 cavetur,. 

ne quis « Iiuiusmodi gratiam in ambone publice praedicare audeat 

donec plenariam intelligentiam a reverendissimo magistro desuper 

habeamus w''^. Membra congregationis hollandicae (ut Frangois,. 

Sneek)''' et provinciae Saxoniae (ut Lossow)" et Teutoniae (ut Spren- 

ger) nou solum modo academico de rosario disputarunt sed etiam ser- 

mones atque expositiones de eodem argumento pietatis publicarunf^ 

dum Itali nonnisi post fratres septentrionales de hac devotione locu- 

ti sunt. Tandemque anno 1488 praedicatio et confraternitates rosa- 

rianae per Italiam spargi incipiunt^^. Et intrante . saeculo XVI ro- 

sariana praxis per orheni antiquum et novum Americae diffundeba- 

tur. Dnm fratres Minores B. Mariam Immaculatam pectore et ardo- 

re glorificabant, fratres Praedicatores in honorem genitricis Dei 

rosarium velut devotionem populo acceptissimam atque ad anima- 

rum immensum fructum praedicabant et precabantur^^. 

De confraternitatibus ordinis Praedicatorum notandum est, 
Innocentium VIII die 26 iulii 1486 in bulla exordiente « Sacer Prae- 
dicatorum ordo » praeter privilegia et gratias in genere concessa 
denuo roborata, quasdam gratias indulgentiarum specialiter confir- 
masse et indulgentias novas confraternitatibus rosarianis tribuisse^". 

§ 24. Fratres martyrio vel pietate illustres. 

Praeter fortitudinem martyrum, qui gloriose pro veritate catho- 
lica vitam mortalem immolarunt, etiam lucida exempla confessorum 
adsunt. Et famosiores utriusque characteris fra^tres uunc recen- 
seantur. 



Martyres et confessores 117 

Martyres praecipue inter inqnisitores et missionarios inveniun- 
tur. Anno 1233 Henricus Lovaniensis cum socio Bremae a sectariis 
discerptus est^, dum celeberrimus Oonradus Marburgensis inquisitor 
ordinis nostri non fuit^. Martyrio diei 29 maii 1242 Guillelmus Ai- 
naud inquisitor Tolosanus cum Bernardo di Rochefort ac Garcia 
d'Aura converso sublimatus est^ Eodem anno Pontius de Planetis 
inquisitor Oatalauniae martyr obiit, seqoientibus anno 1252 Petro 
Veronensi cum socio converso Dominico apud Italos*, et 1260 apud 
Tolosanos Francisco Tolosano atque in Aragonia Bernardo de Tra- 
versara, 1271 loanne Tolosano, 1277 Pagano Lombardo et Petro in- 
quisitore Oatalauniae et Aragoniae''. Postquam anno 1315 Arnoldus 
in partibus Austriae sectariis occubuit*, in Pedemontana regione 
1365 Petrus Oambiani de Ruffia, 1374 Antonius Pavoni, 1466 Bartho- 
lomaeus de Oerveriis triumpharunt^. Pragae p. SchAvenkfeld inquisi- 
tor anno 1341 necatus est^. 

Deinde quod attinet ad martyres missionarios non solum illi^ 
qui in longinquis regionibus trucidati sunt, computentur sed etiam 
illi qui in confiniis Europae conversioni infidelium vel unioni eccle- 
siasticae ef ficiendae insudamnt. Huc spectant fratres provinciae Hun- 
gariae et Poloniae irruentibus Tataris in odium fidei occisi, ut anno 
1241 (circiter 90 fratres necati)® et anno 1259 (martyrium Sandomi- 
rense Sadoci et sociorum)^". Oirca martyrium in terra Halicensi sae- 
culi XIIl historiographi aecurati valde tacent. An Dominicus epi- 
scopus de Fez martyr anni 1232 ordinis Praedicatorum fuerit, non 
constat". In Africa septentrionali 1280 quidam Reginaldus de Pi- 
perno^^, postea anno 1460 Antonius ISTeyrot martyrio cursum vitae 
finivit^^. Anno 1256 magister Humbertus ordini nuntiat, ultimo anno 
inter defunctos « duo a paganis sunt pro iustitia interfecti, duo a 
Sai'acenis decapitati sunt in Terra sancta, quorum nos orationibus 
jnagis quam ipsi nostris forsitan indigemus ))^*. Insuper in oriente 
a saeculo XIII tum in Syria Antiochiae 1268 Stephanus vicarius pa- 
triarchae et Boninsegna Oicciaporci cum aliis Tripoli 1289, Ptolemaide 
1291, in Persia, in Armenia^^ in cofaciis Russiae et Lithuaniae pluri- 
prope mare mediterra-neum siti sub irruentibus Turcis ad gloriam 
mi violenta morte consummabantur^^. Neque tandem oblivioni tra- 
dantur phalanges heroum, quas Bohemia sub Hussits et <3onventu>i 
Dei et Ecclesiae sacrificarunt. In Bohemia circiter fraitres eentenl 
trucidati sunt^^ et in unico conventu Otrantensi anno 1480 plurei^ 
patres suppliciis cruciabantur". 



118 Vlta et actio ordinis 

Confessorum laiide et hice tempora sua et religionem (praeter 
fundatorem et socios^^ ipsius aliosque mox nominandos canonizatos) 
plurimi fratres illustrabant. Hispanica natio^" Mannem germanum 
g. Dominici, Petrum Gonzalez, Dominicum et Gregoriura, Dalma- 
tium Moner multosque alios, inter quos etiara Munio de Zamora ci- 
tatur-% excellentioris vitae fragrantes protulit, dum Lusitani Gun- 
disalvum de Amarante, Aegidium, Bernardum Morlacensiem prae- 
^ipue exliibent^^. 

Galli-^ in Reginaldo Aurelianensi non solum efficacissimum ad- 
iutorem S. Dominici Bononiae et Parisiis sed etiam ardentem san- 
ctimique virum suum specialiter dicunt^*. luxta eum Bertrandum de 
Garriga, Hugonem de S. Caro, Petrum de Tarantasia sive Innocen- 
tium Y, Humbertum de Romani&^% Robertum d'Uzes (ex anno 1202 

iu ordine, -J- 1296)^^ famosissimum et eximium in saeculo XIII, vene- 
rabiles habuerunt. Postea autem inter alios magister generalis Elias 
Kaymond sanctae conversationis fuisse laudatur^'^, dum cultus An- 
dreae Abellon confirmatus est-^ et Bartholomaeus Texier magisfter or- 
dinis beati titulo interdum^^ decorabatur. 

jtali^" magistrum Clarum^% loannem Salernitanum, Mcolaum 
de luvenatiis, Gualam, Isnardum, Bartholomeaum de Bregantia, 
loannera Verceliensem, Ambrosium Sansedonium, lacobum de Vora- 
gine, Benedictum XI, lacobum de Mevania, lordanum de Rivalto 
Pisanum, lacobum Salomonium, Simonem Ballachi conversum, la- 
-cobum de Benefactis, Marcolinum de Forolivio^^, Andeam Franchi^^, 
Alexium Strozzi (-|- 1374)^'*, Venturinum Bergomensem (-|- 134G)'''' 
Uabent. Quibus absque interruptione Raymundus Capuanus, loan- 
nes Dominici''^ M^nfredus de Vercellis", loannes Faesulanus pictor 
angeliciis^% et series illorum beatorum in conventibus reformatis 
Italiae florentium saeculo XV^^ connectuiitur. 

OculoR ad pro^incias germanicas'*" vertentes ante omnia uberta- 
tem summam venerabilium fratrum miramur, quorum memoria au- 
tem tempore scissionis religiosae fere generatim oblivioni mandata 
-est. Dedit Germania pulcherrimos illos viros. lordanum, Albertum 
Ma<>num, Henricum Seuse, lacobum Griesinger ab Ulma altaribus 
Ecclesiae^S et praeter eos produxit e. g. Henricum primum priorem 
Coloniensem amicum lordani*-, loannem. Teutonicum magistrum or- 
dinis, Gualteros multiplices maxime Argentinensem^^, Elgerum, 
Reynherum^'^, magistrum « sanctum » Ekkehartum^^ loannem Tau- 



Sancti et beatl lig^ 

ler, Oonradiim de Grossis sive de Prussia, loannein Miilberg, Eber- 
liardum Norimbergensem, lacobum Mder, Franciscum de Retz, loan- 
nem Polender, Petrum Confluentinum^®. 

In Saxonia e. g. Arnoldus Teutonicus, Wichmannus''^ Ihircliar- 
dus Hidding de Minda^% in HoUandia et Belgio Zegberus Insulen- 
sis,. Otto Gandensis, Guinaudus Traiectinus, Henricus Lovaniensis. 
Nicolaus et Raynerius Brugenses, Nicolaus Harlemensis, Alanus de 
Rupe eminebant'^''. 

Inter Hungaros Mauritiusi (j- 1336)^°, inter Oroato» Augustinus 
Zagabriensis sive Lucerinus {f 1323)^^, inter Polonos Ceslaus^^ cul- 
tum ac famam et loannes de Franckenstein cum Petro Wichman^' 
laudem obtinuer.unt. 

Ex DacJae fratribus particulari virtute floruerunt provincialis 
Rano {f circa 1233), Simon praedicator Norveciae (-{- 12G3), loan- 
nes (f 1448) et Matthaeus (f 1490) de Roschildis, Steno de Skara 
(-{-1482)^*. Anglia^^ praeseritim Laurentio uno ex sociis S. Dominici, 
et postmodum David et Britio gloriatur. 

§ 25. Cultus sanctorum et beatorum. 

Duni fratres Miuores iam duos sanctos canonizatos habebant^, 
ordo Praedicatorum in Ecclesia iam actione conspicuus nec ipsum 
suum fundatorem liturgica commemoratione colere potuit. Gregorius 
IX antea cardinalis Hugolinus, de hoc miratus. est, sed et providit. Si- 
gnis enim venerationis egregiis praecedentibus et peracta transla- 
tione corjjoris Dominici die 24 maii 1233 praeside B. lordano et 
provinciali Stephano multisque praelatis assistentibus populisque 
per praedicationem loannis Vicentini ad devotionem erga Domini- 
cum excitatis necnon habitis miraculis ipso anno 1233 processus ca- 
nonizationis fundatoris Praedicatorum motus est^ Die 13 iulii ini- 
tium.huius processus a Papa ordinatum et die 6 augusti incoeptum 
est. Testium auditiones per commissarios pontificios percipiendae 
usque ad diem 17 augusti Bononiae durabant, dum 19 augusti per 
commissarios Bononienses subcommissio Tolosana adhuc institue- 
batur. Finitis inquisitionibus Bononiensibus de miraculis recepta- 
que informatipue Tolosana commissarii pontificii acta sua Sedi Apo- 
stolicae porrexerunt. Post discussionem in Romana curia Gregorius IX 
die 3 iulii 1234 Reate dedit bullam «Fons sapientiae», qua S. Do- 
minicum caelitibus adscriptum esse nuntiavit, assignato festo novi 
sancti pro die 5 augusti, cum dies obitus S. Dominici G augusti per S. 



120 Vita et actio ordinis 

Sixtum pontificem et martyrem occuparetur^. De iiistante cano- 
nizatione S. Dominici Raymundus de Pennafort magistrum lor- 
danum Argentinae tunc commorantem certiorem reddidit, qui cum 
illo conventu solemnitatem « cum gaudio » fecit^. 

Sub B. loanne Vercellensi magistro ordinis capitulares Montis- 
pessulani 1265 congregati rogarunt « ijriores et fratres universos, 
quod cum ad tionorem beati Dominici patris nostri fiat Bononiae 
structura solemnis, si aliquod subsidium impertiri voluerint, illud 
priori Bononiensi transmittant ne propter defectum expensarum o- 
pus remaneat incompletum w^. 

Sculptor famosus Nicolaus Pisanus eiusque coadiutores arcam, 
quae reliquias S. Dominici dignius conderet, usque ad annum 1266 
perfecerant. Atque anno 1267 occasione comitiorum ordinis conve- 
nientibus plusquam 500 fratribus praesentibusque dignissimis e- 
piscopis ex ordine, Bononia tota plaudente, archiepiscopus Raven- 
nas novam elevationem reliquiarum sacrarum Dominici peregit, B. 
Bartholomaeo de Bregantia sermonem faciente^ Ampliationes no- 
vae circa arcam annis 1411 et 1469 institutae notantur^ Officium ec- 
clesiasticum S. Dominici varias formationes subiit. Etenim ad id 
non solum lulianus de Spira O.F.M. notissimus musicae peritus et 
poeta liturgicus, verum etiam postea Oonstantinus Urbevetanus no- 
ster ingenium applicabant^. Laus deinde Dominici in precibus pri- 
vatis fratrum et sororum per tempora sonabat^. Atque imagines in 
ecclesiis, conventibus et monasteriis beatum patrem ordinis pa- 
rentem saepe «^ddita filiorum filiarumque corona repraesentarunt. 

Citius canonizationis res pro Petro Veronensi inquisitore pro- 
cessit. Qui cum inter Oomum et Mediolanum iret die 6 aprilis 1252 
per sicarium nomine Oarinum, postea sanctitate pollentem in ordi- 
ue defunctum, percussione dira capitis ictus obiit et instante Inno- 
centio IV, ut inquisitoribus exemplum magnum proponeretur, die 25 
martii 1253 litteris pontificiis Perusiae datis canonizatus fuit^". Eius 
cultus per universum orbem dominicianum mire diffundebatur, fun- 
dationibus ei dicatis, picturis et memoriis etiam tributis^^. Sepul- 
chrum eius «in forma et materia simile per omnia sepulchro beati Do- 
minici patris nostri»^^ fj-atres Mediolanenses anno 1335 coeperunt col- 
latione fraterna stipendiorum extraneorum freti. Quod opus manu 
atque arte loannis Balducci feliciter absolutum pro anno 1340 exsti- 
tit, in quo celebrationes eximiae Mediolanensium S. Petrum eiusque 
reliquias honestaverunt". 



Sancti et beati 121 

Tertia causa eaque clarissima canomzationis in ordine Praedi- 
catorum illa S. Thomae de Aquino evasit. Quae ab anno 1316 sedu- 
lius promota, processibus informativis anno 1319 Neapoli et 1321 
Fossae Novae institutis per loannem XXII die 18 iulii 1323 Avenio- 
ne solemnissima festivitate perfecta est, officio liturgico S. Thomae 
per Guillelmum Adae O.P. composito^^. Oultus « sancti » doctoris 
in Ecclesia et in ordine exinde insigni modo crevit^^ Anno 1369 cor- 
pus et caput Aquinatis decreto Urbani V Tolosae condita sunt, a 
plausu Tolosatium excepta^^ 

Ad augendum numemm canonizatorum et honorem ordinis Ca- 
listus III die 29.iunii 1455 solemniter Vincentium Ferrer caelitibus 
adscripsit^^ Postquam loannes dux Britanniae (f 1442), in cuius 
territorio Vincentius anno 1419 obierat, Martinum V et Euge- 
nium IV ad canonizandum hunc virum impulit, Mcolaus V anno 
^451 informationes circa causam ordinabat, quae in civitatibus V<^- 
netensi (Vannes) Tolosana et Neapolitana explebantur^^. Magister 
« Martialis Auribelli fecit «^^ officium S. Vincentii pro usu liturgico, 
et die 5 aprilis 1456 ingentibus pompis civilibus et religiosis glo- 
rosior tumulatio apud Venetensem cathedralem locum habuit^". 

Sub eodem Auribelli et quidem die 29iunii 1461 Pius II ad al- 
taria promovit S. Catharinam Senensem^^, cuius causa iam per pro- 
eessum Venetum anni 1411^2 aliisque depositionibus praeparata per 
Pium II ab exordio pontificatus dilecta ad finem perducta est. De 
officii eius compositione Pius II ipse et Thomas Schifaldo Siculus 
laudem sibi disputant^^. In operibus artis neenon et in devotione 
populari praesertim aputt moniales et tertii ordinis membra S. Oa- 
tharina venerationem eximiam obtinuit^-*. 

Oonfirmationis cultus ex pontificatu Sixti IV exemplum repe- 
ritur. Etenim Matthaeus Carreri Mantuanus, qui die 5 octobris 1470 
pie obdormivit « continuo ecclesiastico cultu est prosecutus, cuius 
Approuationem ordinis magister generalis Salvus Oasetta a Panoi- 
Mo, ab Xysto IV pontifice petiit, ^ivoque vocis oraculo 8 februaru 
1482 obtinuit, iussitque corpus beati Matthaei, quod in ecclesia S. 
Petri Martyris asservabatur, e veteri tumulo in novum maiusque 
eodem in templo transferri. In festo dedicationis huius ecclesiae eius 
memoriam solemnem fieri voluit «^^ 

Ex specialibus distinctionibus cultus defunctis nostris tributis 
vel ex causis canonizationum in medio aevo ipso promotis has enu- 
merare libet. Anno 1256 iam testimonia de miraculis ope Petri Gon- 



122 Vita et actio ordinis 

zalez patratis ad capitulum generale relata sunt^^ lorclanus de Sa- 
xonia iussu capitulorum generalium 1261, 1262, 1263 exinde « vene- 
rabilis pater boiaae memoriae » nominandus erit^''. Annis 1278 man- 
datur praedicatoribus, ut « fratris Pagani [de Lecco, f 1277] mar- 
tyrium populis studeant nuntiare et tam ipsius quam aliorum mi- 
racula conscribantur «^^ Iterum anno 1334 consignatio vitarum mi- 
raculorumque « fratrum nostri ordinis, qui nunc clarent et ab olim 
miraculis claruerunt » inculcatur^^. 

Interea pro canonizando Raymundo de Pennafort anno 1279 pri- 
mi passus et plures postea facti sunt, anno 1317 ipso capitulo 
generali canonizationem petente/ donec ab anno 1318 res amplius 
non processit^". Ex compilatione vitae B. Margaritae de Hungaria 
(-{- 1270), anno 1340 finita, auctore magistro Garino « de mandato 
fratrisi Hugonis magistri » generalis facta consitat « de rotulis seu dif- 
fusis dictis testium iuratorum coram inquisitoribus a Sede Apostoli- 
ca super hoc datis ». Processus iam sub Gregorio X incoeptus et 
per Innocentium V et loannem XXI protractus erat^^. 

Cum instantibus rege et clero Sueciae viri plures venerabiles 
illius terrae concilio Oonstantiensi ac Sedi Apostolicae pro honore 
altarium commendarentur,' his nominibus etiam Ingridis monialis 
(-|- 1282) accensebatur. Martinus V die 7 martii 1418 quaestionem 
super his causis instituendam decrevit^^, de cuius exitu autem nil 
constare videtur. 

Albertum Magnum, quem Pius II in oratione Mantuae habita 
ore proprio Beati titulo decoravit, eumque inter doctores Ecclesiae 
post Aquinatem recensuit^^, magister Salvus Oasetta ipse die 11 ia- 
nuarii 1483 speciali cultu honoravit, cum eius corpus in illustriorem 
locum elevaverit""'*. Sixto IV pontifici brachium B. Alberti per ma- 
gistrum Casetta allatum est et Inhocentius VIII altare erigere et 
officium in venerationem magni et beati illius doctoris concessit^". 
Sed incuria fratrum, canonizationis negotium desiderio usque nune 
relictum est. 

Testimouia cultus venerabilibus nostris fratribus tributi meri- 
to quoque in picturis tabulisque ecclesiarum et capitularium aula- 
rum cernuntur, ut in illis, quas arte et pietate loannes noster Fae- 
sulanus creavit. 



Industriae scientlficae . 123 

b) VITA ET ACTIO SCJENTIFICA. 

Ut praedicationem siii ordinis efficacem redderet S. Dominicns 
obligationem stiidii in constitutiones posuit^ Fratres quosdam prio- 
res ad scholam Tolosanam magisitri Alexandri- misit^. Fundationem 
Parisiensem eo fine instituit, « ut (fratres) studerent et praedica- 
rent et conventum facerent ». Ipse 1219 Parisiis cellulas pro studiis 
ordinavit. Tunc 30 religiosos reperit, dum 1224 eorum numerus ad 
120 auctus est^. Non solum monuit S. Dominicus « quod fratres 
semper studerent in novo et veteri testamento », « quod semper in- 
tenti essent lectioni, orationi et praedicationi »^ sed et in capite con- 
stitutionum anni 1228 habetur, dispensationem dandam esse fratri- 
bus, ubi necessitas in fine ordinis assequendo id exigeret, « cum ordo 
noster specialiter ob praedicationem et animarum salutem ab initio 
noscatur institutus fuisse et studium nostrum ad hoc principaliter 
ardenterque summo opere debeat intendere, ut proximorum anima- 
bus possimus utiles esse »^. « Studium enim — ait Humbertus — 
est ordinatum ad praedicationem, praedicatio ad animarum salutem, 
quae est ultimus finis»^. Et alibi : «Notandum est autem quod studium 
non est finis ordinis sed summe necessarium est ad fines praedictos 
scilicet ad praedicationes et animarum salutem operandam, quia sine 
studio neutrum possemus »''. Studiorum cultu fraitres Praedicatores 
et statum sibi altissimum^ acquisiverunt et ecclesiastico desiderio 
obsecundarunt. Statuta concilii Lateranensis III et IV ac Hono- 
rii III circa instruendos clericos fere missa facta sunt ab ipsis cle- 
ricis^ testante S. Thoma de Aquino : « Oum etiam propter litterato- 
rum mopiam nec adhuc per saeculares potuerit observari statutum 
. Lateranensis concilii, ut in singulis ecclesiis essent aliqui, qui theo- 
logiam docerent, quod tamen per religiosos Dei gratia cernimus multo 
latius impletum quam etiam fuerit statutum w^". 

Quod Aquinatis iudicium roboratur a Rogerio Bacon, qui 1271 
scripsit : «Numquam fuit tanta apparentia sapientiae nec tantum exer- 
citium studii in tot facultatibus, in tot regionibus sicut iam a qua- 
draginta annis. Ubique enim doctores sunt dispersi et maxime in 
theologia in omni civitate et in omni castro et in omni burgo praeci- 
pue per duos ordines studentes «^^ Capitula generalia et magistri 
ordinis aliique superiores studium, dum lapsum patiebatur, restau- 
randum semper dixerunt^^. 



124 • Vita et actio ordinis 

Studia ordini Praedicatoriim et claritatem afferre et apud eiim 
ad animarum salutem esse ordinata, bene loannes XXII anno 1318" 
et alias^^ expressit. — Ordinem autem veritatis fratres Praedicatores 
ob suum strenuum veritatis studium atque assertionem esse, ex ore 
imperatoris Ludovici Bavari prolatum circumfertur^". 

§ 26. Rationes studiorum. 

Si ratio studiorum in constitutionibus anni 1228 attenditur, 
tempus studio assignandum vel ex recitatione officii ecclesiastici bre- 
viter et succincte absolvendi repetitur^. Insuper « circa eos qui stu- 
dent taliter dispensetur a praelato, ne propter officium vel aliud de 
facili a studio retrahantur vel impediantur ». Oellae non omnibus 
studentibus sed quibus magistro eorum expedire videbitur assignen- 
tur. Quod si aliquis infructuosus inveniatur in studio, cella eius de- 
tur alteri et ipse in aliis offlciis occupetur. In cellis legere, scribere, 
orare, dorniire, etiiam de nocte vigilare possint, qui voluerint pro- 
pter studium »2. Pro diebus dominicis et festis praecipuis ardor stu- 
dii in eo temperatur, quod tunc fratres «a quaternis scribendis se ab- 
stineant ))^. « Quoniam circa studentes diligens est adbibenda cau- 
tela « praeponitur eis aliquis frater specialis (magister studentium) 
pro moderatione eorum in studiis))*. Si quadrivium pro studentibus 
nostris hon requirebatur^, materia studii in ordine non erant scien- 
tiae saeculares « nec etiam artes quas liberales vocant nisi aliquan- 
do circa aliquos magister ordinis vel capitulum generale voluerit 
aliter dispensare, sed tantum libros theologicos tam iuvenes quam 
alii legant )). « In libris gentilium et philosopborum non studeant 
etsi ad horam inspiciant )). Praeter cetera requisita communem prae- 
dicatorem theologiae annum saltem unum, et praedicatorem gene- 
ralem tres annos et publicum doctorem quatuor annos ad minus au- 
divisse oportebat. Haec omnia de studio quod in quocumque con- 
ventu ordinis vigebat valere videntur. Etenim « conventus citra nu- 
merum duodenarium et sine licentia generalis capituli et sine priore 
et doGtore non mittatur ))^. 

De quibusdam studiis autem peculiari modo statutum est, 
« ut quaelibet provincia fratribus suis missis ad studium ad mi- 
nus in tribus libris theologiae providere teneatur et fratres missi ad 
studium in historiis et sententiis et textu et glossis praecipue stu- 
deant et intendant )). « Tres fratres tantum mittantur ad studium 



Rationes studiorum 125 

Parisios de provincia ». « Oum frater de provincia in provincia et ad 
regendum mittitur, omnes libros suos et glossatos et bibliam et qua- 
ternos secum deferat. Si vero mittitur et non ad regendum, tantum 
bibliam et quaternos portet ». Ad hanc ra,tionem studiorum alia 
magis circa annum 1234 exculta accedebat, cuius tenor periit. Nonnisi 
ex capitulo generali anni 1236 haec constant : « approbamus ordina- 
tionem studii factam in paenultimo capitulo Parisiis celebrato, ex- 
cepto quod fratres bibliam perlegere non teneantur ))''. 

Ratio studiorum in constitutionibus Raymundianae formae uno 
capitulo resumit, quae in constitutionibus 1288 distribuebantur^ 

Sub B. lordano evolutio rei scholasticae perfecta est^ etsi sin- 
gula sensim in legislationem intrarunt. Anno 1248 quod in provin- 
ciis? Provinciae, Lombardiae, Teutoniae, Angliae « semper in aliqno 
conventu magis idoneo sit generale studium et solemne et ad illum 
locum quilibet prior provincialis potestatem habeat mittendi duos 
fratres ad studium » definitive statuitur". Postquam Alexander IV 
12.57 qualitatem lectoris in ordine Praedicatorum definivit^^, capi- 
tulum generale Valencenis 1259 cbngregatum per magistros Bonum- 
hominem, Florentium, Albertum Magnum, Thomam de Aquino, 
Petrum de Tarantasia statuta de studiis edidit, quae anno 1274 a 
capitulo Lugdunensi ad studii promotionem inculcata sunt^^. 

Quoad professores Parisienses nil absque consilio magistri or- 
dinis vel provincialis Franciae fiebat. Lectores nonnisi in legendo 
occupentur et ubi desunt lectores magister per visitatores suppleat 
locis vacantibus. Ubi est insufficientia lectorum « ad publice legen- 
dum » provideatur de privatis lectionibus maxime circa historias et 
summam de casibus. Frequentatio scholarum per fratres et cura de 
aptis ad studendum et proficiendum imponitur. Necessitas philo- 
sophicae culturae^^ in ratione studiorum ordinis Praedicatorum re- 
levatur prout a B. Alberto Magno sapienter, constanter et firmiter 
promota fuit^*. Postquam in provinciis gallicis et meridionalibus stu- 
dia artium ab 1241 introducta sunt^^, 1261 pro pluribus aliis provin- 
ciis eadem conceduntur. « In provincia vero Teutoniae instituant duo 
vel tria studia huiusmodi »^^ Postea 1271, ut fratres minus philoso- 
phiae intendant, ordinatur". 

Saeculo XIV intrante lanuis 1305 et Venetiis 1325 momentosa 
de studiis edicta sunt. Etenim « nullus notabiliter iuvenis mittatur 
ad studia artium ante tertium annum ab ingressu ». Deinde studium 
logicalium per tres annos, naturalium per duos annos, theologiae per 



126 Vita et actio ordinis 

duos annos venit. Pro lectoribus in liis disciplinis severior adhuc di- 
sciplina viguit, cum quis prius logicalia legere nequiverit absque pro- 
fectu monstrato in naturalibus per biennium, neque naturalia docere 
absque i^rofectu per biennium in theologia, neque tlieologiam in stu- 
dio generali tradere sine biennio theologiae apud studium particulare 
peracto^^ 

Generaliter ergo adsunt ex altera medietate saeculi XIII ubique 
studia artium sive logicalia, studia naturalium sive physicae, studia 
theologiae. 

Studiam linguarum sub provinciis et missionibus consideratur. 
De cetero capitulum anni 1236 monitum, « quod in omnibus provin- 
ciis et conventibus fratres linguas addiscant eorum quibus sunt pro- 
pinqui » edidit^''. 

Materia studii ad praxim praedicatoriam sacerdotalem quam- 
maxime ordinabatur. Bononiae in capitulo generali anno 1235 sta- 
tutum est, quod « fratres diligenter instruantur in officio audienda- 
rum coufessionum antequam fiant auditores earum »2°. in diver<9is 
partibus ordinis assiduitas addiscendi sacram scientiam inculcatur, 
e. g. in capitulo Lucensi provinciae Romanae anni 1267 : « monemus 
quod fratres circa studium diligentius solito sint intenti studendo in 
biblia, sententiis, historiis [Petri Oomestoris] et sanctorum scrip- 
tis et summa de casibus et maxime iuvenes sarcedotes. Lectore.s 
autem lectiones continuent, fratres solenter repetent et circa boc ne- 
gligentes per priores durius increpantur «^^ Repetitione expositio- 
num scripturisticarum et theologiae moralis practicae in singulis con- 
ventibus proponendarum scientia fratri Praedicatori neces5?aria com- 
municabatur et firmabatur^^. Pro studiis altioribus fratres aptioras ae 
selecti in scholis ac cursibus superioribus ab initio ordinis formaban- 
tur. Ita in theologica facultate lectiones de libris biblicis et de sen- 
tentiis Petri Lombardi tum a baccalaureis tum a magistrjs licet di- 
verso modo fiebant^^, accedente ex saeculo XIV explicatione articulo- 
rum vel quaestionum et ex saeculo XV lecturis Summae S. Thomae. 
Insuper praeter lectionem disputationes instituebantur^*. Quoad di- 
sciplinas philosophicas opera varia Aristotelis textum explicandum 
constituebcint^s. 

In secunda medietate saeculi XIII ac deinceps saltem in provin- 
ciis maioribus materia studiorum sicut et congregatio studentium di- 
versarum materiarum per speciales conventus distribuebalur"^. Par- 
viores vero provinciae instructionem fratrum suorum quoad facere 



Rationes studioriim 127 

poteraiit crirarunt, aptiores stiidentes extra provinciam raittendo. Ma- 
teria igitur ab exordio in studia theologica vel postea in studia plii- 
losophica et theologica dividebatur. Particulares materiae e. g. iuris 
in quantum sacerdoti necessariae erant, lectioni theologicae immi- 
scebantur^^ 

Auniis scholasticus ab exeunte mense septembri usque circiter 
ad finem mensis iunii currebat^^. 

Studentes varii distingui possunt. Ante omnes ii nominandi sunt, 
qui cursum suum institutionis primae in schola conveutuali perfice- 
re debent. Alii sunt, qui rem repetere ibidem tenentur. Alii qul ad 
proficiendum destinantur. li qui studio suo incumbunt ut praxi ap- 
plicentur, cursum suum examine coronant, antequam ad exercitium 
muneri praedicatoris vel confessarii admittantur. De examine eo- 
rum qui ad praedicandum destinantur iam constitutiones anni 1228 
loquuntur^^. Oardinalis Hugo in littera ad capitulares generjtles an- 
ni 1257 de eligendis confessariis'fidelium maturis, discretis, probatis 
scribit^". Etiam ex commentariis Humberti et ex Rotulo pugillari 
Augustini de Dacia de examine^^ iuvenum sacerdotum (presbytera- 
lis ordo tunc anno aetatis 25, postea cum dispensatione saepe anno 
aetatis 22 completo dabatur)^^ circa materias theologiae practicae a- 
perte constat. Ad constitutiones apostolicas Bonifatii VIII in pro- 
vincia Provinciae 1302 iniunctum est « quod fratres idonei periti lit- 
terati, vitae probatae per priorem provincialem vel vice ipsius per 
alios praesententur praelatis pro confessionibus audiendis, ad quas 
audiendas fratres minus sufficientes nullatenus exponantur w^^. Pro 
fratribus Praedicatoribus confessiones saecularium excipienti Dus an- 
nus 30 aetatis requisitus esse videtur''*. Fratres qui ad ministerium 
sacrum iam admissi in conventibus actualiter liberi erant, scholas 
conventuales frequentare tenebantur. Invitos prior ad scholas se- 
quendas compellere sicut etiam ipse scholis assistere debuit. 

Demum fratres, qui profectum in studiis atque aptitudinem in- 
tellectualem promittebant ad studia plerumque maiora mittebantur^^. 
Disciplina studentium in studiis generalibus saepius in comitiis ge- 
neralibus regulabatur, sive de victu et vestitu convenienti agebatur 
sive de re scholastica. « In singulis provinciis singulis annis in quo- 
libet provinciali capitulo ordinetur qualiter studentibus provideatur 
suae provinciae missis ad quaecumque studia generalia ))^^. « Stu- 
dentes provinciarum in studiis generalibus necnon et ceteri fratres 
vadant ad scholas et audiant lectiones... nuUam vagam occasionem 



128 Vlta et actio ordinis 

qnaerentes exeiindi nec portent alios libros nisi illos qui ibi leguntur 
et quod surgant ad divinum offieium »", « Studentes autem et fra- 
tres omnes sequi scholas compellant [provinciales] et eos qui a scho- 
lis defuerunt per abstinentiam puniant in pane et aqua ipsa die ))^^ 
Interdum insolentiae ex parte studentium accidebant ad quas repres- 
siones sequebantur^^. 

Desinebat ac coronabatur studium horum studentium ad pro- 
ficiendum destinatorum vel cum deputatione in lectorem, vel cum 
ascensione ad gradum magisterii. Nomen quidem « doctoris )), quia 
in constitutionibus anni 1228 apponitur, in legislatione nostra sa- 
crum permansit. « Nullus fiat publicus doctor nisi per quatuor an- 
nos ad minus theologiam audierit ))^°. De facto in medio saeculo XIII 
« lector » communiter velut praeceptor in ordine apparet ac dein- 
ceps servatus est, dum alia bierarchia doctorum ordinis gradibus a- 
cademicis insignitorum iam incoepit. Alexander IV die 28 martii 
1257 ordini Praedicatorum concessit, « ut singuli fratres de ordine 
ve«tro quos secundum constitutiones ipsius ordinis conventibus ve- 
stris deputandos duxeritis in lectores sine cuiusquam alteriu-s li- 
centia libere in domibus praedicti ordinis legere ac docere valeant 
in theologica facultate illis locis exceptis in quibus viget studium 
generale ac etiam quilibef^in facultate ipse docturus solemniter in- 
cipere consuevit ))*^. 

Examen pro lectoribus quoddam locum habuit. Atque anno 1305 
ordinatum est, quod nuUus ad studium generale mittatur, sive in pro- 
pria sive in alia provincia nisi in logicalibus et sententiis sit instructus 
sufficienter « et testimonio lectoris et cursoris et magistri student ium 
de eo spes multum probabilis habeatur, quod ad lectoris officium ido- 
neus sit futurus )), Similiter 1325. Tenebantur visitatores « de his 
qui ad legendum logicalia, naturas et sententias et ad mittendum ad 
studia generalia apti fuerint diligenter inquirere et lectores a qui- 
bus audierint necnon et magistri studentium ab eis in eorum. con- 
soientia reqaisiti teneantur fidele testimonium perhibere. Priores 
autem provinciales eadem districtione teneantur secundum testi- 
monia sic recepta de studiis et studentibus fideliter providere ))^'^. 
Capitulum generale Norimbergense anni 1405 normas reformatorias 
pro docentibus nostris edidit*^. 

Lectores in ]egendo occupari debebant et non aliis servitiis man- 
cipari^'^. Ubi conventus lectoribus carent, suppleatur necessitati huic. 
Industria seligendi bonos fratres ad proficiendum in studiis ad lecto- 



Ratlones studiorum 129 

res extenditur. « Cnm insnfficientia lectornm cedat in studentinm 
notabile detrimentum et ordo patiatnr damnum... [provinciales] non 
promoveant ad officium lectionum tlieologiae, philosophiae et arHum 
nisi fratres qni ad haec officia in scientia et moribus fuerint aptiores 
secundum iudicium ipsornm lectorum, cursorum, magistrorum stu- 
dentium et aliorum fratrum, qui in hac parte possunt fidele testimo- 
nium perhibere ))'*^. Anno 1344 variatio lectorum commendatur, cum 
alicubi plures siifficientes exsistunt, ita ut unus per 4 vel 5 annos 
doceat et postea aliis locum relinquat^^. Tn saeculo XV conditiones 
particulares pro constituendis lectoribus aliquando requirebantur'"^. 
Lector in sua schola velut regens erat a baccalaureo interdum adiu- 
tus^«. 

Magistros theologiae (sacrae paginae professores)*" habere fra- 
tres Praedicatores anno 1229 coeperunt, cum Rolandns Oremonensis 
ad cathedram unam Parisiensem ascenderit et mox magister loan- 
nes de S. Aegidio ordinem intrans aliam cathedram confratribus at- 
tulerit^". Ad servandas hasi cathedras ordo de baccalaureis suo tem- 
pore locos magistroruni recepturis providit. Statuta Parisiensia an- 
ni 1215 rem promotionum moderabantur^^ a qua Mendicantes partim 
eximebantur-^2. Baccalaureus, medium statum • habens inter scholares 
et magistros, sub aliquo magistro regente legit et quidem veluc bi- 
blicus sacram scripturam aut postea velut sententiarius sententias. 
Designatio ad baccalaureum in idoneitate proponendi consistebat, 
quae ex inf ormata scientia magistri vel postea ex examine consta- 
bat. Magister generalis praecipue de candidatis prospicere debuit^^. 
Postquam baccalaureu& impletis actibus requisitis formatus^* dictns 
lectiones suas terminavit, subito (dum de Mendicantibus agebatur) ad 
licentiam praesentari potuit. Licentia gradum academicum non con- 
stituit'^^, sed porta erat ad magisterium et coUegium magistrorum. 
Ex parte ordinis permissa^^ et concessa a cancellario univcr&it;itis 
licentia ille qui licentiatur principium i. e. lectionem vel argumen- 
tationem publicam tenuit". Ad quod receptio birreti doctoralis se- 
quebatur^^. Magistrum autem oportuit publice docere, praedicare, 
actusque magistrales disputationum exercere^". 

Dum in initio forma Parisiensis exemplum et unicum medium 
magistrandi in Europa continentali erat, apud Angios magistri Oxo- 
nienses vigebant. Deinde autem per concessionem pontificiam Bene- 
dicti XI, Gregorii XI, Bonifatii IX^° aliasque'^^ prasertim lulii 11"^^ 
ordini factam digni ad magisterium per magistros ordinis ac capi- 



130 Vita et actio ordinis 

tula generalia promoveri poterant®'^ vel ab ipsis Pontificibus gra- 
tiose promoti sunt^*. Saepius autem huiusmodi magistri in univer 
sitatibus non agnoscebantur**^. Multiplicatis universitatibus a sae- 
culo XIV exeunte per Eiiropam fratres nostri variis in locis ad gra- 
dus ascendebant. Speciale autem momentum promotlonibus Pari- 
sicnsi, Coloniensi, Tolosanae, Oxoniensi, Erfurdensi, Oantabrigi.ensi 
in saeculo XV tribuitur, dum pro promotionibus aliis severae nor- 
mae. indicantur et iterantur ut « superfluae ad gradum magisterit 
promovendorum multitudini » obvietur et iuvenes ad studium ac )it- 
terarum peritiam efficacius excitentur^^. Magistris theologiae ab an- 
no 1303 prlvilegia specialia concedebantur^^, sed et ad integre abs- 
que absentiis legendum admonebantur^^. Magistri socium secum ha- 
bere poterant^^. Magister actu legens etiam magister regens vocaba- 
tur. Pro functis sehola titulus magistri remansit. 

Sicut pro studentibus capitula provincialia'^" ita pro profea- 
soribus capitula tum provincialia tum generalia assignationes danf^^. 
Tdeo praesertim pro historia studiorum nostrorum acta comitiorum 
generalium saeculi XV lumen desideratissiihum afferunt. 

Officiales, quibus rationem studiorum et rem studentium tnen 
competebat, erant in studiis parvioribus lector ac magister studen- 
tium, in studiis maioribus autem lector principalis (post annum 1330 
etiam regens nominatus interdum) sive magister regens cum bacca- 
laureo et magistro studentium'^. Priori etiam ius quoddam inspec- 
tiouis studentium tribuebatur sicut et capitulo conventuali'^^. D(^ 
magistro studentium Humbertus caput particulare scripsit'*. liTG 
praecipitur nullum ad magisterium theologiae transire posse, qui non 
magisterium studentium per annum exsecutus fuerit'^. 

§ 27. Studia conventualia, solemnia, generalia. 
Res libraria. 

Couventus bene formatus ordinis scholam haibere debuit,' in qua 
per lectorem publice legebatur. Deficiente apto lectore, privatae lectio- 
nes praescriptae erant^. Scholas conventuales rite formatas publicas 
fuisse ex earum frequentatione ex parte extraneorum tum cleri saecu- 
laris^' tum regularis'^ constat. Cum lectores numero sufficientes in 
provinciis deessent et ut melior doctrina proponeretur, studia in a- 
liquibus conventibus congregabantur. Dum huiusmodi studia pbilo- 
«ophicarum disciplinarum locum saepe mutabant, studia theologica 



Studia generalia 131 

potius fixis conventibus inhaerebant^. In his studiis tempore crescen- 
te ratio docendi maiorum studiorum suscepta est, in quantum prae- 
ter lectorem principalem sublector vel baccalaureus et biblicus adsci- 
scebantur^. Studia particularia'' studentibus alicuius provinciae re- 
«ervari solebant. 

Studia generalia « et solemnia «^ omnibus studentibus ordinis 
•et extraneis^ patebant. Ibi non solum provincia, in cuius finibus con- 
tinebatur suam scholam « internam » habebat, sed et alia pro extra- 
neis inveniebatur^". Professores et studentes specialiter pro his scho- 
lis assignabantur". Quaecumque provincia ad hanc scholam exter- 
nam alicuius studii generalis studentes 3 vel 2 mittere potuit^^. Stu- 
dentibus de provincia certus numerus anno 1315 praefigebatur, qui 
numerum viginti duorum vel viginti trium non excederet'^^. Studia 
generalia theologiae tradendae et hauriendae plerumque, sed etiam 
aliquando ipsi philosophiae^* inserviebant. Provincialis studentes ge- 
neralis studii minus religiose conversantes remittere valuit^^. 

Ex nexu, quem studia generalia cum universitatibus inibant, usus 
Tarii universitariorum studentium (e. g. beanismus)^*' et docentium 
(e. g. salarium)'^^ ad regulares redundabant. In saeculo XV commii- 
niter tres anni pro cursu magistrali ,tres pro sententiis, tres pro bi- 
hlicis determinabantur^^. 

Numerus studiorum generalium anno 1248 quatemarius sta- 
lutus est praeter Parisiense, nempe pro provinciis Provinciae, Lom- 
bardiae, Teutoniae, Angliae. Deinde annis 1270, 1272, 1273 pro pro- 
vinciis Hispaniae et Eomana alia concedebantur, etsi non definiti- 
ve^^, iuxta acta quae habentur. Re iterata, 1290 constitutio de quinque 
studiis generalibus extra Parisiense facta est^", anno 1304 no- 
va constitutione edicta, secundam quam quaelibet « provincia ex- 
ceptis Daciae, Graeciae et Terrae sanctae provideat ut semper in a- 
liquo conventu idoneo sit generale studium et solemne ))^% cauto, 
« quod ad studia generalia assignata provinciis Hungariae, Poloniae, 
Bohemiae studens aliquis extraneus non mittatur donec per magi- 
strum ordinis et generale capitulum aliter fuerit ordinatum ^)^^. An- 
tiquiora et praecipua studia generalia ordinis fuerunt sequentia. 

Parisiense studium generale primum et specialis momenti ha- 
bendum est, ad cuius formam alia postea formata sunt. Fratres Prae- 
dicatores die 12 septembris 1217 civitatem Lutetiorum ingressi ope 
Honorii III eos universitati commendantis hospitium S. lacobi die 6 
augusti 1218 obtinuerunt. Respectu studii Parisiensis velut in sa- 



132 Vita et actio ordinis 

cra pagina studentes, ab exordio fratres Praedicatores univereitati 
Parisiensi incorporati exsistebant. De mandato Honorii III magi- 
ster loannes de Barrastre fratribus legebat^^ Propriis magistris 
ditati uno ab anno 1229 et altero 1230 vel 1232 scliolae dominicanae 
Parisiis inclarescere coeperunt^^. E duabus scholis^^ illa extrane'.;- 
rum sub Alberto Teutonico et Thoma de Aquino famam suminam 
nanciscebatur, magistro ordinis et captiulis generalibus semper par- 
ticulari cura de idoneis magistris, baccalaureis, lectoribus biblicis 
pro Parisiensi studio sollicitis^^. Honor eximius et ibi studere et do- 
cere reputabatur. Ex industria scientifica ordinum Mendicantium, 
anno 1252 lis illa professorum cleri saecularis in Mendicantes exar- 
sit, quae 1255 per Alexandrum IV composita est, anno 1268 dimica- 
tione alia sequente. In utraque hac lite S. Thomas strenue partes 
aequas exposuit ac defendit^'', qui et exemplum binae vocationii! ad 
cathedram praebuit, quod in ordine Praedicatorum rarum erat. Guil- 
lelmus de Hotham etiam bis Parisios assignatus erat, at secunda 
vice non venit, quare schola « in magnam ordinis confusionem et 
studii iacturam » vacaverit^^ Quoad promovendos ad magisterium 
in theologia Parisiis attendendam erat « quod consideratis moribus 
et scientia et gratia docendi... de toto ordine absque acceptione na- 
tionis et personae » candidati deligerentur^^. 

Dissensum maximum cum universitate Dominicani habuerunt 
occasione acerrimae negationis Conceptionis Immaculatae B. M. V. 
ex parte loannis de Montesono 1387 propositae et per confratres 
suos amplexae. Auctoritas civilis Dominicanos capere decrevit. Oum 
circa iuramentum in decisionem episcopi Parisiensis de tenenda doctri- 
na Conceptionis Immaculatae B. Mariae Dominicani morem non gere- 
rent, ab universitate per tria lustra segregati sunt, magno detri- 
mento in sermonibus et lectionibus academicis sequente. Anno 3.403 
causa finita erat^". loannes Oapreolus, qui a capitulo generali Picta- 
viensi anni 1407 ad legendas sententias Parisios assignatus est^'. pe- 
riodum refloritionis Thomismi in schola illa instauravit, quae con- 
tra Nominalismum universitatis in saeculo XV rem agere debuit, 
1474 Leouardus de Mansuetis ordinationes particulares de studio Pa- 
risiensi dabat^^. Status conventus Parisiensis plerumque debitis gra- 
vabatur, cum studentes extranei (non obstantibus legibus) onera ni- 
mia afferebant^^. 

In provincia Provinciae Montispessulani ab anno 1248 et in 
provincia Tolosana Tolosae studia generalia iuxta universitates^^ 
floruerunt. 



Studia genex'alia 135 

Boiioiiiense studium geuerale anuo 1248 ab ordine decretum eo 
famosius esse debuit, quod in notissima civitate academica exsiste- 
rtt. Anno 1360 erecta facultate tlieologica in universitate, scliolae 
Mendicantium universitariae fiebant*^. A tempore scliismatis occi- 
dentalis momentum studii generalis Bononiensis in ordine valde 
crevit^^ 

Aliud generale studium in extenslssimy provincia Romana et 
1270 et 1272 inchoatum ac 1273 approbatum est^^ conflrmatione non 
sequente. Ideo illud studium generale, quod 1272 de mandato capituli 
provincialis Romani S. Thomae instaurandum committebatur, quod- 
que ipse Neapolim destinavit, ex parte ordinis non plene agnitum 
erat^^ Aut studium generale in sensu lato aut in fieri erat. Anno 
1303 referunt acta comitiorum generaliam : « ad instantiam domini 
regis Siciliae ponimus studium generale in conventu Neapolitano ))^''. 

Tunc provincia Siciliae ab illa Romana iam separata exstitit. 
De cetero in conventu Florentino S. MarJae Novellae sub lordano 
de Rivalto studium (c primum et general(3 » provinciae Romanae fa- 
stigium celebritatis attigit Remigio de' Girolami et Ricoldo de Mon- 
tecrucis lectoribus, ita ut scholae nostrae Florentinae alias theolo- 
gicas in Italia superaverint^". Anno 1378 « studium generale in 
Romana provincia, quod consuevit esse 1n Florentia, quia ibidem pro- 
pter guerras non potuit congregari )), provisorie Pisis locatum est, 
sub principali lectore loanne Dominici^^. Saeculo XV studia plura 
maiora per Italiam multiplicabantur. 

Coloniae, ubi apud fratres Praedicatoreii studia iam florebant, 
1248 definitive studium generale erectum est. Ex scrinio publico Co- 
loniensi ampliatio loci ad plures studentes recipiendos in via Stolk- 
gasse dicti tunc facta apparet*^. Auctoritos ingens, qua B. Albertus 
in orbe christiano pollebat ita cum studio Coloniensi cohaerebat, ut 
ipse vel in ultimis vitae annis saepe « lector Coloniensis )) aut «.Al- 
bertus Ooloniensis ))^^ vocatus sit. Serviebat non solum velut schola 
Coloniensis ipsi provinciae Teutoniae, sed etiam studentibus extra- 
neis sive Italis ut Thomae de Aquino^*. sive Polonis, Bohemis, Hun- 
garis, Anglis''^. Inter fratres e Dacia anno 1267 missos eminet Petrus, 
cuius sociorumque mores in vita beatae Oliristinae de Stummeln de- 
pinguntur*^. Doctores saeculi XIV florebant loannes Picardi de Lich- 
tenberg, Ekkehartus, Alexander de Kempen, qui magnam partem 
in excitanda universitate Coloniensi habnit^'. Saeculum XV intime 
et gloriose studium generale et universitatem Coloniae ad immensum 



134 Vita et actio ordinis 

•'ncrementum rei thomisticae iunxit^^ Moderamen studii Coloniensis 
magister ordinis anno 1483 sancivit^^ Provincia Saxoniae vario tem- 
pore studia gneralia Erfordiae, Magdeburgi, Berolini habuit. 

Oxoniam die 15 augusti 1221 fratres ingredientes conventum 
formarunt, qui « inter angustos ludaeorum fines situs f uit, munifi- 
centia Henrici III, magnatum regni ecclesiasticorumque praelato- 
rum ». postea ampliatum^". Duas scholas ab initio fratres tenebant 
at scholae studii generalis a capitulis ordinis 1246, 1247, 1248 pro An- 
j»;lia decretae ex oppositione provincialium impediebantur, donec 1261 
Simon de Hinton depositus extra provinciam ad legendum assignatus 
fuerit. Denuo Oxoniae studio pro provinciis designato « quod inde 
non possit removeri sine licentia capituli generalis » novus provin- 
cialis Eobertus de Kilwardby laborem et curas impendit^^ Mansiun- 
culam in regione ludaeorum fratres. 1245 reliquerant, ad portam au- 
stralem oppidi ubi rex eis maximam partem insulae ad Tamesium flu- 
vium dederat, conventum et ecclesiam (1262 consecratam) construen- 
tes^^. Oxonii lites de doctrina Aquinatis graves vexationes magistris 
dominicanis per ipsum Kilwardby et Peckham archiepiscopos Oan- 
tuarienses, insuper conflictus cum doctoribus fratrum Minorum nec- 
non exclusionem temporaneam a coetu universitario adduxerunt^^. 
Anno 1314 Trivet denuo in universitate docuit^*, pace anno 1320 de- 
finitive pacta. Turbationes autem denuo inter annos 1378/88 eve- 
Tierunt. Dominicani numerosi ad cathedras ascenderunt. Eorum gra- 
duati anuo 1450 quoad numerum Benedictinos sequuntur et aliis or- 
dinibus quibuscumque praecellunt-*\ 

Oantabrigiae, ubi studium magni momenti sub loanne XXII a- 
gnoscebatur^^, schola 1320 in ordine tamquam studium notandum ap- 
paret et deinceps remansit^^. 

In Hispania 1270, 1272, 1273 studium generale erigendum inten- 
debatur^^ At licet ibidem studia florebant, tamen tarde ordo illa 
recenset. 1303 studium generale Barcinonense supponitur^». Perpi- 
niani postea simile studium pro provincia Aragoniae innotescit^". 
Praeter studia nostra florentia Vallis Oleti"^ et Salmaticae"^, Abn- 
lae «studium perpetuum in theologia, philosophia et logica)) anno 1504 
per magistrum ordinis Bandelli pro Observantibus constitutum est 
aliudque Hispali^^. 

Versus orientem et septentrionem studia generalia Pragense 
1383 universitati incorporatum"'^, Budense (« ad instar studii Bono- 



Res libraria 135 

4 

nimisis)))^% Gmcoviense'"*, non illarin frequentiara extraneoriim obti- 
uebant, qnam alia Galliae, Italiae, Germaniae, Angliae ostendebant. 

Et tanto labore studiorum?^ non contentus, ordo lectores quoque 
in gratiam extraneorum deputabat, e g. Vincentium Bellovacen- 
sem''^ qui apud Oistercienses, Ferdinandum Franco, qui in collegio 
riispanorum Bononiae^", loannem Baltheandrium, qui apud canoni- 
cos Lugdunenses'^'' docerent. 

Rei librariae momentum magnum apud fratres Praedicatores 
ab initio percipitur, ut decet viros ecclesiasticos studio ac sacro ser- 
moni destinatos''^ S. Dominico suisque sociis anno 1215 Fulco epi- 
scopus Tolosanus « sextam partem omnium decimarum cuius emolu- 
menti subsidio, suis ad libros atque ad sustentationem necessariis 
providerent )) concessit". Libros comites S. Dominici loannes Hi- 
spanus deposuit dicens, « quod semper gestabat secum Matthaei e- 
vangelium et epistulas Pauli et multum studebat in eis, ita quod fere 
sciebat eas corde tenus y>''^. lus librorum in constitutionibus anni 
1228 notatur in inculcatione « quod diligenter debeant custodire li- 
bros )) novitii et quod studentes aliique « tantum librosi theologicos... 
legant ))'*. Quod ius in capitulis generalibus augebatur e. g. statuto 
1233 « ut libri fratrum decedentium et maxime bibliae extra nec in- 
tra ordinem vendantur sed potius fratribus proficientibus conce- 
dantur ))". Novitii quoad possunt biblia et breviarium emanf^^ «Fra- 
tribus ad studium aptis et libros non habentibus per provincialem et 
definitores provideatur in libris prout melius poterit provideri )> 
(1252)". 

Oodices Mendicantium notabiliter a codicibus liturgicis vel 
scientificis praecedentium saeculorum differebant. Neque aureae lit- 
terae in codicibus nostris permittebantur". Atque excessius circa 
libros publice puniebantur, ut in casu Bartholomaei cuiusdam, qui 
privatus est « biblia propter modum notabilem acquirendi y)''^. Mo- 
nuit scitissime Humbertus : « Oave ne armarium doctius habeas 
quam pectus ^^s". Idemque dicit : « Det Dominus ut qui propter 
ipsum student in libris amore librorum nihil faciant contra ipsum))^^. 
Humbertus de cetero tum in expositione regulae S. Augustini de li- 
bris procurandis et custodiendis tum in expositione super constitu- 
tiones ordinis^^ de tota re libraria et librarii^^ sapientissime dis- 
seruit. Optandum ut bibliophili his documentis tanti viri laudem^ 
quam meruit in hac re, tribuerent ! Ipse vel repertorium constituit 
librorum praedicatoriis bibliothecis necessariorum^*. Alii elenchi li- 



.13.6 Vita et actio ordlnis 

brorum conventuum Barcinonensis»^ S. Catharinae Pisani«% Basi- 
leensis", Bernensis^% S. Marci Florentini^% Viennensis^" vel posses- 
yiones" seu donationes 'ibrorum^^ pro liistoria industriarum scien- 
tilicarum et doctorum magnae utilitatisi sunt. Sine invidia thesauros 
bibliothecarum suarum fratres Praedicatores aliis aperuisse auctor 
Phiiobiblii testatur^^. Nonnisi saeculo XV, et quidem in Italia pri- 
mum, libros aliis praestare nostris vetitum esf^. 

Libri liturgici manuales sicut etiam textus communiores scienti- 
fici plerumque a statidhariis emebantur. Interdum etiam ab ipsis f ra- 
tribus simplici vel artificioso modo scribebantur, prout id pro ope- 
ribus originalibus et rarioribus fieri solebat. Humbertus « de of ficio 
gierentis curam scriptorum » notat, quod « omnia quae facit scribi, 
plus sint de legibili littera et durabili ». « Oum autem facit aliquid 
scribi pro fratre, prius debet ei constare quod f rater habeat licen- 
tiam et pecuniam cum licentia quae ad opus illud sufficiat »^°. Ali- 
qui studentes vel lectores ipsi nimis de scriptis et scriptoribus suis 
intromisisse se videntur. Quare ordinatum est anno 1279, « quod in 
locis, ubi vigent generalia studia, priores et eorum vicarii non se red- 
dant faciles ad dandas licentias fratribus de visitandis suis scripto- 
j-ibus nisi iidem scriptores essent laudabilis conversationis et famae»®^'. 
Auctores privati haud una vice paupertate vel pressi vel excellentes 
parsimonia magna in exarandis scriptis utebantur. Ita S. Thomas in 
primo professoratu Parisiensi Summam contra gentiles schedulis 
.parvis notavit. Postea autem non solum socium secum duxit, qui ei 
vel in laboribus scriptionis praesto esset, verum etiam scriptoribus 
dictavit, ut materiale exercitium suum reduceret^^. Oodices solemnio- 
res apud fratres Praedicatores praesertim post saeculum XIII non 
defuerunt. 

Ordo demum nomen suum in Italia intime ligavit cum arte « a- 
lomannica », quam diversis in locis egregie fovit. Ita cardinalis loan- 
nes Torquemada, abbas commendatarius Sublacensis, in illo mona- 
sterio typographos Conradum Schweinheim, Arnoldum Pannartz, 
Udalricum Hahu protexit^* et accersito Hahn in urbem consideratio- 
nes proprias in claustro Minervitano typis exprimi fecit"". Florentiae 
Dominicaui 1476 de arte typograpliica bene meruerunt^°^ In Grer- 
mania vero iam loannes Gutenberg iuventor typographicae artis 
(4-1468 apud Praedicatores Maguntinos sepultus) anno 1460 ultimum 
opus maius nempe loannis Balbi Oatholicon (1460) post alia, etiam 
Aquinatis, scripta impressit^''^ 



Correctiones bibllcae i^^ 

Oensura eorum, quae scripto a nostris consignabantur, opportune 
vigebat^"^. 

9 

§ 28. Problemata scholastica. Thomismus. 

Fratres Praedicatores, qui studio ad efficacius altissimos fines 
ordinis sui assequendos ardenter incumbere debebant, minime tar- 
dabant potenter in problemata scientiae siacrae penetrare et in- 
fluere, 

Primum opus scientificum, quod collegialiter a Dominicanis per- 
agebatur correctio bibliae erat. De qua re capitulum generale 1236 
mandat et vult, « ut secundum correctionem quam faciunt fratres 
quibus hic iniungitur in provincia Franciae bibliae aliae ordinis cor- 
rigantur et punctentur m^ « Biblia quam fratres Praedicatores et 
postea alii correxerunt, fuit biilia Parisiensis seu ut verbis Rogeri 
Baconis utamur, exemplar Parisiense id est Biblia in ea forma qua 
Parisiis post initium saec. XIII in usu theologorum et studiosorum 
erat cum rationabiliore praeterea capitum distinctione... quam exem- 
plaria saeculorum priorum afferebant... Fratres Praedicatores cor- 
ruptionem textus sacri perspicientes isto . tempore primi omnium 
bibliam Parisiensem corrigere conati sunt. Nescimus quo anno fratres 
hanc correctionem incoeperint ; haud dubie tamen conventum Ord. 
Praed. Seuonensem incolebant. Istam correctionem quam postea Corr. 
.Senon. vel simpliciter Senon. nominaverunt, ut minus sufficientem 
cap. gen. an. 1256 abrogavit w^. Saltem per duodennium fratres la- 
borem correctioni Senonensi impenderant. « Ab ista correctione 
quam invenire non potuimus diversa est correctio Parisiensis car- 
cUnalis Mugonis, compendiose in octo mss. nobis notis conservata 
et alia, utique Praedicatorum, in quatuor voluminibus Bibl. nat. 
I*aris., ms.. lat. 16719-16722, contenta, quae tamen plurima ex 
correctione Senonensi . desumpsit ))^. « Hugo tamen linguae hebrai- 
cae et graecae gnarus, ipsius Hieronymi versionem correxit ideoque 
Vulgatum textum potius corrupit quam emendavit, prout severe ob- 
iecit Eogerus Baco w^. 

Alterum opus, cui nomen Hugonis velut auctoris primi etsi non 
totalis cohaeret, sunt concordantiae bibliorum. Hugo multis fratri- 
bus adiutus synopsim verborum sacri textus ad invicem coUectorum 
cum indicatione loci in libris et capitulis circa annum 1230 alpha- 
betice perfecit. Oonpordantiarum S. lacobi huic operi nomen erat°. 



138 "Vita et actio ordinis 

Versus annum 1260 iterum apud S. lacobum Parisiis nunc autemi 
maxime per fratres Anglos alia editio concordantiarum praeparata 
est, qua^ non solum verba sed et contextum per series verborum exlii- 
buit. I*ropter merita, quae loannes de Darlington maxime et Ricliar- 
dus de Stavensby ac Hugo de Oroyden in hoc opere sumpserunt, sae- 
pe concordantiarum anglicanarum vel propter magnitudinem con- 
cordantiarum magnarum ei nomen fiebat^ Oonvenientiorem formam 
concordantiisi biblicis Oonradus de Halberstadt 1310 tribuit, quae- 
per loannem Stojkovic circa annum 1435 magis excultae sunf. Per 
haec studia et opera fratres Praedicatores doctoribus et studenti- 
bus sacrae paginae innumera beneficia subministrabant. 

Problema, quod ordinem maxime perstringebat, instructio con- 
fessariorum erat. Hoc in puncto auctoritatem specialem S. Ray- 
mundus de Pennafort obtinuitj cuius electio ipsa in actis capituli 
1238 fratribus cum bac commendatioue nuntiatur : « Qui mandante: 
domino papa Gregorio IX compilaverat decretales. Summam etiam 
de casibus seu de paenitentia perutilem fecit»^. Praeter banc sum- 
mam Raymundi alia loannis lectoris Friburgensis (circa annum 
1300)*^ et deinde maxime summa moralis S. Antonini Florentini in 
saeculo XV huiusque confessionale seu summula confessionalis cele- 
bratae in christianitate tota exstiterunt^". 

Quoad evolutionem doctrinarum saeculo XIII intraute duo pro- 
blemata ingentia intellectui doctorum offerebantur, quae ex nova 
quadam circumstantia, nempe notitia maiorum scriptorum Aristo- 
telis apud scholas occidentales exoriebantur. Horum problematum. 
unum philosophicum erat, aliud autem theologicum. Oognitio operum 
Aristotelis, Avicennae, Averrois christianis offlcium dedit, illorum. 
philosophorum scientiam perscrutandi, theorias periculosas refel- 
lendi, solidam ac sanam philosophiam christianam excolendi. In 
doctrina sacra dominationis primatum S. Augustinus tenebat, at ex 
diversitate sententiarum theologorum unitas idearum episcopi Hip- 
ponensis ita dilacerabatur, ut nonnisi ope novae methodi scientifi- 
cae vigorose ac victoriose theologia ad incrementa maiora induci po- 
tuerit. 

Elementum . summi momenti in hac restauratione scientiae 
theologicae ex admissione philosophiae Aristotelicae tamquam medii 
intellectualis adhibebatur^^ Aristotelismo assumendo quidem ob- 
stabant prohibitiones ecclesiasticae et universitariae, at facto bono usu 
Aristotelicae doctrinae et praeparata translatione textus genuinl 



Albertus Magmis. Thomas Aqiiinas 139 

impedimerita auctoritatum contra pMlosopliiam Aristotelicam ces- 
saverunt, sicut et obstacula vel intra ordinem contra studium philo- 
sophiae exsistentia prementibus magistris eximiis superata sunt^^. 
Duces praeclarissimi et doctores praestantissimi qui christianae rei 
et religioni fructus copiosissimae et celsissimae doctrinae praebue- 
runt B. Albertus de BoUstatt et S. Thomas de Aquino exstiterunt. 
Hi « praecipui viri in philosophia »" theologi summi evaserunt; si- 
cut et aliis scientiarum cultura prorsus egregia excellebant. Eorum 
hortatu versiones latinae operum Aristotelis, quam Guillelmus de 
Moerbeke suscepit probatae sunt^^. De Alberto Teutonico, quem si- 
gniferum Aristotelismi christiani uominare licet, coaevum testimo- 
nium habet : « sicut Aristoteles, Avicenna et Averroes allegantur in 
scholis sic et ipse et adhuc vivit et habuit in vita sua auctoritatem 
quod numquam homo habuit in doctriua »^^. Ex genere militarium 
in Sueviae partibus natus, mentem apertissimam omnium rerum ra- 
tiones cognoscere cupidissimam et rebus naturalibus et philosophi- 
cisi applicabat. Eruditione vasta auctus per lordanum de Saxonia or- 
dini Praedieatorum lucrifactus est, absoluto tirocinio ascetico et 
theologico in provincia sua Teutoniae lector coustitutus. Praesumen- 
dum est, lordanum, qui cum Roberto Grrosseteste cancellario Oxo- 
niensis universitatis et de Aristotelismo optime merito commercio 
utebatur, suas relationes etiam pro scientia sui ordinis adhibuisse. 
Et quemdamodum B. lordanus ordinis formam definivit, ita B. Al- 
bertus, doctrinam ordinis ad fastigium direxit. Anno 1248 cathe- 
dram Parisiensem, quam famose rexerat, reliquit. In disciplinis 
philosophicis, theologicis, naturalibus commentando atque expo- 
nendo indefessam atque auspicatissimam actionem doctrinalem exer- 
cuil, praeparatus et dignus certe, ut magister S. Thomae do Aqxiino 
esset. In pluribus thesibus, e. g. in separatione theologiae revelatae 
a naturali, discipulo praeiens, ob vastitatem suorum studiorum syn- 
thesim perfectam nondum attingere ei concessum fuit. Eius aucto- 
ritas autem incomparabilis ex servitiis suis, quae Ecclesiae in re ca- 
tiiolica defendenda et praedicanda, in episcopatu Ratisbonensi, et 
societati civili. in multiplicibus consiliis pro urbibus et regnis im- 
pendit, unica crevit. Et ipse sui discipuli S. Thomae vitam superans 
huius defensor scientificus validissimus exstitit. Obiit 15 novembris 
1280 Ooloniae". 

Lucidissimi ingenii et perspicacissimus formator systematis 
cholastici S. Thomas de Aquino" impigro studio et profunda per- 



140 Vita et actio ordiuis 

scrutatione doctrinas pMlosopliicas et revelatas ita explauavit ut 
non solum norma philosopliorum verum etiam princeps tlieologorum 
evaserit, Providentiali destinatione in id tempus collocatus est, in 
quo tum Neapoli tum ultra Alpes Aristotelismus satis vigebat, quem 
ad solvendas quaestiones difficillimas feliciter et complete adhibere 
potuit. Decursus et conatus et lites vitae eius exclusive promotioni 
et expositioni sanae et sanctae doctrinae consecrabantur. Ad hoc 
destinarunt eum cntemplatio a pueritia, in Monte Oasino elapsa, 
ad hoc cursus Neapolitani et in schilis ordinis praecipue sub B. 
Aiberto Magno frequentati, ad hoc ininterruptum munus docendi 
Parisiis, in Italia, iterum Parisiis et denuo in Italia. Lites autem 
personales de vocatione religiosa in ordine mendicantium, lites in 
defensionem sui status contra adversarios professores cleri saecula- 
ris, lites scientificae de tliesibus Augustinismi « traditionalis » 
vel Averroismi latini eum in veritatis possessione secura et solida 
auxerunt et roborarunt. S. Thomas die 7 martii 1274 apud monaste- 
rium Oisterciense Fossae Novae, Lugduhum profecturus, sanctissi- 
me excessit. 

Ambo et B. Albertus et S. Thomas voluminosos thesauros scri- 
ptorum reliquerunt, dum ipsi ad visionem supernam divinitatis evo- 
cati sunt, in terris semper celebrati ob sanctitatis et miraculorum 
iamam et virtutem probatissimam. 

Velut depositum atque hereditatem pretiosissimam fratres Prae- 
dicatores doctrinam « venerabilis fratris Thomae » post eius obitum 
acceperunt, promoverunt, defenderunt. Eem veritatis magister Tho- 
mas de Aquino strenue inquisivit ac tuitus est. Eo mortuo dum « in- 
sonuit rumor quod scripta fratris Thomae Parisiis impugnabantur » 
Albertus Magnus ad Sequanam se conferens facta convocatione stu- 
clii generalis Parisiensis in defensionem, honorem atque approba- 
tionem sui discipuli praediiecti locutus est. Ooloniae redux Alber- 
tus iterum «commendationes eximias, gloriosas, excelsas» de Thoma 
proposuit^^. 

Agebatur enim tunc de thesibus quibusdam thomisticis, quae tum 
Parisiis per episcopum Stephanum Tempier die 7 martii 1277 tum 
Oxonii per archiepiscopum Oantuariensem Bobertum Kilwardby die 
18 martii 1277 et postea per archiepiscopum Peckham proscribeban- 
tur". 

Si Albertus Magnus Parisios anno 1277 ivit, capitulum gene- 
rale Mediolanense anni insequentis Baymundum de Mevouillon et 



Thomistae varli 14.1 

loannem Vigouroux in Angliam inquisituros misit « super facto fra- 
trum qui in scandalum ordinis detraxerunt de scriptis venerabilis 
patris fratris Tliomae de Aquino w^". Oontra osores doctrinae Aqui- 
natis tum intra tum extra ordinem, Praedicatores in capitulis gene- 
ralibus strenue doctrinam hanc imposuerunt atque inculcaverunt^^ 
sicut et contra Oorrectorium auctore Guillelmo de la Mare haud mi- 
nus quam quinque Oorrectoria corruptorii fratris Thomae edide- 
runt^^. Ex his defensionibus inter Dominicanos aliosque schola Tho- 
mistarum^^ exsurgebat, quae doctorem communem^* libenter et efQ- 
caciter sequens, sibi tamen in pluribus libertatem siervavit^^. Huc 
spectant Thomistae Galli Hugo de Billom, Bernardus de Trilia, Ae- 
gidius de Letinis, Bernardus de Olaromonte, loannes Quidort, Guil- 
lelmus Petri de Godino, maxime Herveus N6d61ec, lacobus de Lau- 
sanna, Armandus de Bellovisu, Bernardus Lombardi. Ex Italia ci- 
tandi Hannibaldus de Hannibaldis, Eambertus dei Primadizzi, Bar- 
tholomaeus Lucengis, Kemigius di Ohiaro dei Girolami, loannes 
Balbus, loannes Regina de N.eapoli, ex Teutonicis loannes Picardi 
de Lichtenberg, Henricus de Lubeca, ex Anglis Guillelmus de Ho- 
tham, Richardus Olapoyle, Guillelmus Macclesfield, Thomas de Sut- 
ton, Mcolaus Trivet. Ad commodum studiosorum multiplices tabu- 
lae et abbreviationes operum S. Thomae circumferebantur^^. Post- 
quam Aquinas anno 1323 canonizatus est episcopus Pariensis Ste- 
phanus Bourret die 14 maii 1324 proscriptionem thesium in quantum 
tangunt doctrinam S. Thomae a suo praedecessore anno 1277 factam 
annullavit^''. 

Continua commendatio doctrinae Aq-uinatis in ordine superva- 
canea nullo modo fuit, cum in aliquibus regionibus cultores theolo- 
giae directiones alias saepe neoplatonicas praeelegerunt, e. g. in 
Germania plures^^ Inter eos magister Ekkehartus, qui postquam Pa- 
risiis, Argentinae, Ooloniae, scholastice docuit et salutifere niultis in 
locis praedicavit anno 1326 processum sustinere debuit. Postquam 
quidquid erroneum reperiendum in suis scriptis revocavit, obiit 1327. 
Bulla loannis XXII anno 1327 Ekkehartianas propositiones et arti- 
culos damnans con'fitetur, sententias Ekkehartianasi ita explicari 
posse. ut bene intelligerentur=^^ In Italia tum Ubertus Guidi bacca- 
laureus Florentinus (1315)'*° tum loannes de Neapoli alter (1334)^^ 
ob irreverentiam in doctrinam thomisticam lectura privati et ad re- 
vocationem constricti siint. Apud Gallos Durandusi a S. Porciano 
praecipue, sed iam Ibannes Quidort et postea Petrus de Palude alii- 



142 Vita et actio ordinis 

que sententias ab Aquinate discrepantes tenuenint. Durandiis moni- 
tionem, censuram, correctionem ordinis in se excitavit^^. Impugna- 
tionem ei Durandus de Aureliaco vehementer paravit. In patria Ock- 
liamismi Robertus de Holkot, notissimus doctor provinciae Angliae, 
a sequela S. Thomae alienus Nominalismo subscripsit^^. 

Non obstante canonizatione doctoris de Aquino Thomismus in 
saeculo XIV potius recessit quam processit^*. In ordine Praedicato- 
rum semper qiiidem, licet non eodem momento viguit, quia sicut apud 
Minores Scotismus^^ ita apud eos Thomismus magis magisque doc- 
trina officialis evasit. At saeculo XV ineunte Thomismus vires suas 
resumens magistrum sententiarum ita in pluribus studiis eliminavit, 
ut Summa aliaque opera S. Thomae textus praelectionum facti sint^*^. 

Ita loannes Oapreolus Parisiis legens super Sententias, de- 
fensiones magnificas theologiae Aquinatis incoepit, quare princeps 
Thomistarum vocatus est^''. G-eneraliter autem universitas Parisien- 
sis ex anno 1339 Nominalismo adhaesit, sed cum reditu Dominicano- 
rum (post tria lustra litis et exclusionis propter negationem Imma- 
culatae Oonceptionis B. Mariae Virginis, 1387/1403)^^, Realismus ad 
partem, licet numquam plene in academia Parisiensi repraesenta- 
batur^^. Scholae dominicanae Parisienses fideliter Aquinatem se- 
quentes eximium interpretem sancti doctoris Petrum Orockart Bru- 
xellensem circa annum 1500 obtinuerunt^", de quo Hispani saeculi 
XVI dependebant. Gloriose Thomismus per universitatem Oolonien- 
sem in saeculo XV et XVI promovebatur^^ et in fundatione Lovanien- 
sis universitatis^^ et per magistros suos ad alias universitates, ut 
Heidelbergensem, Hafnensem, Gripswaldensem*^, commendatus est. 
E Thomistis nostris Ooloniae docentibus Gerardus de Elten, Petrus 
Schwartz, Oonradus Kollin nominentur**. In universitatibus Lipsien- 
si, Rostocensi, Friburgensi''^, Basileensi*^, Viennensi, Pragensi, Ora- 
coviensi*^ per Dominicanos via antiqua in forma Realismi thomistici 
maiore vel minore pondere tradebatur. Ardebat tunc temporis quae- 
stio ac decertatio de via antiqua realistarum et nova nominalista- 
rum*^ In Italia Petrus de Bergamo (-J- 1482) tabulam auream in 
opera S. Thomae exaravit^^. Professores dominicani in athenaeo Pa- 
piensi circa annum 1480 expresse afferuntur tamquam qui legant 
textum Aquinatis^", dum Thomas de Vio Oaietanus summae aucto- 
ritatis magistrum in doctrina thomistica se formavit et monstra- 
vit^^ Apud Hispanos Thomas Toletanus^^ et maxime Didacus de 
Deza magnum influxum in promovendum Thomismum per scholas suae 



Tlieologi famosi 143 

nationis exercens^^ et apud Anglos Thomas Claxton^* laudem thomi- 
sticam sibi meruerunt. 

Titulus doctoris communis vel doctoris sancti Aquinati in saecu- 
lo XIV plerumque datus, in sequente saeculo locum cessit titulo doc- 
toris angelici^^. 

Ecclesiae summis praesulibus faventibus^^ et cura ac studio fra- 
trum maxime ex observantia prodeuntium^^, cultus doctrinae thomi- 
sticae explanandae et pandendae usque ad initium saeculi XVI alti- 
tudinem conspicuam nanciscebatur, in qua labente saeculo illo erat 
adhuc augendus^^. 

§ 29. Fratres doctrina et litteris insignes. 

Sacrarum scripturarum studium, explicatio, ruminatio vita 
theologorum medii aevi erat^ Ut proficue nostri et alii his studii» 
intenderent, nostrates et correctionem et concordantias biblicas per- 
fecerunt^. Ipse Dominicus^ et lordanus* interpretes insignes sacrae 
paginae habebantur, sicut Hugo de S. Oaro, Humbertus de Ro- 
mans^, Petrus Rhemensis^, Robertus Baco^, B. Albertus^ et S. Tho- 
mas", Petrus de Tarantasia" medullosi expositores sacri sermonis 
specialiter nominentur. Nicolaus de Hanapis, Mcolaus de Gorham^^, 
Ekkehartus^^, Petrus de Palude, Dominicus Grenier, Thomas Stubbs^* 
loannes Annius (f 1502), Antonius de Ghislandis (f 1507, opus au- 
reum de evangeliis totius anni), Thomas Caietanus^^ suis commen- 
tariis vel glossis in biblia innotescunt. Scientiae scripturisticae au- 
xiliares vel ex narrationibus geographicis de oriente vel ex peritia 
linguarum per missioharios nostros valde augebantur. Demum Pe- 
trus Schwarz (Niger) inter christianos primus grammaticam hebrai- 
cam composuit^®. Versiones in linguam catalanam, gallicam, hispa- 
nicam, italicam, germanicam varie fratres Praedicatores curarunt^'^. 
Theologi primae horae et quidem sequentes traditionalem con- 
ceptionem Augustinismo addicti erant^^ Rolandus Cremonensis, Hu- 
go de S. Oaro, loannes Pungensasinum, Petrus de Tarantasia, Bom- 
bolognus d6 Bononia, Romanus de Roma, Robertus Baco, Robertus 
Kilwardby, Richardus Fishacre. Moneta CremOnensis Summa adver- 
sus Oatharos et Valdenses^", Rainerius Sacconi Summa in Oatharos et 
Patarenos^", Vincentius Bellovacensis ingenti suo Speculo maiore, 
cuius partes doctrinalis, historialis, naturalis eum auctorem habent^% 
Raymundus Martin Pugione fidei^^, Paulus Ohristiani suis disputa- 



144 Vita et actio ordinis 

tionibus cum ludaeis^^, Ricoldus de Montecrucis suo Propugnaculo 
fidei^^ celebres exsistunt. Interea B. Albertus Magnus amplis tlieo- 
logicis expositionibus cuiuscumque generis famosus theologiam 
scholasticam elemento Aristotelico auxit-^, S. Thomas, angelicus doc- 
tor, perspicacissime theologiae catholicae triumphum praeparavit. 
Eius scripta sacram scripturam, quaestiones dogmaticas, morales, 
canonisticas tractantes universialitatem et sublimitatem tanti magi- 
stri ostendunt. Pro incipientibus Summam theologia^ conscripsit, 
pro socio suo Compendium theologiae, particularia quoque pro spe- 
cialibus quaesitis, ut scripta in commodum fratrum conversioni Ma- 
hometanorum instantium^^. Hugo Ripelin celebratum Compendium 
theologicae veritatis^^, Ulricus Engelberti, Bertholdus de Mosburg, 
Theodoricus Fribergensis^^, Ekkehartus^'', loannes Quidort^", laco- 
bus de Lausanna^^ Thomas et Gualterus de Jorz, Gualterus de Win- 
terburn^^, Mcolaus Trivet^^, aliique qui velut Thomistae nominati 
iam sunt, solemnibus scriptis litteras de divinitate ampliarunt. 

Si nostrates inter eos apparuerunt, qui ad decretum super Tal- 
mud latum anno 1248 Parisiis mense maio concurrerunt^*, postea 
saepius in dirimendis rebus theologicis advocati sunt, e. g. in conci- 
lio Lugdunensi 11^^, in relatione de Ockhamismo anno 1326^^. In 
quaestione loannis XXII de statu animarum sanctarum post resolu- 
tionem a corpore usque ad coUectionem earum cum corporibus, fra- 
tres Praedicatores inter annos 1330/34 generatim strenue sententiam 
genuinam tenuerunt, etsi Papae privatae opinioni resistere debe- 
bant^''. Herveus N6d61ec summus Thomista et theologus ordinis in- 
trante saeculo XIII exstitit^^ sequentibus Durando de S. Porciano^% 
Petro.de Palude, Durando de Aureliaco, Roberto Holkot^", Bromyard, 
Guillelmo a Lauduno'^^, Armando de Bellovisu*^ ,Ioanne Schadland'^*, 
loanne a Dambach^^ 

Dum contra ludaeos, Koranum, Mahometanos, Petrus de Pen- 
nis^^ et Alfonsus Buenhombre'^'' doctrina et actione instabant, Bona- 
cursius^^, Philippus de Pera'^", Manuel Calecas, loannes de Monteni- 
nigro, Andreas Rhodius^" contra Graecorum errores, Angli ut Guil- 
lelmus Jordanus contra Wyclefitas et Lollardos^% lacobus Arigonius 
et Mcolaus lacquier contra loannem Hus, loannes Francofurtanus 
contra Hieronymum de Praga^^, loannes Mder^^ et loannes Stojko- 
vic^'' contra Bohemos, loaunes Dominici contra Humanismum^^ et 
plures durante schismate tum occidentali tum Basileensi contra a- 
liam partem egerunt ac docuerunt^". 



Moralistae et canonistae 145 

Saeculi XV erant theologi amplissimi loannes Oapreolus", loan- 
nes Mder, Henricus Kalteisen^% loannes de Torquemada^^, qui e- 
gregie de Ecclesia disseruit, S. Antoninus®", Petrus Schwarz^^, Vin- 
centius Bandelli^^, Thomas de Vio Oia^ietanus, Petrus Orockart, Oon- 
radus KoUin^^, Ludovicus Ferrariensis^'', imo etiam hic afferendus 
Savonarola*^^. 

In discussione de Immaculata Oonceptione B. Virginis, ab anno 
1362^" Praedicatores Parisiis difficultates varias subierunt, ex nimia 
tenacitate loannis de Montesono auctas*^^. Plerumque nonnisi mate- 
rialem doctrinam S. Thomae in hac re per saecula defendebant. De 
divinitate pretiosissimi Sanguinis Domini crucifixi ad Pium II 
versatissimus atque ornatissimus theologus Bartholomaeus Lapac- 
cius^^ tractatum dedit, sicut magistri congregationis lombardicae 
coram eodem Summo Pontifice disputationum de eodem argumento 
praesidi egregie partes sustinuerunt^^ Universaliter loquendo theo- 
logia dominicana sub fornia thomistica incedens vergente medio aevo 
maiestateln et vim digne ostendit licet non ubique sufficiebat ad re- 
pellendas novas vias et tentamina, quae per Ockhamismum promo- 
tae in regionibus quibusdam Protestantismum paraverunt. 

Ad sacramenti paenitentiae ministros bene formandos manua- 
lia et summae confessorum a nostris ab initio conscripta sunt, ita 
a Paulo Hungaro, a S. Kaymundo de Perinafort, cuius Summa ca- 
suum familiarissima apud ordinem remansit, iam per Guillelmum 
Kedonensem glossata^°. Dum loannes Vicentinus, Humbertus de Ko- 
mans, Vincentius Bellovacensis, B. Albertus Magnus, S. Thomas de 
Aquino, Guillelmus Peraldus, Laurentius Gallus, plura ad moralem 
doctrinam tradiderunt, loannes lector Friburgensis suam Summam 
(loanninam) operi Kaymundi inhaerentem edidit etiam in linguas 
vernaculas versam, Bertholdus, Albertus de Brixia, magis adhuc 
Bartolomaeus de S. Ooncordio et Kainerius Pisanus, sed et Bartho- 
lomaeus Parvus, Mcolaus Oaracciolo, Nicolaus Eymericus, loannes 
de Dambach^^ loannes Bromyard", Thomas de Olarasco, Herman- 
nus Sittard^^ loannes Mder'^*, Antonius de' Oonti d'Elci, Lupus de 
Barrientos", Savonarola'''' et maxime S. Antoninus'''' quaestiones fo- 
ri interni ac casuisticam exposuerunt. « Bonum opus operaretur ille 
qui improbo sane labore huius opusculi (summae confessionalis [An- 
tonini]) effectum in saeculorum XV-XX theologiam moralem descri- 
beret. Usque ad annum 1500 plus quam 150 prodierunt editiones »". 



146 Vita et actio ordinis 

luris canonici sicut et moderate iuris civilis peritiam ministris 
animarum et ecclesiastici servitii necessariam nostri nanciscebantur. 
Non solum utriusq'ue iuris magistri ordinem saepius ingressi (ut Pau- 
lus Hungarus, vel celeberrimus decretalium librorum quinque collec- 
tor Eaymundus de Pennafort vel loannes Vercellensis) suas cogni- 
tiones in ordine pandebant, sed et ipsi fratres lias notitias adipisce- 
bantur: Guillelmus Kedonensis, Vincentius Bellovacensis, Martinus 
Polonus, Martinus de Fano, Gerardus de Valeto, Olarus Bononiensis^ 
Hugo de S. Oaro, Petrus de Tarantasia, Albertus Magnus, Thomas 
Aquinas^®, Hermannus de Minden^", Stefanardus de Vimercato, Fran- 
ciscus Lampugnani, Ouillelmus Petri de Godino®^ Bernardus Gui- 
donis^^, loannes de Dambach, Mcolaus Eosell, Mcolaus Eymericus*^, 
loannes^^ et Thomas de Torquemada, Leonardus de Vienna^^, Antoni- 
nus^^, lacobus Sprenger, Henricus Institoris, Engelbertus Oultificis". 
Interdum fratres ipsi manualia iuris sibi scripserunt^" vel a docto- 
ribus iuris ea efflagitaverunt^". 

Theoriam praedicationis e nostris e. g. Humbertus de Eomanis, 
qui maximus de re homiletica auctor saeculi XIII vocatur^", loan- 
nes Bromyard illustrarunt, dum praedicabilia Stephanus de Borbo- 
na^^, Mcolaus de Byard^^ compilarunt. Sermones fere innumeri a 
fratribus Praedicatoribus consignati sunt. Nominentur illi auctore 
B. Alberto Magno^^, S. Thoraa Aquinate^^, Mcolao Gorham^^, Aegi- 
dio Aurelianensi^'', Aldobrandino Oavalcanti, Godefrido de Water- 
ford, Latino Malabranca^*, B. lordano de Pisis^^, loanne de S. Ge- 
miniano^"", magistro Ekkeharto^"^, loanne Taulero^ ^, Thoma Eing- 
stead^''^, S. Vincentio Ferreri"^*, B. loannes Dominici^"^ Leonardo Da- 
ti, loanne Herolt, B. Petro Geremia, Hugolino de Oamerino, Bartho- 
lomaeo Mutinensi^''^ Gabriele Barletta^", Hieronymo Savonarola^"^ 

In explananda liturgia Humbertus de Eomans"" et Guillelmus 
Durant (Eationale divinorum officiorum anno 1286 absolutum et 
saepius typis mandatum)^^" merito excellunt. Eem pietatis, asceticae 
et mysticae praebent non solum opera clarissimorum theologorum 
Alberti, Thomae aliorumque sed et epistulae B. lordani ad B. Dia- 
nam sociasque datae^^^, scripta Eomaei de Levia, Guillelmi Peral- 
di, Gerardi Leodiensis (Liber de doctrina cordis)^^^, Wichmanni de 
Arnstein^", Venturini Bergomensis (Perfectio vitae spiritualis)"'% 
lacobi Passavanti (Lo specchio di vera penitenzia)^^^ loannis de 



Historiographi. Pliilosophi 147 

Dambadiii", B. Heiirici Sense^'^ B. Raynuindi de Cainia"% Viii- 
■centii Marvegio eiusque socii^^% S. Viiicentii (Vita »piritualis partim 
ex Venturino)^2% loannis Nider^^% loannis Tigart, Bartholomaei 
Mutinensis, lacobi Oaroli, loaunis de Bomale^^^^ Hieronymi Savona- 
rola^23^ Moralem finem sibi in enarrandis fabulis Ulricus Boner (cir- 
ca annum 1350) proposuit^^^ Edueationem tum individualem tum 
familiarem tum politicam expositiones Guilielmi de Tornaco^^^, 
Thomae de Aquino^^G^ loannis Dominici'^% Antonini^^», tractati- 
bus vel tractatulis perstrinxerunt. 

Grammaticalibus et philologicis expositionibus lordanus de Sa- 
xoniai^", Mcolaus Trivet^'"', loannes Balbus lanuensis^^^, Emmanuel 
Calecas"^, Petrus Schwarz^''% loannes Cono^''*, innotuerunt. Inter 
litterariae formae cultores Petrus Ranzano relevetur^^^ 

Historicas litteras generales (praeter proprias)^^® praecipue co- 
luerunt Vincentius Bellovacensis (-J-12G1, Speculum historiale, Me- 
moriale omnium temporum)^''^ Martinus Polonus (-J- 1278, Chronica 
« Summa Martiniana »^^^, loannes Rufus (1284 Chronica)"'*, Bar- 
tholomaeus Lucensig (-J- 1327 Mistoria ecclesiastica)^'^'*, Mcolaus Tri- 
vet (-|- 1328, Annales universales efAngIiae)^^% Bernardus Guidonis 
(chronica)'*^, Thomas Stubbs (de archiepiscopis Eboracensibus)^*^, 
Nicolaus Rosell (Gesta Romanorum Pontificum)^**. Chronicas va- 
rias compilarunt Leo Urbevetanus^*^, Conradus de Halberstadt^"^®, 
loannes Aqueusis^'^% loannes Columna (Mare historiarum)^*% Henri- 
cus de Herfordia^''% Petrus Baiocensis^'", Hermannus Lerbecke, Her- 
mannus Korner (Ohronica, 1435), lacobus de Susato (compilator histo- 
riographus)^^^. S. Antoninus in suo Ohronico sive summa historiali 
uberrimas expositiones, diversi quidem valoris, congessit^^-. loan- 
nes Annius tamquam rerum Tusciae vetustatis expertus^^^ habetur. 
Regionalem historiam in saeculo XIII annalistae Argentinensis (de- 
perditus), Basileensis, Oolumbariensis pro partibus maxime Aleman- 
niae^^*, Stefanardus de Vimercato {f 1298)^^^ pro Mediolanensibus, 
Petrus Marsili pro Catalaunia, Bernardus Gui pro Lemovicensibus^'''', 
loannes de Cornazano pro Parmensibus, Hieronymus Albertucci^^'' 
pro Bononiensibus, Petrus Ranzano pro Panormitanis^^^, loannes 
Kederhoff pro Tremouiensibus^^", Petrus Herp pro Francofurtanis, 
Felix Fabri Tigurinus pro Suevia scripserunt^*^". 

Alios ac nostros sanctos celebrarunt praecipue legendaria lacobi 
a, Voragine (Historia lombardica)^"" et Petri CaIo^"i necnon et 
Vincentius Kylciensis (S. Stauislaum)!"-^ Radulphus Bocking (S. 



148 Vit^ et actio ordlnis 

Richardum OiceBtrensem)^'''^, GodefricUis de Belloloco et Gnillelmiiji^ 
Carnuteusis (S. Ludovicum IV)^'^^ Theodoricus de Apolda (S. Eli- 
sabetham)"'% Israel Evlandi (S. Ericnm)!''", Mauritius Ganfridi (1471, 
S. Ivonem)"'^ 

Taudemque quoatl narrationem itinerum et reruni orientis Guil- 
lelmus Tripolitanusi^''^ Burchardus de Monte Sion, Otto de Nienhau- 
.swi"'% Ricoldus de Moutecrucis"'", Franciscus Pipini'^^, Guillelmus 
Adae^", lordanus Catalaiii de Severac^^'', Leonardus Ser Uberti^'^'', 
Felix Fabri (Evagatorium)'^'''' bene meruerunt, dum geographica pro- 
blemata per quemdam fratrem Basileensem, qui et mappam mundi^'^^ 
composuit, per Leonardum Dati^", et Petrum Banzano'^'^^ tractata 
sunt. 

Pliilosophiae usus moderate in ordine primis temporibns fiebat. 

llolandus quidem Cremonensis Summam suam sale philosophiae con- 

didit^''" et Moneta de. Cremona^^" notandani cognitionem Aristotelis 

prae se tulit. Magister Oxoniensis Kobertus Fishacre Aristoteli, quem 

tamen cognoscit, nou favet^^^ Philosophiae studium B. Albertus 

Magnus et S. Thomas debitis prorsus et iustis rationibus coluerunt. 

Hi- praecipue Aristotelismum sequebantur^**- dum alii Augustinismo 

potius inhaerebant ut Robertus Kilwardby, qui praeter alia scripta 

philosophica, nomen suum operi I)e ortu et divisione j)hilosophiae 

innexuit'^'^". Theodoricus Fribergensis doctrinas neoplatonicas sub, 

forma ab Alberto Magno et Udalrico Argentinensi proposita ample- 

xus est^^'', dum Durandus de S. Porciano""' de relationibus et rebus 

psychologicis propria proferebat. Suj)er elenchos Oliveriiis Armori- 

cus {f 129G), in Aristotelis philosophiam commentaria Petrus Monti- 

cellus (-}r 1327) et fructuosius adhuc Mcolaus de Asculo {f 1330)^^* 

scripserunt, Armando de Bellovisu elucidationes in terminos philo- 

sopliiae et tlieologiae edente^**''. Robertus Holkot vias. uominalisticas 

pldlosophaudo elegit^®^ Provincia Romana Franciscum et Arnaldum 

de p3'iito et Stephanum de Reate logices, metaphysices, physicorum 

magistros liabuit. Dominicus de Stellopardis (1391) libros de anima, 

Nicolaus de Troia plura pliilosophica commentariis ornarunt. Apud 

Ttjik»s Leouardus Dati iu naturalibus, Ludovicus Ferrariensis in phy- 

sicis, Hieronymus de Albitiis in metapysicis^^", apud Hispanos Lu- 

pus de Barrientos iu psychologicis excelluerunt^'-*", Dominico de Flan- 

dria Bononiae et Erasmo Frisner Lipsiae^" sua doctrina commenta- 

tiouibusque Aristotelicis iuuotescentibus. Oaietaiius quoque lam ce- 

lebratissimus philosophus exstitit. 



Ilisfcoriograpliia dominicana ]49 



In naturalibus Rolandus Cremonensis^"^ et ma«is Albertiis Ma- 
gnos, qui e. g. de alchymia, de metallis, de mineralibus, de aiiimalibus, 
de vegetalibus et plantis disseruit^^^, Vincentius Bellovacensis (Spe- 
culum naturale), Thomas Oautimpratanus (de rerum uatura), Theo- 
doricus Fribergensis (deiride, de luce, de coloribus)'^'*''. Alexander del- 
la Spina (-|- circa annum 1.313) qui adiumenta artificialia oculorum 
invenit^^^, Mcolaus de Dacia in astronomia, loannes Gattus^"^ in si- 
milium disciplinarum copia excelluerunt. De mathematica lordanus 
Raxo, cuius persona saepe cum illa B. lordani identificatur, optime 
meruit'"^ Medicina pro iis, qui antea eam sciebant, permittebatur^"^. 
Ita Rolandus Cremonensis mediciuales notiones possedit^^^ Magister 
loanues de S. Aegidio-"" et lector Henricus Basileeusis^"^ medica- 
lem praxim exercebant. lu provincia Romana lectiones de medicina 
diitas^"^ fuisse perhibetur dum Tlieodoricus Catalanus in Italia scien- 
tijim medicam addidicit-"'' sicut Henricus Daniel de infirmitatibus 
multigenis^"'^ docuit. Severe 1320 inhibetur in ordine « quod (fra- 
tres) de medicinalibus se nullwtenus intromittant nisi de licentia 
magistri ordinis vel prioris provincialis. Quicumque autem practi- 
caverint... quodcumque emolumentum habuerint e nunc pro tunc 
conventibus deputamus w-"'^. 

Alchymia anno 1287 vetita est et iterum 1289-"". Ordiuatio auno 
.1313 data imponit, scripta de arte alchymiae infra octo dierum spa- 
tium a notitia ordinationis ab eis qui huiusmodi possident comburen- 
da esse, aliter excommunicatione et carcere sequente^"". Studiis al- 
chymiae, uaturalium et magiae Robertus Eboracensis-"^ innotuit. 

§ 30. Rerum ordinis scriptores. 

Cuni ordo Praedicatormn potius zelanti actione quam consigna- 
tioue propriarum rerum gestarum excelluerit, non miramur de te-- 
nuitate historiographiae dominiciauae circa suas res. lam B. lor- 
dauus notat liabitudiuem fratrum Bononiensium, qui cum gratia di- 
vina sepulchrum S. Dominici illustrante digna actione non concur- 
rerent. « Si quidem visum est plerisque non debere recitari miracula, 
ne sub velamento pietatis speciem quaestus iucurrerent sicque dum 
propriam opinionem inconsiderata sanctitate celarunt communem 
Ecclesiae neglexere profectum et gloriani sepeliere divinam V. Atque 
exeunte medio aevo chronista loannes Meyer magnitudinem sancto- 
rum atque venerabilium contemplaus de historiagrapliia deficien- 



l50 Vita et actio ordinis 

te profttetur: « licet negligentia nostra tanta sit ac fuerit ut eorum 
mirifica et praeclara vita paucis nota sit in Ecclesia militante ))^. 

Exordium ipse B. lordanus fecit De initiis ordinis narrans. In 
qua expositione anno 1233 absoluta vitam g. Dominici pulchram fun- 
dationemque ordinis insertis aliorum fratrum primitivorum gestis 
tradit^. Post admonitiones capitulorum generalinm Mediolanensis 
anni 1255 et Parisiensis anni 1256 iuxta quam miraculum, visio, facta 
aiediflcatoria iide et memoria in ordine digna ad magistrum ordinis 
trausmitterentur, « ut per eius diligentiam huiusmodi in scriptis 
redigantur ad utilitatem futurorum ))'^, tum Gerardus de Fracheto 
tum provincialis Provinciae tum Thomas Oantimpratanus ad suas 
lucubrationes historicas manum apposuerunt. Ille quidem Vitas 
fratrum circa 1259 vel 1260 publicavit^, cum voluntate ut diversa- 
rum regionum fratres gestas sibi notas adderent''. Etsi pietati an- 
te omnia inservientes^ huiusmodi « Vitae » quinque partibus di- 
stiuctae historiographis accejjtissimae sunt. « Vitas fratrum )) Hum- 
bertus prologo comitatus est'^, dum/ Thomae Oantimprataui Bonum 
universale de apibus « de maudato vestro )), id est magistri Ilumberti, 
compilatum esse constat^. Ohronicae duae antiquissimae ordinis, 
quae ad Vitas fratrum accedunt, auctores vel Gerardiim de Fra- 
cheto vel magistrum Humbertum aut Petrum Ferraudi habent^". 

Magni momenti sunt opera Steiihani de Salanhac, qui circa 
aunum 1230 ordinem amplexus (■]- 1291) tractatum brevem concin- 
navit De quatuor in quibus Deus Praedicatorum ordiuem insigni- 
vit, nempe 1. de bouo ac strenuo duce, 2. de glorioso nomine, 3. 
de illustri prole, 4. de securitate professionis. Etsi auctor suum 
tractatum ad finem non perduxerit^^, tamen materiam notandam et 
sensu satis critico compilavit, qua praeiacente utens atque eam.im- 
pigra additione augens eruditissimus et sollers Bernardus Guido- 
nis (-j- 1331) pro historia ordinis in primo saeculo suae exsistentiae 
solidam informationem praebuit. Oomponitur opus definitivum Ber- 
nardi Guidonis iisdem partibus, quas Stephanus incoeperat. Auxit 
auteni Bernardus has expositiones tractatu speciali « de tribus gra- 
dibus praelatorum in ordine Praedicatorum )), nempe de magistris 
generalibus, prioribus provincialibus, prioribus conventuum. Colle- 
git Bernardus quoque acta capitulorum generalium et provincia- 
rum^^ de \iris illustribus ordinis Petro Guidonis (-|- 1347) tractante". 
Ohronicam ordinis a nativitate S. Dominici ad annum 1333 deduc- 
tam Galvagnus de la Flamma Mediolanensis exaravit. Si ipsi cre- 



Historiographia clominicana 151 

(3ere vis, ait p. Reichert editor huius chronicae, ineuute saeculo de- 
cimo quarto iam multum a prisco observantiae rigore Dominicana 
familia deifecerat, unde Galvagnus totus in eo est, ut suis ad primo- 
rum ordinis fvatrum severitatem fervoremqne, quomodo reducendi 
essent per « librum » suum « indicantem observare ordinem ad un- 
guem )) ostenderet^'. Aliud chronicon ordinis et Aragoniae provin- 
ciae Petrus de Arenys (f circa annum 1419) composuit^^ lacobus de 
Schwefe vel de Susato chronicam rerum gesitarum ordinis ad an- 
num 1415^^, Laurentius Pignon (-}- 1449) et ordinis chronicon et ca- 
talogos fratrum sororumque vita vel diversis meritis illustrium nec- 
nou et actorum comitiorum'^'^, Ludovicus de Valle Oleti (-|- circa an- 
num 1436) tabulam scriptorum ordinis reliquerunt". Thomas Nacci 
Senensis de re et personis tertii ordinis plura consignavit^". 

Post S. Antoninum, qui in suo Chronico large de partibus ordi- 
nis loquitur^", pro re nostra citandae sunt et immensa collectio Hie- 
ronymi Borselli (-j- 1497) cuius Chronica magistrorum generalium or- 
dinis' in bibliotheca Bononiensis athenaei asservatur^^, et meritissi- 
ma expositio loannis Meyer (-]- 1485) de viris illustribus ordinis Prae- 
dicatorum aliaque eius scripta historica^^, et Georgii Epp lucubratio 
« de illustribus viris ac sanctimonialibus s. ordinis Praedicatorum » 
1506 edita23. 

Sanctorum membrorum ordinis dominiciani descriptio specta- 
bat imprimis S. Dominicum, cuius gesta ac virtutes retinebantur 
per B. lordanum, per processum canonizationis, per legendas Petri 
Ferrandi, loannis de Mailly, Constantini Urbevetani, Bartholomaei 
Tridentini, Humberti « officialem », Vincentii Bellovacensis, Ste- 
phani de Borbona, Gerardi de Fracheto, lacobi de Voragine, Eode- 
rici Cerratensis, Theodorici de Apolda, per narrationes loannis de 
Columna, Thomae Cantimpratani, sororis Angelicae, Stephani de Sa- 
lanhaco, Bernardi Guidonis^*, Petri Calo, ceterorumque chronista- 
rum vel hagiographorum usque ad Eppium"^, S. Petri vitae acta et 
martyrium Thomas Agni {-f 1277) auctorem habent^*, dum Thomae 
de Aquino hagiographi praecipui^'^ Tholomaeus Lucensis, Guillelmus 
de Tocco, Bernardus Guidonis, Petrus Calo innotescunt, S. Vincen- 
tius Ferrer in Petro Ranzano^^ summum biographum aliumque in 
loanne Lopez^" obtinuit. Atqiue ad laudeni S. Catharinae vitam (le- 
gendam maiorem) B. Raymundus Capuanus conscripsit postquam 
vitam S. Agnetis de Montepolitioano illustravit^". Ex legenda maiore 



152 Vita et actio ordinis 

S. Oatliarinae aiictore Raymnndo Tliomas Caffarini legendani mino- 
reni excerpsit"^^. 

Vitam B. Ambrosii Sansedonii Oldradus Visdomirio^^, acta B. 
Oliristinae de 8tummelu Petrus de Dacia''% res gesitas S. Hyacintlii 
Stanislaus de Cracovia'", vitam B. Margaritae de Hungaria Gari- 
nus"", vitam B. Sibyllinae Papiensis {f 1367) Thomas de Bozola- 
sco'"', vitam ac miracula B. Alberti Magni Petrus de Prussia et Ro- 
dulpljus de Noviomago''^, vitam B. Petri Geremia Tliomas Scliifaldo^% 
illam B. loannjs Dominici aliorumque loannes Oaroli^'' descrip-. 
serunt. 

Legendaria vel collectiones, in quibus liagiograpbia etiam do- 
minicana tractntur praebuerunt Stephanus de Borbona,, Yincen- 
tius Bellovacensis (in Speculo historiali), lacobus de Voragine, Pe- 
trus Oalo, Bartholomaeus Lucensis, Giselherus^'', Franciscug Pipi- 
ni, loannes de Oolumua, Hieronymus Borselli, loannes Meyer, 
Oeorg Epp. Conscriptionem legendarum capitulum generale amio 
1334 explicite postulaverat''^ 

Si provinciarum et conventuum ordinis historiographia inspi- 
citur, nierita Bernardus Guihabet, qui praeter indicationes plures in 
suo tractatu de tribus gradibus praelatorum, circa provincias quas- 
dam specialem historiam fundationis conventuum provinciarum 
Provinciae et Tolosanae reliquit'*^. De rebus provinciae Angliae N' 
colaus Trivet in suo Ohronico loquitur. Germani chronistas duos con- 
ventus Tremoniensis (Dortmund) habuerunt'^^, insuper annalistam 
Francofurtanum (1306/1500) Petrum Herp'** et loannem Meyer aueto- 
rem libri Reformationis ordinis Praedicatorum aliosque*°. Apud 
Italos chronica quaedam S. Saibinae de TJrbe*", chronicae Urbeve- 
tana (1216/1340) auctore loanne Mattei Oaccia'^'' sicut et Perusina*' 
necnon et Pisana*'* nominentur. Petrus de Arenys et loannes de Me- 
na Aragoniae provinciae res narrant''". 

c) VJTA ET ACTIO APOSTOLICA. 

Visis eis, quae tum religioue tum scientia et contemplatioue in 
fratribus Praedicatoribus requiruntur, uuuc magis proprie de prae- 
dicatione tractaudum, quae teste Humberto de Romans « est opus 
fructuosius et excellentius inter omnia opera nostri ordinis w^ In- 
A>uper scribeudnm de actione et operibus, quae virum apostolicum 
ileccnt, ut opera zeli lidei et ecclesiastici et etiam — congrue — u- 
triusque misericordiae. 



Res praedicationis 153 

Sic meliiis comperitur, S. Dominicnrn salutis animiirum sitien- 
ilssimum specialiter ordinem suum instituisse ob praedicationera 
■ct animarum salutem. « Dum sibi superna speculatus fuerit cultor 
eremorum, sedebit solitarius et tacebit. Apostolus autem profunda 
Dei, non soli sibi, sed et populis perscrutatus velut nubes volabit, 
Dei agriculturam imbribus irrigans salutaribus. Haec est actuosa, 
;sui diffusiva contemj)latio, quani Duodecim non solum relictis re- 
tibus et patre vel contenta terrenorum j)ossessione, sed etiam sum- 
mae pietatis operibus dimissis professi sunt... Eos imitatus beatus 
pater Dominicus fratres suos non mensis ministrare, non infirmis 
<leservire, non cbristianorum liostes f ugere, non captivos redimere, 
non pueros ex professo voluit educare, sed totos esse Praedicato- 
res, qui contemplationis suae participem efficerent omnem creatu- 
ram. Quemadmodum enim Petrum et Paulum audierat sibi dicen- 
tes : « Vade et praedica, quia a Deo ad istud of flcium electus es » 
ita et ipse filios suos nondum adulto ordine per totam Eurbpam 
•dispersit praedicatores... Nota est imago vulgatissima Salvatoris e 
cruce pendentis, cuius divinum cruorem e vulneribus scaturientem 
pateris excipiunt adstantes angelorum. Talium angelorum vices 
a fratribus Praedicatoribus geri clienti suo mater virgo testata 
est : « Hi sunt, inquit, qui specialiter insistunt negotio, ne dilecti 
filii mei sanguis inutiliter sit effusus «^. 

Ideam apostolatus vigorosam atque actionem fecundissimam 
f ratres Praedicatores habuisse et aliis ordinibus exemplo et succes- 
su tradidisse constat. Si humanae fragilitatis indeficientiae etiam 
adf uerint, eae conatui nobili summorum ordinis filiorum detrectar*- 
non possunt. 

§ 31. Ratio praedicandi, Formatio praedicantium. 

Aureis plane litteris de disciplina sacrae praedicationis merita, 
quae S. Dominicus et ordo ab eo fundatus congessit, in historia rei 
liomileticae et fratrum Praedicatorum inscribenda sunt. Ab anno 
1206 Didacus Oxomensis et S. Dominicus praedicationi veritatis ca- 
tiiolicae apostolico modo propositae instabantj ut infelices poj^ulo : 
ad lumen divinum percipiendum reducerent. Velut sacerdotes i. e. 
ordinarii ministri Ecclesiae, in spiritu et habitu paupertatis, in fer- 
vore compassionis de salute animarum, in cognitione accuratu de- 
positi fidei et perspicientia fallaciarum adversariarum mi8.sio]ii in-av- 



154 Vita et actio orclinis 

dicationis se dedicariint. Praeparatique ad ministerium accedebant. 
Quare discedente Didaco ad dioecesim suam, S. Dominicus ita apo- 
stolicae liuic ideae ac praxi inhaesit, ut non solum opus incoeptum 
continuaverit sed etiam sociis adscitis ampliaverit, praesertim cum 
ab anno 1217 universalitatem suo instituto intuitu praedicationis 
efficacioris primus tribuif^. 

Filiis suis zelum, quo ardebat, relinquens vlm particularem^ tra- 
didit, quae per saeculum XIII maxime'' innotescit. Dum fratres 
Praedicatores sicut et fratres Minores curam animarum per conci- 
lium Lateranense IV inculcatam universali modo exsequebantur* et 
Summi Pontifices fratribus Praedicatoribus officium ei lionos tani- 
qiiam totaliter deputatis ad praedicationem concedunt, statuta de 
formatione praedicantium, qiiae in constitutionibus anni 1228 con- 
tinentur, magna ex parte ad patrem Praedicatorum S. Dominicum 
reduci posse videntur. 

Post domum Prulianam « sanctae praedicationis » conventus 
quicumque centrum actionis divini sermonis esse debuit. Conventus 
suam diaetam sive « praedicationem » sive terminum habuerunt, in 
qua ordinarius eorum influxus exercebatur. In liis terminis fratres^ 
etiam quaestuare poterant. Pendebat victus ac vita fratrum ex termi- 
no sicut eorum actio huic termirio applicabatur". Lites de terminis 
saepius oriebantur et finiendae erant. (Juare Treviris anno 1249 sta- 
tutum est : « Fratres de una provincia non praedicent nisi in transitu 
infra terminos alterius provinciae nec quaestum faciant nisi de li- 
sentia prioris provincialis vel conventualis, ad quos pertinent termini 
praedicti. Quod si de cetero aliqui facerent, teneantur restituere prio- 
ri conventuali in cuius terminis aliquid acquisiverint »". 

Geuerali modo quicunKpie sacerdos professus oi*dii]is Praedica- 
torum ministerio verbi divini annuntiandi devovetur. Etiam profes- 
sores in hoc apostolatu ])articipabant, quoad occupatio eis otium vel 
munus universitarium iuterdum praedicandi praeceptum dedit. 

Ut autem fratres ordinis Praedicatorum boni praedicatores fle- 
rent, caute et x>i'ndeiitissime tempore primitivo statuebatur, ut fra- 
ter prius suis fratribus praedicaret, deinde praedicator communis 
fieret, demnm si facultatem ac gratiam habuerit, ad praedicaturam ge- 
neralem, quae maior dignitas iuxta superiores erat, promoveretur^. 
Hic adhuc quaedam speclalia repetantur, quae pro varii» qualitatibus 
praedicantium occurrebant. 

Imprimis ex constitutionibus anni 1228 notandum quod « nul- 



Praedicatores generaleK 155 

]iis assiimatnr ad praedicationis offlciuin extra claustruni vel fra- 
trum consortium infra XXV annos ». Postquam quis tamquam prae- 
dicator electus est, curam vel administrationem de temporalibus lia- 
bere non debebat, ut expeditius et melius ministerium spirituale ad- 
impleret. Ad exercitiuni vero pi-aedicationis post unum annum theo- 
logiae illi admitti poterant, de quorum praedicatione scandalum non 
timebatur''. Anno 1251 severior cura de seligendis et deputandis prae- 
dicatoribus eorumque scientia inculcatui"", duni anno 12G7 deflnitive 
in capitulo de praedicatoribus « post illud infra XXV annos » additum 
ost « nec praedicet populo nec confessiones extraneorum audiat sine 
Ucentia prioris sui in capitulo de consilio discretorum sibi data ))^". 
]|*raeclicator communis inspectioni ac moderationi prioris conventua- 
lis suberat, qui etiam praedicatori socium deputabat. Praedicator 
et socius recepta benedictione exibant « sui sequeutes vestigia Salva- 
toris )), tamquam viros qui suam et aliorum salutem procurare desi- 
derant ubique se liabentes. Extra casum praedicationis expeditio- 
rium cruciatarum fratres exeuntes ad praedicationem (]uaestum non 
faciebant^^. De communibus praedicatoribus Humbertus de Romanis 
optime rationem et rem agendi et dicendi depingit. LTna sententia 
eius citetur : « Praedicator communis liabet offlcium speculi quan- 
tum ad bonum exemplum et liabet offlcium lucernae ardentis quan- 
tum ad praedicationis verbum ))^-. 

Praedicator generalis magnitudine officii et dignitatis pollens 
iam in constitutionibus anni 1228 apparet. Ipse de iure est membrum 
capituli provincialis, sicut prior conventualis. Tlieologiam saltem 
per annos tres quidem studuisse eum oportet^^ Ideo in constitutio- 
nibus redactionis Kaymundianae habetur : « Nullus fiat praedicator 
generalis anteqiuam theologiam audierit per tres annos et nisi sit 
maturus et discretus ad negotia ordinis in capitulis pertractanda ))". 
Praedicator generalis ubique verbum Dei proponere potuit, non so- 
lum intra terminum conventualem. Subest iuxta obedientiam prio- 
ri conventuali, sed praedicare intra provinciam potest abque eius 
licentia^". lure sigilli fruitur^'^. Attente distinguendum est momen- 
•tum praedicatoris generalis durante variis temporibus saeculi XIII^''. 

m ])rinclpio ordinis praedicatwra generalis secundum eloqueu- 
tiam et fructum animarum dimetiebatur. Medio autem saeculo ne- 
gotium capitulare dignitatem praedicatoris generalis magis quam 
concionaudi offlcium efformabat, sicut et Humbertus pliis de expe- 
diendis rebus capitularibus per praedicatorem generalem loquitur 



156 Vltfi et actio ordlnis 

qnam de hnins praedicatione^^. Praedicator generalis in administra- 
tione potins versabatnr qnam in concionando. Si quis ad capitulum 
provinciale praeter priores et socios advocandns erat, titnlo praedi- 
catoris generalis iusigniri debuit. Sic e. g. S. Thomas de Aqnino ve- 
lut praedicator generalis multis capitulis provinciae snae Eomanae 
iidstitit^". Exeunte saeculo XIII honor et titulus praedicatoris gene- 
ralis officio sive primario praedicationis sive secundario admini- 
strationis praevaluit. Provincia Hispaniae in capitnlo anni 1299 
praedicatores generales 43 nominavit eos instituens pro nationibns 
Portngalliae, GaHaeciae, Navarrae, Avagoniae, Catalauniae. Ex liis 
promotis aliqui priores sunt, alii doctores, unus rector monialium 
quoad spiritualia et temporalia, ideo inepti ad fructuose exercendas 
missiones apostolicas inter populos. Demum aliquis Michael Rode- 
i*ici « propter reverentiam provincialis » praedicator generalis nomi- 
liatus est^". Si iam anno 1240 capitulares edixerunt : « fratres nimis 
invenes et indocti non multiplicentur nec praedicatorum generalium 
nnmerus))^^, si cardinalis Hugo ad patres Florentiae anno 1257 con- 
gregatos scripsit : « praedicatorum generalium multitudo discursum 
ninltiplicat et ideo eorum multipUcatio non videtur pluribus fructuo- 
sa ))^2, augmentnm praedicatornm generalium circa annum 1300 et 
postea in immensum f ere crevit. 

Instituere praedicatores generales ad provincialem ac definitores 
<"apituli provincialis spectabat. Absque dubio capitulum generale has 
institutiones pro quacumque provincia facere potuit. Ee vera autem 
institutiones per capitula generalia non cognoscuntur, bene tamen re- 
ductio institutionum in provinciis factarum. Sic per capitulum gene- 
rale anni 1281 praedicatores generales provinciae Eomanae absolve- 
l<antur, 1283 et 1285 illi provinciae Provinciae, 1288 illi provinciae 
Lombardiae, non deficientibns hortationibus, quod praedicatores in 
XTOvinciis aeque deligerentur^^. Tandem anno 1327 inter admonitio- 
nes capituli generalis Perpiniani habiti per auctoritatem pontificiam 
vim confirmationum habentes haec reperitur, quae numeriim praedi- 
catorum generalinm ad nnmerum conventnum restringit « et non 
fiant aliqui in aliqua provincia habente numerum excessivum donec' 
ad dictum nnmerum sint redacti, illis dumtaxat exceptis qni ratione 
ii.ntiquitatis vel infirmitatis ad capitnla provincialia venire non pos- 
sunt »-*. Fuerunt autem tunc praedicatores generales non amplius 
m privilegio loci capitularis praeter priores et socios, cum etiam ab 
intrante saecnlo XIV magistri theologiae in gremium capitulorum 



Exercitium pvaeclicationis 157 

provincirtlinm penetraveriiit^\ Attamen promotio atl praedicatnram 
geueralem semper appetenda videbatnr^*'. 

Officium praedicatoris generalis ad vitam dnrabat, etsi aliqni 
casus adsunt, qui de iteratis institutionibus testantur^^. 

Tnm statuta et directiones S. Dominici de praedicatione, qnae 
f'.\ eius processu canonizationis habentnr, tum constitutioners anni 
1228, nbi de examine ad praedicandnm eligendornm et de; eornm exer- 
citatione cum provectioribus in praedicatione sermo est-% tum instru- 
ctiones diffnsissimae magistri Humberti summi meriti auctoris^® fra- 
tres Praedicatores ad eorum of ficium proprium salutifere formabant. 

Qui ad annuntiandum verbum- Dei mittebantur, qiioad fieri po- 
terat episcopum visitare et cum eo de fructu faciendo se componere, 
imo ei in iis quae contra ordinem non fnerint, obedire debebant^". 
« Praedicare non audeat aliquis in diocesi illius episcopi qni ei ne 
praedicet interdixerit, nisi litteras et mandatum habeat Summi Pon- 
tificis »^^ 

Influxnm, quem ordo Praedicatornm per propositionem verbi di- 
vini fecit, magister generalis Hnmbertus in circnlari littera anno 1260 
Argentinae data sic exprimit : « Docemus populos, docemus prae- 
latos, docemus sapientes et insipientes, religiosos et saeculares, cle- 
ricos et laicos, nobiles et ignobiles, parvos et magnos, docemusi prae- 
<-ej)ta, docemus consilia, docemus ardua, docemus secura, docemus 
semitas perfectionis, docemus omnimodam honestatem virtutum ))^^. 
Quo melius universalitatem praedicationis et fratrum Praedicatorum 
enuntiares? 

Incessanter hi fratres pedites et panperes (curru et pecunia 
prohibitis)^^ orbem peragrabant, ad varios campos sni apostolatus 
a.ccedentes. Sicut S. Dominicus in viis et plateis publicis, in choris 
el capitulis religiosorum et in ecclesiis praedicabat, ita filii sui fece- 
riint. De cetero quemadmodum communiter sectae Albigensium, 
\ aldensinm, Patarenorum in jDublico ideas suas pandebant, ita- 
fratres Praedicatores in eos publice insurgere debebant. E. g. Eo- 
landns Oremonensis in foro Phicentino, S. Petrus Veronensis in 
platea coram ecclesia S. Mariae Novellae Florentiae praedicabant. 
Saepe concionator corani platea loqneus e loco eminentiore vel arte 
vel. natura praeparato vel in cathedra ad muruni aedium constructa 
collocabatur. loannes Vicentiniis ex elegantissimo curru (carrocio) 
a bovibus vecto, S. Petrus Veronensis ex cathedra mobili interdum 
concionabatur. 



158 Vita et actio ordinis 

In ecclesiis nsqiie ad saeciiliim XIII inchisive non in navi, sed ex 
confinio cliori et navis vox praedicatoris resonabat. Ad cancelliim 
(Kanzel), chornm et navem separans, vel etiam ex ambone sen lecto- 
rio praedicabatur. Vel concionator in aedicula elevata, ad qnam in- 
gressus e claustro patebat, vel in suggestu sacro, cathedra (chaire) 
quae Mnc inde in ecclesia transferri potuit, stabat^*. 

Tempus praedicandi duplex fuit, ordinarium per certos dies sa- 
cros, et extraordinarium ex occasionibus specialibus impositum. Or- 
dinarie sermo in quacumque dominica vel festivitate post evangelium 
in missa liabebatur^^. Quae consuetudo antiqua episcoporum liomi- 
liam dicentium est. Vocabantur huiusmodi praedicationes in maiie. 
I'uerunt tamen etiam sermones ante coenam pronuntiati. B. lorda- 
nus Parisiis collationes speciales pro studentibus universitatis intro- 
duxit''*^ sicut et postea fratres Praedicatores efficacissimi Praedica- 
tores universitarii exsistebant, ita ut orta lite universitatis Parisien- 
sis cum ordine dominicano calamitas praedicantium adfuerit^'^. 

Extraordinariis finibus inserviebant fratres Praedicatores, dum 
a praesulibus vel Papis ad concionandum e. g. contra principes cu- 
riae Romanae inimicos aut pro orando in favorem Terrae sanctae vel 
expeditionis cruciatae excitabantur. Excommunicato Friderico II 
auno 1239 ordinibits mendicantibus Sedes Apostolica utebatur, ut 
inimicum destrueret. Imperator expulsione religiosorum e suis terris 
mandato apostolico respondit. Durarum circumtsantiarum signum in 
ordinatione capituli generalis Parisiensis anni 1246 servatur : « Oa- 
veant diligentissime fratres ne inter se vel coram saecularibus de 
facto domini papae in aliquo obloquantur vel Friderico favorem verbo 
vel facto praebere videantur ))^^. Dum Innocentius IV fratres ad ar- 
dorem instigavit, magister loannes Teutonicus ordinem universum ad 
suscipiendos fratres persecutos ex Tuscia, Lombardia, Teutonia invi- 
tavit^". Similes casus etiam postea evenerunt'^'^. Praedicatio crucis pro 
defendenda Terra sancta, pro instauranda expeditione in Terram san- 
ctam vel ad im];)ugnandos hostes nominis christiani inter Albigenses, 
Slavos, Prutenos saepissime zelum friatrum Praedicatorum occupavif^ 
Non solum loannes Teutonicus anno 1224 in comitatu cardinalis Oon- 
radi de Urach O. Oist. crucem praedicabat''^. sed et anno 1226 (contra 
Albigenses) Stephanus de Bourbon^% et anno 1263 B. Albertus Ma- 
gnus^^ Humbertus de liomanis specialem tractatum de praedicatione 
crucis confecit, qui ab historicis magni habetur'*^. In medio aevo 
exeunte praedicatio hidulgentiarnm in usum venit. 



Lingufi prfifdifnloniiu 159 

Circa modum praedicatioiiis saeculi XIII inter primam et secim- 
dam medietatem einsdem saeciili distingnendnm esse videtnr. In pri- 
ma medietate jn-obabilins dominatnr praedicatio spontanea, ardens, 
in compositione simplex, movens in affectu. In altera vero saeculi 
parte vel pro praedicatione inflnxns scholasticae magis excultae inve- 
niri pntatur'^''. Numquam tamen sermones scripti divisionibus et snb- 
divisionibus et copia citationum ex sacra scriptura vel auctoribus ec- 
clesiasticis constaiites atque onusti cum sermonibus viva voce coram 
populo habitis confundendi sunt. Lingua vulgari pro concione cora-m 
populo'''' vel ijro conversis facienda''*' utebantur, dum pro sermo- 
nibus ad clericos vel ad studentes et pro consignatione sermonum ple- 
rumque lingua latina adliibebatur. Oautum est anno 1242, ne quis 
v( fratrum de cetero sermon«s vel collationes vel alias scripturas de 
latino transferant in vulgare «'^^. Quae ordinatio certe nos multis 
sermonibus vulgari lingua consignandis privavit. Sermones, quos e. 
g. Thomas de Aquino italice protulit, latine a Petro de Andria aliis- 
que excipiebantur''". Sermones etiam italici B. lordani de Rivalto 
L-r sermones germanici Ekkeharti vel Tauleri quam maxime per audito- 
res scribebantur". Aliqui fratres variis idioraatibus ita pollebant, 
ut non solum lingua sua patria et latina, sed etiam in aliqua vel ali- 
quibus aliis praedicare poterant. IIoc tum de pluribiis missionariis 
provinciarum Graeciae, Terrae sanctae vel partium Prutenorum et 
Maurorum tum etiam de fratribus quibusdam aliis valebat. Ita B. 
lordanus aliquando gallice praedicabat^^. luxta loannem Teutonicum 
polyglottam loannes Waterford anglicam, latinam, gallicam, arabi- 
cam linguam' calluit". 

Haud facile aestimandum est, quantum praedicatores totius me- 
dii aevi pro linguis nationalibus excolendis et perpoliendis adlabo.' 
rabaut et perficiebant, cuni publice et constanter verbum Dei omni- 
bus coetibus populorum suorum proponerent^*. 

Demum in omni genere praedicationis sive apostolico sive scho- 
lastico sive mystico sive in utilitatem Ecclesiae vel civitatis sive hu- 
manistico sive paenitentiali nostrates non defuerunt. 

Excessus in actione praedicatoria, qui qualitercumque a digni- 
tate ministerii sacri deficiebaut sive ducendo comitatus paeniteii- 
tium'^^ sive theatrales scenas flngendo-'''^, prohibebantur. 



160 ^'^itn et actio 

§ 32. Exercitmm praedicationis apud fideles. 

De praedictitione S. Doininici notaruiit coacvi, quod f uit assi- 
diia motiva, uuiversalis, excmplis illustrata. Sic e. g. lordanus dicit, 
Oominicum post discessum Didaci solum « in praedicationis iugitate » 
permansisse^ Radulphus Faventinus autem asserit, « quod multum 
erat sollicitus et devotus et assiduus in praedicationijbus et confes- 
sionibus et saepe plorabat in praedicationibus et movebat auditores 
ad plorandum »-. 

Fervide eum praedicasse constat^. Ventura testatur de S. Domi- 

nico quod «quaudo veniebat ad locum ubi fratres habebant couventum, 

non ibat ad quiescendum sicut quidam faciunt, sed cou^vocatis fra- 

tribus faciebat eis sermonem et proponebat eis verbum Domini et 

multam coiisolationem ». Semper cum Deo vel de Deo loquens et idem 

fratribus ijraecipiens, ad praedicandum paratns semper exstitit, si- 

cut et coram ecclesiasticis et communitatibus religiosis, in ecclesiis et 

viis publicis, coram fidelibns et haereticis, coram scholaribus e. g. 

IlOnoniae, coram infirmis et immuratis verbum Dei proposuit. Et 

ad eos, quos ipse pertingere nequivit, fratres suos destinavit. Ex una 

parte sequaces suos ad indefessum studium sacrae scripturae utrius- 

que excitavit^, ex alia autem interdum fratres parvae peritiae in o- 

pe Domini confisus ad praedicandum emisit^ « Ubicumque versare- 

tur sive in via cum sociis aut in domo cum hospite reliquaque fa- 

milia aut inter maguates, priucipes aut praelatos semper aedificato- 

riis affluebat sermonibus, abundabat exemplis, quibus ad amorem 

Oliristi saecnlive coiitemptnm audientium animi flecterentur. Ubique 

virum evaugelicum verbo se exhibebat et opere »". Inter ceteros fra- 

tres natiouis hispauicae uomeu praedicatorum eximiornm Petrus 

(Jonzalez et Dalmatius Mouer sicut pariter Petrus Oatalanus'' sibi 

compararuut. 

Ex Gallis afferen<ii sunt Kegiualdus Aurelianeusis, qui mira vi in 
patria et Bonouiae praedicabat*, et Steplianus de Borbona (-|-1261), 
qui postquam 1223 ordinem Lugduni amplexus est concionatorem e- 
gregium atque indefessum ageus typumque praedicatoris generalis 
exhibens, terras gallicas et subalpinas peragravit. Ab itiueribus apo- 
stolicis cessaus opus famosum de divei'sis materiis praedicabilibus 
compilavit". Nomiuautur etiam Benedictus de Ponte^" Bartholomaeus 
Turonensis, Gerardus et xVegidius Leodiensis, loannes et Aegidius 
Aurelianensis, Hugo de S. Caro, Humbertus de Romaus, B. Petrus 



Prnedicfltores Oalli et Ttiili 161 

<je Tarantasia, Guillelmiis PeriaiKl, Nicolaus de Biard, Nicolaus 
de Gorham (f circa annum 1295), G.uido d'Evreux^^ Praeterea in 
pulpito sacro Parisiensi etiam exteri locuti sunt, ut Henricus Teu- 
tonicus, Albertus Magnus, Tliomas de Aquino, Guillelmus de Ho- 
tliam, Guillelmus de Moerbeke'-. Momentum praedicationis domi- 
nicanae in Gallia ex eo apparet, quod anno 1271 ex 61 concionatori- 
bus Parisiensibus erant 30 fratres Praedicatores, 14 fratres Mino- 
les, 17 sacerdotes saeculares^^ Cliarismatibus excellnit Robertus 
de Usezia (Uzes), qui ab incunabulis spiritu proplietiae agebatur. 
Ordinem anno 1293 profitens apostolice Galliam, partes Italiae et 
Germaniae percurrebat, coram populis, principibus, Pontiflcibus 
(Caelestino V, Bonifatio VIII) verbum Dei proponens. Metis anno 
1296 obiit. Eius corpus per magistrum generalem Bernardum de 
Jusix Avenionem delatum est. Roberti « Sermones lesu Christi, 
quos locutus est in servo suo » publicati sunt^''. 

Inter Italos^^ Mcolaus I*alea, loannes Salernitanus, lacobus 
Mevaniensis, Thomas Agni Albertus Pulte^^, loannes Vicentinus^'^, 
Jfsnardus Papiensis, loannes Vercellensis, lacobus a Voragine egre- 
gie praedicabant. De ferventissimo oratore sacro Ambrosio Sansedo- 
ni (1220/86) eius discipulus Eecuperatus : « Pauca scripsit (ait) prop- 
ter iueptitudinem manus ac scriptorum inopiam... Oonciones eius 
neqimquam ab eo proferebantur quales a quibusdam copiositatem 
verborum suorum et facundiam capere non valentibus, sed multum 
defectuose collectae sunt «^^ S. Thomas in patria sua Romae et jS^ea- 
poli impigre sacrwm sermonem vulgari sermone coluit^'-*. lacobus de 
. Voragine, Albertus Paduanus, Hugo de Prato, loannes Brixiensis 
nomen sibi in praedicando fecerunt^". Ineujite saeculo XIV Romana 
Sede translata ac desaevientibus civilibus factionibus concionandi 
ardor videtur deferbuisse, nihilominus laudantur Remiglus de' Gi- 
rolami Florentinus vir pro temporis ratione satis elegans, Ange- 
lus a Porta Solis Perusinus, Branca seu Branda Romauus ac quatuor 
Etrusci, italici «ermonis parentes, videlicet lordanus a Rivalto, 
Bartholomaeus a S. Concordio Pisani, Dominicus Cavalca et laco- 
bus Passavanti Florentinus-^ 

loannem de S. Geminiano « concionatorem tota Italia clarissi- 
mum » vocabant^^. Singularis famae Venturinus Bergomensis (1304- 
1346) exstitit^^ qui 1319 habitum ordinis induens ad missiones exte- 
ras anhelavit. De mandato provincialis autem iu Italia retinebatur, 
faiam 1328/35 ignea eloquentia praeditus fructuose percurrebat. A.n- 



162 Vita et actio orclinis 

no 1335 ex Lombardia coetnm ingentem paenitentiiim Romam de- 
dnxit, quem ibi de.seruit, Avenionem aufugiens. Oapitulum genera- 
le illius anni buiusmodi coetus in forma insolita deducere severissi- 
me vetuit^"*. Avenione primuni reclusus apostolatum litterarum et 
consiliorum Venturinus exercuit, donec cruciata expeditione praepa- 
rata in Syriani abire potuit. 

Germania ])rotulit fratres Praedicatores ut lordanum ferventis- 
simum concionatorem praesertim studentium^% Henricum Teuto- 
nicum iuniorem, ad cuius verba Colonia efferbuit-'', Henricum Teu- 
tonicum maiorem etiam Parisiis notum^^, loannem Teutonicum qui 
praedicando multum fructum fecit-^, Helgerum de Hohenstein in 
Tiiuringia^''', Plenricum de Westhoffen, Salomonem Teutonicum prae- 
dicatorem magnum et solemnem per Alemanniam, Oonradum Lova- 
niensem^", Albertum Magnum". 

Saeculo XIII exeunte in provincia Teutoniae per rectores mo- 
nasteriorum sororum modus specialis praedicationis mysticae inva- 
luit, cui expansio mira mysticae practicae ex parte auditorii respon- 
dit. Tta boc immensum onus, quod baec provincia per curam soro- 
rum tulit, maximum bonorem sermonum et aspirationum summe sipi- 
ritualium procuravit, etsi dolendum quod multi lectores per sermo- 
nes ad sorores a scriptione scientifica arcebantur. Hermannus de 
Minden provincialis (1286/90) in sua instructione de cura sororum 
fratribus dixit : « Providete, ne refectione careant verbi Dei sed 
sicut eruditioni ipsarum convenit per fratres doctos saepins praedi- 
cetur ))^^. Magister Theodoricus Fribergensis, cuius facta inter annos 
1293/1319 certe sciuntur, hanc praedicationem mysticam ad unio- 
nem intimam cum Deo evocantem introduxisse videtur. Eius philo- 
sophica tendentia neoplatonica his industriis piis favit^^. Fama eo 
praestiterunt eius successores magister Ekkehartus Saxo, loannes 
Tauler Argentinensis. Henricus Seuse Suevus''''. Ekkehartus potens 
mente, asceticam et mysticam ex parte' cognitionis praecipue accipit, 
se in Deum flgens et transfundens. Tauler potens sermone magis 
praedicator quam philosophus erat, voluntati se imponens. Suso po- 
teus amore, affectibus sanctissimis repletus ad mysteria passionis 
Salvatoris et Dei fortibus et dulcibus ascensionibus se elevat et ope- 
rose, sicut Ekkehartus et Tauler, sed his suavius salutem animarum 
suscipit et peragit. 

Ekkehartusi (-|- 1327) ex purissimo et ardentissimo zelo salutis au- 
gendae et sanctitatis auimarum homines instructione mystica propius 



Concionatores egregii 163 

ii& Deum portare cupivit. Si in theoria sententias audaciores quasdam 
expressit, ab inimicis durius habitus est. Praedicatorem egit, cuius 
tota mens ac persona ad Deum vi vehementi anhelans profundissime 
^uditoribus se impressit eo vel magis, quod cum subtilissima divinita- 
tis cordisque humani cognitione proprietatem dicendi atque artem ser- 
monis germanici couiuuxerit. 

Tauler (f 1361) vehementer in coaevos et posteros pariter influxit. 
Cum « amicis Dei » commercium fidele instituebat. Omni pharisaeismo 
^lienus docte et perspicacissime veritatem vitae christianae expli- 
<iat et ef ficacissime postulat. Eum aliquando Lutherani in suam par- 
tem assumpserunt, dum tamen ipse cum Ecclesia et opera mere exter- 
jia damnat et opera externa spiritualiter f acienda inculcat. Prima 
lucubratio Societatis lesu reeditio sermonum Tauleri auctore S. Pe- 
tro Oanisio fuit. Saeculo autem XVI vergente ordines lesuitarum et 
Oapuccinorum interdum lectionem plurium mysticorum etiam Tau- 
leri prohibebant^^. 

Deinde beatus Henricus Seuse {-f 1365), Ekkeharti, quem « ma- 
gistrum sanctum » nominat, linguam aemulans, Taulerum in affectu 
vlncens, velut amabilissimus inter mysticos regimen heroicum suae 
aiuimae mortificationibus et fiducia probavit. Ipse plus quam alii 
evagationes evangelicas per Sueviam, Alsatiam, Rhenaniam perfe- 
cit, charismate pastorali eximio dotatus. 

Summos fructus apud monasterium Tossense prope Turegum col- 
legit. Ulmae tamquam praedicator foraneus obiit. Horologium ae- 
ternae sapientiae in textu germanico velut fructus summe maturus 
^xiysticae germanicae a cl.mo p. Denifle consiaeratui-". 

luxta hos viros nominatiores et Gerhardus de Sterngassen, loa?' 
nes de Sterngassen ignei sermonis praedicator, Giselherus de Slat- 
heim, loannes Franco, Henricus de Egwint citentur^'. 

Apud Polonos Martinus Strebski^^ et Peregrinus provincialis (ab 
anno 1305)^^ in re concionandi excellebant. 

Insulae britannicae dignissimis fratribus arte et efficacia prae- 
-dicatoria notis pollebant. Ingressum in Angiiam Dominicani bonac 
«uae praedicationi haud ultimo loco debent^". Deinde loannes de S. 
Aegidio, loannes de Waterford Hibernus, Guillelmus de Hotham, 
Mauritius Anglus sermonibus suis scriptis innotescunt^^ Summi au- 
tem concionatores Mcolaus Gorham, qui velut confessarius regis Fran- 
<;iae Philippi Pulchri obiit^^, et praecipue Thomas Wallace (Walleis. 
-f 1340)*^, Robertus HoIkot^'\ episcopus Bangorensis Thomas de Ring- 



104 Vlta et actio ordinis 

stead (f 1364)*% loannes Bromyard (f 1396)'^** habentur, litteris?- 
eoncionatoriis et verbo poteates. Particulariter etiam relevandum, 
fratres Praedicatores Angliae non solum crebro crucem praedicasse, 
verum etiam contra errores et seductiones W.ycliffitismi sermonibus: 
valdissime se opposuisse*^ 

Elapsis ita saeculis XIII et partim XIV inter calamitates Ec- 
clesiae diro schismate occidentali divulsae et ordinis plurimum in ob- 
servantia diminuti Deus misericordiosa sua vocatione instrumenta for- 
tissima excitavit, quorum sacro verbi ministerio liomines in unita- 
tem ecclesiasticam, in pacem cum Deo, in aspirationes caelestes di- 
rii>,erentur. 

S. Vincentius Ferrer Valentinus (1350/1419)*^, ordini Praedica- 
torum 1367 se addicens post studium complementare Tolosae perfec- 
tum praedicationi et doctrinae in patria operam navavit, a cardina- 
li Petro de Luna et regina Yolanda Aragoniae magni habitus. Av^e- 
nionem postea a Benedicto XIII adscitus Vincentius anno 1399, mi- 
ra sanatione recreatus missionem suam praedicandi per occiduas 
terras Europae velut Christi legatus a latere assumpsit. Cursum pri- 
mum per Galliam meridionalem, Italiam subalpinam, Helvetiam oc- 
cidentalem institutum Lugduni 1404 finivit. Alium per Hispaniam 
explevit, in quo pro salute christianorum, ludaeorum, Mahometa- 
norum, pro rebus publicis (in sua summa parte compromissi de Gaspe) 
effecit. Demum ab anno 1412 ad 1419 ultimam suam missionem ad 
Britanniam minorem exsequebatur, ubi obiit, postquam unitatem 
Ecclesiue sub uno capite suis instantiis etiam valde promotam vidit. 
Austerae vitae praxi et miracuh)rum patratione ilhistris, voce viva 
et sermone metaphoris repleto loquens, vehementissime animos au- 
dientium numerosissimorum commovit, qui ad eum confluebant vel 
eura comitabantur. Haud raro coram coetibus 10,000 hominum prae- 
dicabat. l']ius thema magnum de ultimo iudicio erat. Seipsum Sal- 
manticae angelum a])ocalyi)seos esse declaravit. Solebat societas 150 
hominum eum comitari, qui sacerdotibus ducibus in partem virorum 
et partem mulierum segregati incedebant induti vestibus coloris ni- 
gri et albi, vitae paenitentiali et fidei unice dediti. Quotidie S. Vin- 
centius missam solemniter celebrabat et praedicabat pro sua societate 
aliisque adstantibus. "Nonnisi linguam suam nativam Oatalauniae 
(praeter latinam) callens, ubique in terris stirpis latinae satis intel- 
ligebatur. Adventantem praedicatorem civiles domini saepi honori- 
lice receperunt. Hispanicis quoque magnis praedicatoribus Alvarus 
Oordubensis adnumerandus est"^^. 



Praedicatores Itali 165 

Si S. Vinceiitiiis siio apostoiatu vastissimas partes Galliae adliuc 
schismate et bello laceratae sublevavit, Andreas Abellon {j- 1450) 
verbi ministerium maximo audientium fructu per Provinciam exer- 
cuit^". I*arisiis coram universitate ex pace anno 1403 effecta fratri- 
bus Praedicatoribus campus germocinandi academicis denuo patuit^^ 
Apud Italos tempus, quod effloritio Humanismi dicitur, seriem 
praedicatorum paenitentiae produxit, quorum plurimi ordinis nostri 
exstiterunt. Importune opportune instabant pro moribus cliristiams, 
pro severitate et pui-itate vitae, pro praxi fidei, spei, caritatis et iu- 
stitiae. Dum institutio cliristiana catechesi vel sermonibus ordina- 
riis relinquebatur, lii praedicatores paenitentiae mutationem au- 
dientium vi sacra intendebant et perfecerunt^^. Ita loannes Domi- 
nici (1355/1419)"^ studiorum et orationis praeparatione praemissa 
ardenti zelo animarum pulsus supremam actionem praedicandi fruc- 
tuose Venetiis (1392/99) et Florentiae (1400ss) exercebat. Tot ef- 
fectus salutares in auditoribus causavit, ut gubernatores Florentini 
Papae supplicaverint, quatenus praedicator per quinquemiium a nul- 
io superiore alibi assignaretur. Solebat expositiones coutinuas li- 
brorum sacrorum vel ecclesiasticorum instituere. Aliquando de re- 
gulis iuris ex libro VI° iuris canonici ante meridiem e suggestu cathe- 
dralis Florentinae, dum post meridiem ibi de evangeliis et epistulis 
dierum loquebatur. Oum de incarnatione Domini disserebat, animas 
auditorum quasi ex carne traxit sicut et nota seraphica pollebat. Se- 
verissime abusus morum castigavit et reformavit. Alii eximii praedi- 
catores Hugolinus de Oamerino, Bartholomaeus Mutinensis, disertis- 
simus de Borsellis nominandi sunt^*. De cetero per regiones septen- 
trionales Stephanus Bandelli, Matthaeus Oarreri, Andreas Grreghii a 
Piscaria, Christophorus de Mediolano, Damianus Furcheri, Augusti- 
nus Fangi, Sebastianus Maggi, Marcus a Mutina, per Siciliam Pe- 
trus de Geremia aliique maxime observantiae asseclae multum fruc- 
tum. animarum in horreum Domini salutifera earum praedicatione 
congesserunt". loannes de Neapoli (-j- 1460) «per totam Italiam con- 
eionibus notissimus »^^, Gabriel Barletta (f 1470)" quoque hic addu- 
cendi. Leonardus Matthaei vulgo de Utino {f 1470) celeberrimus con- 
cionator etiam coram curia Romana saepius locutus est^^. Ipse autem 
ornatiorem sermonem coluit potius quam simplicem evangelicam prae- 
dicationem. 

Denique ultimus et maximi influxus praedicator noster saeculi 
XV in Italia Hieronyraus Savonarola (1452/98) fuit^% qui natione Fer- 



166 Vlta et actio ordinis 

rarieiisis anno 1475 fratribiis Praedicatoribns sese adscripsit inter 
quos religiosissima vitae ratione enituit. Post commorationem Flo- 
rentinam, Sancti Geminiani, Brixiensem anno 1490 Florentiae a- 
pud S. Marcam et anno 1491 in cathedrali eximia vi mirae eloquen- 
tiae sacri zeli verbum Dei proponere coepit, moderator morum eius 
civitatis ac rerum mox effectus, auditores 10-15000 interdum lia- 
bens*"'. Partes quas conti-a Medicaeos et in reformatione observan- 
tiae regularis assumpsit, eius conflictus cum curia Romana et or- 
dinis matnrarunt, in quibiis succumbeiis die 22 maii strangulatus 
atque igni traditus est. Defunctns tamen adhuc in animis plurimorum 
loquebatur^i. 

In Teutonia praedicatio fervens sicut alibi cum restauratio- 
ue observantiae cohaesisse videtur. Ita Conradus de Prussia « pri- 
mus inchoator reformationis et observantiae ordinis nostri in par- 
tibus Alemanniae » « ignitissimus praedicator et ardentissimus a- 
nimarum zelator » habebatur*^^, De loanne Miilberg, concionatore 
Basileensi et magnanimo ordinis sui filio traditur : « Ipso praedi- 
cante alicubi fere totus populns loci convenire consuevit w^^. loan- 
nes Herolt, qui Norimbergae longe commoratus est, viva voce et 
scriptis sermonibus famosissimis influxum summe notandum non 
solum in coaevos sed per duo saecula reliquit®^. Sermones academi- 
cos et instructiones de Hussitis ad populum Franciscus de Retz pro- 
nuntiabat"'', duni loannes Mder potens scientia, vita, opere et ver- 
bo universalem actionem praedicationemque perficere potuit^^. Ser- 
mones potius doctrinales de Aquinatis Summae parte II-II Serva- 
tius Fanckel edixit^^ De cetero in omnibus conventibus reformatis 
confluxiis populi ad conciones et confessionem notatur''^ 

In Polonia Mcolaus de Brest eximius praedicator Oracoviae exsti- 
tit««. 

Vastissima congregatio hollandica Alanum de Rupe aliosque 
concionatores fervidos suis adnumerabat. 

V * 

§ 33. Missiones apud infideles. Opera unionis ecclesiasticae. 

Dominante circa annum 1200 adhuc zeio missionario Oistercien- 
sium per terras christianitati proximas, divina providentia mox e- 
tiam alios operarios ad labores viueae Domini inter infideles, Sara- 
cenos et schismaticos colendae evocavit. Sensim iuxta Oistercienses 
ordinum Minorum et Praedicatorum fratres suas vires missioni ex- 



' Intentio missionaria 167 

terae applicabiiiit, doiiec quasi imice illo aevo curas niissionarias per- 
ticiebanti. Ordines militares in confinio christianitatis defensionem 
vel partem negativam gerebant, ordinibus primum Oisterciensi et mox 
Mendicantibus rem positivam, aedificationem et ampliationem regni 
Ohristi promoventibus. 

S. Dominicus salutis animarum sitientissimus pluribus vicibus 
in missiones abeundi consilium suum edixit et aliis dedit. Oum Guil- 
lelmo de Monteferrato convenit ut iste studiis Parisiis peractis se- 
cum « ad convertendos paganos qui morabantur in Pcia (= Prussia?) 
et in aliis partibus septentrionis » iret. Impeditus vero ex ordinis 
fundandi et firmandi negotiis S. Dominicus desiderio suo ipse satis- 
facere nequivit^, bene tamen in filiis. Spiritum ardentissimae expan- 
sionis ordinis sui et nominis christiani moderatores ordinis post 
Dominicum lordanus, Raymundus, loannes Teutonicus et Humber- 
tus egregie servarunt et excitarunt. « In quodam capitulo generali 
Parisius, cum incumberet aliquos fratres mittere ad provinciam Ter- 
rae sanctae, dixit magiter lordanis fratribus in isto capitulo, quod 
si parati essent bono animo illuc ire, significarent ei. Vix verbum 
impleverat et ecce vix fuit aliquis in tanta multitudine quin faceret 
statim veuiam cum fletu et lacrimis petens mitti ad illam terram 
Salvatoris sanguine consecratam. Frater autem Petrus Remensis: 
tunc prior provincialis in Francia hoc videns surrexit et facta venia 
cum aliis locutus est magistro in hunc modum : « Bone magister aut 
karissimos fratres istos mihi dimittatis aut mittatis me cum eis, 
quia et ego paratus sum cum eis ire ad mortem w^. Similiter in ca- 
pitulo provinciae Franciae petente lunocentio IV missionarios ad 
Tataros sponte et subito fratres ad missiones se praesentarunt*. 
Idea missionariorum maxime pro Terra sancta delectorum illius 
temporis praecipue fuit annuntiatio Ohristi apud infideles et marty- 
rium r>ro Ohristo. Ita et sunimus iuter praecones nostros Ricoldus 
de Monte Orucis {f 1320) visitationem Palaestinae in « robur et firma- 
mentum ad praedicandum et moriendum ])vo Ohristo » se fecisse e- 
nuntiat. In suis epistulis quinque commentatoriis de perditione Acco- 
nis (1291), quae monumentum validissimum ac speciosissimum spiri- 
tus missionarii dominiciani constituunt, inter verbera et humiliatio- 
nes — habitu enim exspoliatus camellarium versus Babyloniam agere 
debuit — Ricoldus ad Deum, ad B. Virginem, ad S. Franciscum, ad B, 
lordanum, quem sanctum et famosum in mundo miraculis et doctrinis 
habet, ad martyres Marochii et mira fiducia ad B, Dominicum ani- 
mum erigit^. 



168 VJta et actio ordinis . 

Magister Humbertiis anno 1255 claro intuitu et zelanti hortatio- 
ne fratres excitat^, ut propter fidem cliristiauam intei' scliismaticos, 
ludaeos et gentes barbaras dilatandam studio linguarum liarum geu- 
tium operam dent et ad praedicandum eis verbum Dei parati siut. 
In programmate suo promotionem missionis posuit. « Vae uobis, si 
praedicatores esse volumus et a talium praedicatoi-um (scilicet apo- 
stolorum) vestigiis deviare » . Tantoque successu verba magistri ge- 
neralis benedicebantur, ut ipse anno 1256 edocens de fructu fratrum 
inter Oumanos, Tataros, Maronitas Georgianos, Prutenos, Sara- 
cenos degentium eos, qui se ad studium linguarum ac praedicandum 
inter gentes obtulerant, temperare debuit^ Illustratque Humbertus 
magistri generalis offlcium « circa nationes », quod licet « de omni 
fructu animarum per ordinem faciendo sit ei multum curandum, ta- 
men specialiorem curam et zelum ferventiorem liabere debet circa 
barbaras nationes et paganos, Saracenos, ludaeos, haereticos, scliis- 
maticos et huiusmodi qui sunt extra Ecclesiam, ut per ordinis la- 
borem et sollicitudinem in viam dirigantur salutis et Christi in eis 
gloria dilatetur ». Debet magister providere ut adsiut tractatus co i 
tra errores infidelium, ut floreant studia linguarum, ut j)rovinchie 
iiptiores ad missiones liabendas excitentur et ut non qualescumque 
sed ii « qui circa fructum huiusmodi fervent » emittantur*''. In hoc 
desiderio ac praescripto et Ecclesia et ordo convenerunt, quippe cum 
e. g, Gregorius IX principissam Georgiae roget ut 8 fratres Prat- 
ciicatores ad eius terram missos benigne suscipiat, quia sunt « fra- 
T.fes potentes in opere et sermone, in quibus vivificat vita doctrinam 
et doctrina vitam informat, dum hoc in moribus legitur, quod sermo- 
nibus explicatur ». Provincialis Hungariae monetur, mitteudi « fra- 
tres qui sint probatae conversationis et vitae ac potentes in opere et 
sermone». De fratribus Tunisiam destinatis valet, quod erant «prae- 
potentes in opere ac sermone ac fidei ampliandae zelo ferventes ». 
Etiam in saeculo XIV spontaneum ministerium fratrum missiona- 
rioruni inculcabatur, cum tunc aliqua elementa iuepta societati Pere- 
grinantium uniri voluerint^. 

Divisio laboris ac canipi missionum secundum divisionem sta- 
bilem administrandi ordinem nempe per provincias in initio facta 
est, erectis provinciis Graeciae et Terrae sanctae sub speciali fine 
missionis. Ad Africam pro Marochio et Tunisia autem missionarii His- 
pani, Galli, Itali plerumque ibant, absque compagine specialium pro- 
vinciarum, similiter in partibus Prutenis, balticis, Pinlandiae fratres 



Missiones in orientiUl Europ:i 169 

Poloni, Germani, Angli, Sueci promisciie per aliquod tempus opera- 
bantur. Provincia Hungariae ex principio campum missionis Ouma- 
uorum et unionis schismaticorum prospiciebat. 

Ad missionem inter Oumanos^" ipse S. Dominicus iam in fine 
vitae ire ratus esse videtur. Et fratres Praedicatores Hungari mox 
ad infideles Oumanae gentis, qui ad latus orientale sui regiii mora.s 
receperant, se converterunt ut militibus Teutonicis collaborarent. For- 
sitan actio fratrum cohaeret cum hortatu, quem Honorius III ad 
primatem aliosque praesules Hungariae anno 1221 direxit. Primis 
tentaminibus frustratis necatisque duobus missionariis quidam fra- 
tres Praedicatores in ditionem Oumanorum usque ad flumen Dnie])r 
pervenerunt. Anno 1227 princeps Bortz eiusque filius Membrok bapti- 
zari petierunt. Membrok sociis delectis cum quibusdam Dominicanis 
ad archiepiscopum Strigoniensem Robertum legationem perfecit, qua 
peracta Papa primatem Huugariae legatum inter Cumanos constituit. 
In comitatu Belae regis futuri et trium episcoporum « ultra silvas )> 
Robertus profectus est. Baptizatis principibus et pluribus aliis Theo- 
d'jricus anno 1228 episcopus Oumanorum renuntiatus est, iniposito 
provinciali Hungariae, ut fratres necessarios pro missione destinaret. 
Dioecesis Oumanorum immediate S. Sedi subiciebatur et divisio pa- 
roeciarum introducebatur, millibus et iterum millibus animabus ad 
fidem conversis. Residentia episcopi a rege Bela dotata oppidum Mi]- 
cov Moldaviae fuisse praesumitur. Missionarii dominicani Hungari 
etiam in Valachiam parvam transierunt, quae anno 1233 ab Hungai*is 
occupata est. Ibi fratres et convertendis paganis et operi unionis 
schismaticorum incubuerunt. Dire vero auno 1241 irruentes Tatari Do- 
minicanis 90 trucidatis viueam missionariam Hungarorum devasta- 
runt. Tataris recedentibus Oumani magna ex parte in ipsa Hungai'ia 
sedes fixesrunt. Seduli missionarii de eis indefessam curam habebaut. 
Durante capitulo generali Budensi anni 1254 aliquis ex principibus 
Cumanis sacro fonte ablutus est. Fratres Praedicatores de Oumanis a- 
gere continuabant. Labor non deerat, cum mores feroces et scandahi 
Oumanorum etiam baptizatorum saepius innotuerunt, testante Urba- 
no IV. Anno 1278 etiam fratres Minores ad laborem missionarioriuii 
inter Oumanos advocantur. Magni sudores requirebantur pro conver- 
tendo hoc populo, nam adhuc anno 1348 spectabilis pars eius pagauae 
vitae et religioni addicta erat. 

Itinera, quae ante annum 1241 a variis fratribus Hungaris inteii- 
tione missionis ad regiones « magnae Hungariae » prope montes Ura! 
Instituta fuerunt, fructum animarum non reliquerunt. 



170 Vita et actio ordlnis 

In regionibus Balcani^^ fratres Praedicatores Hnngariae fructno- 
se laborabant. Ita anno 1232 provincialis Hungariae ex pontificio man- 
dato et 1237 tum episcopus Perusinus tum episcopus Bosniae loannes- 
Teutonicug unionem Bulgarorum tentarunt. Efficacius apud Bulgaros 
Franciscani laborabant quam Dominicani. Pariter in Albania praeser- 
tim unio ecclesiastica efficienda erat. 

Fratres Praedicatores provinciae Romanae die 22 aprilis 1236 
per Gregorium IX destinati sunt, qui archiepiscopo Antiba- 
rensi opitularentur. 1250 Innocentius IV provinciam Hungariae ad 
opus unionis per partes Albaniae excitavit. Tum fundationes ordinis 
a conventu Ragusino exeuntes Dulcinii anno 1258 et Dyrrachii anno 
1278 factae, praesules dominicani e. g. anno 1303 Valonae Nicolaus, 
Antibari Guillelmus Ada 1324/41, Dyrrachii loannes de DyrrachiO' 
1412/22, tum scriptores anonymi momentum signant, quo fratres Prae- 
dicatores iuxta Franciscanos et Benedictinos multum pro fide ca- 
tholica Albaniae praecipue septentrionalis operabantur. Euge- 
nius IV die 15 decembris 1438 missionariis dominicanis provinciae 
Dalmatiae et privilegia flrmavit pro laboribus in Albania ceterisque 
terris et eosdem episcopis et populis Albauiae et Serviae vicinisque 
commendat. In Servia anno 1308 notamus Henricum de Arimino no 
strum et Gregorium de Cattaro O.F.M., qui apud aulani regis Uros, 
cui Helena de Valesiis nupserat, residebant, ut ecclesiasticam u- 
uionem principi suaderent. 

Merita praeclara fratres Praedictores in conservatione fidei Bos- 
niae et Dalmatiae atque in pugna contra Bogomilos ac Paulicianos 
sibi compararunt. Haec tamen res potius sub inquisitione narranda 
est. Attamen relevetur quod deposito episcopo debili Bosnensi, cuius 
nomen ignoratur, per legatum papalem loannes Teutonicus, pro- 
vincialis Hungariae, in sedem Bosnensem sive de Diaco(var) eleva- 
tus est. Ortis opinionibus quibusdam differentibus inter regem An- 
dream II et loannem, ipse episcopatum fratri Ponsae O.P. cessit. 

Missiones et evangelizatio et opera unionis ecclesiasticae in pla- 
gis orientalibus Europae cum S. Hyacintho connectuntur. Facta au- 
tem historica narrationibus legendae exuberantis non in omnibus 
favent. 

Anno 1222 ipse cum paucis fratribus in civitate Kiowiensi con- 
ventum erexit^^, quem — dum ad Prutenos secessit — anno 1226 fra- 
tri Godwino administrandum commisit. Provinciam Poloniae haud 
spernendam actionem missionariam explicasse ex pontificia conces- 



Missiones in septentrioiinli Etiroi'-'! 171 

sione altaris portatilis apparet, cum fratres in partibus Poloniae et 
aliarum regionum degerent. Ad relationem quam Dominicani de sta- 
tu deplorabili multarum ecclesiarum latini ritus Russiae archiepi- 
scopo Gneznensi tradiderunt, Gregorius IX provinciali Poloniae ac 
fratribus lacobo et Domaslao iniunxit, ut res inspicerent ac de eis re- 
ferrent. Oirca annum 1232 episcopus Gerliardus O. Oist. pro Ruthenis 
constitutus est, fratribus Praedicatoribus variis ministeriis apud Ru- 
tlienos summo fructu fungentibus. Eiectis Dominicanis anno 1233 ex 
civitate Kiowiensi f undatio dominicana circa annum 1238 apud Halicz 
apparet et alia anno 1270 Leopoli, ubi conventus anno 1297 formatus 
est. Leopoli, ubi Dominicani Hungari prope 'Constantiam filiam Be- 
lae IV et uxoreni Leonis de Halicz capellani erant, mox ceutrum 
pro missione russica exstitit, quae a proprio vicario regebatur, do- 
nec anno 1378 quod conventus missionarii Russiae « de cetero perti- 
neant ad proviuciam Poloniae » statutum est. Oonatibus unionis 
ecclesiasticae anni 1246 habeudae inter curiam Romanam et Danielem 
de Halicz vasallum Tatarorum fratres Praedicatores, e quibus uni 
Alexii nomen, intervenerunt. Non obstantibus difficultatibus fratres 
Praedicatores quoad poterant rem ecclesiasticam Russiae tuebantur. 
Provinciall Poloniae 1253 amplissimae facultates pro missionariis 
ab Innocentio IV tribuuntur. Oapitulumque generale anni 1277 
eidem provinciae duas domos versus Russiam collocandas concessit. 
Cum demum episcopatus Kiowiensis latini ritus anno 1320 erectus 
est, eius primus titularis Henricus de Porwalle O.P. exstitit. 

Inter Prutenos" monachi Oistercienses pacificam missionem 
suam exserebant, donec a duce Polono Oonrado de Masovia milites 
Teutonici adsciscebantur. Qui. ex sua parte praedicatores crucis a 
Papa postularunt et quidem ipsos fratres Praedicatores. Die 17 sep- 
tembris 1230 Gregorius IX a fratribus Praedicatoribus archiepisco- 
patuum Magdeburgensis et Bremensis et regionum Poloniae, Bohe- 
miae, Moraviae, Holsteinii, Gotlandiae petivit, ut crucem contra Pru- 
tenos praedicarent. Sequebantur aliae bullae pontificiae ad hanc 
rem renovandam. Per annos 30 fratres Praedicatores ordini Teuto- 
nico in Borussia, Livonia, Ourlandia militanti exclusive et fortiter 
adstiterunt. Legatus papalis Guillelmus Votinensis Dominicanis in 
hoc opere favit. Ab anno 1260 Franciscani quoque campum intrant. 
jiixite dimicationem ordinis Teutonici in partibus Prutenorum fratres 
Praedicatores anno 1227 locum Gedanensem receperunt. Obtento a 
duce Svatopolk terra fundationis conventus et ab episcopo Wladis- 



172 Vita et actio ordinis 

lavieusi officiiim praedicationis per totam dioecesim, missionarii 
devictos Prutenos baptizare debebant. Ooacta autem conversio il- 
lius nationis in seditionibus multis erupit. Quibus non obstantibus 
methodus violentae introductionis fidei ibi (contra theoriam missior- 
nariam etiam illius aevi) non derelinqnebatur. Oaute ob eamdem cau- 
sam laetitiae significationes curiae Romanae et magistri Humberti de, 
conversa natione Prutena accipiendae sunt. Devotio ac vitae sacrifi- 
cium fratrum Praedicatorum omnia quidem fecerunt, ut fides neo- 
phytarum plena esset. Erant hi missionarii maxime ex ordinis pro- 
Ainciis Poloniae ut S. Hyacinthus, qui 1226/7 et 1236/8 ibi praedi- 
cavlt apostolus Prutenorum dictus, et Teutoniae. Ad tres ex quatuor 
episcopatus apud Prutenos erectos fratresi Praedicatores primos prae- 
sules dederunt, nempe Heidenricum Culmensem, Warnerum Pome- 
saniensera (Marienwerder), Thetwardum Sambiensem (Samland). Ex 
statuta hierarchia ac cura parochorum necnon et fratrum Praedica- 
torum, qui per regiones Prutenorum varie se flxerunt, conversio ad 
fi*dem illius gentis perfecta est. 

Oirca annum 1244 missionarii nostri ad Lithuaniam^'' profecti 
sunt et anno 1250 quasi inopinato princeps Mindowe baptizatus est, 
1251 Innocentius IV episcopum Oulmensem Heidenricum et ad coro- 
nandum regem MindoAve deputat, et ad instituendum episcopum Li- 
thuanlae Heidenricus cum Mindowe et ordine Teutonicorum saepius 
tractaba.t, interdum a fr. Sinderamo comitatus. Electio episcopi Li- 
thuaniae partes Germanorum et Polonorum ita excitavit, ut duo epi- 
scopi consecrarentur unus Ohristianus ab archiepiscopo Prutenorum- 
Alberto, alius Vitus O.P. ab archiepiscopo Gneznensi Fulcone. Papa 
anno 1255 Vitum ad resignandum induxit, qui iam 1254 Oracoviam 
se receperat. Si episcopi dominicani Heidenricus et Vitus apud Li- 
thuanos laborabant, certe et alii fratres eiusdem ordinis ibi missio- 
narios egerunt. 1289 Dominicani et Franciscani insimul cum proce- 
ribus civitatis Rigae denuntiarunt, populum Lithuanorum fidem am- 
plecti velle. Anno 1328 fundationes fratrum Praedicatorum et Mi- 
norum Vilnae per principem Gedemin concessae sunt. Oonversio Li- 
thuanorum anno 1386 perfecta fuit, cum princeps lagello ducissam 
Hedwigem uxorem ducens regno Poloniae potitus sit. 

Apud terras balticas^^ Livoniam, Ourlandiam, Estiam post ca- 
nonicos S. Augustini ac monachos Oistercienses in civitatem Reval 
Dominicani Daciae 1229 advenerunt, ab anno 1246 conventum forma- 
lem habentes. Anno 1244 conventus Rigensis, 1300 Dorpatensis fun- 



Misslones EuroiiJK:" orioiitulis 173 

dati snnt. Dominicani expeditiones militnm Teutonicorum tamqnam 
capellani sequebantur, subactis gentibus baptismum administrantes. 

Finlandia^*^, ab anno 1156 cliristianitati aperta, post annum 1221 
Tliomam, fratrem Praedicatorem Anglum, episcopum habuit, qui 
zelantissime superatis ingentibus difflcultatibus paupertatis suae 
conditionis et defectionis a,liquorum Finnorum iam conversorum 
tandem ex armatis auxiliis circa annum 1240 ecclesiam servatam vi- 
dit. 1241 autem eius positio complicata exstitit et 1245 ob excessus 
administrationis resignare debuit {f 1248). Victoria christianismi 
apud Finnos et fundatio fratrum Praedicatorum cum expeditione 
Suecici principis Birger Jarl anno 1249 facta coliaeret. Influxus cul- 
turalis ac religiosus Domiuicanorum Finlandiae dighe relevetur. 
5'raiiciscani nonnisi circa 1400 illuc venerunt. 

Versus orientem mari mediterraneo adiecerunt provinciae mis- 
sionariae Graeciae et Terrae sanctae, propriis locis iam describendae. 
Uae provinciae momentum summum ex eo hauserunt, quod semper 
initium vel subsidium vel centrum actionis fratrum pro catholicis 
illarum terrarum et pro operibus unionis ecclesiasticae cum orienta- 
libus et basis pro expeditionibus inter distantes populos erant. Ab 
anno circiter 1300 societas Peregrinantium propter Ohristum tum 
Oonstantinopoli tum ad Euxinum Pontum et in Persia centra ha 
beus, zelum dilatandae fidei vivum exi^ressit^'. 

Ubique in vel pro illis ditiouibus missionariis Dominicanis adfue- 
runt conspicua dignitas praesulum^^ (e. g. Corinthi archiepiscopus 
Guillelmus de Moerbeke 1280/81, Hierosolymis patriarchae Thomas 
Agni de Lentino 1272/77, Nicolaus de Hanapes 1288/91, Antiochiae 
vicarius patriarcliae, Tyri et Nazareth archiepiscopi varii, Sultanie 
archiepiscopi plures [1318 - s. XV] , Caphae Bartholomaeus Ventu- 
rae 1387/91), praedicatio coram catholicis et Mahometanis^*' et Grae- 
cis et iufidelibus, systema habendorum conventuum formalium po- 
tius quam stationum parvarum, studium unionis ecclesiasticae cum 
Byzantinis^", ut anno 1234, cum Gregorius IX legatos miserit duos 
Praedicatores Hugonem quemdam ac Petrum de Sezana cum duobus 
Minoribus, qui omnes tamen Nicaeae per colloquia septem nihil obti- 
iiebaut vel anno 1256, iu quo Oonstantinus Urbevetanus papalis le- 
gatus Beroeae in Macedonia ad Italiam reverti constituit. 

Disquisitionibus S. Thomas de Aquino et Humbertus de Eoma- 
nis rem graecam illustrarunt, dum Petrus de Tarantasia unionem in 
concilio Lugdunensi altero atque iu synodo Basileensi loannes Stoj- 



174 Vitti et Mctio ordinis 

kovic, in coetn Florentino loannes rle Montenigro et loannes Torqne- 
mada summis industriis promovernnt^^. 

Per nostros insuper viguit stndium unionis ecclesiasticae cum 
lacobitis (1237 in domo Praedicatorum Hierosolymis per Philippum 
postea provincialem Terrae sanctae), cum Nestorianis^^, quorum 
« oatholicus » Jabalaha III ope Ricoldi-" sociorumque ad Benedic- 
tum XI fidem catholicam professus est, populo quidem vel clero « ca- 
tJioUcum » non sequentibus, tuitio unionis Maronitarum, cultus sa- 
nae doctrinae ecclesiasticae etiam in forma thomistica^*, conversio- 
nis Mahometanorum^^ vel schismaticorum aut infidelium industria, 
neqiue obliscenda consignatio memorabilium tractatuum vel narratio- 
num missionariorum ut Guillelmi de Tripoli, Ricoldi de Monte Gru- 
cis, Guillelmi Ada, lordani Catalani vel peregrinorum orientis ut 
Burchardi, Ottonis de Menhausen, Pipini Bononiensis, Felicis Fabri, 
neque omittenda indefessa actio legatorum ad Tataros missorum-- 
anno 1245 tum Anselmi ac comitum, tum Andreae de Longjumeau 
1245/7 pontificio, 1249 regio gallico mandato, tum aliorum, qui ta- 
men omnes decepti vel insufficienter instructi apparent, constanti>i 
martyrum^'^ occasione irruptionis Tatarorum novae circa annum 125f) 
(destructio conventuum et occisio fratrum Sandomiriensium) , inces- 
sabiles egressus fratrum cum litteris pontificiis^^ ad sultanos Aegy- 
pti, Iconii, Hims, ad principes populosque Aethiopum (fr. Vasiupace 
1267), ad Georgianos (1254; 1329 primus episcopus de Tiflis loannes 
Florentinus O.P.). 

Sui) loanne XXII die 1 aprilis 1318 excitatio atque extensio zeb 
missionarii regionibus Armeniae et Persidis maxime profuit, in qui- 
bus florentes iurisdictiones per fratres Minores et Praedicatores ex- 
ercebantur, una sub Minoribus cum primate in Pekino, alia sub 
Praedicatoribus cum primate in Sultanie-'-'. Facta et fatum iJaruni 
missionum cum illis societatis Peregrinantium magis magisque unie- 
bantur. Ad plagas Indiae orientalis post Mcolaum Pistoriensem, qui 
anno 1292 apud Madras obiit^", lordanus Catalani profectus est ac 
dioecesim Columbensem (Quilon) 1330 rexit''^ Alii usque ad imperium 
Sinense pervenerunt, ut loannes de Cora O.P., qni archiepiscopo lo.m- 
ni de Monte Corvino O.F.M. 1328 morienti adstitit^^. 

Si fructus actionum zelantium per missionarios orientis in opera 
diiratura non transierant, id uon soliim methodo ac mentalitati illiri.s 



Mlssio Maroehii et Maurorum . I75 

aevi attribuendiim est sed praecipue difficultatibus militaribus ac po- 
liticis, quas populi armis versus occidentem irruentes movebant. Et 
fructus etsi saepissime quoad actionem externam frustrati in internam 
vitam Ecclesiae atque ordinis gloriose transierunt^^ 

Similiter procedebant missiones in Africa septentrionali versus 
occidentem, dum in Italia meridionali et in Hispania actio fratrum 
I^raedicatorum contra Saracenos felicissima evasit. 

In Italia meridionali^'^ Fridericus II inter annosi 1221/23 mercena- 
rios Saracenos collocavit, quibus instante Gregorio IX anno 1233 fra- 
tres Praedicatores evangelium pandere debebant. Sensim res processit. 
Ex mandato anni 1310 constat servos Saracenos ad locos praedicatio- 
ni destinatos mittendos e»se. Deinde sub ej)iscopo Lucerino B. Augu- 
stino (f 1323) regio illa a residuis Mahometanismi expurgata fuit. 

Tunisii^" ante 1230 fratres Praedicatores in salutem animarum 
bilorabant. Ipse S. Raymuudus adhuc paenitentiarius papalis' casns 
conscientiae resolvit, qui ei a superioribus missionum Dominicano- 
rum et Franciscanorum propositi suut. Successus maiores, quam in 
aiiis terris mahometanis, Tunisii per missionarios obtinebantur. No- 
vam epocham chri^tianitatis mandatum Alexandri IV provinciali 
Ilispaniae fratrum Praedicatorum factum aperuit, iuxta quod in par- 
tes islamiticas Hispaniae et Tunisii missionarios mitteret. Oerte An- 
dreas de Longjumeau reversus e castris de Karakorum Tunisii prac- 
dicavit. Eumque S. Ludovicus IX Tunisii in expeditione cruciata ve- 
hit ministrum evangelii pro regione Tunisina commendavit, dum rex 
ipse suo itinere militari pacificam missioneni valde interrupit. Mox 
autem fratres redierunt. 

Anno 1299 rex Aragoniae lacobus II Sancium de Boleyna Tum- 
sium destinavit, ut christianos illos visitaret ac consolaretur. Sae- 
culo XIV intrante missio Tunisii floruisse videtur. 

Pro extrema deinde parte septentrionalis Africae Honorius IX an- 
no 1225 Dominico priori et fratri Martino ad regiones Marochii eundi 
ibique praedicandi et baptizandi licentiam dedit^*^. Dominicus mox epi- 
scopali charactere auctus rector christianorum apud Maroclium no- 
minatur, dum idem Papa anno 1226 Kodericum archlepiscopum Tole- 
tanum hiudat, quod iuxta mandatum apostolicum fratres Praedicato- 
res et Minores ad convertendos infideles in regnum Miramolini trans- 
miserit; eiqiie mandat, ut quotiens opus fuerit in illam provinciam 
destinet unum vel duos ex dictis fratribus in lege Domini eruditio 
res et in dilectione Ohristi ferventiores in episcopos consecret. Quod 



176 Vita et actio ordinis 

Dominicus aniio 1225 missionem Maroclianam modei-abatur, indicinm 
forsitan est, Praedicatores ab annis iani et fructuosissime ibi miui- 
sterium exercuisse, cum Franciscani, qui ab anno 1219 pariter ibi 
erant, ea dignitate non augerentur. Disipensationes magni momenii 
missionariis Marochanis utriusque ordinis mendicantis anno 122G' 
dabantur/cum possent quamdiu eos arctat necessitas vel utilitas inci- 
tat mutare liabitum ordinis cum veste communi, barbam et comam nu- 
trire, non ad declinandam illius gentis ferocitatem, quae in fideles 
crudelius debachabatur sed ut quam liberius christianos in carceri- 
bus et locis aliis visitare possent. Etiam pecuniam accipere missi )- 
nariis permittitur, ut pro veste et cibo sibi providerent. Ohristiani ple- 
rumque coloniis mercenariis hispanis vel lusiitanis constabant, qui- 
bus sultani libertatem religiosam concedebant. Oontrovertitur de 
morte episcopi Dominici an martyrio vel naturali modo et quando eve- 
nerit. Franciscani successores in sede Marocliitana plnre.s habebanr. 
fratribus Praedicatoribus certe deinceps in campo illo collaborantibus. 
Circa industrias fratrum Praedicatorum in Hispania^'' de Sa- 
racenis Ohristo lucrifaciendis S. Raymundus de Pennafort spiritu 
et amplitudine actionis illuminatae ac fortis ita rei missionariae 
Mahometanorum animum applicavit, ut coaevis « zelator fidei pro- 
pagandae inter Saracenos «^* famosus exsisteret. Sicut ante genera- 
latum in negotia Saracenorum consiliis apud curiam Romanam Ray- 
munduis influxit, ita et post abdicatum ordinis magisterium apud 
aulam regiam Aragoniae auctoritatem summam pro iisdem rebus 
ostendit. Eum in edictiim anni 1242, a Papa anno 1245 probatum, de 
frequentandis per Iuda«os et Mauros praedicationibus ab episcopis 
vel a fratribus Praedicatoribus et Minoribus dandis causam habuisse 
iure conicitur. Summarium Raymundi de fructu minisiterii fratruni 
in Africa et in Hispania eum velut caput huiusmodi operis commen- 
dat. Ad fructum maiorem et securiore modo obtinendum Raymundus 
« cum licentia magistri ordinis et cum auxilio domini regis Oastel- 
lae et domini regis Aragonum studium linguae arabicae fieri procu- 
ravit, in quo viginti fratres ordinis Praedicatorum vel plures in lin- 
gua illa per ipsius diligentiam sunt instructi, ex quo fructus masi- 
mus est secutus ; nam plures quam decem millia Saracenorum a fra- 
tribus Praedicatoribus sunt conversi et inter Saracenos de Hispania 
et etiam de Africa divulgata est veritas! fidei christianae et iam tali- 
ter approbata quod multi eorum praecipue sapientes dispositi sunt 
ad suscipiendam fidei catholicae veritatem et magistri fratrum in 



Missiones Af ricae et Indiae 1 77 

linguji s<:ilicet arahica fere onines per ipsorum industiiani sunt cou- 
\ei'si ». Instante loanne Teutonico magistro ordinis fratres 8 ad stu- 
dinni arabicae linguae deiecti snnt. Inter eos Kaj-^mundus Martiu 
apparet, qui siermonis arabici deinceps peritia innotuit, xUii eidem 
linguae addiscendae parare se debebant, scliolis arabicis Tunisii el 
Murciae erectis. De liis studiis Humbertus in encyclicis litteris no- 
tat : (( in Hispaniis partibus fratres qui iam multis annis inter Sara- 
cenos in arabico studuerunt non solum laudabiliter in lingua. proti- 
ciunt, sed quod laudabilius est, ipsis Saracenis ad salutem cedit coha- 
bitatio eorumdem ut patet in pluribus qni iam baptismi gratiam su- 
sceperunt »''". Statuta capitularia varia hanc linguam addiscendam 
j)raescripserunt. 

Postquam capitulum generale anni 1259 studium arabicum erigen- 
dum iu Hispaniae cliristiana parte desideravit, provincia Hispaniae 
studium buiusmodi ac scholam pro missionariis inter Arabes Barcino- 
ne proposuit, .1.281 aliud studium arabicum Valentiae, 1291 studiuin 
arabicum et hebraicum Xativae. 

Si Raymundus de Pennafort Thomam de Aquino doctorem contr t 
errores gentilinm advocans huius summam apologeticam excitavit 
Raymundus Martin {-^- circa annum 1284) alter zelantissimus ^iv pro 
re Saracenorum et ludaeorum magna ex parte in scriptis suis apolo- 
geticis ex Aquinate doctrinam claram hausit*". 

In favorem ludaeorum christianismo adducendorum Paulus Chri- 
stiiini, e ludaismo conversus, scripsit, praedicavit, disputavit. Post 
disputationem anni 1263 coram rege Barcinone habita rex compul- 
sis Mauris et ludaeis per .Dominicanos sermones fieri decrevit. Non 
absque discussionibus et denuntiationibus et negotiis inquisitionis res 
ludaeorum deinceps continuata est*^ Postea Vincentius Ferrer an- 
nis 1409/10 et in coetu Derthusensi 1414 quaestionem ludaeorum 
tangere et promovere sincere et cum effectu potuit, sicut et circiter 
7000 Mahometanos ad fidem perduxisse dicitur*^. Multa autem de his 
gentibus adhuc agendum restabat, actione in saeculo XV exeunte chu- 
racterem violentiorem assumente. 

Dum Franciscani saepius navigatores Hispanos ad insulas Atlan 
ticas comitabantur, fratres Praedicatores principem Portugalliae Hen- 
i;icum ij- 1463) seqnentes domos in regione Oeptensi (Ceuta) et in insu - 
lis Maderensibus fundarunt. Ad regna de Benin et Congo penetrantes 
Lusitani per suos missionarios ab anno 1486 baptizari nigros fecernn . 



178 Vita et actio ordinis 

missione in partibus Guineae nonnisi ex anno 1491 magis florent". 

In navigationibus quas impiger Alfonsus Albuquerque circa an- 
num 1503 ad Indias orientales per Africam instituit, quinque fra- 
tres Praedicatores aderant. Dominicus de Sousa cupiditatem Lusita- 
norum compescens amici et protectoris Indorum officium assumpsit. 
Primo conventu ad ora Malabariana erecto in Oochin, missionarii Lu- 
sitani etiam ad alias partes se diviserunt. Kodericus Homen regionem 
Quilonensem evangelizavit. Ex duabus classibus Lusitanis anno 1505 
instructis una cum comitatu Franscicanorum et alia duce Albuquer- 
que cum societate Dominicanorum versus orientem profecta est, Iii 
Ormuz ad sinum Persicum anno 1507 conventu ordinis fundato, alio 
postea in Goa^'\ 

Missionariis exeunte medio aevo tuni commercii praxis tum ars 
medicinalis proliibebattir''^. 

§ 34. Servitia pro Ecclesia. 

Ordo fratrum Praedicatorum ob praedicationem et salutem ani- 
marum institutus proj^ter claritatem suae constitutionis et flnalitatiy 
iictione sua sacerdotati apostolica ac doctrinali magnum et solidum 
influxum in Ecclesia produxit. Viris ecclesiasticis institutione tlie ;- 
I6gica, libris manualibus, schola victrice utilem se praebuit, du i- 
laicos propositione verbi Dei, sacramentorum administratione, vi- 
taque regulari aedificavit atque auxit. His titulis iam sufficienter 
Incrementa continentur, quibus S. Dominicus Ecclesiam amplificavit. 
■(iuem conceptum auctores saeculi XIII in formam legendae involve- 
Tunt, iuxta quam Innocentius III labentem basilicam Laternanensem 
bumeris Dominici suppositis a ruina servatam esse vidisset^ Ad hos 
titulos generaliores etiam speciales accedunt, quibus fratres Praedl- 
<:atores bene de Ecclesia meruerunt^. 

Imprimis liaud exigue in hierarchia atque administratione eccle- 
^iastica apparent. Etenim Innocentius V (1275) et Benedictus Xi 
(130-3/4) e filiis S. Dominici ad Eomanum pontificatum ascenderunl. 
Insuper fratres 29 ad purpuram Romanam vocabantur, a Hugone a 
S. Oaro usque ad loannem de Torquemada seriem eminentium vi- 
Torum constituentes, qui in variis administrationis vel consilii ecch)- 
siastici partibus profunde influebant. Inter 1272/1321 decani sacri 
<:ollegii fratres Praedicatores quinque erant^ Episcopatus praelatis 
plurimis ex ordine dominicano illustratus est. Sub magisterio lor- 



Praiesnles cloiniiiieuiii 179 

dani iam assiimptio fratriim acl regimen ei^iscopale incoepit. liit iam 
timc ordinis habitutlo circa illam dignitatem notetnr. Nam «fiebat 
mentio semel coram eodem magistro de qiiodam fratre magno et bono 
'^iiod deberet fieri episcopiis. At ille : Magis vellem videre enm po^ 
tari in feretro ad tnmnlam (piam in catliedra exaltari ad episcopa- 
tnm ))^ Eadem observatio famosissime a magistro Hnmberto de B. Al- 
berto Teutonico facta est'. Sede Apostolica nrgente Albertus Magnus 
praesulatum Ratisbonensem anno 1260 assnmpsit, quem quantocius 
pei^acto biennio dimisit. Ininterruptns ordo episcoporum per Gre- 
gorium IX pro missionibus praecipue (I)ominicus episcopns Maroclii- 
tanus 1225, Theodoricus episcopns Gumanorum 1227) sed et pro dioe- 
cesibus totius Europae et orbis tunc noti aut etiam pro auxiliaribus, 
suffraganeis, titularibns delectorum usqne ad tinem medii aevi con- 
tinuavit^ Ita Alexander IV patriarcham 1, archiepiscopos 2, epi- 
scopos 22 ex Praedicatoribus snmpsit, loanne XXII cardinalem 1, 
patriarchas 3, archiepiscopos 25, episcopos 106, legatos 18 inter eos- 
dem seligente^ 

Fratres facti episcopi plerunnjue socium unum vel dnos iuxta pla- 
citum secum ducere consueverunt. Etsi annis 1247 et 1249 huiusmodi 
commorationes extra ordinem et libera delectio sociorum episcopis 
concessorum limitata ac provinciali determinanda relicta mt^, tame.i 
ordo de numero fratrum. ei deductorum lamentabatur. Neque omnes 
^d praesulatum tracti sunt sicut e. g. Albertus Magnus, sed aliqui cu- 
riam circuibant intendentes « rapere episcopatus et maxime qui iam 
vident quamplures adeptos f iiisse episcopatus w^. Bonifatins VIII 
tandem fratribus ordinum Mendicantinm anno 1296, quod episcopa- 
tum sine praevio Sanctae Sedis consilio habito acciperent interdixit^*. 

Officiales curiae Romanae plus minusve arcte personae Siimin\ 
Pontificis iuncti saepius ex fratribns snmebantur nostris. Oapel- 
lani domini papae, paenitentiarii diversi generis, lectores et magistcr 
S. Palatii praecipua munia curialia constituebant. Inter capellanos 
Raymundus de Pennaf ort maximum momentum habuit. Erant M 
capellani iuris periti, qui de quaestionibns in cancellaria apostolica 
ortis ad modnm consultorum deliberarunf^^ Tempore Avenionerisi 
fratres plnres distinctionem « capellanorum honoris domini papae » 
receperunt, contra quam ordo dein protestatus est^^. Vicecancellarius 
S. K. Ecclesiae 1239/41. lacobus Buoncambio erat^^. 

Paenitentiarii in tres ordines diatinguuntur, nempe eo|:'umj qui 
€iant Papae a confessiouibus ut S. Eaymundus^*, deinde paeuiten- 



180 Vita et actio ordinls 

tiaripruin ciiriae, qui ad fainiliares Papae pertinentes saepe lega- 
tionibus fungebantur, tanclem paenitentiariorum in basilicis quibus- 
dam Urbis exsistentium. B. Guala familiaribus Papae adnumera- 
tus legationes pontificio iussu explevit^\ loannes Teutonicus et Eegi- 
naldus paenitentiarii in Terram sanctam conferre se debebant^^ 
Paenitentiarii apostolici in Urbe Dominicani plurimi erant", pro 
populis Scandinaviae primo speciali paenitentiario exprovinciali Da- 
ciae Mcolao exsistente^". Cardinalis Hugo de S. Caro maiorem paeni- 
tentiarium egit^". 

In tribunali primario Romanae Ecclesiae, quod saeculo XIV e- 
rectum erat, S. Antoninus auditoris generalis causarum apostolica- 
rum munus gerebat^'^. 

Lectores S. Palatii ex utroque clero^^ jn studio generali apud cu- 
riam Romanam per Innocentium IV constituto^^ docebant. E nostri« 
e. g. Bartholomaeus de Bregantia (1252), Albertus Magnus, in aevo 
Avenionensi plures Galli lectores S. Palatii erant^*. In libris, quos ca- 
mera apostolica de introitu et exitu pecuniae sub pontificatu loan- 
nis «XXII servabat, magistri theologiae in curia docentes indicantur, 
sed nonnisi post annum 1340 munus et honos magistri S. Palatii fra- 
tribus Praedicatoribus tribuendus in usum venit^^, sicut et loannes 
Columna et Galvagnus Flamma de magistro S. Palatii testantes circa 
annum 1340 scripserunt^®. 

Tempore schismatis occidentalis et conciliari officium hoc incre- 
vit, praesertim sub Mcolao a S. Satui^nino et loanne de Torquemada-'', 
Eugenius IV anno 1437 privilegia magistro S. Palatii debita sic fir-- 
mavit et ampliavit, ut hic in capella pontificia ac consistoriis locuni 
post decanum capellanorum auditorumque causarum palatii aposto- 
lici haberet, deinde inspectionem concionatorum simul et sermonum 
pro capella pontificia destinatorum, demum concedendi licentiam 
legendi pro forma magisterii in Romana curia atque insignia magi- 
sterii conferendi, baccalaureos instituendi eosque examine privato 
superato ad magisterium promovendi^*. Ordo autem sic promotos ma- 
gistros explieite accipere debuit, ut constat pro Daniele de Egher, 
cuius lecturae et acceptum magisterium in universitate S. Palatii a 
magistro generali 1475 approbatum est-". 

-Legationum seu negotiorum ecclesiasticarum vel mixtarum u- 
triusque potestatis supremae expeditio saepissime per membra ordinis 
effecta est^°, Thomas de Lentino et Nicolaus de Hanapes, uterque 
patriarcha Hierosolymitanus et legatus Terrae sanctae, rem christia- 



].egfitiones lyvo hono Ecclesiae 181. 

norum ac Latinoriiiii iu Syria defendere debebant^^ Aliae legatione» 
in Armeniam anno 1328^^ vel sub Petro de Palude in Gyprum atqiie 
ad Sultauum anuo 1329 et sequeuti^'* fiebaut. 

Legationes « paciariorum » cardinalium Latini Malabranca (1280)^ 
et Mcolai de Prato (1304) pro civitate Florentina'''^ sicut et missio 
cardinalium Nicolai Bocicasini (1301) pro Hungaria, Servia, Poio- 
ria^'' et loannis Dominici (1418/19)^^ in Austriam, et Hungariam di- 
gne uotentur. Commercia unionis ecclesiasticae Grraecorum cum La- 
tinis plerumque per fratres Mendicantes peragebantur. Ita ex quatuoj* 
apocrisiariis 1234 Nicaeae primum et postea Nymphae colloquium 
habentibus, duo Minores erant et duo Praedicatores^^ Anno 1433 con- 
cilium Basileense iu negotio nnionis fidei recuperandae loannem Stoj- 
kovic « de Ragusio » Oonstantinopolim misit^^, Andreas de Logjumeau 
cum sociis unioni ecclesiasticae pro lacobitis adlaborarunt^^. 

Pro defensione fidei vel occidentis varii legati et nuntii emitte- 
bantur ad populos orientis ut loannes Teutonicus ad Bulgaros^", An 
selmus ad Tataros 1245, de quo relatio apud Vincentium Bellovacen- 
sem in Speculo historiali servatur. Ob imprudentiam et ostentationeni 
Anselmi suorumque sociorum haec legatio absque successu obtenta 
anno 1248 Lugdunum rediit. Andreas de Longjumeau 1245/47 aliaiii 
missionem iussu Papae ad Tataros exsecutus est, novamque 1249 
iussu Ludovici IX^^ Vicarium Urbis Gregorius X 1272 Aldobrandinum 
Oavalcanti nominavit^^. Negotiis ecclesiasticis, qiiibus fratres Prae- 
dicatores consilium et vim suam miscebant,- computandae sunt electio 
Olementis V, trausferentis resideutiam pontificiam Avenionem, pro 
quo cardinalis Mcolaus de Prato zelavit*'', conatus reduceudi Sum- 
mum Pontificem Eomam, qui per magistrum Matthaeum Orsini an- 
no 1326 nomine desolatae Urbis loanni XXII submissus est sed non- 
nisi per hortamenta S. Oatharinae iu effectum anno 1377 defiuitivj 
transiit**, determinatio schismatis regis Frauciae magua ex part^ 
magistri S. Palatii Nicolai a S. Saturniuo fidentis^^, actio Vincentii 
Perrer et loannis Dominici pro abolendo schismate*®. Honorifice do- 
ctrinam, auctoritatem, prudentiam filii S. Dominici in conciliis ge- 
neralibus» tum Lugdunensi utroque, tum Viennensi, sicut et iu sessio- 
nibus oecumenicis Oonstantiensibus, Basileensibus, Perrariensibus^ 
Florentinis^^ monstrabant. 

Si qua. demum res pro Papis vel aliis priucipibus Ecclesiae evul- 
ganda erat, sive expeditio cruciata praedicanda, sive interdictum auL 



182 Vita et actio orclinis 

excommiiiiicatio uotificauda cum aliis Mendicautibus et crebro a,nKe 
eos destinabautur fratres Praedicatores. 

§ 35. Inquisitio. 

Commissio gravissiuia ac delicfitissima, quae fratribus Praedica- 
toribus per Sedem Apostolicam imposita est, iu iuquisitioue circa 
haereticos exerceuda constabat. lu ea perflcieuda devotionem Ecclesiae 
ej.bibeudam vere demoustrabaut amplectentes oflicium iugratum, o- 
nerosum, a Pjipis ordiui impositum, ut et fides pura Ecclesiae ac so- 
cietati civili mores cliristiaui servareutur. Postquam concilium Late- 
raneuse III 1179 praesertim de vitandis haereticis Galliae meridio- 
iialis statuta dedit ac Lucius III in synodo Veronensi auxilio im- 
peratoris Friderici I fretus suspectos de haeresi inquirendos et ca- 
su occurrente saeculari brachio tradendos edixit, Innocentius III 
1198 legatos Gistercienses' in GraUia.m Narbouensem direxit, qui hae- 
reticos deviucerent, reducerent vel diiudicarent^ Ipse S. DomiuicuK 
circa aunos 1208 et 1214 de maudato iiorum legatorum haereticos cum 
Ecclesia reconciliavit vel usque ad determinationem legati apud catho- 
licos morari permisit. Nonnisi munus inferius quoddam iu re inqui- 
sitoria Domiuicus gessit^. Concilium Lateranense IV episcopis vel eo- 
rum delegatis iudicium causarum huiusmodi reliquit, Friderico II 
iib anuo 1220 sedulo legibus civilibus cum Ecclesia collaboraute'. Quae 
iuquisitio particularis iuox uon iam sufficiebat. Quare Gregorius IX 
de facto iuquisitiouem papalem, indepeudeutem ab episcopis creavit, 
ad quam faciendam ex auno 1231 plurimos Domiuicanos tum ipse tum 
imperator delegit. Origines fundationis ordiuis Praedicatorum in 
regioue haereticis populata necnon et instructio theologica, qua fra- 
tres Praedicatores pollebant, eos ad inquisitorum munus in ocutis au- 
ctoritatis ecclesiasticae coramendabant. Dicit e. g. Innocentius IV : 
Quia. in inquisitioue facienda contra haereticos eorumdem fratrum 
sollertiam novimus plurimum opportunam, ipsis huiusmodi negotiuiu 
providimus specialiter commit tendum*. Specialiter, sed non exclusive. 
Non solum enim iu Germania sacerdos saecularis Conradus Marbui*- 
gensis (trucidatus 1233) validissimusi praedicator, post annum 1227 
inquisitor constitutus est, verum etiam ubique maxime ab auno 1240 
alii religiosi ut Minores vel sacerdotes saeculares ad inquisitionem per- 
agendam determinabantur^. 



Methoclus inquisitionis 183 

Quaeiuim conditiones pro inquisitore requirebantur, pontificiis 
directiouibus constjit. Gri-egorius IX et Conrado de Hoxter provinciai! 
Teutoniae imponit, nonnisi probos pios iurisque peritos inquisitores 
deputandi®, et Robertum le Bougre primum inquisitorem generalern 
per Galliam (1235/39) ob im])rudentiam et zelum caecum in inquireti- 
dis haereticis deposuit atque in solitudinem relegavif. Plena proba- 
tio liaereseos damnandorum postulabatur, testibus Narbonensibus 
statutis, circa 1243 editis: Ad nullius vero condemnationem sine lu- 
cidis et apertis probationibus vel confessione propria procedatis. Sa- 
tius enim est facinus impunitum relinquere quam innocentem condem- 
nare*. 

Metliodum in inquisitione servandam tum bullae pontificiae tum 
auctores, praecipue Bernardi Guidonis Practica inquisitionis haere- 
ticae circa anuum 1321 com])osita*' et Nicolai Eymerici (^ 1399) Di- 
rectorium inquisitorum" exhibent. Sic Gregorius IX ad provincialem 
Provinciae anno 1233 mandat, «quatenus aliquos de fratribus tuis tibi 
commissis, in lege Dei eruditos... transmittas, qui clero et populo con- 
vocatis, generalem praedicationem faciant, ubi commodius viderint ex- 
pedire et adiunctis sibi discretis aliquibus ad haec sollicitius exse- 
queuda diligenti perquirant sollicitudine de haereticis. . . Omnibus 
qui ad priiedicationem eorum accesserint in singulis stationibns vi- 
ginti dies, illis vero qui ad impugnandum haereticos, fautores, re- 
ceptores, defensores eorum in munitionibus et castellis vel alias 
contra Ecclesiam rebellantes, ipsis ex animo auxilium, consilium 
praestiterint vel favorem... tres annos de iniuncta sibi paenitentiii 
relaxamus et si qui ex his in prosecutioue huius negotii forte d-i- 
cesserint eis omnium peccatorum, de quibus corde contriti ac ore 
confessi sunt plenam veniam indulgemus »^^ Tractat autem Ber- 
nardus Guidonis in quinque partibus de citatione et serie actorum 
ac formulariorum, de potestate tribunalis inquisitionis, de sectie 
haereticis e. g. de Manichaeis, Valdensibus, falsis apostolis, begi- 
nis, ludaeis, Graecis", sortilegis, divinatoribus, de ritibus eorum et 
calliditate ac de modo eiurandi et reconciliandi. Bernardus Guido- 
nis inter 1306/23 cum personis circiter 647 rem agere debuit^^. 

Expositio eius conscientiosa semper remausit, diversissima ab 
illa chronici auctore Guillelmo Pelisso (-|- 1268), qui satis rudem se 
praebet^^. 

Quemadraodum ius inquisitoriale ex dubiis et quaestionibus in- 
quisitorum ab una parte et ab alia parte ex directionibus ac respon- 



184 Vlta et actio ordinis 

sis Sedis Apostolicae formatiim est^^, ita MeraTcliia inquisitorum eo^ 
rumque privilegia ex uecessitatibus crescentibus fluxerunt nc cor 
stituta sunt. Sub inquisitoribus generalibus alii inquisitores simpli- 
ces stabaut. 

Regiones vel teri^ae christianitatis variis inquisitoribus prj; 
tuenda fide adiudicabantur, medio aevo exeunte inquisitoribus ge- 
neralibus in omnibus fere uationibus nominatis. Oum inquisitorec 
propter officium suum saepius extra conventus proprios morari d-y- 
berent, ideoque libertas circumeundi iis commoda fieri potuerit, ca- 
pitulum generale Podii 1344 babitum, « cum ad inquisitores haer-; 
ticae pravitatis pertinere noscatur haereticos et errantes quosquo 
ad catholicae fidei unitatem atque sacrosanctae Ecclesiae obedien- 
tiam non minus exemplo vitae quam verbo reducere », statuit, quod 
inquisitores « sicut ceteri fratres ordinis teneantur superioribuf!; 
ordinis sive conventuum, ad quos pertinet vel aliquoties declinabunt, 
in omnibus quae directe suum non concernunt officium obedire w^''. 

Pro regionlbus gallicis die 20 aprilis 1233 Gregorius IX in archie- 
piscopatibus Bituricensi, Burdigalensi, Narbonensi, Auxitano, Vien- 
nensi, Arelatensi, Aquensi, Ebredunensi « ad capiendas vulpes par- 
vulas, haereticos sicilicet » ad inquirendum fratres Praedicatores de • 
putat, die 22 aprilis iam provinciali Provinciae iniungens, ut hic fra 
tres ad praedicandum contra haereticos atque inquisitores consti- 
tuat^". lam antea inquisitores contra Albigenses instituti parte^ meri- 
dionales Galliae percurrebant, actu ininterrupto officio prospicientes. 

Anno quidem 1229 post bella Albigensium in pace Parisiis fir- 
mata Raymundus VII comes Tolosanus ad persequendos haereticos 
se obligavit, sed cum inquisitores pontificii anno 1233 episcopum Ma- 
niehaeorum Vigorosum de Baconia in haeresi obstinatum iudicavis- 
sent et saeculari brachio tradidissent, quod eum igne cremavit, idem 
Raymundus fratribus Praedicatoribus cibum afferre et quodcumque 
«ommercium cum illis habere vetuit. Quare anno 1235 ex urbe Tolo- 
sana abierunt, ex Narbonensibus autem fratribus aliqui interfecti 
sunt. Interveniente Ludovico IX Gregorius IX ad tempus facultatem 
luquisitorum Tolosanorum suspendit. Demum 1242 inito foedere cum 
Anglis contra Ludovicum IX, comes Raymundus exitium inquisi- 
^oribus parare statuens aliquos ad castellum Avenioneti prope To- 
k)sam ex flcta causa colloquii convocavit. Hac occasione inquisitores 
^t socii, nempe Guillelmus Arnaldi, Bernardus de Ripaforte, Garcia 
de Aura capti die 29 maii in nocte Ascensionis Domini trucidati sunt» 



Inquisitores 185 

Hac calamitate motus provincialis Provinciae anno 1243 a Papa 
«xonerationem officii inquisitorii petivit^^ In partibus Franciae Ro- 
bertus le Bougre ex haeresi conversfus tanto zelo et terrore haereti- 
■cam pravitatm persecutus est, ut nimis fecisse videtur^^ In causn 
rehabilitationis (1452/56) loannae d'Arc fratres Praedicatores duie 
loanne Br6hal inquisitore generali gloriosa praestiterunt". 

Per Germaniam nostrates plures quaesitores fidei excellebant si- 
•cut apud Bohemos . (Schwenkfeld) et Polonos. Inquisitores Germa- 
niae tempore Friderici II eiusque successorum Stauficorum sicut et 
sub Ludovico Bavaro excommunicato gravioribus oneribus prem> 
Ijantur. Si in discrimine Ludovici cum Papa aliqui inquisitores ne- 
gligentes se praebebant, durius ab ordine habiti sunt^". In serie in- 
•quisitorum Ooloniensium saeculi XV Gerardus de Elten, lacobus 
Sprenger, Henricus Institoris eminent^^. Ultimi duo quidem, iab Inno- 
•centio VIII iurisdictionem habentes^^, opus famosum ediderunt cui 
titulus Malleus maleficarum et earum haeresim ut framea potentis- 
sima conterens (Lugduni 1484, ed. 9 1496)^^. 

Ex italicis quaesdtoribus fidei in prima medietate saeculi XII F 
•quinque prae ceteris afferendi sunt. loannes Salernitanus, qui « mar- 
"tellus haereticorum » vocabatur, Moneta qui Mediolani laborabat et 
vigilabat, adiutus a Guidone de Sexta. Deinde Rolandus Cremonen- 
sis, quem haeretici vulneraverunt. Gloriosior omnium Petrus Vero- 
nensis exstitit, qui anno 1203 ex Patarenis genitoribus procreatus, 
Bononiae ad praedicationem S. Dominici ad fidem conversus postea 
ordinem intravit, observantia, doctrina zelo catholicae actionis et 
inquisitorio illustris, feria quinta in Coena Domini anno 1252 a hae- 
reticis ense trucidatus est^*. Ad excitandam strenuitatem aliorum in- 
quisitorum Innocentius IV Petrum Martyrem sanctorum catalago 
-auno 1253 accensuit. 

De cetero provincia Lombardiae durissimam litem contra Gi- 
bellinos excommunicatos pontiflcio mandato sustinere debuit. Ne pro- 
vincia nimis vexationibus exponeretur vel Gibellinorum vel haeretico- 
rum, contra quos inquisitoribus praedicandum atque agendum erat, 
loannes Vercellensis provincialis remisse rem inquisitorialem pro- 
secutus est. Quare ex una parte inquisitores superiore neglecto di- 
recte ad Apostolicam Sedem recurrerunt et ex altera prior provin- 
cialis inquisitorum numerum non complevit. Alexander IV ei munu^ 
quidem moderandi superiore modo res inquisitionem tangentes, abs- 
tulit, sed non obligationem providendi de numero competenti inqui- 



186 Vita et actio ordinis 

sitorum utpote directe deinceps a Sede Apostolica depeudeutiiint 
Etiam Urbaims IV ajjud eumdem proviucialem de coiistitueudis iu- 
quisitoribus insistere debuit^^ In saeculo XIV quaesitores fidei Lom- 
bardi anno 1307 non solum contra Dulcinum eiusque socios sed etiam 
contra asseclas imperatoris Ludovici Bavari excommunicati ac Vi- 
cecomites Mediolanenses ab anno 1320 impetebant, Benedicto de As- 
signano inquisitore hos sectatores Ludovici excommunicante et Co- 
mum ac Cremouem interdicto mulctante-". Alii quaesitores fidei in ter- 
ris' subalpinis versus occidentem Petrus de Ruffia (1365), Antonius 
Pavoni (1374), Bartliolomaeus de Cerveriis (1466) morte violeuta per- 
ierunt, Aimone Taparelli (-|- 1495) pacifica aetate centenaria post 
exercitam iuquisitionem obivit^'^. 

Sixto IV inquisitiouem pro terris Latiuis anno 1474 renovante 
Per magistrum o]*dinis Leonardum de Mausuetis pro dioecesi Astensi 
Hugo de Albinis, pro Patavina lacobus de Valentia, Venetiis loacliim 
Torriani, Bononiae Michael de Ilollaudia aliique per alias ditiones 
deputabantur-*'. 

In Mspanicis regiouibus tribunal inquisitionis apud Aragoniam 
die 26 maii 1232 ad ])etitionem Raymundi de Penuafort per Gre- 
gorium IX erectum est. Qui mandavit arcliiepiscoi)o Tarraconensi 
huiusque suffraganeis, « quatenus per vos et fratres Praedicatores 
ac alios quos ad hoc. idoneos esse noveritis diligenti solicitudine 
perquiratis de haereticis et etiam iufamatis. Et procedatis contra eos 
iuxta statuta nostra coutra haereticos novifer promulgata quae vo- 
bis sub bulla nostra transmittimus iuterciusa w^". Mcolaus Eymerici 
strenui inquisitoris Aragoniae exemplum exstitit. Ex quo demum 1478 
auctoritate apostolica Sixti IV tribunal iu(iuisitiouis pro regno Ca- 
stellae concessum est, priucipes Hispaniae ad institueudos inquisito- 
res delegantur, qui duo vel tres arc!iiepisco])i vel episcopi vel alia 
membra utriusque cleri esse poterant et anuorum saltem 40, moruUi 
integritate, tlieologiae magisterio vel baccalaureatu aut iuris cano- 
nici doctoratu seu licentiatu rite oruati csse debebaut. Sic qualifica- 
tis viris iu inquisitores selectis Pa])a uecessariam iuiisdictiouem tri- 
buit. Praecipue contra Marranos i. e. lutlaeos baptizatos relabentes 
et coutra apostatas alios procedere iuquisitorum Ilis])anorum erat. 
Reges ])ostquain in vauum media Inimauitatis, nempe ])raedicationis, 
iuMarranos adhibueruut, vi bullae poutificiae diei 17 sePtembris 1480 
pro civitate et dioecesi Hispaleusi dnos fratres Praedicatores Micliae- 
lem Morillo et loaunem de Sau ]Martiu iiiquisitores constitueruul. 



lucjuisitores . 187 

qiiibii.s sacerdos saex.alaris doctor loaiines Ruiz addebatur. Mox gra- 
vissimae acciisationes de inordinato modo procedendi iuquisitionis 
hispanicae Romam delatae sunt. Reges enim sub specie religiosi zeli 
adversarios politicos quoque ope inquisitionis percellere nitebantur, 
De abusibus In negotio inquisitionis Hispanorum ex brevi Sixti IV 
diei 29 iaiiuarii 1482 constat sicut de praecepto inquisitoribus a Pa- 
pa inculcato, observandi accurate normas apostolicas. Obtento quod 
arcliiepiscopus Hispalensis iuQex papalis pro appellationibus super 
tribunalia renutiaretur, gubernium hispanicum minis ex Papa allai* 
concessionem extorsit nempe constitutionem inquisitoris generali» 
uatione Hispani, qui Thomas Torquemada O.P. prior Segobiensis 
erat. Cuius facultates die 2 augusti 1483 pro Oastella et Legione da- 
tae die 17 octobris ad Aragoniam, Valentiam, Catalauniam extensae 
,junt. 

Inquisitor speciali consilio ad diiudicaudas appellationes minoris» 
momenti gaudebat. Dum ipse iurisdictionem a Bummo Pontifice ha- 
beljat, sui adiutores a consiliis ab ipso quoad facultates dependebant, 
Hi consiliarii etiam, sed non primarie, velut officiales status agno- 
scebantur. Licet primus inquisitor generalis Thomas Torquemada 
ab historiograpliis sicut a Sixto IV laudes meruit, tamen inquisitio 
in Hispania sub charactere, quem ex immixtione potestatis civilis inde 
ab anno 1480 assumebat, etiam postea detinebatur'*". 

§ 36. Merita de societate civili et de artibus. 

Minisiterium apostolici ordinis servitia societati civili et actio- 
ni sociali emineuter tribuit^. In speciali pro epocha niedii aevi huius- 
modi servitia a fratribus Praedicatoribus praestita considerari li- 
cet velut confessariorum ac consiliariorum apud piiucipes, vel lega- 
torum in gratiam potestatis civilis vel auctoruni pacis stipulandae 
inter populos aut factiones vel instauratorum operum misericordiae 
utriusque vel moderatorum coetuum specialium laicalium in subsi- 
dium Ecclesiae. 

Franciae reges- contiuuam fere seriem confessarioruni ex fratri- 
bus Praedicatomm delegerunt. Ita S. Ludovicus IX per annos 22 con- 
scientiae moderatore et arbitro Godefrido de Beaulieu usus est, qui 
eum in itineribus etiam cruciatis fidelissime sequeus ad morteni prae- 
l)aravit', dum Pliilippus Pulcher praecipue Nicolaum de Gorham et 
Nicolaum de Freauville aliosque^ a confessionibus adhibuit. Kegiuae 



188 • Vita et actio oi'diiais 

pariter fratres pro siia conscieutia moderanda assumebaut, e. g. Ole- 
mentina de Hungaria' axor Ludovici X et Maria de Luxemburgo" 
altera uxor Caroli IV. 

Apud Angliam domus Plantagenet devotissima ordini exsisteug 
&,h Henrico III ad Richardum II ex eo confessarios elegit, quod et a- 
liqui ex domo Lancaster fecerunt. Inter eos loannes de S. Aegidio, 
loannes Darlington, Walterus de Winterbourne, Thomas de Jorz, 
Eicliardus de Winklej^, Tliomas Olaxton celebriores sunf. In cu- 
riis regiis tum Legionis et Gastellae Petrus Gonzalez a S. Ferdinand • 
accersitus, tum Aragoniae Raymundus de Pennafort prope laco- 
bum I, tum Lusitaniae Aegidius Scaballitanus a Sanchez II voca- 
ti apparent^ in ceteris saeculis aliis fratribus e. g. Alvarus Oordu- 
bensis, Lupus Barrientos, Ludovicus Vallisoletanus, loannes Torque- 
mada in officio confessoris sequentibus^. Imperator Henricus VII 
^nno 1313 in expeditione sua italica obiens a Bernardo de Monte Po- 
litiano ultima religionis solatia recepit, ex quo iniqua fabula por- 
recti a confessario veneni mortem imperatoris causantis in accusa- 
tionem et calumniam ordinis circumferebatur^". 

Sensim officia spiritualia confessariorum aulicorum tot tempo- 
ralia commoda congerebant, ut modus vivendi fratris mendicantis 
€um vita curiali difficile componeretur. Ita e. g. Innocentius IV ad 
petitionem Henrici III cum confessario regis gratiose super prohibi- 
tione non equitandi dispensavit, dum alii licentias non servandi si- 
lentii vel cibi constitutionalis obtinuerunt^^ Accesserunt itinera vel 
iucundae conversationes, quae ab aulico sa<iro ministerio separari ne- 
■quibant, dona, reditus, camerae speciales^^. — Enzium, infelicem re- 
oiam stirpem, anno 1272 nostri caritative apud S. Dominicum Bo- 
noniae sepelierunt^\ 

Si cardinalisPEugo de S. Caro negotium eligendi Guillelmum de 
Hollandia regem Romauorum in Germania peragebat, qnem Alber- 
tus Magnus in conventu Coloniensi mirifice excepit^^, idem Albertus 
rem Rodulphi de Habsburg in concilio Lugdunensi II fideliter expo- 
suit et finivit. Principes Sueciae et Scotiae legatos dominicanos in 
Angliam ac reges Angliae similes fratres et per partes proprii regni 
et ad exteros Scotiae, Flandriae, Franciae. Hungariae, curiae Ro- 
manae miserunt^''. In negotio Flandriae Bernardus Gui et magister 
Berengarius de Landore^'^, iu legationibus multiplicibus ad gratiam 
Franciae vel domus Luxemburgensis vel Hungariae magister Simon 
Lingoniensis.excellebant. In pacto apud Br^tigny anno 1361 stipula- 
to inter Anglos et Gallos idem sollers adlaboravit^^ 



Morita de societate civili 189 

Oausa difficiliores durante bello centum annorum evenerunt. 
Quare capitulum generale anno 1344 edicit : « Cum praedicatores 
unitatis et pacis guerrarum dissidia... debeant declinare, cumhaec 
innuraera «salutis animarum et corporum discrimina committantur 
necnon exinde conventuum subversio sit timenda, prohibemus fratri- 
bus universis, ne de principum aut aliorum quorumcumque guerris se 
quoraodolibet intromittant et volumus contrarium facientes per suos 
superiores, postquam de hoc legitime constiterit carceri mancipari»". 

Alia officia aulica praeceptoris imb et medici fuerunt. S. Lu- 
dovicus IX « sub specialis cura raagistri et consilio religiosorum ma- 
xime ordinis fratrum Praedicatorum moribus et scientia litterarum» 
educatus est, Vincentii Bellovacensis praecipuo munere^^. Anno au- 
tem 1493 Petro de Hempudia licentiae pontificiae firmantur, qui ad 
aulara reginae Elisabeth exivit, ut principissam Portugalliae infan- 
tem Hispaniae legere, scribere, grammaticam et dicere of ficium do- 
ceret^^ Deza et Ranzano quoque filios regum instituebant^^. 

Pacis ferendae nuntii vel procuratores e fratribus nostris exsti 
terunt Guala (1227 inter Papara et Fridericum II) idemque Gruala 
ac loannes et Bartholomaeus de Vicentia inter municipia Lombar- 
diae, praecipue ultimus in civitate Parmensi tempore pacis genera- 
lis « Alleluia » dicto^^. Suerius Goraez in pacanda Lusitania quae 
civilibus discordiis ardebat totura se coUocabat^* et postea Albertus 
Magnus intercessit praesertim inter archiepiscopum et cives Oolo- 
nienses^', loannes Vercellensis in Lorabardia atque inter regna Fran- 
ciae et Castellae^''. Oardinalis Latinus Malabranca anno 1279 occa- 
sione benedictionis primi lapidis S. Mariae JN^ovellae Florentinos in 
araplexu pacis univit^'', S. Oatharina Senensis legationem pacis Flo- 
rentinorum cum Papa suscepit^*. S. Vincentius Ferrer post interre- 
gnum et excidia Aragoniae anno 1412 apud Oaspe thronum Arago 
niae Ferdinando lusto Oastellae regi unitatem politicam Hispaniiae 
auspicando adiudicavit^^. 

Oi)era misericordiae a S. Dominico in ordine plantata sunt. Ipse 
fundator salutis animarum sitientissimus proximum perire noluit, 
sed operibus zeli apostolici, doctrina, praedicatione, commiseratio- 
ne, instruere, augere et adiuvare cupivit. Dum opera misericordiae 
spiritualis actione fratrura maxime elucent, opera raisericordiae cor- 
poralis simul et spiritualis in fundationibus Pruliana saltem in ini- 
tio et Tolosana mulierura magis ostenduntur. Fratres Praedicatore.s« 
exerapla imitantes, docendo et praedicando vera principia^" societa- 



190 Vita et actio ordinis 

tis luimanae eiiisque regiminis atqiie educatiouis, christiauitati im- 
mensum fructum semi^er, praecipue per Viucentium Bellovacensem, 
Tliomam de Aquino, Vincentium Ferrerj loannem Dominici, Antoni- 
nu]n, Ilieroiiymum Savonarola attulerunt, alii praesertim fratrejs 
Angli in constitutioneni nationalis gubernii formam constitutiona 
lem sui ordinis a|)te influere videbaut'". 

Quam curam circa, proximos periclitantes oi-do ab exordio sum- 
psit, ex vita Tojdaui de Saxonia patet, (pii monialibus S. Agneti^^j 
puellas commeudat''-. Pinamontius Brembati (f 1266) non solum 
post dira dissidui circa 1260 militiam S, Crncis ad ideam paeniten- 
tiae concivibus inculcandae, ut pax et misericordia divina obtinc- 
retnr, .sed etiam collegium Misericordiae anno 1265 excitavit, quod 
coetum devotoiMim in amore Dei et in exercitiis misericordiae profi- 
cientium congregaret. ]\Iox ultra 200 cives huic associationi, regu- 
la a Pinamontio auctae, se adscripserunt. Pecuniae ex parvis dena- 
riis sociornm eollectae ex crescentibus legatis in subsidia maiora 
benelicentiae cuiuscumque vertebantur, vel postea iu opera particu- 
laria impendebantur. Ex originaria societate Misericordiae anno 1421 
collegium Incarceratorum et 1422 Misericordla montis S. Vigilii pro 
illa regione segregata est^\ S. Antonin\is anno 1442 vocatis diversi 
generi« egregiis Florentiae viris iisqne contribuentibus comitatum 
sublevandae inopiae verecundia absconditae (provveditori de' po- 
veri vergognosi vulgo : buonomini di S. Martino, instituebat, quod in 
tempore illo splendido facie sed et subter superficiem miseria proba- 
to necessarium erat'*. Eiusque vita actionem socialem et caritatis 
uberrime explieat, quapropter et patris pauperum nomen meruit. 
Lupus Barrientos episcopus liospitalia varia erexit^". 

In calamitatibus pestis magnae anno 1348 apud Oarcassonam 
fratres Praedicatores caritate ducti couventuales Minorum, qui prius 
quam Praedicatores infirmitate inftciebantur, curarunt et sepelie- 
iMint'"'. Bnm peste laborantibus assisteret Robertus Holcot famo- 
sissimus inter fratres Auglos, mortem sacrificii subiit''^ Similiter 
peste grassante caritate excellebant : Andreas Abellon, Laurentius 
de Ripafratta, Aimo Taparelli'^^ Conradinus de Ariostis prior Bo- 
nonieusis, in saeculo XV peste saeviente, iunioribus religiosis alibi 
collocatisi per aliquos probatos conventuales antiquiores, adintus, 
pestifej'Os magno aninio curavit. 

Ipsi etiam cordi erat non solum candidatos ad ordinem reci- 
piendos elevare verum etiam puellis, ut matrimonium inire possent, 



Morita cle soeiotate civili 191 

stipem coiiferre''". Notior m liac re cardinalis Torquemada indiistida 
et magnanimitjiK exstitit, qni Romae anno IMH) frateriiitatem RS. An- 
nnntiatae pro dotandis pnellis instriixit et ditavif. 

Patres Arelatenses heroica praestiternnt occasionls per Rliodanura 
anunm 1497 cansatate'^. 

Neque silendum est de multiplicibns fraternitatibus, quae curis 
dominicanis ad firmandos laicos in ftde et bonis moribus in toto me~ 
dio aevo ortae et servatae sunt. Sicut Fulco episcopus Tolosanns inco- 
las snae civitatis residentialis in factiones duas alborum contra Albi- 
genses et nigrorum pro Albigensibus partem assnmentium diviserat 
ita similes militiae laicorum pro flde tuenda vel pace in Italia mox in- 
veniuntur^"'. Anno 1233 Parma^i auctore Bartliolomaeo Vicentino mili- 
tia lesu Cliristi fundata fuit. Societas cruce signatornm «deS.Domi- 
nico» Bononiensis statuta anno 1244 recepit, quae anno 1492 reno- 
vavit. S. Petro Veronensi antiqnissima associatio dictorum « Lau- 
desi » (compagnia di Landi di S. Maria Novella 1244) sicut et so 
cietas « del Bigallo » (1244) debentur. Sic S. Petrns propngnatorem 
orthodoxiae et moderatorem strenuum et sapientem se monstravit. 
Societas S. Mariae Novellae vel S. Petri vel « fidei « dicta, capitibus 
regebatur, quibus vulgo nomen erat « capitani della fede ))*^. 

Congregationem vel societatem similem lordaaius de Rivalto Pi- 
sis instituit'**. Apud populos septentrionales in coetibus particulari- 
bus opifices coUigebantur. Ita sutores germanici prope conventum de 
Oslo Norveciae fraternitatem habebant*^, dum conventus Francofur- 
tanos anno 1458 praeter fraternitates religiosias communes notat il- 
las speciales fabrorum, claustrariorum, balneatorum, bidellorum mii- 
nicipalinm, coriariorum, zonariorum ,pergamentariorum, fabrorum 
tignariorum, pilearioram, gladiatorum'^*'. 

His industriis omnibns laboris officium et diversitas statuum 
civilium spiritn Christi et Ecclesiae in unum obsequium Dei fratrum 
zelo et in animarum profectum dirigebatur. Accedit deinde actio 
eflicax, quam tertiarii de S. Dominico vel ipsi societati coi)iose exhi- 
bebant. 

Miretur qnis, si in historia ordinis cuiusdam mendicantis de 
actione circa honas artes sermo instituitnr, cnm revera non solum 
idea fnndatoris ordinis Praedica,torum, sed etiam primitivorum fra- 
trum cultui maioris ornatus aedium, quem implicant, aliena fuerit**. 
Attamen evolutio virium atque ingenii multiplicis non reclndi potuit, 
postquam fratres Praedicatores statu formationis originariae supe- 



192 Vita et actio ordiuis 

rato ad quamdam fruitiouem suae actionis ac potestatis perveuerunt. 
Pulclierrimisque operibus Dominicaui liistoriae artium se inscripse- 
runt^". 

Humilitas domorum praecepta est : « Murus domorum sine so- 
lario non excedat in altitudine mensuram duodecim pedum, cum 
solario viginti, ecclesia triginta nec tiat lapidibus testudinata ni- 
si forte super cliorum et sacristiam n"'^. Si liaec ultima pars iam 
anno 1230 e. g. Ratisbonae non amplius servata fuit^^, postea To- 
losae, Barcinone, Coloniae paenitentiae et correctiones prioribus^ 
qui in aedificatione excesserunt, dabantur'' '. Tandem anno .1297 maior 
libertas in construendo conceditur, si tautum curiositates vitentur^"^. 

Primas ecclesias fratres Praedicatores iam constructas recepe- 
runt. Ubi autem novas ipsi aediticare debebant, utilitati, simplici- 
tati ac stilo in regionibus ijraevalente se accomodantes. ecclesias in 
forma basilicarum, una vel duabus vel tribus navibus constantes,' te- 
studinibus cliorum vel ckorum ac naves tegentibus, erigebant^'. In 
septentrione plerumque ecclesiae Mendicantium nave transversa ca- 
rebaut et nonnisi campanam unam in parva turri e tecto se elevan- 
tem habebant, dum Itali Mendicantes tum uavem transversam (si- 
cut et Hispani plerumque) tum campanile ab ecclesia separatum^*^ 
servabant. Per Galliam, Germaniam, Scandinaviam, Angliam sti- 
lus goticus non solum assumebatur, sed etiam excultus est'''. In His- 
paida, Italia, Bohemia, Polonia stilus goticus ab elementis ro- 
manicis separari nequivit. De charactere ecclesiarum dominicanarum 
Kohault de Fleury, Oberst, Krautheimer^** disseruerunt. Ecclesia 
duarum navium e. g. Tolosana, Parisiensis, Barcinonensis, Augusta- 
na^'-' quid proprium ordini Praedicatorum vel non constituit vel 
non remansit®". Exsecutio utique operis construendi laicis oppidanis 
sub inspectione fratris « praefecti operis » committebatur^^, nisi 
aliquando ipsi fratres magnam partem aedificationis in se suscipie- 
bant«2. 

Architectonicae rei peritis fratribus ordo Praedicatorum non ca- 
ruit. Diemarus circa annum 1230 pulcherrimam ecclesiam Ratisbo- 
nensem specimen goticae primitivae construxit"^, quae iuxta poste- 
riorem ecclesiam amplissimam Erfurtensem notabilior ecclesia do- 
minicana Germaniae habetur. Alberto Magno quosdam labores sa- 
crae architecturae^^, Volmaro claustrum sororum et fratrum Co- 
lumbariensium''^ Gundisalvo, Petro Telmo et pluribus Italis fra- 



Architeeti dominicaiii 193 

tribus opera aedificatonum civilium maxime poiitium", adscribunt^ 
Fratres deinde Sixtus (f 1289) et Ristorus (f 1283) ex opeie S. 
Mariae Novellae Florentinae, notissimi exsistunt, cuius novae aedes 
anno 1278 primo lapide posito**» per f ratres loannem da Campi et la- 
cobum Talenti anno 1357 perfectae sunt, insumptis totaliter 100.000 
florinis aureis^^ Non obliviscendum est, fratres Praedicatores his et 
similibus operibus vere arte et exemplo praedicasse. Nam ecclesiae 
Florentinae S. Orucis (1294) et cathedralis (1298) posteriores sunt 
templo S. Mariae Novellae. Immensas aedes sacras Veuetiis fratres 
excitarunt. Nicolaus Imolensis S. Nicolai Tarvisinam ecclesiam an- 
no 1352 ad finem perduxit^", aliis architectis florentibus inter fra- 
tres Guillelmo Pisano (1293 Urbeveteri)''^ ,Benedicto Bononiensi cir- 
ca annum 1320, loanne de Gruissno (Mediolani circa annum 1395)'-. 
Novum stilum saeculi XV Franciscus Oolonna et lucundus (Giocon- 
do) coluerunt. In Hispania aedificationes varie auctae S. Stephani Sal- 
mantini, S. Thomae Abulensis et Vallisoletanae celebres exsistunt^^. 
Quod autem in terris Sueciae et Finlandiae Dominicani prae cete- 
ris clericis duces non solum in scientiis sacris verum etiam in arte ar- 
chitectonica fuerint, moderni auctores relevant^*. Ex provincia Da- 
ciae fratres losephus et Halvordus ac Gisico episcopus Odenseensis 
(f 1302) architecti citantur. Exemplgfcr structoriae artis in Scotia ex- 
stitit ecclesia conventualis Glasguensis, « quae subsequentibus saeculis 
pro totius regni Scotiae ornamento elegantissima evasit ac de pevito- 
i'um sententia etiam cathedralem artis pulchritudine superans repu- 
tabatur ». Anno 1670 ictu fulguris percussa corruif^^. 

Post primam artem architecturae, cuius operibus aliae artes 
inliaerent, pictura nominetur, Imagines sculptae ratione pauperta- 
tis excludebantur, statu to «ne de cetero in nostris conventibns lia- 
beantur imagines riisi pictae nec fenestrae vitreae nisi albae cum 
cruce, nec litterae aureae jn libris nostris w'''^. In muris ecclesiae, 
parietibus aularum vel cellularum conventus aut claustri, in ta- 
bulis altarium pictores artem suam ad aedificationem animorum at- 
que instructionem locare poterant. Documenta maioris decorationis 
in conventu S. Mariae Novellae prostant. Ibi saltem in recentiore con- 
structione ecclesiae et in adiaicentibus claustris imagines pictae vehc^- 
menter ad pietatem et mentis elevationem movebant, quod et directo- 
ris harum scenarum spiritualis lacobi Passavanti''' intentum erat. Ma- 
xime illa aula capitularis apud S. Mariam Novellam cum historiis S. 
Dominici, S. Petri Maftyris, S. Thomae de Aquino, circa annum 1366 



194: Vitn et actio orcliuis 

al) Andrea Bouaiutl perfectis in artem religiosam iufluxitT^ Sancti 
qiioque ordinis vel mysteria religiouis ubique depingebantur. Similes 
picturae Traiecti 1337, Pisis 1344, Katisbonae elaboratae sunt^", dum 
eouventus Gandensis (saeculo XIV exeunte) et Mediolanensis S. Ma- 
ilae Gratiarum (circa annum 1499 manu Leonardi da Vinci)"^ coe- 
nam Dcmiini in refectorio repraesentavit, capitulo Tarvisino serie vi- 
rorum illustrium ordinis (auctore Tlioma Mutiuensi 1352) ornato^^ 
Atque pictor angelicus loannes de Faesulis Florentiae apud S. Mar- 
cum alibique ecclesia-m, ciaustra, cellulas, capitulum, domitorium 
sancte et artiftciose decoravit. Oolumbariae super sacristiam imago 
crucifixi muro inhaesit*^. Basileae apud claustra fratrum et soro- 
rum «clioreae mortuorum» sub forma pbantastica vanitatem saeculi in- 
dicabant'". In pluribus domibus vel templis «arbores» vitae vel domi- 
nicanae generationem spiritualem membrorum venerabilium ordinis 
Praedicatorum ex Cliristo cruciftxo vel S. Dominico prodeuntem expli- 
cabant^^ Ad depingendum muros, tabulas, altaria saepissime famosio- 
res artifices advocari solebant. Ita Floreutiae apud S. Mariam Novel- 
lam Orcagna, Oimabue, Grhirlandajo et Francofurti*^' Holbein maior, 
Diirer, Griinewald opera exsecuti sunt. 

Interdum nostri in arte pictoria excellebant ut fr. Guido'^^ Flo- 
rentiae vel iii saeculo XV Andreas Abellon®^, loannes dictus 
Faesulanus, (-|- 1455) qui facile principatum inter pictores vere re- 
ligiosos obtinet*", Bartholomaeus Corradini Urbinas (fra Carnova- 
]e), Hieronymus Monsignori Veroniensis^", Martinus Sclnvarz"^. 

vSculpturae, etsi apud Dominicanos in exordio vetitae, nou sem- 
per ab eorum ecclesiis exsulare poterant. Structura solemnis arcae S. 
Dominici et sumptuosum opus arcae S. Petri Veronensis in ecclesiis 
Bononiensi et S. Eustorgii Mediolanensi aderant. Guillelmus d'A- 
gnello Pisanus, quem architectonica arte celebrem iam inveninius, 
etiam scalpro excelluit, artem caelandi in arcae S. Dominici con- 
fectione collaborando monstrans. lacobus Talenti quoque sicut ar- 
chitectonica arte et ita sculptoria innotescit. In sculpendis ligneis 
portis loannes di Michele nomen sibi fecit, dum alii qui chorales 
sedes artificiose decorando confecerunt absque mentione historiae 
transierunt"^. 

Eximium decus multae ecclesiae conventuales ex sepulchris ma- 
gnorum vel principum nanciscebajutur. Papae saepius (e. g. Cle- 
meus IV) ''^ sicut et Angiorum proceres ,familia regia Franciae (ec-. 
elesia S. lacobi necropolis Borbonica vocatur^"*), marchiones Bran- 



Bonae artes 195 

denburgenses (Berolini)^^, principes Hispaniae (ut loannes filius 
Ferdinandi V Abulae)®^ in templis sepeliri desiderabant, quemadmo- 
•dum alii plurimi nobiles. Omnesque huiusmodi sepulchra sculptoria 
arte distinguebantur. In claustris; pariter praecipue Avenionensi 
nitidae figurae et formationes scalpro fabrefactae notantur^'^. Mo- 
nasteria alemannica sororum statuas Salvatorem simulac S. loan- 
nem repraesentiantes habere diligebant^^ 

Miniaturis in libris apponendis tum fratres tum moniales cu- 
ram impendebant. Ex miniaturistis afferre licet Hugonem Ripelin, 
HJalm Dacum^"", loannem Sifrewas (circa annum 1400)^"^ expedi- 
tissimum, deinde illos notiores Italos apud S. Mariam Novellam Flo- 
rentiae tum quosdam saeculi XIV tum Michaelem Sertini (-[• 1416) 
famosissimum, apud S. Oatharinam Pisis (Dominicum PoUin, Alexan- 
drum della Spina saeculo XIV), Venturinum Bergomensem, loan- 
nem Dominici ,Benedictum germanum loannis Faesulani, Zenobinm 
Strozzi opificem admirabilium quorumdam librorum liturgicorum 
aipud S. Marcum Florentiae, loannem Antonium Oattaneo e scripto- 
ribus regis Matthaei Oorvini^"^, Benedictum sequacem Savonarolae. 

Artem vitris colorem ingerendi coluerunt^"^ Dominicus Pollini 
Pisis (-|- 1340), Ambrosius da Bindo Senis (s. XV), Bartholomaeus 
di Pietro Perusiis anno 1411 in immensa quadam fenestra, loannes 
de Sedriano Mediolani 1420, lacobus Griesinger ab Ulma conversus 
conventus Bononiensis {-f 1491)^°* qui pluresi vitreas picturas hodie 
adhuc servatas confecit. 

In poesi varie excellebant Eberhardus de Sax, prior Henricus 
Basileensis^"^, Hugo Ripelin^'"^, S. Thomas de Aquino^*"^. Dum Stefa- 
nardus de Vimercato (f 1298)^"^ chronicam Mediolahensem metrice 
narrat et Guido Vicentinus a cardinali Boccasini «ad versificandum» 
inductus! in margarita bibliae rem scripturae sacrae 1500 versibus cir- 
citer comprehendit^"®, quidam ex conventu Rigensi summarium bi- 
blicum metrice expressit^^". Alii poetica laude illustres erant Domi- 
nicus da Oorella (saeculo XV) et Petrus Eanzano {f 1492)^^% Remi- 
gius Florentinus'^^^^ Thomas Tomasinus"^. 

Musicorum modorum peritia certe Humbertus de Romans emi- 
cuit, qui liturgiae castigationem peregit, insuper forsitan Thomas 
Aquinas, cui vel melodiae hymnorum eucharisticorum adscribun- 
tur^^*. Simon Taylor Hibernus natu (f 1240) in Scotia pro servanda 
dignissima musica sacra verbo et scripto plura effecit^^^, dum Hie- 
ronymus Moravns {f 1260) tractatum de mnsica reliquit^". lojiiines 



196 Vita et actio ordinis 

Roose Eboracensis iii orgaiiis constriiendis vel reparandis notnm se- 
fecit^". 

Praeter opera artium vere pi-aestita ordo Praedicatorum infln- 
xum magnum in rem ac liistoriam artium exercebat per inspiratio- 
nes^", quibus artifices auxit. Lucubrationes ut Stephani de Borbona 
tractatus de diversis materiis praedicabilibus, Vincentii Bellova- 
censis Specula, lacobi de Voragine Legenda lombardica, Ludolphi 
de Saxonia primum Dominicani postea Gartusiani Vita lesu Cliri- 
sti, Ulrici Boner fabulae, consilia eruditorum ac zelantium viro- 
rum ut Passavanti, loannis Dominici, insuper desideria confraterni- 
tatum maxime saeculo XV exeunte (imago Coloniensis de rosario), 
profunde evolutionem artium direxerunt. Praesertim de moderatione. 
(jnam Savonarola in artifices et artes exsecutus est, historici loquun- 
tur^^". 

IV. Evolutio provinciarum. Statistica Generalis. 

Summa capita historiae singularuhi ditionum ordiuis ad com- 
pendiosam narrationem rerum gestarum ordinis conferunt, quia to- 
tum ex partibus constat, quae nisi aliquo saltem modo cognoscunturj 
cognitionem etiam totius deficere sinunt. 

Postquain ratio provinciarum et congregationum sub capitibu.s' 
de constitutione vel de re reformationis iani relata est, circumscri]»- 
tio atque divisio historica provinciarnm imprimis consideretui. 
Deinde iuxta situm geographicum et ordinem dignitatis vel filiationis; 
variae provinciae percensentur. Generali demum synopsi statistica 
nmgnitudo harum ditionuni pra^betur. Et quidem convenientir liuius- 
modi tabulae statisticae explanatis rebus ])rovinciarum velut coronis 
locum habent. 

§ 37. Ration et divisio provinciarum 

Extensio operis atque ordinis l*raedicatorum per varias orbis 
I)artes fundatori cordi et esse debuit et exstitit. Urgebant quidem 
res incertae politicae, quae regionem et civitatem Tolosanam 1217 
denuo commovere coeperunt^ at minime iUae solae Dominicum ad. 
emittendos fratres determinaverunt. Ipse enim ex necessitate et in- 



Ratio provlnciaruin 197 

tentione .sni operis clivulgandi et per ordinem missioneni ]ir{iedicu- 
tionis apostolicae pandendi alios locos recipere voluit, ut in illis et 
fratrnm labor ad sahitem animarum ageretur et ordo augmentum ca- 
peret. Ante dispersionem quaedam dispositiones circa regimen et ad- 
ministrationem ordinis erant determinandae. Dominicus moderatio- 
nem generalem sui ordinis tenuit, dum ei in dirigendo conventu To- 
losano frater Mattliaeus superior sub titulo abbatis successit. Post 
diem 15 augusti 1217 fratres in varias partes distributi industriam 
apostolicae suae actionis et vitae necnon et ampliandi ordinis susce- 
perunt. Dominicns cum socio Italiam petivit^, nbi.sui regiminis cen- 
truni constituere ratus est. l^on videtur dubinm de hoc, quod ipse ci- 
vitates, ubi fundationes fierent, determinaverit\ 

Conventus, qui in iiniversitariis civitatibus Parisiensi et Bono- 
niensi siti erant, maximum numerum candidatorum ordini adduxe- 
runt*. Et non solum Galli Parisiis neque Itali tantummodo Bononiae 
sed etiam aliarum nationum filii, qui studiorum causa in illis centris 
degebant, ordinem intrabant, 

Cum ordo Praedicatorum post capitulum geuerale anni 1220 ce- 
leriore modo propagatus fuerit^, in ca.pitulo gienerali anno 1221 quae- 
stio de colligendis ]>luribus couventibus in particulares ditiones pro- 
vinciarum per speciales proviuciales priores moderandas solvenda 
manebat, servata centrali ordinis totius administratione. 

Selectio atque adunatio variorum couventuum ad unam pro- 
vinciam efformandam in initio magis secundum populorum diver- 
sum characterem, etiam tantummodo regionalem, et diversam lin- 
guam, quam secundum circumscriptionem politicam ©venerunt. Ita 
paeninsula iberica, quae pluribus regnis constabat, uuam provlnciam 
Hispaniae recepit. Pro Galliis duae provinciae illa Pro^dnciae et alia 
Franciae concedebantur, in quibus insuper imperium Romanum na- 
tionis germanicae, e. g. Lugduni et Metis, participabat. Imperium 
duas provincias complectebatur, nempe Lombardiae et Teutoniae. Pro- 
vinciae ordinis Hungariae et Angliae finibus politicis ('ontinebantur'' 
Attamen vel situs geographicus solus pro aliquibus provinciis ut 
Graeciae et Terrae sanctae iii extremis orbis cxsistentibus suffi- 
ciens ratio indepeudentiae administrativae esse potuit. In casibus 
dubiis de domibus uni vel alteri provinciae adiudicandis capitula 
generalia vel ipsae pro^dnciae litem diriraere solebant. Sic con- 
ventus Viennensis a fratribus Hungariae provinciae fundatus ad pro- 
vinci-am Teutoniae transiit, conventus Binigensis et Gajidavensis e 



108 Vita et actio ordinis 

Tentonia ad Franciam adscripti sunt. Oonventus Perpinianus modo 
ad Tolosanam modo ad Aragoniam, Duracenns modo ad Romanam 
provinciam modo ad Dalmatiam pertinebant. 

Oirca exsistentiam historicam provinciae alicuiusi primus testa- 
tur lordanus, qui de Lombardia narrat, quae ei a capitulo generali 
1221 regenda committebaltur''. Et provinciae Hispaniae, Provinciae, 
Franciae, Romana certe iam simul erectae sunt, provinciis Hunga- 
riae, Teutoniae, Angliae in tempore subsequente constitutis^ Usque 
ad annum 1228 provinciae Poloniae, Daciae, Graeciae, Terrae san- 
ctae formabantur^. 

Quantum ad ordinem, quo provinciae recenserentur, constat^", eas 
non iuxta respectum chronologicum, sed secundum situm geographi- 
cum conventuum per diversas terras erectorum enumeratas esse. Haec 
est ratio, quare neque Provincia Hispaniam neque Teutonia Hunga- 
riam praecedit. Dispositio provinciarum duplici linea iungitur, 
quarum una exordiens in Hispania ad gallicas pantes meridionalem et 
septentrionalem ducit, deinde convergens citra montes per Lombar- 
diam ad regionem Italiae centralis descendit, qxiarum autem altera 
incipiens cum ditionibus sub corona hungarica sitisi per vastissimam 
Oermaniam ad insulas britannicas protrahitur. Ratio divisionis iuxta 
situm geographicum descriptae vel ipsis nominibus provinciarum com- 
mendatur, cum ex regionibus provinciae nuncupentur. Etiam ipsa pro- 
^incia Romana in saeculo XIII plerumque sub nomine regionali Tu- 
fcciae vocabatur. Haec pro primitivis provinciis valent, at provinciae, 
<marum erectio anno 1228 denuntiatur, non semper determinata se- 
rie afferuntur sicut et nonnisi 1241 aliis provinciis adaequantur^^. 
JModo enim Polonia et Dacia praecedunt, modo sequuntur, atque ite- 
rum Graecia et Terra sancta ad invicem eodem modo non ^^.oustanter 

se habent^^. 

Deinde anno 1287 principium pro ordine novarum provinciarura 
id enuntiatur ,quod locum post provincias exsistentes possideant^^. 
Ab hac regula vero exceptiones notantur. Primum enim Neapelitani 
fratres a Romanis separati, auctoritate apostolica sibi locum imme- 
diate post ipsam Romanam assignari fecerunt. Postea provincia Tri- 
nacriae iam tribus capitulis generalibus constituta, approbata et con- 
firmata anno 1378 fuit, at locum nonnisi post Dalmatiam obtmuit^*. 



Provinciarum dispositio 



199 



E provinciis primitivis filiationes^^ novariim provinciaruni sic pro- 
dibant inter annos 



1221-1228 1294-1303 . 

(Hispaniae) 
Hispaniae ^Aragoniae 1801 



Provinciae 



(Proviuciae) 1303 
Tolosana 



1378-1484 



Portugalliae 1426 



Franciae 



T , -,. ( Lombardiae superioris 1303 
Lombardiae ) . ^ . . 

) Lombardiae inierioris 



Romana 



(Romana) 
Regni 1294 



(Regui) 
Trinacriae 1378 



Hungariae 



Teutoniae 



Angliae 



Saxoniae 1303 
(Teutoniae) 



(Hungariae) 
Dalmatiae 1380 



(Angliae) 
Scotiae 1481 
Hiberuiae 1484 



Poloniae ( foloniae) 

) Bobemiae 1301 



Daciae 
Graeciae 
Terrae sanctae 



200 



Evolntio ])rovlnciarum 



.Ordo provincianim in secleiido apiid comitia se^ieralia saeenlo 
XIV inennte^*' seqnens servabatnr 



(JJiorns dexter — 



Clionis simstcr 



Tlispaniae 

Franciae 

Eomana 

Regni 

Teutoniae . 

Poloniae 

Graeeiae 

Aragoniae 

Provinciae 

Lombardiae snperioris 



'^rolosa.na 

Lombardiae inf eriori s 

Hnngariae 

Angliae 

Baciae 

Terrae sanctae 

P)0liemiae 

Saxoniae 



Ab anno 1326 provinciis Hierosolymitanae et Graeciae loci post 
provincias Saxoniae et Lombardiae snperioris assignantnr^''. 

Erectae 12 provinciae usui administrativo post medinm saecnlum 
XIII non amplins sufficiebant. Ideo 1266 ad petitionem mnltarnm 
provinciarnm et fratrnm in capitnlo generali Trevirensi placuit, nt 
capitnla provincialia conferamt, qualiter meliore et ntiliore modo pro- 
vinciae dividi possent « ad pacem fratrnm et salntem animarnm w^^. 
Magister generalis insnper litteras de liac re acl provincias dedit, ad 
quas 1268 non iam responsum est^^. Attamen provinciae aliquae di- 
visionem in vicarias fecerunt. Tandem Bononiae anno 1275 strenne 
divisio provinciarum etiam ope specialium delegatorum facienda im- 
ponitur exceptis Graecia et Terra sancta^", 1276 Pisis approbatur^^, 
sed denno non absolvitnr^^. Res redit in capitulo generali Montispes- 
8ulani 1283-^, cum « nsqne modo a multis provinciis lion potnerit 
modus congruns inveniri ». 1286 divisio exseqnenda inclioando con- 
stitnitur-^, 1287 obligatione divisionis ad provincias Hispaniae, Pro- 
vinciae, Lombardiae, Romanam, Poloniae restricta, et aliis provin- 
ciis facultate concessa, exceptis Graeciae et Terrae sanctae^\ 1289 
Treviris et ditio Teutoniae dividenda proponitur-'"'. Silentibus comi- 
tiis ordinis sequentibus de causa divisionis fratres regnum Sici- 
liae inhabitantes rem a Sancta Sede decerni petierunt. Et vi bullae 
Oaelestini V, qui in manibus regis Oaroli II Andegavensis tene- 
batur, datae Aquilae die 1 septembris .1294, ad petitionem «sanio- 



rrovincijinim n iiit-inentum 201 

Tis » partis provinciae Romanae Siciili in specialein provinciam Re- 
,gui Siciliae congregati snnt, probata re die 1 martii et 5 augusti 
1295 i)er Bonifatium VIII, qui novae provinciae locum se.vtum in- 
ter provincias assignavit"^ Quae statuta apostolica in capitulo Ar- 
gentinensi 1296 denuntiantur-^ Numerus provinciarum ita ad 13 
-iiuctus exstitit. Nunc quoque pro aliis provinciis dividendis nova in- 
dustria apparet. Oapitulis annorum 1298, 1300, 1301 provinciae Hi- 
«paniae et Poloniae in duas dividebautur, orientibus ditionibus A- 
ragoniae et Boliemiae^^ Atque iteram capitulis 1301, 1302, 1303 di- 
visio Provincia^i iu Tolosanam et Provinciae, Lombardiae in Lombar- 
•diam inferiorem et superiorem, Teiitonia in Teutouiam et Saxouiam 
rata liabita est^", constitutis proyinciis universis octodecim. Ad has 
actiones multiplicandorum districtuum ordinis anno 1305 quidem 
reductio provinciarum tentata (ist, sed absque successu. 

Anno 1376 (supposita iam inchoatione liuius rei anno 1374) ap- 
probatur formatio insulae Sicilae et nationis Hiberniae in provincias 
particulares et 1378 confirmatur^^ Tamen Hibernia nondum velut pro 
vincia specialis apparet, et Sicilia sive Trinacria in tempore sequente 
loeum nonnisi post DaTmatiam obtinuit'^, quae 1378 ex conventibus 
Hungariae et Lombardiae inferioris conflata, petita est Oarcasso- 
nae^^ sed de facto 1380 per Urbanum VI constituta est cum dispen- 
satione super approbatione et confirmatione per capitula generalia^*. 

Iri saeculo XV proviuciae Portugalliae, Scotiae, Hiberniae seriei 
provinciariim adducebantur. 

Paucis verbis de subdivisionibus provinciarum in vicariatus vel 
nationes provinciarum magnarum referre libet. Erant ditiones intra 
provincias aliquas, per vicarium provincialis gubernatae. Ortum non 
eodem tempore apud provincias varias ducebant sicut nec in omnibus 
provinciis aderant. Habuit: 

Hispania 1303 nationes Oastellae, Legionis, Gallaeciae, Portugal- 
liae''^. 

Provincia (1275) vicariatum Massiliensem, Avinionensem, Mon- 
tispessulani, Tolosanum, Lemovicanum, Burdigalensem^®, 

Romana (ante 1294) nationes Tusciae et Regni utriusque Sici- 
liae, post 1294 nationes Tusciae et Bomanam^''. 

Regni probabiliter nationes Terrae laboris (Neapolitanam) , Ter- 
rae Aprutii, Apuliae, et certe Siciliae^^ 

Hurigaria natioues Pannoniae, Transsilvaniae, Sclavoniae, citra 
Danubium, Dalmatiae^^ 



202 Evolutio provinciarum 

Teutonia (1303) nationes Alsatiae, Sueviae, Bavariae, Brabau- 
tiae". 

Anglia (1303) nationes Angliae, Walliae, Hiberniae, Scotiae*^. 

Dacia (1303) nationes Daniae, Sueciae, Norveciae. 

Graecia conventus quosdam Gallorum et alios Lombardorum. 

Araigonia nationes Oatalauniae, Aragoniae, Navarrae*^. 

Saxonia nationes Saxoniae, Tliuringiae, Misniae, Guestfaliae, 
Slaviae, Marchiae Brandenburgensis, Hollandiae, Frisiae, Livlan- 
diae*^. 

Tempore observantiae nova formatio administrationis invaluit^ 
cum quidam conventus congregationem specialem inierint vel sub 
immediata iurisdictione magistri ordinis'*^ positi sint. 

§ 38. Provinciae in paeninsula iberica. 

Anno 1217 fratres Dominicus Hispanus, Micliaell de Ucero, Petru» 
Matritensis, Suerius Gomez a S. Dominico in Hispaniam^ directi 
sunt, ubi autem visitante ipso S. Dominico paeninsulam ibericam nul- 
lus conventus fundatus exstitit. Postquam S. Dominicus se arcMe- 
piscopo Toletano Roderico, qui antea episcopus Oxomensis erat, prae- 
sentavit, Matriti donationem monasterii sororum aedificandi recepit, 
cuius initia ad annum 1218 redeunt, Eodem tempore vel saltem anno 

1219 fundatio conventus fratrum Segobiensis tribuenda est, assignati» 

1220 et 1221 pro fundationibus Palentina, Barcinonensi, Scalabita- 
na, Zamorensi. Ex sequentibus citare iuvet conventus Oaesaraugusta- 
num, Oompostellanum, 1222 Toletanum, 1224 Burgensem, Salman- 
ticensem circa annum 1228, 1230 Illerdensem, Oordubeusem 1233, 1239- 
Valentinum, 1242 Pampilonensem, Tarraconensem et Hispalensem c^ 
1248, 1253 Astiganum (Ecija), 1260 Derthunensem, 1261 Legionensem, 
1265 Murciensem, 1266 Astensem (Jerez de la Frontera), 1272 Vallis- 
oletanum, 1278 Victoriensem, 1300 Oorumniensem, 1318 Lucensem; 
1320 Rupis fidelis (Penafiel), 1382 Giennensem (Jaen), 1390 Methym- 
nensis Campi, 1399 Oivitatis Regiae, 1476 Oisnerensem, 1477 Pla- 
centinum, 1479 Asturicensem, 1482 Abulensem, 1493 Granaltensem, 
1491 Malacitanum (Malaga), 1506 Guadalaxarensem (Guadajara), 
1509 Oranensem in Africa. 

Post separationem Aragoniae ab Hispania, alia divisio provinciae 
Hispianiae in tres circumscriptiones saeculo XV proposita et efflagi- 
tata est, sed licet apostolica concessio et constitutio de bac re ema~ 



Provincia Hispaniae 203 

naverit iionnisi divisio in duas partes i. e. separatio alicuius spe- 
cialis provinciae Portugalliae a provincia Hispaniae 1418 evenil. 
provincia S. lacobi, quae Legionem, Gallaeciam et Astiirias de Oveto 
contineret, non erecta. Dignissimae et amplae Hispaniae provinciae 
regimen in initio habuerunt Lusitani duo, qui virtutibus et guberna- 
ti.)J3e excelluerunt et aulis regiis accepti ordinem magnopere pro- 
moverunt, nempe .Suerius Gomez 1221/33 et Aegidius 1234/45, 1247/48, 
dein inlter alios Munio Zamorensis 1278/85. Auno 1301 dum provincia 
Hispaniae dividebatur provincialis Dominicus de Alquesar filius con- 
ventus Caesaraugustani suum officium finivit. Primus provincialis li- 
mitatae Hispaniae 1301/04 Aegidius de Roynollo factus est, qui et an- 
tea 1294/95 provinciae suae praefuit, Tribus vicibus (1285/91, 1295/97, 
1304/05) Aegidius de Arevalo provincialis exstitit. 1348/53 Nicolaus 
Vallisoletanus, postea magister generalis in ditione Avenionensi, et 
1422/27 Ludovicus Vallisoletanus provinciam Hispaniae moderaban- 
tur, vergente saeculo XV Vincentio Oordubensi et Ludovico de Foro 
filiis conventus Salmanticensis gubernacula provinciae tenentibus. 

Quoad studia provincia Hispaniae ab exordiis tendentiam str«?.- 
nuam in doctrinas practicas posuit, quae fidei tuendae et erroribus 
Maurorum expugnandis inservirent. S. Raymundus de Pennafort cla- 
ro intuitu magnum influxum super fratres suos in Hispania exercuit, 
eos ad actionem ampliorem praedicationis et sacrae doctrinae pro lu- 
daeis et Mauris incitans. 

In universitatibus Salmantiua et Vallisoletana saeculo XV exi- 
mie florescere incipientibus nostri fratres vigorose coUaborarunt, opti- 
mos in re thomistica professores praesentantes. Ex iis Ludovicusi de 
Valle Oleti 1418 decanus facultatis theologicae Vallis Oleti a Summo 
Pontifice renuntiatus fuit, dum Didacus de Deza vergenite saeculo 
apud academiam Salmantinam doctrina effulsit. 

Doctrina solida imbuti plures fratres ad moderandas conscien- 
tias regum per Aragoniam, Oastellam, Portugalliam vel ad pulpitos 
palatiorum regiorum vocati sunt, alii pacis foedera statuerunt. Ad 
grave inquisitionis negotium probatissimi viri ex nostris f uerunt de- 
stinati, inter quos loannes de Torquemada velut inquistor generalis 
eminebat. 

Sanctitatis laudem plurimi et publicam famam haud pauci ex 
hispanicae provinciae fiUis obtinuerunt. 

Generaliter notandum, Hispanos durante medio aevo se nimis 
intra fines suos continuisse. 



204 EA'()luli() iiroviiu-ianini 

Proviucia Aragoniae- n provincia Hispaniae .separanda 1301 de- 
creta est, hac ratione, quod Aragoniae, Oatalannine et Navarrae par- 
tes sint specialis provincia distincta ab Hispania snb nomine spe- 
ciali Aragoniae « et teneat locnm in dextro clioro post provinciam 
Graeciae -». Ad insnlas et Baleares et Sardiniae haec proyincia do- 
minii cansa sc pariter extendit. 

Principales eins fnndationes ante et post constitutionem propriae 
provinciae Aragouiae snnt Barcinonensis et Caesarangustana circa 
annum 1221, Palmensis in insula Maioricensi et Illerdensis 1230, Va- 
lentina 1289, Tarracouensis 1248, Gerundensis circa annum 1258, O- 
scensis (Huesca) circa annum 1254, Galataiudensis S. Petii Martyiis 
circa annum 1255, Derthunensis prior 1260, Urgellensis 1273, Galari- 
tana 1284, Xativensis (S. Felipe de .Tativa) 1291), Oervaiiensis ot 
Manresensis 1318, Derthunensis (collegium SS. Georgii et Vincentii) 
1362, Alcanisensis 1397, Luchentensis 1422, Oriolensis 1468, Trem- 
pensis 1490. Conventns Perpinianusi (1242) et Ooquilibratanus (1290) 
in initio huic provinciae addicti, postea autem provinciae Tolosanae 
adiudicati sunt. Oonventus Barcinonensis et ^''aleutinus maximi iu 
pifirtihus Oatalauniae atque Valentiae erant, ille qnideni S. Eaymun- 
di conversatione, doctrina, actione, virtutibus et rairaculis illustratus, 
alius vero postea praecipue per S. Vincentinm Ferrer conspicuns exsti- 
tit. Schisma Avenionense hanc provinciam Aragoniae dire lacerabat, 
ipso S. Vincentio Ferer magnopere partes Avenionenses promovente. 

Studia egregie florebant in conventibus Barciuonensi, Valentino, 
Oaesaraugustano, Luchentensi, Maioricensi, Cahitaiudensi aliisque. 

In capitnlo generali 1506 conventibus Perpiniaiio, Barcinonensi, 
Oscensi provinciae Aragoniae solemniter moderatores studiorum as- 
signantur. Influxu apud curiam Komanam filii huius provinciae Hi- 
spanis praestiteruut, dum cum illis impigre doctrina, scriptis, apo- 
stolico labore pro christianis et Saracenis se impendebant. 

Primus vicarius et mox provincialis huius ditionis erat B. Pele- 
grini, 

Deductio ordinis in terram Limtanam^ inter annos 1220 et 1222 
locum habuit. Anno 1221 die 28 maii lionorius III fratrem Domini- 
cum, cui probabiliter de Cubo cognomen erat, ad partem Lusitanam 
commendavit, qni et primus prior conventus Scalabitani (Santarem) 
dicitur. Quid Suerius Gomez, Lusitanae gentis filius et unus e pri- 
mis S. Dominici sociis, primnsqne provincialis provinciae Hispaniae 
pro patria sua fecerit, in particulari uon constat. 



rroviDciii J.usUaniae et Galliae 205 

Fnndationes liabentur praecipiiae Scalabitana 1221, Couinibi-iu- 
■censis S. Dominici 1227, Portuensis 1238, Ulyssiponensis, qui exsi- 
?)tens « principalis totius provinciae conventus. sub titiilo S. Domini- 
ci, a Lnsitaniae regibus Sanctio II et Alphonso III anno 1241 fun- 
datus, sacerdotes nnmero GO, tratres clevicos 25, fratres conversos 
20 regulariter alel)at », Elbensis (Elvas) 1207, Eboreusis 128G, Be- 
neficensis « in patriarcliatu Ulyssiponensi, pro strictiore observantia 
a venerabili p. mag. Vincentio Lisbonensi, inquisitore generali Hi- 
spaniarum, in praedio regis Lusitaniae loannis I anno 1399 funda- 
tiis », 1415 Oivitatis regalis in Africa, Aseitonensis 1435, Abrantinus 
1472, Petragoiensis 1470, Almeierensis. 

« Lusitanornm fratrum conventus ab anno 1388 sub proprio Vi- 
j:ario positi, provinciae Hispaniae haud ignobile membrum consti- 
tnere ad annum 1418, quum apostolica auctoritate... in specialem 
pr(,«vinciam Portugalliae nuncupatam, coadunati fuerint ». 

§ 39. Provinciae gallicae. 

Provincia ProvinGiae^ ea fuit, in cuius regionibus S. Dominicus 
■H occasionem et formationem sui operis vel liabuit vel perfecit. Oum 
Tolosae, ubi Petrus Seila ordinem nascenteni in domum suam auno 
1215 recepit et ubi primus conventus fratrum Praedicatoruin stetit, et 
in vicinis terris anno 1217 fructuosa commoratio amplius non esset, 
S. Dominicus fratres suos ad orbem disjiersit, Petro Seila Tolosae cum 
sociis duobus relictis. At angustiis pressus Petms Seila 1218 Parisios 
•conteudit. A S. Dominico Lemovicum missus, ibi convSntum erexit 
et direxit. Forsitan 1221 domns Tolosana denuo recepta est. Anno 
1231 favente episcopo Fulcone facnltas theologica Tolosae instituta a 
ffatribus Praedicatoribus regebatur. 

Lugduni 1220 a fratribus Tolosanis dnce Arnaldo conventus fun- 
■flatus est, qui postea autem ad provinciam Franciae in permutatione 
■cum conventu Lemqvicensi transiit, Montispessulani non solum prop- 
ter initium missionis praedicatoriae, quod S. Dominicus hac in civi- 
tate fecerat, sed etiam propter universitatem ibi florentem fnndatio 
f ratribus accepta esse debuit. Hic anno 1248 studium generale positum 
■est.- Sequuntur conventus Baionensis, Aniolensis (Le Puy en Velay), 
Narbonensis, Burdegalensis, AreJatensis, Massiliensis (1225) Ave- 
nionensis, Valentinns, Mciensis, Perpinia-nns, Petragoricensis, Car- 
cassonensis, Agennensis, Sancti Maximini, ubi «locns fuit datns or- 



206 lOvohitio i)rovinciariiiii 

dini simiilque conventns positus per D. Bonifacium papam VIII pe- 
tente et procnrante, imo totnm faciente D. Karolo II rege Siciliae 
anno 1295». « Provincia Provinciae a meridie Pyrenaeis monti- 
bus et mari Mediterraneo ; ab occidente littore Oceano de Pyrenaeis 
ad f luminis Garumnae (Garonne) ostia ; a septentrione regionibus in- 
fra Carantonum (Oharente) et Vigennam (Vienne) flumina sitis; ab 
oriente superius flumine Rhodano (RhCne) continebatur, dein inf(i- 
rius usque ad Alipes maritimas extensa, comprehendebat Provinciam 
(la Provence), a qua Provincia Provinciae nominata est ». Hanc exten- 
sionem per divisionem provinciarum anno 1303 perdidit, sicut et ei 
secundus locus in ordine provinciarum ablatus est, cum nova pro- 
vincia Tolosana dicta — antiquiores conventus possidens — priorem 
locum obtinuerit. Oonventus «MontiSpessulanus, Narbonensis, Bitter- 
rensis, Amiliavensis, Podiensis, Albenaciensis, Marologius, Alesten- 
sis, Nemausensis aliique ultra Rhodanum nuncupationem provinciae 
Provinciae retinuere. Sed et usque ultra Alpes haec provincia se 
extendebat ita ut e. g. conventus Pinerolensis anno 1450 erectus pri- 
mitus iuris provinciae Provinciae fuerit. 

Provincialis primus hanc provinciam rexit B. Bertrandus de Gar- 
riga prope Alestum oriundus, S. Dominico saepe viae comes. Quar- 
tus provincialis Raymundus de Felgar mox ad praesulatum Tolosa- 
num (1232/70) ascendit. Quintus autem erat « Romeus Oatalanus na- 
tione, sed caelestis conversatione, oriundus de Levya » erga Virginem 
devotissimus, qui et prior Lugdunensis exstiterat. 

Ad Gerardum de Frachet anno 1259 venerabilis Pontius de S. Ae- 
gidio, Bemardus de Trilia, Bernardus de Jusix in provinciae modera- 
mine sucoesserunt. Ex posterioris temporis provincialibus Provinciae 
Texier, Rochin, Auribelli notentur. 

Oirca primam centuriam huius provinciae acta capitulorum pro- 
vincialium bene edocent. De studiis sub Pontio de S. Aegidio ordina- 
tio edita est a magistro generali Humberto probata. B maioris mo- 
menti Thomistis Bernardus de Trilia (Latreille) liebtor in hac provin- 
cia et postea provincialis (-j- c. 1292) citetur. E tribus centris inqui- 
sitionis in Gallia duo, nempe et Tolosanum et Caca«sonense, in fini- 
bus huius provinciae iacebant. Quod praedicatio valide viguit apud 
fratres Provinciae ex conspicuo numero praedicatorum generalium 
saltem pro saeculo XIII erui potest. 

Provinciae Toloscmae^ initia sub illis provinciae Provinciae con- 
tinentur, quippe cum Tolosana per divisionem anno 1303 definitive ab 



Provincia Tolosana et Franciae 20 7 

illa ofta sit : « dividimus eam (Provinciam) in duas, itii quod conven- 
tus Tolosanus, Oarcassonensis, Appamiensis, Castrensis cum cete- 
ris conventibus versus Lemovicam, Biirdegalam et Baionam, cum 
monasteriis sororum interclusis, sint una provincia et vocetur pro- 
vincia Tolosana, et teneat primum locum in choro sinistro », dum 
alia pars Provinciae exinde sola Provinciam formet. 

Post conventum Tolosanum imprimis fundationes Baionae (1221) 
et Burdigalae (1222) factae notentur. Conventus Caturcensis 1225, 
Oarcassonensis 1247, Kutenensis 1271, Morlacensis 1284, ad ordinem 
venerunt. 

Primus provincialis Tolosanus Guillelmus Petri de Godino Baio- 
nensis, baccalaureus theologiae, in capitulo provinciali Montis Alba- 
ni 1303 electus est. 

« Hic... fuit novissimus prior in provinciia Provinciae non divisa 
et primus in provincia Tbolosana. Praefuit hac vice in provincia Tho- 
losana a festo S. Michaelis usque ad sequens festum Trinitatis... et 
missus fuit inde Parisius paulo post capitulum generale pro miagiste- 
rio theologiae praesentatus» . Eum secuti sunt Bertrandus de Claro- 
monte, Berengarius de Landora, Guillelmus de Anhanis et iterum Be- 
rengarius. Qui et 1312 ad magisterium generale ordinis elevatus est, 
secutus in tali munere postea ab aliis fratribus Tolosanae provinciae 
ut loanne de Moulins, Elia Baymond ^t pro parte Avenionensis ditio 
nis pontificiae loanne de Puinoix. Sicut studia in Tolosana provincia 
per magistrum Petri characterem serium atque egregie thoiriisticum 
demonstrant, ita similem characterem alii magistri, praesertim docto- 
res academiae Tolosanae prae se tulerunt. Inter dootissimos filios pro- 
vinciae loannes Oapreolus e conventu Rutenensi floruit. 

Tempore Avenionensis residentiae Paparum multi Tolosani fra- 
tres ad munera et honores curiae pontificiae ascienderunt. In servitiis 
Sanctae Sedis missiones politicae ecclesiasticae et Berengarius de 
Landora et Bernardus Gui varie expleverunt. 

Provincia Franciae^ momentum et centrum ipsam residentiam 
regis Franciae et civitatem universitariam Parisiensem habuit. Eo 
S. Dominicus fratres 7 misit, qui-duplici agmine Parisios venerunt. 

Primi quidem Mann^s, frater germanus fundatoris, Michael de 
Fabra et conversus Odericus de Normandia die 12 septembris 1217 
capitalem Urbem Franciae intrarunt. 



208 Kvolutio proviiici.nruiu 

Alii aiitem diice Mattliaeo de Francia B. Bertrandus de Garri- 
ga, loannes de Navarra, Laurentius Anglus peractis tribus hebdo- 
madibus post primos adveutarunt. Fratribus Parisios destinatis Do- 
minicus, ut studerent, praedicarent et conventum facerent, impo- 
suit. Mannes in.domo iuxta hospitium B. Mariae Virginis et pro- 
pe palatium episcopi sita primum commorationem invenit, in qua 
fratres fere menses undecim transegerunt, difticultatibus pressi. Mat- 
fhaeus in obtinenda propria domo cum ecclesia successum non habens^ 
Dominici opem efflagitavit, qui a curia papali auxiliuin petivit. Or- 
dinavitque Honorius III universitati Parisiensi, ut fratribus I*rae- 
dicatoribus liospitium quoddam cederent, quod 1218 in hospitio S.. 
lacobi evenit. Die 6 augusti 1218 haec nova conimoratio recepta esr. 
At nunc circa praedicatiouem et ministerium sacrum quaestio cum 
capitula-ribus ecclesiae S. Benedicti exarsit, in cuius paroeoia hospi- 
tium S. lacobi inveniebatur. Ipse Dominicus ex Hispania veniens Pa- 
risiensem rem inspexit, fovit eamque apud curiam Bomanam iterum 
promovit. Oommissioni speciali id assignatum est, ut cpmpositio in- 
ter Praedicatores et capitulares Dominae Nostrae suam filialem S. 
Benedicti defendentes facilior redderetur. Ferventissimus et eloquenfif 
Ileginaldus, frjitribus Bononiae iuvamen et spes, mense ianuarii 121:0 
Pairisios missus est, probabiliter ut causae absolutionem ex parte no- 
stra moderaretur. At morte praeventus negotia ipse ducere longius 
nequivit. Ante capitulum generale 1221 locatio hosi^itii S. lacobi in 
possessionem fratrum benignitate universitatis et magistri loannis 
de Barastre mutata est. Ex domo simplici studentium conventus an- 
nis 1221 et 1222 amplioribus aedibus donatus, centralis schola ad 
formandos futuros professores scientiarum ecclesiasticarum pro or- 
dine factus est. Inter optimos candidatos ordinis Eeginaldus brevi 
tempore suae commorationis Parisiensis die 11 februarii 1220 lorda- 
num de Saxonia, llenricum et Leonem Teutonicum ordini acquisivit. 
Aliique ut Everardus archidiaconus Lingoniensis, Petrus Bemensis, 
numerosi studentes mox Parisiis nomen religioni dederunt. Anno 1223 
conventus super 120 fratres alebat, quorum multi etiam ex aliis pro- 
vinciis advenerant. Oapitulorum generalium celebratio post obitum S. 
Dominici per B, lordanum inter conventus Bononiensem et Parisien- 
sem divisa, successus doctrinales, vitae regularis auctoritas famam 
domus Prisiensis magnificarunt. Quae lordanus il)i fecit participa- 
bantur a coetu fratrum fidelissimorum. Per suos sermones anno 1226 
uon solum studentes et gradibus aeademicis ornatos ad habitum as- 



Proviiicnri FraiicijK' 209 

«uiuendiliii attraxit, veruiii etiain episcopnni l^arisien.seni {luditorem 
Jitibuit, qui et « cum fratribus in refectorio comedit. Similiter domi- 
nus legatus Franciae in Annuntiatione Beatae Virginis cum tratri- 
bus in refectorio comedit. Et ipsa regina [Blanca de Oastella] tener- 
rime diligit fratres, quae [fatente ipso Beato] mecum de negotiis 
suis ore proprio satis familiariter loquebatur ». 

Praeter banc uotabilissimam fundationem aliae Kemis, Metis, 
Lugduni (ili patria Valdensium), Pictaviensis, Aureliauensis vivente 
S. Dondnico factae dicuntur. Metis episcopus Conradus de Hcbarfen- 
eck, cancellaiius Friderici TT, fratres bietus adiuvit, eorum mini- 
sterium in cura auimarum et institutione cleri salutans. Primus 
prior Metensis Gueri-icus Metensis exstitit. Afferantur (iuo(|ue alia 
nomina conventuum Virdunensis, Bisuntini, Insuiensis Rotomagensis. 
Nannetensis, Belvacensis, Tiupellensis, Oenomanensis, Tjcodiensis, 
Lingoniensis, Lausanneusis, Divionensis, Bituricensis, Altissiodo- 
rensis Ambianensis, Gebennensis. T277 liabuit provincia Fraiuiaf^ 
conventus fratrum 52, 1803 58, 1845 66. 

Si autem extensio tantae ditionis iu ordiue observatur, apparet 
quod «provinciae Franciae... regiones ultra Oarantonum Vigeiinamcpip 
flumina, Ehodani (Rhone) et Araris (Saone) convalles, integrum Del- 
phinatum (le Dauphine) montosasque partes usque ad Gebennam (Ge- 
neve) et Lausannam (Lausanne) totamque Burgundiam (la I3ourgo- 
gne) et Lotharingiam (La Lorraiue) iucludebat ac Metim (Metz) at- 
tingens versus septentrionem ad Flandras et Belgium usque Ganda- 
vum (Gand) et Ypras (Ypres) se extendebat ». Oonventus Gandensis 
et Brugensis iuxta capitulum generale 1259 ex Teutonia ad Fran- 
ciam translati sunt. 

Etsi provincia Franciae satis vasta erat, regimen vicariorum sub 
provinciali constitutorum cognovisse non videtur. Provinciales prio- 
res famosi per Franciam innotescebant Petrus Eemeusis, Tlugo de S. 
Oaro, Ilumbertus de Romanis, Petrus de Tarantasia, Stephanus Bi- 
suntinus, Herveus K6d61ec, Hugo de Vaucemain, Petrus de Palma, Ga- 
rinus de Gy-L'6veque, Simon Lingoniensis, Guido Flamoclietti. Ex 
(piibus alii ut Hugo de S. Oaro et Petrus de Tarantasia ad cardinala- 
tum, alii ut Garinus et Simon ad praesulatum, plurimi ad magiste- 
rium ordinis et ad sedes patriarcharum, archiepiscoi^orum, episcopo- 
rum ascenderunt. 



210 Evolutio provinciaruin 

Oiim studentes tum provinciae Franciae tnm aliarum partium or- 
dinis ad scholas S. lacobi mitterentur, fama patrum huius provinciae 
facilius per ordinem spargebatur. Recolantur dein alia studia ut Me- 
tense 1221, Remense 1222, Leodiense 1229, Divionense 1237. Litterarii 
quoque labores per fratres Franciae vel alios Parisiis perfecti relc- 
ventur, nempe concordantiae bibli^e, exaratio libri normalis litur- 
giae ordinis, confectio commentariorum maximorum magistrorum 
super sacram scripturam vel philosophos, encyclopaedica specula Vin- 
centii Bellovacensis, expositiones morales (Flos summarum, Livre des 
vices et vertus), collectiones praedicabilium, explanationes paedagogi- 
cae, quae ultimae partim ex connexu fratrunfe cum familia regia intel- 
liguntur. Actio pro re civili, sociali, politica fratribus Franciae in 
partibus assumptis contra Bonifatium VIII, in legationibus multi- 
plicibus pro regno Franciae (ut Simonis Lingoniensis), in assisten- 
tia S. loannae de Arc tributa pulcherrime innotescit sicut etiam elu- 
cet ex cessione Delphinatus ad coronam Franciae per Humbertum II 
facta, antequam ipse ordinem Praedicatorum petiit. Propositio verbl. 
divini indefesse ab hac provincia in patriae pagis et civitatibus aeque 
ac in missionibus exteris perfecta est. 

§ 40. Provinciae italicae. 

Sub nomine Lomljardiae^ illa ordinis provincia 1221 constituta 
est, quae conventus in regionibus Padanis, Venetiarum, Liguriae, Ae- 
miliae comprehendit. Eius principium, centrum et gioria summa con- 
ventus Bononiensis exstitit, quem S. Dominicus 1218 mense februa- 
rio fundare suscepit. 

Primi fratres apud ecclesiam S. Mariae de Mascarella hospitium 
invenerunt, donec sub Reginaldo Aurelianensi, qui 21 decembris 1218 
Bononiam missus est, res meliorarentur. Ecclesiam S. Mcolai Vi- 
nearum in via S. Proculi obtinuerunt insimul cum iure curam ani- 
marum publice agendi. A patrono Petro Lovello ex stirpe Andalo 
Reginaldus adiacentem ecclesiae terram emit, ubi domus conventua- 
lis formaretur. E pulpito Reginaldus triumphos gratiae et conver- 
sionum nactus est, quibus illustriora membra magistri Rolandus, 
Moneta, Conradus Teutonicus, Paulus Hungarus, Olarus Bononiae 
ordini adducti sunt. Post capitula generalia annorum 1220 et 1221 die 
€ augusti 1221 morientem patriarcham fratrum Praedicatorum Bono- 
niensis conventus vidit. Bergomi iam 1219 uel 1220, Mediolaui subito 



Provihcia Lombardiae 211 

postea, Veronae pariter, et anno 1221 Placentiae, Brixiae novi con- 
ventus recepti sunt. Lombardia opportunitatem summam tum actio- 
nis Praedicatorum explendae tum augendi ordinis dabat. Etenim f uit ^ 
illa regio inter florentissimas et in re culturali maxime promotis et 
tamen in necessitate profunda religiosa, ob quam verbum divinum 
et litem contra adversarios Ecclesiae valde postulavit; Ubertas do- 
niorum pondus administrationis non parum aggravavit, ita ut pri- 
us vicarii super partes tantae provinciae constituti sint et postea 
-divisio provinciae Lombardiae in duas circumscriptiones nempe Lom- 
bardiam inferiorem et Lombardiam superiorem evenerit, primitiva 
Lombardia quodammodo in Lombardia inferiore continuante. De ea 
in statuto separationis dicitur : «Oonventus Marchiae Anconitanae et 
Romaniolae cum Bononia, Mutina, Regio, Parma et Ferraria et 
omnes conventus de patriarchatu Aquileiensi et Gradensi excepto con- 
ventu Oumano sint una provincia... Lombardia inferior et teneat se- 
cundum locum in choro sinistro iuxta provinciam TolosieLnam ». 

Lombardia haec inferior, licet reducta, anno 1303 conventus 33 
numerabat, quibus alii continuo addebantur. 

Primus provincialis ab.ipso S. Dominico pro regenda tam ampla 
tamque conspicua provincia lordanus de Saxonia delectus est sicut 
ipse testatur : « Anno domini MOOXXI in Bononiensi capitulo gene- 
rali visum est ei mihi of flcium prioratus super provinciam Lombardiae 
primum imppnere cum anni spatium peregissem in ordine nondum fixis 
^juantum oportuit radicibus, ut regendis aliis ante praeficerer quaiii 
meam imperfectionem regere didicissem ». lordanus adhuc Parisiis 
«tetit et ex electione tanti partis ad tantum munus optime commen- ' 
dabatur. Eo post annum ad magisterium totius ordinis designato 
Ventura provincialem Lombardiae egit, deinde Stephanus Hispanus, 
1238/41 loannes Teutonicus, provinciaMs Hungariae et episcopus Bos- 
nensis, Philippus de Oarixiis, loannes Vercellensis, lacobus de Vo- 
ragine, Mcolaus Bocasini ceterique. 

Sicut in regimine provinciae, ita in vita regulari et religiosa fra- 
tres Lombardi semper egregie fulgebant. Lombardi fratres quam maxi 
me reformationem regularis observanjtiae in suis terris valide et po- 
tenter receperunt et auxerunt. Si operibus misericordiae Pinamon- 
tius Bergomensis praestitit, in campo scientiarum ecclesiasticarum 
Bolandus et Moneta Oremonenses excelluerunt. Neque laude Gni- 
dotus Mediolanensis canonista et expositor veritatis catholicae, Bo- 
iiacursius Bononiensis rei graecae peritissimus, Stefanardus theolo- 



212 Evolutio provinciarum 

gus, Albertiis Ollavarensis, loaniies Balbus lanuensis carent. Intor 
chroniatas coUocaii.di sunt lacobus de Voragine, Galvanus Flamma^ 
"H^Hieronymus Borselli; Inquisitores et praedicatores indefessi Lom- 
bardi erant. 

Tertium nomen haec provincia anno 1405 sortita est, ut cdnstnu 
ex suppositis inchoatione, approbatione confirmatione in capitulo ge-- 
nerali 1410. Bononiae celebrato enuntiatis, « quod provincia Lombar- 
diae inferioris dicatur de cetero provincia sancti Dominici ; et jno- 
vincia Lombardiae superioris dicatur et vocetur provincia Lombardiae 
absolute; et debet in constitutionibus, ubicumque fuerint praedicta 
nomina, ut praemittitur, commutari ». In capitulo generali anni 1426 
inter participantium fratrum nomina tum provincialis tum definitor 
<v provinciae S. Dominici » adsunt. 

Inter novas provincias ex divisione aliarum iam exsistentium 
provinciarum anno 1303 creatarum illa Lomlardiae superioris- fuit. 
Divisa Lombardia primitiva statutum est quod « conventus de archie- 
piscopatu Mediolanensi et lanuensi cum conventibus Papiensi. Pla- 
cenitino, et Cumano [Novocomensi] sint alia provincia et Lombardia 
superior nominetur et teneat locum in choro dextro post provinciam 
Provinciae ». Hic iam notare iuvat, quod 1410 definitive acceptum est, 
deinceps provinciam Lombardiae inferioris provinciam S. Dominici 
nominari et provinciam Lombardiae superioris absolute et simplici- 
ter Lombardiam vocari. Quod in capitulo generali 1426 et sequentibus- 
apparet, dum ab anno 1484 iterum appositio Lombardiae superioris 
ostenditur. Tandem provincia, quae 1501 tamquam Lombardiae supe- 
rioris repraesentantes ad comitia generalia misit, ab anno 1505 in 
actis eiusmodi coetuum velut provincia S. Petri Martyris affertur, ex- 
cepto anno 1508, ubi ad denominationem Lombardiae superioris re- 
ditus fit. 

Conventus huic provinciae addicti fuerunt Bergomensis omnium 
primus, Mediolanensis, ubi ecclesia et locus S. Eustorgii fratribus 
Praedicatoribus 1220 patuit, Brixieiisis, Placentinus, Astensis, la- 
nuensis, Cremonensis, Novocomensis, Vercellensis, Alexandrinus, 
Taurinensis, Queriensis, Novariensis, aliique. Principalis conventus 
habebatur ille S. Eustorgii Mediolauensis. Alii conventus maioris 
notae erant Vercellensis, qui fundatus tempore B. lordani pluribus 
studentibus scholarum Vercellensium auctus est, Queriensis et Tau- 
rinensis ante annum 1257, et lanuensis. 



Provineia Lombardiae superioris 213 

In schismate occidentali provincia dividebatur. Itenimque ob ne- 
xus intimas cum domo Sabauda unica fuisse ex nostris provinciis 
videtur, quae in scliismate Basileensi per Amadeum Sabaudiae causa- 
tum, partes scliismaticas liabuit. Tunc provinciam Philippus Ban- 
donio et Thomas Scaravelli, professor universitatis Taurinensis, mo- 
derabantur. 

Si provincia haec cum ducibus Sabaudiae habitudines multas 
strinxit, id sub ratione ministerii sacri fecit. Intrepide et egregie ve- 
ritates et iura Ecclesiae proposuit, inculcavit, defendit, sive praedi- 
catione coram fidelibus vel infidelibus sive inquisltione haereticorum 
vel adversariorum. Sub patrocinio S. Peitii Martyris inquisitores varii 
mortem violentam obierunt. Inter praedicatores Venturinus Cerasolo 
Bergomensis ob zelum salutis animarum non iam fervens, sed furens 
nominandus occurrit. Qui et spiritum missionariorum in se sentiens 
Smyrnis mortuus est. Alii ad plagas orientales discedentes societati 
Peregrinantium propter Ohristum adhaeserunt, e. g. loannes de Ga- 
lonifontibus, qui prius episcopus Naxivanensis Armeniae et postea ar- 
cliiepiscopus Sultaniensis exstitit (1402). 

Si de praesulibus sermo est, Aicardum Antimiani a/rchiepisco- 
pum Mediolanensem omittere non debent, qui propter animi fortitu- 
dinem et constantiam per dominum civitatis 1318 in exsilium pulsu» 
fuit. 

Docti fratres semper in hac regione ordinis en^itriebantur, qui 
postea cum honore cathedras universitarias tenebant. Laudem do- 
otrinae sibi compararunt Oonradus de Mondonio Asteusis (-|- 1470), 
magistri disputatione coram Pio II de unione sanguinis Ohristi 146:^ 
instituta famosi, Vercellinus Vercellensis, Gabriel Oassafages, la- 
cobus Brixiensis, Silvester Mazolino Prierias, qui ab anno 1515 ma- 
gister S. Palatii suo tempore votum de re Lutherana dare debuit. 
Res observantia^e regularis in partibus provinciae Lombardiae su- 
perioris assertores magnos nacta est. Praecipui beati, quae ab hac 
provincia venerantur, congregationi reformatae lombardicae adscri- 
bebantur. 

Ex commorationibus, quas S. Dominlcus variis temporibus in 
centro catholicitatis urbe Bomana^ agebat, collecti aspirantes ad vi- 
tam ordinis Praedicatorum in principio a fundatore Bononiam missi 
sunt. Mox etiam fratres qiiidam transitorie apud S. Sixtum veterem 
hospitati fuerunt donec conventus S. Sabinae eis datus sit. Senis et 
Florentiae vivente S. Dominico fundationes surrexerant, forsiitan vel 



214 Evolutio provinciarum 

alae, nt Pisana et Viterbiensis, quae probabiliter anno 1221 circum- 
scriptionem specialem formaverunt. Haec provincia non solam vi- 
cinitatem Urbi;S continebat. « iSed olim eius confinia latius pa-' 
tuere ; praeter enim agrum Eomanum seu Latium vetus, Etruriam u- 
niversam et Umbriam, quas regiones ad Orientem et Septentrionem 
Apennini montes circumsaepiunt, habuit quoque adiunctam reliquam 
meridionalis Italiae partem, Eegni nomine appellatam, quae Tyrrhe- 
no mari et Adriatico alluitur, insuper Siciliam insulam complexa est. 
Tam amplae primitivae provinciae regiones recensentur in diplomate 
Gregorii IX anno 1235 dato, in quo sic legitur « Dilecto fllio priori 
provinciali Ord. Praed. in Urbe, Eegno Siciliae, Oampaniae, Ducatu 
Spoleti et Tusciae salutem » His igitur regionibus provincia quae Eo- 
mana dicta est, constituebatur : sed, praesertim primo saeculo et 
altero Tusciae quoque provincia nuncupabatur, quod maior pars 
in Tuscia iacet et etiam fratres huius provinciae Tusci interdum 
sunt appellati, licet in ea nati non fuerint : ideo D. Thomas in 
Eegestis Academiae Parisiensis Tuscus dicitur. Haec provincia ob 
nimiam vastitatem ex!tremo saeculo in duas dissecta est partes ». 1303 
provincia Eomana conventus 25 complectebaitur, quorum famosiores 
praeter iam relatos sunt Minervitanus de Urbe, Urbevetanus, Peru- 
sinus, Aretinus, Lucanus, Anagninus, Spoletanus, Pistoriensis, Eea- 
tinus, Narniensis, Tiburtinus, Eugubinus, Fulginas, Ourtoniensis, 
accedentibus ppstea aliis, ut Mevennate, Terracinensi. 

Oonventus S. Sabinae de Urbe prae ceteris gloriam singularem 
ex praesentia f undatoris ordinis et primitivorum f ratrum necnon 
ex residentia Romana magistrorum generalium, si de ea sermo es- 
se potest, habet. In documentis quidem eius nonnisi anno 1222 
nomen fit, alt certe iam antea nostris concreditus est. 

Florebant ibi etiam studia sacra. In saeculo XIV iacturam conven- 
tus passus circa annum 1400 ex reformatione regulari pulchriorem vi- 
tam denuo hausit, dum ad congregationem reformatam transierit. 

Eomanus conventus S. Mariae supra Minervam anno 1255 ex 
conditionibus parvis crevit. Tunc enim paenitentibus feminis iu com- 
muni regulariter ibi 1252/53 viventibus ad S. Pancratium migratis fra- 
tres Praedicatores domum illam relictam a Summo Pontifice haben- 
dam petierunt et impetranint. Qua demum feliciter obtenda capellam 
hospitio circa annum 1255 adiecerunt. Huc evangelizandi causa fra- 
tres e conventu -S. Sabinae descendebant. De hac domo valet quod in 
capitulo provinciali Tudertino 1266 legitur : « Inhibemus districte f ra- 



Provincia llomaiia 215 

tribiis Romanis, ne locum Romae novum acceptum aliquatenus aiie- 
nent ». Probabilius ob situs Minervitani incommoditatem locum hunc 
aliqui frtares Romani relinquere voluerunt. Insuper ecclesiam suf- 
ficientem non habebant. Praedicabant qnidem etiam in ecclesia S. Ma- 
riae supra Minervam, cuius autem possessio spectabat ad moniale» 
benedictinas in Oampo Martio. Anno 1275 ipsam ecclesiam receperunt 
Dominicani, roborante rem Aldobrandino O.P., episcopo Urbevetano 
et tunc vicario Papae in Urbe. Lis, quam canonici basilicae S. Marci 
contra fratres Praedicatores circa dependentiam paroecialis eccle- 
siae Minervitanac a basilica sua movebant, contra canonicos decisa 
est. 1281 prior domui Minervitanae praeest, et 1289 magniflca con- 
stmctio novae ecclesiae in stilo gotico per frartres Sixtum et Ri- 
storum ducta fieri coepit. Frater Sixtus 1289 apud S. Sixtum vete- 
rem obiit. Labores quidem sensim progrediebantur, etsi vel ipse 
Papa Bonifatius VIII summam notabilem elargitus sit. Defectu pecu- 
niae aedificatio circa annum 1300 sistere debuit et nonnisi versus an- 
num 1450 finita est. Post reditum Summorum Pontificum in Urbem si- 
cut vita religiosa Urbis effloruit, ita et conventus Minervitanus epo- 
cham magnitudinis inchoari vidit. Btenim Baymundu» de Gapua eum 
velut sedem ordinariam magistri generalis delegit. Talis usus man- 
sit usque ad annum 1873. Oardinalis loannes Turrecramata. summu** 
benefactor aedium Minervitanarum, non solum eccl^siam finiri iu- 
vit, verum etiam arti typographicae primum locum in Urbe prae- 
buit, dum Udalricum Hahn Ingolstadianum et postea typographos 
e monasterio Sublacensi descendentes fovebat. Ita conventtus et ec- 
clesia Minervitana semper magis clarebant. Qualem autem auctori- 
tatem coram curia Romana Minervitana ecclesia nacta sit, e celebra- 
tione duorum conclavium ibi 1431 et 1447 habitorum ostenditur. 

Oonventus Florentinus sub loanne Salernitano receptus est. 
Fratres prius in hospitio Ripulitano, postea in illo S. Pancratii habi- 
tabant. Mense novembri 1221 ecclesiam S. Mariae Novellae obtinue- 
runt, prope quam aedes regulares per actionem S. Petri de Verona e.t 
adminisltrationem prioris Aldobrandini Oavalcante ex anno 1244 et vi- 
ros clarissimos celebres evaserunt. Aldobrandinus ecclesiam novam 
pulcherrimam ope architectonim fratrum Sixti et Ristori exstruendam 
curavit. Oirca 1366 aula capitularis, quae postmodum capella ab Hi- 
spanis nuncupata est, ab Andrea Bonaiuto. notissimis picturis ad glo- 
riam SS .Dominici, Petri Martyris, Thomae de Aquino ornata fuit. 
Eugenio IV Florentiae commoranti conventus S. Mariae Novellae 
mansionem praebuit. 



216 Evolutio provlnclarum 

Fratrum provinciae Eomanae merita liaud paucis enarrari pos- 
sunt. In. serie gubernantium Olarum, Nieolaum de luveuatio, Iluiii- 
bertum, Thomam Agni, Aldobrandinum Cavalcante, Nicolaum Alber- 
tini, Hugonem Borgognoni, Eemigium de Olaro, Matthaeum Orsini, 
Dominicum Peccioii, lacobum Altoviti, Bartholmnaeum Dominici, Mi- 
chaelem della Oasa, Fridericum Frezzi, Leonardum Dati, Leonarduni 
de Mansuetis, Ludovicum Gentili famosos nominant. Et de scientiae 
et lititeris quid meruerunt, Aquinas iam solus enuntiat. Oui ceteri pro- 
fessores ex hac provincia prodeuntes digne a.dduntur, Studia maiora 
in ditione Eomana plura. ex saeculo XIII cognoscuntur, praesertim il- 
la conventuum S. Sabinae, Pisani, Urbevetani, Neapolitani, Fllorenlti- 
ni, et postea maxime Minervitani. Praedicatores animarumque mo- 
deratores multos Eomana ditio enutrivit. 

Propter propinquitatem huius provinciae ad curiam Eomanam 
nexus speciales eam cum illa uniebant. Plures fratres etiam ad sedes 
episcopales, archiepiscopales vel ad dignitatem cardinalitiam ascen- 
derunt. 

Provincia Regni^ Siciliae extremo saeculo XIII a ditione Eo- 
mana independentem se constituit. Amplitudo provinciae Eomanae ab 
Etruria ad insulam Siciliae se extendentis administrationem per unum 
priorem provincialem difficilem reddidit. Qui etsi vicarium saltem 
pOBt annum 1250 super x^artes regni Neapolitani nominaverlt, taxnen et 
iTiagnitudo gubernii regularis et vota regiae domus Andegavensis in 
terris Neapolitanis ab anno 1263 dominantis separationem conveutuum 
Eegni ab illis provinciae Eomanae petierunt. Anno 1266 divisio pro- 
vinciarum in ordine iam agitata fuit. Et Oaelestinus V instante rege 
Oarolo II dividendam provinciam Eomanam esse die 1 septembris 1294 
edixit. 

Oirca annum 1309 provincia Eegni conventus in insula Siciliae 

8 (e. g. Messanensem, Panormitanum, Trapanensem), in terra Laboiis 

9 (ut S. Dominici, et S. Petri M. Neapolitanos, Oaietanum, Beneven- 
tanum, Salernitanum, Oapuanum, Adversanum, Suessanum), in ter- 
ra Aprutii 5 (Aquilanum, Adrianum, Pennensem, Teatinum, Sulmo- 
nensem), in Apulia 7 (e. g. Monopolitanum, Tranensem, Fogetanum, 
Barensem, Tarentinum, Brundisinum) comprehendebat, ad quos alii 
postea advenerunt. Principalis conventus Neapolitanus ille S. Domi- 
nici maioris erat, 1231 per Thomam de Lentino fundatus. Pro domo 
conventuali aedes cuiusdam hospitalis prope ecclesiam S. Michaelis 



Provlncia ►Siciliae 217 

Inserviebant, quod anno 1116 monachis nigris donatum anno 1231 
.ud Thomam de Lentino sociumque eius loannem de S. luliano tran- 
siit, qui 1227 a Gregorio IX tamquam praedicatores et inquisitores ad 
urbem Parthenopaeam missi sunt. Ibi etiam S. Thomas Aquinas ha- 
bitum ordinis postulavit. Sub archiepiscopo Aiglerio 1269 possessio 
ibonventus et ecclesiae fratribus Praedicatoribus confirmata invenitur. 
Tandem 6 iauuarii 1284 intervenientibus principe Salernitano, (lul 
erat filius Oaroli senioris, et cardinali Gerardo Bianco fundamenta 
novarum aedium iacta et benedicta sunt. Dum abbatia et conventus 
S. Michaelis extra civitatem stabant, novus conventus in loco no- 
bilissimo Neapoleos situs est, anuo 1324 complete fabricatus. Novae 
aedes S. Mariae Magdalenae protecitricl dicatae sunt, at a populo sul> 
titulo S. Dominici salutatae. In ellectione pa^trocinii S. Mariae Mag- 
dalenae cultus particularis domus Andegavensium in hanc praecla- 
rajn sanctam ostenditur. Etiam fundationes Briindisina (1304) et A- 
quilana (1309) eamdem titularem pei' Andegavenses habebant. 

Licet partes regni Siciliae plurimos viros famosissimos provin- 
-ciae Romanae dederant, tamen usque ad tempus circiter Andega- 
vensium vita dominicana non eodem modo in meridionalibus terris 
floruit, sicut in Etruria vel in Lombardia. 

Sub Romano provinciali loaune de Polo divisione provinciarum 
facta, in nova parte Neapolltana Petrus de Andria, unus ex prae- 
dilectis discipulis S. Thomae de Aquino, regimen suscepit et quideni 
delegatione pontificia, dum primus provincialis electus Mcolaus Bru- 
nacci esse videtur. • 

Aquinas, qui quidem velut filius provinciae Romanae vixit et o- 
biit, quoad partem spiritualem hanc ditionem dominicanam Neapoli- 
tanam praeparavit, quae circa 1300 et in saeculo XIV ad alta fastigia 
ascendit. Clarissimi magistri praesertim loannes de Neapoli doctri- 
nam thomisticam egregie explicaliant atque actionem dominicanauL 
omni honore proponebant. Guillelmus de Tocco inter inquisitores in 
terris Italiae meridionalis excelluit. Simon de Lentino, prior Messa- 
nensis 1268 factus episcopus Syracusanus, cum fr. lacobo 1282 a rege 
•Oarolo ad Petrum Aragoniae legatus missus est ut pro populo suo cau- 
sam diceret. 

Dum anno 1378 conventus insulae Trinacriae propriam provinciam 
formantes, a provincia Regni seiungebantur, in siEieculo XV pars eius- 
dem provinciae Regni ad congregationem reformatam Lombardiao 
.accessit. 



218 Evolutio provlnciarum 

In capitulo generali Oarcassonae 1378 celebrato confirmatury 
« quod insulae Sioilim^ et Hiberniae sint provinciae cum iuribus a- 
liarum provinciarum. Et haec habet iii capitula ». Antea in capitu- 
lis Bituricensi 1376 et in Florentino 1374 separatio Siciliae insulae e 
compagine provinciae regni Siciliae inchoata et approbata fuit. Di? 
pluribus circumstantiis scitu necessariis circa primordia provinciae 
lumen deest. Ita non congnoscitur quando primuni capitulum provin- 
ciale oelebratum fuit neque scitur nomen primi i^rovincialis. 

Imo neque locus in serie provinciarum eo modo provincisne 
insulae Siciliae servatiis est, qub iuxta tempus siiae erectionis conve- 
niens fuerit. Etenim in capitulo generali 1426 provincia insulae Sici- 
liae vel Trinacriae post Dalmatiam 1380 fundatam locum tenet. Expli- 
catur silentium de hac provincia apud acta utriusque obedientiae pon- 
tificiae ex schismate occidentali et ex schismate provinciae noviter 
erectae, in qua provinciales duo et capitula duo 1390 de regimine de- 
certarunt. Lis similis iterum 1392 notatur. Occasione missionis Eaj- 
mundi Oapuani in insulam Siciliae velut legati apostolici hic ze- 
lantissimus vir certe omnia quae potuit pro pace religiosa suorum fra- 
trum illius partis tentavit. 

Oum provincia Trinacriae particularis et independens creare- 
tur, conventibus undecim constabat. Tres antiqiiissimi Panormita- 
nus, Messanus, Syracusanus aucti per alios Platiae Armarinae, Oa- 
tanensem 1224, Augustanum, Trapaneusem anno 1228 sub ditione pro- 
vinciJae Romanae exsistentes, ex lite inter Fridericum II et Romauos 
Pontifices in plena evolutione valde impediebantur. Et cum fratres 
intrepide partes Ecclesiae defenderent, a populis regi praesertim fa- 
ventibus interdum ludibria et inimicitias passi, sed et per bullas pa- 
pales protecti sunt. 

Pariter seditio, quae 1282 sub nomine vesperarum Sicularum no-^ 
ta evenit, et sequentes turbationes politicae expansioni tranquiUae 
regularium mimine propitia fuerunt. Deinde 1294 divisio provincia- 
rum Romanae in Romanam et in novam regni Siciliae desiderium 
maoiris aiutonomiae nutrite in ipsa Trinacria debebat. Si quedem sup- 
ponendum est, extensissimam provinciam Romanam et postea amplam 
etiam provinciam regni Siciliae specialem vicarium super insulam Tri- 
nacriae constituisse, ex initio saeculi XIV directum testimonium de 
aliquo vitario magistri ordinis in Sicilia qui erat Gamerius de Vec- 
chettis (flSlO) adest. Oapitulum generaJe Mediolanense 1340 vicarium 
generalem in insula Siciliae Bertrandum Riquerii de conventu Moli- 



Provincia Tvinacriae 219 

censi, lectorem conventus Maioiieensis, filium jjrovinciae Aragouiae- 
uominat. Insequenti anno alteri fratri Aragoniae Petro de Figarola 
vicariatus insulae Siciliae committitur, dum 1342 probabilius ob cau- 
sas internas falicius iii Trinacria superandas magistro generali no- 
minatio vicariorum super Siculos facienda imponitur. Delectus fuit 
lacobus de Ficana> Messanensis. 

Interea pace post lites Aragonensium et Andegavensium habita 
conventus Agrigentinus 1315, Notensis 1344, Modicensis, Taurome- 
niensis 1374 recipi poterant. Magis extensa vita dominicana per stu- 
dioruni cultum augebatur. lam 1344 « quod mittat unum studentem 
Parisius de dicta insula pro rata provinciae regni Oiciliae isto an- 
no » vicario Trinacriae mandatur. Si iiic de studente Parisios desti- 
nato sermo est, plura studia regionalia et conventualia per insulam 
Siciliae viguisse ex saeculo XIII patet. Studium autem generale non- 
nisi 1456 in terminis provinciae Trinacriae ad con^entum Panormita- 
num « sine gradu tamen et forma » positum est. Vita regularis in pro- 
vincia Trinacriae inchoante saeculo XV mirifice florere coepit et con- 
ventus novos, inter quos illum S. Zitae Panormitanum, excitavit. E 
filiis Trinacriae Salvus Oassetta ad magisterium generale ascendit. 

Olaris praelatis ecclesiasticis, inter quos magistri Parisienses et 
Oxonienses, provincia usque ad 1500 circiter 30 ornata, alios pro re 
publica bene merentes fratres, e. g. missos ad Papam pro tuendis iuri- 
bus Siculis anno 1282 habuit, Alii doctrinae laude eminebant, e. g, 
Guillelmus Giannotta regens Taurinis, Philippus de Barberis, alii 
in virtute et caidtate ut Andreas Xueres, Nicolaus Balsamo, loau- 
nes Sergio, Antonius Scarcella, alii in praedicatione solemni ut Hie- 
ronymus Oddo eminebant, Antonius Stancloplano vicarius Obser. 
vantium per Trinacriam exstitit, postquam Bononiae mpram stu- 
diorum plenam « perdilectus omnibus » traxit. 

Ex altera medietate saeculi XV conventus S. Maria^ de Oi-ypta 
«ISotabile) in Melitensi insula erectus ditioni Trinacriae subdebatur. 

§ 41. Frovinciae in Hungaria, Dalmatia, Polonia, Bohemia. 

S. Dominicus missionem inter gentes infideles colendam numquam 
obliviscens, interdum ad Oumanos respexit, qui ad partes orientales 
Sungariae^ sedes fixerant. Ex hac ordinis fundatoris intentione cir- 
cumscriptio particularis provinciae Hungariae explicanda videtur. 
lam 1220 duce Paulo fratres Hungariam petierunt. Quod ex relatio- 



220 Evolutio provinciarum 

ne f undationis f ratrum in Dacia et insuper ex commentariolo Petrl 
Bodrogiensis, provincialis Hungariae, circa 1270 confecto, innuitur. 
Anno 1221 autem Paulus Hungarus, qui Bononiae in doctrina et re- 
gimine eminuerat, et quatuor fratres in Hungariam secesserunt. «Et 
primo venerunt in civitatem Jauriensem » {Gjor, Raab), uM populus 
circa hos novos i^raedicatores concurrebat. « Et quia [ibi] nondum lo- 
cum babebant egressi inde ,transierunt in Pannoniam... Inde proce- 
dentes venerunt in ciAdtatem Vesprimiensem et inde in Albam», ubi 
multi fratres ordini aggregati sunt. Albense coenobinm seniiuarium 
ordinis nostri in illis regionibus et initium extensissimae ac vali- 
dissimae actionis praedicatoriae in Huugaria et finitimis terris exsti- 
tit. Assignabantur huic ditioni ordinis omnes regiones sub corona 
S. Stephani unitae ipsa Pannonia, Sclavonia, Oroatia, Dalmatiia, in- 
super Albania, Servia, imo usque ad 1228 Bohemia, Moravin, Pob)- 
nia. Oonventus etiam per omnes has partes spargebantur. Oitentur 
principaliores ex Pannonia Albae Regalis (c. 1221), Pestensis (c. 1230), 
Budensis, Strigoniensis circa annum 1231, ex Sclavonia Zagrabiensis 
1241, ladrensis (Zara) 1228, ex Transilvania Hystricae (Bristritz), ex 
Dalmatia Spalatensis 1245, Ragusinus 1225. Pro missione Bosnensi 
conventus Quinqueecclesiensis (c. 1238) et de Dubic (c. 1235) momenti 
magni erant. 

Fratres Hungari iucunctanter missionarias curas inter Oumauos 
aggressi sunt, e primo quidem conatu fructum non reportantes, in 
altero conatu martyres relinquentes. . 

Magnanimitate, audacia et amore christiano erga Hungaros ver- 
sus niontes ITral degentes ducti, fratres Hungariae expeditiones in il- 
las longinquas regiones vel tentarunt vel susceperunt, primam 1232, 
arlteram famossimam fratris luliani, tertiam et quartam circa annum 
1237. Fructum missionarium hae expeditiones ob paucitatem fratrum 
et maxime ob minantem invasionem Tatarorum non habuerunt. 

lu Bosnia, Dalmatia, Albania fratres huius provinciae eximia 
nierita de tuenda fide adversus haereticos et schismaticos compara- 
evrunt, pro reunionis pariter et in Bulgaria ab anno 1232, poste;i 
participatione Hungarorum in societate Peregrinantium notata. 

Inter illustriores. provinciae fllios recensentur primi provinciales 
Paulus, Theodoricus, loannes Teutonicus, et episcopi Oumanorum 
Theodoricus, idem loannes, Ponsa, Augustinus episcopus Zagrabien- 
sis. Si doctoribus et scriptoribus haec antiqua Hungaria nonnimis in. 
notuit, id ex eo explicatur quod immediato apostolatui potius vires 



rrovincia Dulmatiae 221 

suas applicuerit. Studia praesertim Budae fiorebant. Observantiae 
status saeculo XV ineunte talis fuit, ut loannes Dominici cardinalis 
et legatus Budae ad extrema veniens non apud fratres propriojs, sed 
apud alium ordinem observantiorem sepeliri voluerit. Hungari Domi- 
nicaui deinde reformati sunt. 

Provincia Dalnmtiae^ per bullam Urbani VI die 3 martii 1380 in 
specialem ditionem ordinis Praedicatomm et a provincia Hungariae 
distinctam constituta est cum his conventibus et locis Duracensi, Scu- 
tarensi, Dulcinensi, Catliarensi, Ragusino, Quarensi, Spalatensi, Tra- 
guriensi, Sibinicensi, ladrensi, Vegliensi, Nonensi, Segniensi, Arben- 
si necnon tribus conventibus e Lombardin; inferiore sumptis Utinensi, 
Oivitatensi, lustinopolitano. Defectum approbationis et confirmatio- 
nis liuius novae provinciae per capitula ordinis faciendarum ex aposto- 
lica plenitudine ipse Papa supplens provinciae Dalmatiae ex conces- 
sione bullae suae omnia iura et privilegia, quibus aliae provinciae gau- 
dent, in perpetuum tribuit. 

Divisionis a i)rovincia Hungaria rationes plures erant, praecipue 
extensio ditioiiis liungaricae, ob quam provinciali vel eius vicariis ne- 
gotium visitationis difficile evasit. Sed et aliae, quae tacentur, ra- 
tiones ad separationem movebant, praecipue congregatio nationis 
croaticae in proprium districtum administrationis. 

De facto conventus Ragusinus i)rimus ad litora Dalmatiae fun- 
datus est 1225, independenter ab actione fratrum Hungariae provin- 
ciao. Oonventus Nonensis et ladrensis 1228, Zagrabiensis, Ohasmensis 
Spalatensis ante annum 1M5 originem duxerunt. Praefuit liis conven. 
tious Dalmatiae intra compagines provinciae Hungariae vi^ariii.s pro- 
vincialis. Imo saepius etiam de vicario magistri ordinis pro Dalmatia 
sermo iu documentis occurrit. Ita fratres Marcellus, loannes Oliolos, 
Andreas Vegliensis, Tliomas Zocclo vicarii provincialis ante annum 
1347 erant, dum praeter huiusmodi vicarium in bulla diei 17 decem- 
bris 1345 specialis vicarius generalis nominatur, cui facultas fit lo- 
cos Oathari, Scodrae (Scutari) « civitatum provinciae Hungariae 
sub dominio regis Rasciae » necnon tres alios, inter quos Sibinicen- 
sem pro utilitate ordinis et Ecclesiae « ad nomen, opus et usum fra- 
trum et ordinis » Praedicatorum suscipere, si tamen duodecim fra- 
tres congrue ibi susteutari valent. 

Anno 1347 Gognoscitur vicarius magistri ordinis nomine Mco- 
laus Anconitanus. Iterum 1368 apparet quidam « totius provinciae 
Dalmatiae et Duracii vicarius ordinis Praedicatorum » Stephanus. 



222 Evolntio provinoiarum 

Quoad a€tionem praedicatoriam et missionainam pati'es regio- 
nis Dalmatiae et Oroatiae fratribns Hungaris in iiiitio coUabo- 
rabant, qui praecipue diice loanue Teutonico episcopo in parti- 
bus Bosniae et sub aliis viris egregiis multos fructus animarum in 
horreum Domini congesserunt. Sui zeli apostolici causa nominandl 
sunt Florianus Ragusaeus, qui se Peregrinantibus propter Ohristum 
univit (s. XIII), et 1452 loannes Uljarevi6, (Olearius), qui cum auc;- 
toritate pontificia in Bosnia praedicans domos plures erexit. 

Studia, si iam in omni conventu colebantur, multo magis in scho- 
lis domorum Ragusinae et Oatharensis florebant. Inter doctiores fra- 
tres eminent Augustinus Kazoti6, etiam velut episcopus famosus 
{■\- 1323), Gregorius Ragusinus (c. 1305) commentaria in Paulinas 
publicans, loannes Stoichovid magister Patavii et dein archiepisco- 
pus atque pater concilii Basileensis. Bononiae Georgius Sibenicensis. 
et Seraphinus Bona Budae, qui et inter regis Matthiae Oorvini con- 
siliarios adnumerabatur, docebant. 

Provincia Poloniae^ segregata est anno 1228 ex provincia Hun- 
gariae in se complectens conventus in regno Poloniae, iu regno Bo- 
hemiae et Marchia Moraviae, in ducatu Silesiae, in partibus Borus- 
siae, Pommeraniae, Brandenburgii, Russiae. Eius fundatio et aug- 
mentum praecipue zelantissimo S. Hyacintho, e Silesia oriundo, tri- 
buitur. Anno 1219 Hyacinthus ex Italia (Bononia) probabiliter a S. 
Dominico emissus per Oarinthiam, ubi Frisaci per menses aliquot ste- 
tit conventum fratrum excitando, Oracoviam profectus est, ubi anno 
1222 primum conventum polonicum fundavit. Postea in civitatem Kio- 
wensem apud Ruthenos contendit, fratribus ibi relictis. Ab anno 1226 
ad missiones in terris Prutenorum aspirans ad civitatem Gedanensem 
(Gdansk, Danzig) se contulit, ex qua fratres Praedicatores laborem 
opistoMcum mox inter Prutenos exercebant, conventus Oulmensem 
(c. 1232) Helbicensem (Elbing c. 1237), Thorunensem 1263 excitantes. 
Ex aliis poloniois fundationibus Sandomiriensi 1224, Posnaniensi 
(1231), Lublinensi, ex illis Silesiae Wratislaviensi (1223), Ratiborensi, 
Glogoviensi, Thesniensi, Legnicensi, Oppoliensi, ex ceteris Pommera- 
niae Gripsvaldensi, Dersoviensi, ex illis Bohemiae et Moraviae Pra- 
gensi, Gradicensi (Koniggratz) , Olomucensi, Brunensi, Opaviensi, 
Pilsnensi magna provincia coaluit. 

Difficultates territoriales adduxerunt 1301 divisionem huius di- 
tionis in provincias Poloniae et Bohemiae. Postea saeculo XV intran- 
te fratres linguae germanicae, qui intra fines provinciae Poloniae ha- 



Provincia Poloniae et Boheraiae 223 

bitabant a magistro generali specialem erectionem provinciae Teu- 
toniae inferioris obtinuerunt, sed mox ad Polonos redire debuerunt 
cassata per capitulum generale 1417 divisione per magistrum gene- 
ralem facta. 

Gubernium vastissimae huius provinciae tum ex ambitu regionum 
et diversorum populorum atque actione missionaria facile non erat. 
Primus provincialis Gerardus natione Vratislaviensis, antea studens 
Parisiensis, exstitisse videtur, alter B. Oeslaus, tertius autem Henri- 
cus Lipsiensis, quos alio tempore iterum Germanus et Gallus et Ita- 
lus in regimine provinciae secuti sunt. 

Praeter praedicationem in ditione proprie polonica exercitam 
haec provincia summam industriam missionariam ad tempus ostendit 
inter Prutenos, populos bialticos, Euthenos. Pro fide martyres San- 
domirienses 1259 aliique Oolomeae 1349 trucidati sunt, dum inquisi- 
tores in Hussitarum saevitiam ad Poloniam protensam fortiter suo 
tempore instabant. 

Studiorum causa Poloni saepius ad studia generalia Colonien- 
se, Viennense, Parisiense, Italiae, imo Hispaniae perrexerunt, dum 
in patria cum academia Oracoviensi amicitiae foedere et litterarum 
mutuo usu iuncti exsistebant. Olarum nomen in scholis medii aevi 
Martinus Strebski Polonus possidebat. 

Ordo noster in Bohemiam'^ a B. Oeslao sub principio 1222 inductus 
est, cum ii)se et socii eius a munificentia regis Przemyslai Ottocari I 
ecclesxam S. Olementis et aream in regio pago Porzitsch ante Pragam 
in Moldavae subripinis receperlnt, conventu i>ost quadriennium ad an- 
tiquam urbem translato. Ibi spatium ad fratres 120 alendos erat. Fa- 
ma et auctoritas conventus et studii Pragensis sub Oarolo IV maxi- 
mae splendebant. Pragae etiiam capitulum generale 1359 praeclarum 
ceiebnatum est. Oum fratres nostri 1411 contra loannem Huss prae- 
dicare incoeperint. 1420 ab haereticis conventus S. Olementis cum 
clade fratrum destructus est remanentibus exinde paucis religiosis 
prope ruinas claustrales et actionis catholicae. Ad civium Pragen- 
sjum vota 1496 rex Ladislaus Dominicanos Polonos ad excitandum 
^dtam ordinis vocavit. Ex reliquis 18 conventibus Bohemiae, plures 
in bellis Hussiticis p^rierunt. In Moravia conveh^us Olomucen- 
sis fundationem 1220, S. Hyacintho tribuunt. Domus in marchiona- 
tu Moravla;© sitae, piartim in rebellione Hussitarum paritier de- 
structae sunt. 



224 Evolutlo provinciarum 

Absqiie speciali regimine , superiore, ut videtur fundati conven- 
tus Boliemiae et Moraviae, inter 1228/1301 provinciae Poloniae unic- 
bantur. At pluries visitatores et vicarii nationis germanicae hanc di~ 
tionem ordinis vel gubernabant vel inspexerunt, ut Albertus Magnus 
et Ekkehartus. Anno 1301 conventibus Bohemiae et IMoraviae expro- 
vincialis Poloniae Dislavus velut vicarius praepositus apparet. 

Sicut buUae papales introductionem fratrum Praedicatorum in 
has regiones commendaverant, ita postea Pontifices bullis suis fra- 
tres ad strenuam defensionem et extensionem Ecclesiae per praedi- 
cationem multiplicem praecipue crucis contra gentes vicinas paga- 
nas et contra Turcas excitarunt. Oum haeresi autem in propria 
terra fratribus res et colluctatio saepius erat, ut munera inquisi- 
torum et martyria probant. Tempore insurrectionis Hussitarum ad 
300 fratres in odium fidei interempti sunt. Huiusmodi victimae locos 
vacuos in conventibus reliquerunt. Et si cogitatur de damno etiam 
per pestem saepius grassantem in domibus religiosorum causato, in- 
super de calamitate belli Hussitarum nil mirum si status regularis 
provinciae Bohemiae in prima medietate saeculi XV languebat. Post- 
quam imperatori Sigismundo Pragae status Bohemiae ss subiecerunt, 
res religiosae et regulares efflorescere poterJant. A vicino conventa 
Viennensi reformaftio ad conrentus Brunensem, Budvicensem, Olomu. 
censem aliosque extendebatur. Probabilius ut fructus reformationis in 
Bohemiae et Moraviae domibus servaretur vel ut conventus reformati 
obedientiae iDrovincialis Bohemiae subderentur, 1487 in capitulo ge- 
nerali petente pi'ovinciali Bohemiae conventus ex illa provinciae Teu- 
toniae parte, quae vocabatur portio inferioris Bavariae, nempe Vien- 
nensis, Oremensis et alii, a Teutonia avulsi sunt. Reclamante vero 
provinciali Teutoniae, cui imperator adiutorium praestitit, hi con- 
ventus iterum suae nativae provinciae Teutoniae per ordinis ma- 
gistrum restitutae fuerunt. lulius II 1505 plura privilegia Bohemi» 
fratribus tribuit. 

§ 42: Provinciae Teutoniae, Saxoniae, Daciae. 

Provincia Teutoniae^ una ex primigeniis ordinis ditionibus sub 
S. Dominico designatis in tempore maioris extensionis amplissima 
provincia exstitit, pertingens a flandrica civitate Brugensi usque ad 
civitatem Austriae Viennam, et alio sensu a terra TuiT.censi (ZtirichV 
usque ad Liibecenses. 



rroviiieiii Teutouiae 225 

Ad eam qiiasi omnes regioiies, iibi liugua germaniea adliibebatui% 
pertinebant. Anno 1260 conventus flandrici ad provinciani Frauciao 
transierunt, conventu Antverpiensi ad extrema occidua manente, Re- 
secatis et anno 1303 in propriam provinciam Saxoniae formatis con- 
ventibus Germaniae septentrionalis provincia Teutoniae terras germa- 
nicas circa Rlienum et Danubium sitas comprehendit. 

Fundationes principales sunt Frisacensis 1219, Coloniensis circa 
1220, Gandavensis (postea ad Franciam), 1224 xVrgentinensis, Magde- 
burgensis (postea ad Saxoniam), mox Trevirensis, Esslingensis, Lip- 
siensis, Isenacensis, Lubicensis, Marburgensis, Ratisbonensis, Peta- 
viensis in Styria, Lovauiensis, Oonstantiensis, B«sileensis 1233, Fri- 
burgensis, Augustanus, Antverpiensis, Maguntinus, Traiectinus ad 
Mosam 1254, Nurimbergensis, Colmariensis, Ouriensis, Ulmensis, Lu- 
xemburgensis 1292, Selestandianus, Aquisgranansis, Buscoducensis, 
Bambergensis 1310, Brisacensis 1319, Marienheidanus 1421, Bruxel- 
lensis 1465, Graecensis 1468, Heidelbergensis et Stuttgardianus 147 1. 
Totaliter anno 1277 provincia Teutoniae conventus 53 et post separa- 
tionem Saxoniae conventus adkuc 49 tenebat. Eius magnitudo in co- 
piositaite conventuum, in multitudine personarum doctrina et vir- 
tutibus clarissimarum necnon et in taxatione pecuniaria appareti An- 
no 1325 inter summas, quas singulae provinciae procuratori generali 
Bolvere debebairt, provincia Tfeutoniae ad maximani quantitatie|n| 
nempe 20 florenos solvendam taxatur. 

Dum iam 1267 vioarius provincialis super regiones Germaniae 
septentrionalis cognoscitur, post divisionem Teutoniae et Saxoniae 
3^eutonia lias nationes numerabat Brabantiam cum conventibus Bra- 
bantiae et Rheni inferioris, Alsatiae cum conventibus Alsatiae, Ba*de- 
niae, Helvetiae, Sueviae cum conventibus in Wiirttembergio, Suevia^ 
Franconia, Bavariae cum conventibus Bavariae et Austriae. 

In his nationibus loci principales erant Oolonia, Argentina, Esslin- 
ga, Ratisbona et Vienna. Regimen super teutonicam terram in ordiiie 
Praedicatorum primus Oonradus de Huxaria (Hoxter 12^1/33) exer- 
cuit, cui cardinalis legatus Otto partes -quasdam delegatas commi- 
sit. Inter provinciales, qui post eum electi sunt viri egregii, scien- 
tia, rerum et iuris cognitione excellentes, administratione probati,. 
eminjent Hermannus de Havelberg «vir sanctus, genere nobilis», 
Albertus Magnus, Hermannus de Minda, loannes de Liclitenberg,, 
Baa-tholomaeus de Bolsenheim, loannes Ousin, Udalricus Theobakli, 
Nicolaus Notel, Petrus Wellen « theologiae magister, \Ay sanctus », 



226 Evolutio provinciarum 

lacobus Fabri de Stubach, lacobus Spi-engev, Petrus Siber. Eorum 
regimen potentissimum et sapiens habitum est. 

Etsi vita fratrum Praedicatorum non eodem modo ,vel eadem vi 
sicut in ceteras terras subito transierit, tamen mira profunditate iri 
i"egionibus g^rmanicis recepta est. 

Studiorum centrum in conventu Ooloniensi apud metropolim Rhe- 
nanam positum est. Ooloniense coenobium velut principale totius pro- 
vinciae habebatur. Et dum medio saeculo XIV lis inter archiepiscopum 
et Oolonienses fratres Praedicatores ardebat, tota provincia eventum 
hunc anxiose observabat. In saeculo XV nostrates et doctrina thomi- 
stica eximia, observantiae cultu, pietate rosariana speciali nomen tan- 
ti conventus tum coaevis suis tum historicis venerabile reddebant. 

In aliis conventibus quoque e. g. Argentinensi, Basileensi, Vien- 
nensi studia particularia visebant. Dum praeeunte B. Alberto plures 
Parisiis docebant, alii in magisterio vel studentatu inveniendi erant 
apud universitates Ooloniensem, Erfordiensem, Lipsiensem, Pragen- 
sem, Viennensem, Graeceusem, Basileensem, Heidelbergensem, Fri- 
burgensem, Oxoniensem, Senensem, Perusinam, Ferrariensem. 

Ad nomina prasulum, doctorum uniuscuiusque disciplinae, ad 
praedicatorum copiam et scriptorum laudem provincia Teutoniae ve- 
lut speciale momentum zelum regularis observantiae merito iunxit. 

Provincia Saxoniae^ ex divisione provinciae Teutoniae amplissi- 
mae ortum 1303 duxit his terminis finalibus, quod Misnia, Thurin- 
gia, Hassia, Saxonia, Marchia, Slavia, Frisia, Zelandia, Hollandia 
sint provincia specialis « et provincia Saxoniae nominetur et te- 
neat locum in sinistro choro immediate post Bohemiam ». Si divi- 
sio provinciae Teutoniae et constitutio Saxoniae multa commoda 
administrationi ditionis dominicanae per Germaniam afferebat, e- 
tiam incommoda quaedam ipsi novae provinciae exsurgebant. Prae- 
cipue distantia a centro ordinis pro provincia Saxoniae obstaculo 
et nocumento esse potuit, attamen ergregia semper provincia in fun- 
dationibus et viris suis fuit. Nationes, quibus provincia Saxoniae 
usque ad annum 1468 constabat, in registro Oaietani sic describun- 
tur cum respectivis conventibus, quibus annos fundationis adicimus : 
Saxoniae JMagdeburgensis (1224), Hallensis (1271), Halberstadiensis 
(1232), Hildesheimensis (1233), GQttingensis (1296), Brunswicensis 
(1310); Thuringiae Erfurtanus (1229), Ifjenacensis (1236), lenensis 
(1286), Miilhusanus (1291), Nordhusanus (1286), Marburgensis (1292), 
Treisanus (1287) ; Misniae Lipsiensis (1229), Freibergensis (1236), Pir- 



Provincia Saxouiao 227 

neiisis (1300), Egrensisin Bohemia (1296), Plauensis (1266), Luckauen- 
«is (1291), Leutenbergensis (1395); Westfaliae Bremensis (1225), 
Susatensis (1241), Tremoniensis (Dortmund, 1310), Osnabrugensis 
(1296), Mindensis (1296), Wesalianus (1292), Warburgensis (1282; ; 
iSlatHa.€ Lflbecensis (1229), Ha-mburgensis (1240), Stralsunden- 
«is (1251), Wismariensis (1293), Rostocensis (1256), Robelensis (1287), 
Meldorfensis (1380) ; Marchiae Brandenburgcnsis, Brandenburgensis 
(1278), Berolinensis (1297), Iluppinensis (1246), Seehusanus (1255), 
^trausbergensis (1254), Soldiuensis (1275), Prenzlavensis (1275), Tan- 
germundanus (1442) ; HoUandiae Rhenotraiectinus (Utrecht, 1232), 
Harlemensis (1296), Hagensis (1403), Rotterodamensis (1444), Zutphe- 
nensis (1288), Neomagensis (1296), Oalcariensis (1455), ZwoUensis 
(1468), Ziericzensis (Ziericksee in Zeelandia, 1279) ;Frisiae Gronin- 
gauus (1310), Leovardensis (1245), Nordensis (1264), Winsumensis 
(1280) ; Livoniae Rigensis (1244), Dorpatanus . (1300), Pernaviensls 
(1505). 

Priores provinciales seriem suam cum viro illustri Ekkeharto 
de Hochheim incipiunt (1303/11). Ad eum clarissimi fratres, sae- 
pe laurea magistrali iam donati vel officio inquisitionis commen- 
dati, ad guberniuni huius provinciae delecti sunt, ut loannes d3 Me- 
lemberg, Oonradus de Halberstadt, Gualterus Kerlinger, Eilardus 
de Schonfeld antea procurator generalis, Bernardus de Dulmen, 
Oonradus de Westhausen, Daniel de Egher. 

Indefesse fratres Saxoniae studia colebant ita quidem ut praxis 
iiursuum studiorum severior fuerit quam ordinis lex de studiisi impo- 
nendis et persolvendis. Studia artium et philosophiae et theologiae 
iuxta determinationes provincialium capitulorum variis conventibus 
assignabantur. Extra provinciam studentes Parisios, Bononiam, Oo- 
loniam, Oxoniam, Pragam missi reperiuntur. Dum in initio stu- 
dium generale in terminis huius provinciae statutum Brfordii erat, 
post 1340 aliud Magdeburgi et saltem 1477 tertium Berolini inve- 
nitur. 

Ouicumque scriptores quaerenti nomina magna occurrunt Ekke- 
harti, Theodorici Fribergensis, Odonis de Menhausen, Henrici de 
Herfordia, lacobi Susatensis. 

Mystici minoris nominis Helwicus de Germar, Giselherus de 
Slatheim, Hermannus de Loveia, Florentius Traiectinus, Olemens 
Lossow piis auctoribus annumerantur. De sermonibus vel re homi- 
letica consignandis Ludolt)hus Wylkin de Winsum, loannes Kuned, 



228 Saxonia et Dacia 

Paulus Ripper, Tliomas a Olivis operam dabant. Ex iis qui geuera- 
tionem fratrum ad saecnlum XVI ducendam erudiebant pertinent 
Daniel de Egher commentator Aquinatis et Erasmus Frisner pro- 
fessor Lipsiensis commentator Aristotelis. Ooncionatorum bonornni 
laudes et mystici et Lambertus de Scliepen, loannes de Ltidinghau- 
sen ceterique acquisierunt. 

Praeter episcopos plures residentiales Saxonia praesules auxi- 
liares 50 intra annos 200 dedit. Devotionum cultum per venerabiles 
fratres, per fraternitatem Domini lesu in Seehusensi convenitu, per 
summam rosarianam propagationem, per verba et scripta, per ob- 
servantiae regularis amplexum haec provincia expressit. 

Nomine Daciae^ terras Scandinaviae Daniam, Sueciam, Norve- 
ciam in medio aevo superiore designare solebant. Ideo et provincia 
nostra in illis regionibus tali titulo decorata apparet. In eas regiones 
septentrionalium Germanorum ordo per Simonem de Suecia et Mco- 
laum Lundensem erat collocandus, qui tamquam clerici Bononiae die 
15 augusti 1219 habitum ordinis induerunt. Oum inchoante anno 1220 
praepositus quidam Godefridus, qui mandatum archiepiscopi Upsa- 
lensis in curia Bomana Viterbii explebat, Dominicum cognoverit, ab 
eo fratres pro sua regione petivit. Eodemque anno hi duo fratres Go- 
defridum in Sueciam comitabantur. Archiepiscopus qnidem Olaus 
Basatommer fratribus residentiam Sigtunae prope XJpsalam non per- 
misit. Quare hospitium in Skov receperunt, Secundam expeditionem 
dominicanam in Scandinaviam Salomo Danus fecit, qui ordinem 1220 
Veronae ingressus fuerat mox prior Frisaci et membrum capituli 
generalis 1221 effectus, commendatione Papae et S. Dominici muni- 
tus, ad septentrionem missus est, A concilio Slesvicensi 1221 praeside 
cardinali Gregorio de Orescentia celebrato fratres Praedicatores li- 
centiam suae missidnis in Dania obtinuerunt. Anno 1221 f undatio 
Lundensis tribuiltur, quo etiam fratres ex Suecia accesserunt. For- 
mata provlncia Daciae Rano, antea professor Parisiensis et decanus 
Roskildensis, .a S. Dominico in ordinem cooptatus, provincialis pri- 
mus extitit. Ex eius successoribus Absolom (f 1261) administnatione 
provinciae et actione pacis civilis, et Augustinus (-|- 1283) prudenti-i 
et doctrina praestabant. Residentia provincialium in Suecia et prae- 
sertim Roskildis in Dania fuisse videtur. In Norveciam ordo ex Aii- 
glia transplantatus probabiliter fuit, sicut cum Suecis et Findandisi^^ 
fratrum Anglorum relationes erant. 



Kvolutio proviiiciarum 22& 

Fundatiouiiin co|>ia rein dominicanani Scandinaviae anno 1228 in 
provinciam auxit. 

In Dania conventus Lundensis, MaimOensis, Kosldldensis, JS'esitve- 
danus, Otlioniensis (Odense), Wibbrgensis, Aarhusmisis, Kibensis, 
Slesvicensis, Flensburgensis, Haderslebensis, Husumensis, in Siiecia 
Sigtunensis, Stockholmensis, Skovensis, Upsalensis, Strenginensii^ 
(Strengnas)j Vesteraseusis, Skeningensis, Visbiensis (Visby), iu Vo/- 
vecia Nidrosiensis (Nidaros), Bergensis, Osloeusis, iu Estlandia Keva- 
liensis ex 1229, in Kurlandia Libauensis, notabiliores exsistebant. In 
Finlandiam post 1221 Tliomas Anglus (-{- 1248), episcopus super mis- 
sionem illam constitutus venit et 1252 conventus ordinis in Abo ap- 
paret satis cefeber, aliis sequentibus. Fiulandi Dominicani per Suecos 
adiuti sunt. ' 

Scliolae bonae in pluribus conventibns praesertim Skeningae flo- 
rebant. Fratres Daci praeter officia religionis, studii, ministerii pro 
Bcclesia opera sud; contulerunt, dum ad praesulatus numero 26 cir- 
citer, in legatos, in paenitentiarios curiae Romanae, in praedicato- 
res cruciatarum expeditiouum et indulgentiarum assumebantur. Pro 
patria sua autem egregia praestiterunt velut arbitri et mediiatores 
pacis et confessores regum. Inter se fratres nostri Daciae illas disce- 
ptationes, quae alios ordines diviserunt, nescivisse videntur. Fratres 
exteros praesertim Anglos et Germanos (ut Henricum Kalteisen) ad 
colIaboriEitionem in partibus suis assumpserunt. 

§ 43. Provinciae insularum britannicarum. 

De plantatione ordinis in Anglia Mcolaus Trivet chronista. no- 
ster ad annum 1221 haec habet : « De secundo capitulo generali f ra- 
trum Praedicatorum, quod sub beato Dominico celebratum est Bo- 
noniae, hoc anno missi sunt fratres Praedicatores in Angliam, qui 
numero tredecim habentes priorem fratrem Gilbertum de Fraxineto 
[de Fresney], in comitiva venerabilis patris domini Petri de Rupi- 
bus [des RochesJ, Wintoniensis episcopi, Cantuariam pervenerunt, 
ubi cum se domino Stephano Oantuariensi praesuli j)raesentassent, 
audito quod Praedicatores essent, statim fratri Gilberto imposuit, 
ut corara se sermonem faceret in ecclesia quadam, in qua ipsemet 
proposuerat eodem die praedicare. Ouius verbis admodum aedificatus 
pontifex, toto suo tempore, religiouem fratrum Praedicatorum et 
officium prosecutus est gratia et favore. Progredientes autem fratres 



230 Provincia Angliae 

de Canturia venerunt Londonias in festo S. Lanrentii; et iilterius 
Oxoniam in festo Assumptionis Virginis gloriosae, in cuius honore 
oratorium construxerunt ». « Provincia Angliae sic feliciter, sub tu- 
tela SS.mi Patriarcliae et Fundatoris ordinis incoepta, cito sese di- 
latavit et per totam insulam Hiberniae et regnum Scotiae usque ad 
ultimam Thule suas propagines extendit. Temporis autem decursu, 
multiplicatis in hisce partibus conventibus. Scotia anno 1481, Hiber- 
nia vero anno 1484, in peculiares ordinis provincias erectae sunt; 
exinde regimen prioris provincialis Angliae intra fines patriae suae 
et principatus Walliae omnino redactum permansit. 

Sub titulo S. Pauli apostoli constituta provincia per ter centum 
et septemdecim annos enituit. In quatuor visitationes seu vicarias 
(congregationes aut nationes etiam vocatas) divisa fuit : Oxoniensein 
nempe, Oantabrigiensem, Londinensem et Eboracensem, ex quibus 
ut videtur, dein segregatae sunt duae aliae visitationes, conventibus 
de Sialisburia. et Exonia annexae. Anno 1277 quadraginta conventus 
in Anglia et Wallia floruere, quibus ante annum 1303 ialia coenobia 
sunt aggregata: postea demum provincia quinquaginta et duos con- 
ventus fratrum, et unum monasterium sororum habuit ». Qui sta- 
tus floridissmus sub Henrico yill sic destructus est, « ut decur- 
rente anno 1539 ne quidem unum coenobium absque violationis iniu- 
ria relictum fuerit ». 

lam inter socios S. Dominici fratrem Laurentium Anglum nota- 
mus. Oirca missionem fratrum in Anglia duo notanda occurrunt, 
scilicet, quod fratres pro illa regione delegati in comitatu episcopi 
profecti sunt, et quod ad civitatem universitariam primo iter inten- 
derunt. Post fundationem Oxoniensem fratres iam ante annum 1224 
Loudinium ingredientes ex dono Huberti de Burgo comitis de Kantia 
capitalis iustitiarii Angliae huiusque familiae « fundum inter subur- 
bium occiduum et septentrionale, quod vocatur Eolborn », recepe- 
runt, ecclesia conventuali sub B. M. V. et S. loannis evangelistae 
patrocinio constituto. Aedes conventuales intra annos 25 a fundatio- 
ne fratribus 80 excipiendis paratae erant. Haec spatii opportunitas 
nbn ultima ratio erat, quare duabus vicibus 1256 et 1263 ad hunc 
conventum edicta comitia generalia sunt. « Anno vero 1275 meliorem 
et spatiosiorem locum infra limites ciyitatis prope Ludgate, fratres 
obtinuerunt, fundatoribus Eduardo I, regina Eleonora de Oastilia 
uxore eius, et fr. Roberto de Kilwardby archiepiscopo Oantuariensi ». 



Evolutio provineiarum 231 

Novi domicilii aedificatio 1278 incoepta est, conventu Holbornensi 
1287 vendito. Novus conventus comitia ordinis 1314, 1335, synodum ec- 
clesiasticam 1382, in qua 24 propositiones loannis Wycliff damnatae 
sunt, «parliamenta» et concilia regia varie in muris suis recepit, duiri 
ecclesia (1325 consecrata) mausoleum pro saeculi et Ecclesiae princi- 
buis! exstitit, condens corpora regum, reginarum, cardinalium, epi- 
scoporum. 

Aliae fundationes ut Norvicensis (1226), Eboracensis (1227), Sa- 
lopiensis (Shrewsbury, 1230), Perthensis (1231), Exoniensis (1232), 
Nortantoniensis (1233, pro 50 fratribus), Cantuariensis 1236 cum 20 
fratribus incepta ad 50 mox accrevit, Lincolniensis 1238 (pro 50 fra- 
tribus), Oantabrigiensis 1238, Glocestrensis, Beverl^censis, Novoca- 
strensis super Tyniam (ante 1240), Stamfordensis (1243), Leicestrensis, 
Sarisburiensis (1246), Dunstablensis (1259), Lancaster (1260) Giappo- 
vicensis (Ipswich, pro c. 60 fratribus, 1264), Oicestrensis (1283, pro 80 
fratribus), Langlegiensis (King's Langley vel Ohiltern Langley, 1308, 
pro 100 religiosis habendis dotata quae «ex omnibus Mendicantium 
domibus in toto regno locupletissima evasit », Tetfordensis (1335), 
Melcombensis (Melcombe Regis, 1418). 

Harum aedium plerumque amplarum erectio benefactoribus insi- 
gnibus magnificis debetur. Eeges ex stirpe Plantagenet munificentissi- 
me Praedicatores auxerunt, etsi aerarium regium non semper exces- 
sibus abundabat, Oantuariensibus fratribus rex non solum 1247 et 1253 
marcas 70 dedit ad satisfaciendum creditoribus conventus verum 1256 
pro vitris depictis 160 scellinas, 1258 libras pro structuri® in honorem 
patroni sui S. Eduardi, statuens 1259 libras 20 pro fabricandis culina 
et muro. 1243 raedifioatio ecclesiae sumptibus regis perf eota fuit. Haec 
donorum copia ad alios quoque conventus quasi incessanter fluxit. No- 
tetur inter subministrationes conventui Londinensi concessas ex anno 
1243 Henrici III exhibitio habituum 80 et paria totidem calceamento- 
rum in xenia nativitatis Domini. Summus autem regii favoris ad fun- 
dationem Langiegiensem transiit, ubi perpetuiae preces pro domo Plan- 
tagenet coram Deo funderentur. 

Insuper magni domini civiles, ut Hubertus de Burgo, familiae 
nobiles ut Montisfortis de Leicestria, episcopi ut Alexander Staven- 
by, Lihfieldensis, antea professor theologiae Tolosae, qui aliquos ex 
sequacibus S. Dominici istituerat, Petrus des Eoches Vintoniensis, 
Robertus Greathead Lincolniensis, Gualterus Mauclerk Carieolen- 
sis fratres iuvarunt. 



232 Anglia et 8cotia 

Si magnitudo provinciae Angliae inclusis partibus Hiberniae et 
Scotiae circa annum 1305 respicitur ea fere potentissima ditio or- 
dinis apparet. Numerat conventus supra 100, fratres vero circiter 
3000, vel deductis Hibernis et Scotis, circiter 2000. In saeculo XVI 
aiUtem numerus conventuum diminuebatur quia et vitae regularis 
fervor decreverat et conditiones oeconomicae instab.ant. 

Oirca fratrum educationem et activitatem in provincia Angliae 
nune agendum. Magni momenti est notitia de causa incipiendi con- 
ventus Langlegiensis. Etenim «fratres Oxonienses, statuentes quod 
a/lumni, antequam summos pbilosopMae et theologiae cursus inirent, 
in studio litterarum apprime versarentur, subsidia regis ad fundan- 
dum collegium sive gymnasium petiere ». Aderat ergo Mc gymnasium 
litterarum humaniorum praeparantium ad studia ecclesiastica. Et 
quidem ab anno 1423 conventum Langlegiensem omnibus qua)tuor na- 
tionibus communem fuisse, et inter 1428/1538 ad visitatiouem Oant<i- 
brigiensem pertinuisse scitur. Institutioni ecclesiasticae imprimis 
scholae Oxoniensis et Oantabrigiensis inservierunt. Alla studia per 
provnciam in conventibus Lincolniensi Guldefordensi, Gippovicensi, 
jN^eocastrensi super Tynaan, Londinensi extiterunt. Si magistri. 
scriptore praedicatores praesulesque nostri Angliae satis innote- 
scunjt, eorum ministerium confessionis et sacri sermonis apud reges 
ax stirpe Plantagenet et plurium ex familia Lancaster memoranduia 
est. Actio dominlcana contra Wjcliffitas promota, in bonum religio- 
nis et patriae felicissime cessit. Extra Angliam fratres aliquando hi- 
bori missionum in oriente addicti cernuntur, etiam in Armenia. 

Scotiae^ provincia nonnisi saeculo XV exeunte propria constituta 
est, dum antea inde.ab anno 1230 ditioni Angliae et quidem satis inde- 
pendenter suberat. Nimis creduli Boethius et Touron hanc ordinis pe- 
netrationem in septentrionem insulamm britannicarum anno 1219 et 
Baronius anno 1221 attribuere vellent. At iuxta chronicum Mailro- 
sense aliis notitiis historicis confirmantibus ingressus fratrum in Sco- 
tiam 1230 duce fratre Olemente, qui 1232 episcopus. Dumblanensis fac- 
tus est, eyenit. Sub nomine fratrum lacobinorum in Scotiam intrant, 
cum Olemens Parisiis habitum ordinis assumpserit. « Praedicatione 
insignis, linguis peritus et virtutibus clarus, dignus fuit, qui fratres 
iiostros in Scotiam introduceret, favente Gulielmo Malvoisin Sancti 
Andreae episcopo. Oum ex documentis constat illos eo ipso anno (1230) 
tres conventus aedificatos habuisse, satis probabile videtur, sodales 
iiostros iam antea accersitos aliquam in Scotia moram duxisse ». A- 



Evolutio provinciarum 233 

Tnicus Praedicatorum summus rex Alexander II exstitit, qui munifi- 

■centia et litteris fratres iuvit. Conventus Ayrensis (Ayr) forsitam pri- 

mus omnium fundatus est, a regibus Alexandro II, Roberto I, Ro- 

berto II dotatus. Eodem anno 1230 et conventus Edinburgensis a re- 

,ge « in propria domo, quae mansio regia in cartulis nuncupatur », 

Berwicensis, Aberdonensis erecti sunt, omnes regia gratia insigniti 

.^equentibus inter alios conventibus Perthensi (1231), Invernessensi, 

MontisRosarum (Montrose), Rossensi, Stirlingensi (1233), Glasgueu- 

m (1246), Wigtoniensi (1267), Andreapolitano (1276), Ouprensi (1348), 

Tempore fundationis buius ultimi conventus super fratres et res 
ordinis nostri per Scotiam quidam vicarius generalis provinciae An- 
gliae constitutus apparet. « Ab anno 1415 domus ordinis in Scotia 
sub peculiari vicario exsistebant magistro ordinis potestati immedia- 
te subiecto. 

Anno 1460 cura venerabilis prof . loannis Mure reformationem ac- 
cepere conventus Scotiae, qui demum in capitulo generali Romae an- 
no 1481 babito in provinciam erecti sunt ». Ibi denuntiatur, « quod 
ad instantiam et preces serenissimi regis Scqtiae de conventibus ter- 
rarum, quae suae maiestati subduntur maximis et rationabilibiis 
•causis in praesenti definitorio allegatis de unanimi voto omnium re- 
verendorum provincialium et definitorum praesentis capituli provin- 
ciam fecimus, quam per se volumus a provincia Angliae distinctam 
appellari et separatam esse » provinciali loanne Mure nominato. lus 
•quoddam particulare ob nimiam distantiam buius provinciae a centro 
ordinis ditioni Scotiae per magistrum generalem Bartholomaeum 
Oomazio die 18 octobris 1484 factum est, ut nempe provincia vel pro- 
vincialis Scotiae ad capitula generalia, si citra montes in Italia fi- 
unt, venire non teneantur, at de quinquennio in quinquennium aut 
■capitulo generali aut magistro ordinis se praesentent seu aliquem fra- 
trem mittant. Si quando neminem ad capitula generalia mittere pos- 
sunt, acta capituli generalis quantocius fieri potest recipiant. « Item 
si quando aliter non possent solvere contributiones magistro ordinis, 
possint illas Brugas mittere priori vel alteri cui magister. ordinis com- 
miserit, et potest dictus provincialis commissarios instituere in tota 
provincia... Item dictae provinciae conceditur ut decedente provin- 
ciali vel absoluto priores provinciae alium provincialem eligere pos- 
sint et tres antiquiores priores eundem confirmare ». Pro epocha no- 
.«tra praesentia provinciae Scotiae in comitiis generalibus annorum 
1484 et 1505 notatur. 



234 Scotla et Hibernia 

Actionem praedicatoriam et fidei ampliandae atque expouendae 
fratres Scotiae sedulitate studiorum fecundarunt. Oonventus Aber- 
donensis « ratione studiorum famosus fuit, ac ibidem alumni ordinis 
Cisterciensis sacras disciplinas adicliscebant ». In civitate Sancti An- 
dreae ab anno 1411 universitas et conventus Praedicatorum connecte-^ 
bantur. Glasguae «1450 iuxta conventum nostri ordinis percelebris 
universitas Glasguensis creata est per apostolicas litteras Mcolai V 'y 
in ipsa coenobii capitulari aula lectiones theologicae habebantur ; ibi- 
dem universitatis congregationes adunabant. Intra conventus muros 
florebant etiam scholae tum civilis quum canonici iuris ». Anno 147& 
Thomas Roberts, e conventu Angliae Oestrensij professor artium li- 
beralium in universitate Glasguensi renuntiatur. 

Si Dominicani dum Scotiam ingrediebantur, a suprema civili' 
potestate magnifice excepti sunt, nil mirum si et postea cum regia. 
familia et sui populi fatis intime sociarentur. Oonventus Edinbur- 
gensis non solum pluribus regibus et reginis sive confessores sive 
praedicatores dedit et personis regii sanguinis sepulturam concessit 
verum etiam in sua ecclesia plura nationalia concilia celebrari vidit 
et synodum sub cardinali Bageniot, legato a latere, iristitutam. « In 
archivo conventus [Perthensis] exstabant deposita si ve a regibus si- 
ve ab episGopis documenta maioris momenti pro natione Scotorum,. 
sicuti foedera reges Norveciae inter et reges Scotiae sancita. Ab A- 
lexandro II vastissimis hortis hiaec domus donata est cum aedificils 
adiunctis, ubi reges ipsi interdum se recepere. Ibidem lacobus I an- 
no 1437, dum in coena sistebat, in praedicto hospitio crudeliter ne- 
catus est... Scotia potestati Anglorum ad tempus subacta, in hac no- 
stra ecclesia Eduardo I regi Angliae, magnates et praesules homagium' 
reddidere ». Etiam hic sepulturae regiae locum habuerant. Sicut in 
Perthensi conventu parliamenta habebantur, ita et in conventu Ber- 
wicensi consessus nationalis 1292 institutus est in lite pro corona Sco- 
tiae inter loannem Baliol et Robertum the Bruce sub arbitrio Eduar- 
di I regis Angliae agitata. A conventu Berwicensi Eduardus III rex 
Angiiae fratres Scotos expulsit, qui post pugnam infelicem prope Ha- 
lidon Hill acriter contra Anglos praedicaverant, eisque fratres An- 
^los suffecit. 

Ad erectionem provinciae particuhiris Scotiae alia separatio Sih 
Anglia Hibernorum^ fratrum 1484 secuta est. Venerant prima ordi- 
nis membra in Hiberniae insulam accersita per Mauritium Geraldi- 
nnm baronem Ophaliae (Offaley), Hiberniae proregem, at fixas aedes^ 



Evolutio yrovinoiuruiii 235 

aute 1224 ibidem non obtinuerunt. Conventuum notabiliorum series 
chronologice inspecta usque ad 1508 liaec est : Dublinensis (1224) sub 
titulo SS. Salvatoris exstructus et post incendium anni 1304 sicut 
post belli Scotorum calamitatem duabus vicibus denuo erectus fuit. 
Ab anno 1428 studium philosophiae et theologiae in coenobio Dubli- 
nensi stabilitum est. Anno 1224 fundatus Pontanensis (Drogheda) con- 
ventus, ad reformatos 1484 transiit. Seqnuntur Kilkenniensis (Oani- 
politanus, 1225), Limericensis (1227) incoeptus per serensisimum Do- 
natum Carbreach 0-Brien, cui regis Thomon(d)iae titulus erat. Corca- 
giensis (1229, Cork), Athenriensis (1241), Casseliensis (1243, Cashell) 
per David MacKelly O.P. archiepiscopum loci fundatum, Traleiensls 
a loanne Geraldino 1243, Koscommaniensis 1253, Trimmensis 1263 
a Galfrido de Genevil domino Midiae postmodum prorege, qui 1308 
habitum ordinis ipse suscepit, Lohtoriensis 1269 a Gualtero de Burgo 
comite Ultoniae et domino Conaciae, Ki(lma)llociensis 1291. Ad exsi- 
stentes conventus 23 accesseriint anno 1305 alii, e. g. Carlingfordien- 
sis per Richardum de Burgo, Longofordiensis per Cornelium 0'Fer- 
rallo O.P. episcopum Ardachadensem promoti. 

Hi conventus Hiberniae per provincialem provinciae Angliae in 
initio regebantur, qui saeculo XIII suum vicarium particularem su- 
per Hibernos fratres habuit. Amplius magister generalis Berengarius 
de Landora statutum 1314 patribus Hiberiaiae dedit, ut priores con- 
ventuales cum praedicatoribus generalibus et sociis dictorum prio- 
rum nominarent tres fratres ad regendum idoneos, ex quibus prior 
provincialis Angliae iinum vicarium hibernicae nationis constituere 
teneretur. Quo statuto iura et privilegia particularia Hibernisi largi- 
ta sunt, ut re vera autonomia adfuerit, etsi titulus aut nomen deesset 
1397 vicarlus super Hibemos titulum vicarii generalis partium Hi- 
berniae portat. Sed interea ad completam independentiam accedendi 
conatus notantur. Etenim in capitulo Bituricensi 1376 approbatur 
(supposita igitur inchoatione), « quod insula Siciliae et natio Hiber- 
niae pro provinciis habeantur cum iuribus aliarum provinciarum », 
quod et 1378 confirmatur. At effectus separatonis ab Anglia illo tem- 
pore non concessus est. Isfonnisi anuo 1484 in capitulo generali Roma- 
no consijtiutio proprae provinciae Hibemiae, apparet, nominato p. 
mag. Mauritio Moral primo provinciali. 

In comitiis autem generalibus 1491 definitore provinciae Hiber- 
niae subscribente denuntiatur reductio « provinciae Hiberniae ad reu- 
nionem provinciae Angliae sicut ab olim f uerit iuxta bullam desuper 



236 Provincia Terrae sanctae 

datam quam volumus observari de verbo ad verbum hac lege, quod 
provinciae Angiiae non teneatur solvere contributiones dictae terrae 
vel vicariatus Hiberniae, sed ipse vicarius illius terrae tenebitur sol- 
vere contributiones dictae terrae et nullae contributioues reverendis- 
simi puta sex ducatos annuatim pro reverendissimo magistro et duos 
pro procuratore ordinis et quod mutuo convocent in suffragiis, et 
quod magister Mauritius Moral sit verus vicarius ». 

Propensio reformationis regularis ab anno 1484 apud Hibernos 
aliquibus recepta, annis labentibus ita crevit, ut ab anno 1503 con- 
ventus reformati quicumque Hiberniae sive intra sive extra palum 
Anglicanum siti in specialem congregationem observantiae auctoritate 
lulii II adunati sint sub vicario geuerali immediate a magistro ordi- 
nis ijQstituto. . 

Studia praesertim apud conventum Dublinensem solemniore mo- 
■do floruerunt. Ac clariores fratres plerumque in episcopalibus sedj- 
bus fulgebant. Ad annum 1508 praesules ecciesiasticos numero 52 Hi- 
bernia dominicana produxit, ex quibus plures antem Angli natu exsi- 
stebaut. Primi duo episcopi David MacKelly mortuus velut arcMepi- 
scopus Ca«selliensis 1253 et Alanus 0'Sulliven episcopus Gloneusis 
(1240/47) et postea Lismorensis (1217/52), e celtica stirpe oriebantur, 
primates Armagliani Reginaldus (12407/56), Gualterus de Jorz (1307/ 
1311), Eolandus de Jorz (1311/22), archiepiscopi Dublinenses loannes 
Darlington (1279/92), auillelmus Hotham (1296/98) magna facta ma- 
gnis nomiuibus iunxerunt. 

Litteris fratres Hiberni parce praestabant. Et quae a natione Hi- 
berniae ad lucem emissa sunt, plerumque Anglos natu auctores ha- 
bent, ut loannem Darlington, Guillelmum de Hotham, Gualterum de 
Jorz. Godefridus de Waterfordia, saeculi XIII filius. mira lingua- 
rum eruditione conspicuus talenta sua verbo et scriptis palavit, hi- 
storias consignans et opus.Aristotelis de regimine regum gallice ver- 
tens. Historiae peritis anonymus quidam circa anuum 1274 et Stepha- 
nus de Exonia eodem tempore florens adnumerentur. 

§ 44. Provinciae Gracciae, et Terrae Sanctae, Societas Peregrinantium. 

Ordo unitus Armeniae, 

In territorio Graeoiae^ provincia fratrum missionariorum saltem 
:ab anno 1228 fuit, qui praecipue curae animarum christianorum lati- 
norum in illis regionibus degentium sed etiam extendendl ordinis 



Evolutio provinclaruin 237 

causa ad Graecos perrexeruut. De cbnventibus notitiae fere desunt. 
Ex septem anno 1277 exsisteutibus domibus uuus conveutus in in- 
sula Oreta fuit, alii Olarentini et Thebarum (Gallorum), JS^igit;- 
pontensis et Oandiensis in Oreta (qui erant Lombardorum ), Moto- 
nensis, alius in Oanea ex anno 1306. luxta principatum vel influxum 
Gallorum vel Italorum huiusmodi divisio conventuum explicauda 
est, Saepius residentiae ex uno loco ad alium mutabantur. 

Historiam provinciae fere unice ex rebus fratrum Constautiuo- 
poli degentium illustrare licet. Ibi si non conventus domus saltem 
una Dominicanorum erat, prima iam ante annum 1233. lllo autem 
a,nno fratres Petrus de Sezana cum sociis suis ad imperatorem Grae- 
corum missi ibi laborabant. 

Petrus Oonstantinopoli etiam aliquem Mahometanum conver- 
tit. Postea Andreas de Longjumeau anno 1238 (1241) reliquiam Oo- 
ronae spiueae Oonstantinopoli in Franciam portavit. Anno 1239 Gal- 
li ad inhabitandum petuntur. Sub instauratione graeci imperii Men- 
dicantes, annis 1261/67 quidem ab urbe Byzantina pulsi, mox ob com- 
mercia lanuensium, Pisanorum et Venetorum restituta Oonstanti- 
nopolim redierunt. 1296 lanuenses ecclesias tres Perae possidebant, 
ex quibus nna S. Pauli probabiltier a Dominicanis possidebatur. Oum 
Guillelmus Bernardi unus ex validioribus missionariis orientis novuni 
conventum Oonstautinopoli 1299 fundasse dicatur, et in elencho con- 
ventuum anni 1303 duae domus Ooustautinopolitanae non registren- 
tur (utpote extra Graeciam latinae ditionis sitae), supponendum est, 
hos conventus principium societatis Peregrinantium formasse. 

Provincia Graeciae fratribus illustribus non caruit. Etenim usque 
ad 1308 8 episcopos numeravit, e quibus archiepiscopus Guillelmus de 
Moerbeka annis 1280/81 Corinthi residebat. Insuper negotium unioni» 
ecclesiasticae docte et zelose vel ipsius Papae iussu fratres per Grae- 
ciam perfecerunt. Ita anno 1234. Deinde 1256 in Graeciam Constan- 
tinus Urbevetanus legationehl suscepit annis 1267/68 et 1277 aliis in 
eodem munere sequentibus. Ubi verbum sacrum inter Graecos non vi- 
cit. fratres Praedicatores ex mandato pontificio auxilium brachii sae- 
cularis ad defendendam dominationem latinam super Graecos prae- 
dicatione postularunt, ut plures litterae ad provincias Franciae, Huu- 
gariae, Poloniae, Aragoniae missae testantur. 

Fructus studiorum (habuit provincia Graecia suum « studium ») 
per litterarum sacrarum promotores praesentantur, ex quibus citandi 
occurrunt Bonacursius (circa 1230/80 Graeciae adscriptus, qui The- 



238 Provincia Terrae sanctae 

saurum veritatis fidei graece consignavit, quod opus ab Andrea Dafco 
O.P., e libraria conventus Mgropontensis, iijsimul cum versione la- 
tina loanni XXII transmissum est. 

Ob distantiam a centris plenioris vitae ordinis provinciae Grae- 
ciae administratio atque actio languere debebant. Ideo pontificia de- 
creta anni 1334 in capitulis generalibus Argentinensi et Metensi an- 
norum 1417 et 1421 magistro generali commissum est, ut provinciales 
super Graeciam ipse constitueret. Qui modus habendi provincialem 
pro Graeciae usque ad 1622 duravit. Ab anno 1474 ad finem nostrae 
ei)Ochae commercia litterarum cum fratribus Graeciae, plerumque 
Venetis, in registris magistrorum generalium continentur. 

Desiderio temporis illius permagno tendendi ad loca, ubi salvator 
opus redemptionis adimplens vixerat, morem gerentes fratres Prae- 
c''c*iiores iam in decennio primo a sua fundatione Terram sanotam^ 
petierunt. Primus provinciae salteih 1228 formatae prior Henricus 
de Marsberg Saxo exstitit, qui tribus vicibus ad suam ditionem con- 
tendens mare transfretavit. Legendis plurimis initia huius provin- 
ciae eiusque conventuum obnubilantur. Terrae sanctae provinciae au- 
no 1277 tres conventus Mcosiensis, Acconensis, Tripolitanus et 1300 
(postquam Tripolitanus 1289 et Acconensis 1291 perierunt) nonnisi 
conventus in insula Cypri Mcosiensis et novae fundationes Famagu- 
stana et Limosiensi (Limisso) attribuuntur. In oppido residentiali 
regis Oypri Nicosiae conventus, « qui est et fuit primus Terrae 
sanctae» originem ab anno 1226 repetit, relationibus cum regia do- 
mo et sepulturis regiis famosus. Alter vero conventus Acconensis ex 
anno 1229 exstitisse videtur. Tunc enim fratres Praedicatores foederi 
concludendo inter Fridericum II et sultanum Aegypti El-Kamil in- 
terfuerunt. Apud ecclesiam Acconensem corpus B. lordani de Saxo- 
nia anno 1237 tumulatum est, postquam ipse e visitatione Terrae san- 
ctae abiens naufragio interiit. luxta patriam suam fratres Acconen- 
ses Angli, Germani, Itali, Hispani, plurimi vero Galli erant. Oapta 
vitate per Saracenos anno 1291 fratres omnes ab expugnatoribus in- 
terfecti sunt. Tripolitanus conventus tertius erat saltem ab anno 1241 
. exsistens et 1289 in clade Tripolitana desinens. 

Praeter hos conventus et aliae residentiae fratrum innotescunt. 
Quod enim nostrates Hierosolymam ingressi sunt ibique inter 1229/44 
ministerium expleverunt, constare videtur non solum ex narratione 
Ricoldi de Montecrucis circa locum, quem fratres praecedentis tem- 
poris inhabitaverant, sed etiam ex nuntio provinciialis Philippi ad Gre- 



Evolutio proviiiciaruin 239 

«orlum IX aniio 1237 de patriarcha lacobitarum, quem Hierosoly- 
niis ad Ecclesiam reduxit. Frater Simon in civitate Hierosolymitan^ 
notissima fama circ^ anum 1244 gaudebat. Ex saeculo sequenti ex- 
emplum devotionis versus civitatem sanctam fratrum Aragonensium 
citetur, pro quibus rex lacobus II 1322 a sultano administrationem 
et custodiam sancti sepulchri expetivit. Quo praetextu id ei denega- 
tum est, nescitur. Antiochiae Dominicani 1264 notantur et 1268 plu- 
rimi, dum sultanus Bibars urbem expugnaret, martyrio obierunt. Ac- 
cessiones novarum domorum inter 1266/96 varie postulatarum de 
facto vel non evenerunt vel post calamitates in Syria et Palaestina 
habitas nonnisi tamquam refugia in Oypro intelligendae sunt. 

Oonventus Oypri ex fratribus occidentalibus sustentabantur. 
Propter difficultatem vitae conditionis et rei pecuniariae provincia 
Terrae sanctae super contributionibus anno 1302 dispensata est. 

Olariores fratres etiam hanc ultramarinam ditionem ordinis in 
primis saeculis illustrarunt. Magno Ecclesiae fructu in solamen ac- 
«ionservationem christianorum Latinorum et interdum aa conversio- 
nem Mahumetanorum fratres missionem suam obibant, patriarchas 
Hierosolymitanos, archiepiscopos Antiochenos, Nazarenos, episcopos 
JBethlehemitanos et Oyprenses plures producentes. 

Scholas cum lectoribus ad fratres instituendos provincia posse- 
dit. Eruditiores fratres Terrae sanctae probabilius ab Aquinate quae- 
-iierunt, ut opuscula de rationibus fidei contra Graecos, Armienos et 
Saracenos cantori Antiocheno dicaret aliudque de regimine principuui 
*d regem Oypri dirigeret. Studiorum conventug in conventu Mco- 
/iensi designatus est, in quo Nicolaus de Marsiliaco e processu ca- 
nonizationis S. Thomae cognitus anno 1303 lectorem egit. 

In saeculo XV potius Itali hanc provinciam f ratribus repleve- 
i'unt, sed neque alii, ut Germani, defuerunt. ^ 

Societas Peregrinantium propter Ohristum congregato fra- 
trum Praedicatorum erat, circa annum 1300 in oriente fundata, quae 
missionis labori prope Pontum Euxinum, in partibus Persidis et Ta- 
tariae priaecipue instabat. Specimen ipsa. particularis congregatio 
nis pro exteris missionibus praebet. Eius origo non quidem ad bullam 
Innocentii IV anni 1253 redit, sicut interprfetationes erroneae vellent, 
sed tamen ante famosam iBpistulam magistri generalis Berengarii de 
Landore datam die 20 octobris 1312 iacet. Tunc enim iam quidam 
fratres' Peregrinantes sub uno vicario in plagis orientalibus labo- 



240 Societas Peregrinantium 

rantes supponuntiir. Similein congregationem Frauciscani tempore 
Urbani VI inclioarunt. 

Ex statuto magistri Berengarii innotescit muiius vicarii genera- 
lis, qui a vocalibus conventuum electus super partes suae ditionis ha- 
bito consilio discretorum fratrum vicarios super diversas regiones con- 
stituere potest. Societati facultas flt recipiendi aliarum provinciarum 
exceptis Graeciae et Terrae sanctae filios et etiam novitios nativos 
terrarum, ub ipsa propagatur. E novitiis autem pro studiis artium, 
philosophiae, tlieologiae in occidentem ununi vel duos mitteut, prae- 
cipue in provincias Provinciae, Lombardiae superioris, Tusciae. Ob 
distinctionem muneris missionarii Peregrinantes, si in conventibus 
extra suam societatem exsistentes moram trahunt, locos in choro 
et refectorio post priorem habeant. Primus viearius Peregrinatiuni 
FTaBco._.Peru^inus exstitit, qui e lectore in sua Komana provincia, 
apostolus orientis evasit aJBoaiiatio^^^IIJegatus et nuntius effsctus 
et auctoritate magnamunitus est pro munere .verbi fructuoso explen- 
do. Residentiam Oaphae fixit, quae civitas ad imperium Tatarorum 
pertinebat. Lingua Tatarorum plene utebatur. De successibus Fran- 
conis . edoctus loannes XXII eum archiepiscopum Sultaniensem re- 
nuntiavit nominando sex suffraganeos ex eius sociis nempe Geraldum 
Calvensem, Guillelmum Adae, Bartholomaeum de Podio, Bernardinum 
de Placentia, Bernardum Moreti, Bartholomaeum Abaliati. Archie- 
pisco Sultaniensi cura distribendorum auxiliariorum ejiiseoporum 
relinquebatur. Guillelmus Adae Avenione consecratus ad consecra- 
dum Franconem destinatus est. Excitante eodem Summo Pontifice 
ordinem litteris ad capitulum generale Tolosanum 1328 directis ma- 
gister generalis provincialibus commisit, quod « fratres de suis pro- 
vinciis, quos ad hoc repererint voluntarios, non nimis iuvenes nec 
nimis antiquos, bene religiosos, discretos et sufficienter litteratos so- 
cietati Peregrinantium propter Ghristum » assignarent. Dignum re- 
sponsum ordinis plurimos fratres voluntarios exhibentis et summa 
satisfactio Papae cum favoribus ecclesiasticis notabantur. 

Nec his satis erat, sed Bartholomaeus Bononiensis, dictus Par- 
vus, in Armenia praedicatione et episcopatu celeberrimam actionem 
ecclesiasticam instauravit. In conventu Ohernensi inter fratres suos 
post merita maxima coUecta 1333 obiit. 

Ex calamitOjte pestis actio et numerus Peregrinantium ita dimi- 
nuebantur, ut capitulo generali 1363 Magdeburgi celebrato conven- 
tus et monasteria Perae, Oaphae, Trebisundarum cum provincia Grae- 



Evolutio provinciarum 24-T 

ciae CQniungere bene visum sit. At missionarii intrepidi a Giregorio XI 
biillam sollicitarunt, vi cuius magistro generali Eliae Raymond man- 
datur, ut ex provinciis Aragoniae, Tolosana, Hispaniae, Franciae, 
Provinciae, Lombardiae et inferioris et superioris, Romana, Graeciae 
fratres ad augendos misisonarii orientis deligerentur. Addidit ideiu 
Papa constitutiones, quibus conventus et domos Ohiensium, Oapben- 
sium, Trebisundensium, Pei*ae eidem congregationi restitnit. Magister 
ordinis autem vicarium generalem Peregrinantibus Eliam Petit prae- 
posuit domosque plures ex provinciis Poloniae et Hungariae buic so- 
cietati aggregavit. Instructionibus et facultatibus muniti missiona- 
rii e Gallia per urbem lanuensem Oonstiantinopolim 1374 profecti 
sunt. Sub Eaymundo Oapuano innotescunt societatis Peregriuantium 
contratae Russiae, Valachiae maioris et minoris, Armeniae, Geor- 
gianae, Tatariae, Gazariae, Romaniae. Moldaviae. Et anno 1508 ap- 
paret natio Abbasinorum in terra Peregrinantium. 

Postquam anno 1453,capta a Turcis urbe Byzantina vicarius ge- 
neralis occisus fratresque fugati sunt, quaestio de conventibus socie- 
tatis Peregrinantium ad vicinas provincias tribuendis redivit. Etenim 
iuxta capitulum generale Montispessulanum 1456 conventus Rus- 
siae ad provinciam Poloniae, conventus Moldaviae et Valachiae ad 
Hungariam, conventus in Graecia et Caphenses ad provinciam Grae- 
ciae uniri debuerunt, cum per unum vicarium gubernari non amplius 
possent. Et iterum, licet haec ordinatio approbata et confirmata vim 
constitutionum obtinuerit, societas Peregrinantium per vicarium ge- 
neralem Ohristophorum Viterbiensem instantias Summo Pontifici 
submisit. Atque Pius II die 12 iunii 1464 societatem Peregrinan- 
tium cum suis iuribus et privilegiis restauravit, cassatis placitis 
capitulorum generalium societati infensorum. Ita societas usque ad 
saeculum XVI duravit, fratribus Italis plerumque composita, sed et 
Germanis, Polonis, Hungaris, Anglis. 

Alia res specialis in administrandis missionibus fratrum Praedi- 
catorum praeter societatem Peregrinantium in ordine fratrum Uni- 
torum Armeniae^ habetur, qui ad modum ordinis Praedicatorum con- 
stituti, suae fundationis praeparationem ad virum clarissimae me- 
moriae nostrum Bartholomaeum {f 1333) referentes, intime cum imo 
sub obedientia ordinis vixerunt. Abbas loannes monasterii S. Ba- 
silii prope civitatem Oherna spiritu unionis ecclesiasticae repletus 
cum post annum 1333 occidentem petierit, regularem vitam ibi admi- 
rans, ratus est in sua patria regulam S. Augustini et constitutiones 



242 Orclo Unitorum Aruieniae 

ordinis Pxaedicatorum assiimere. Quod et ipse cum monacMs siiis 
perfecit, professionem eniittens in manus loannis de Florentia O.P., 
episcopi urbis Theflis, qui et superior provincialis huius ordinis Uni- 
torum primus exstitit. «Etsi Dominicanis per omnia similes ad ordi- 
nem fratrum Praedicatorum inde ab initio non plene pertinebant ». 
« Puncta diversitatis inter ordinem Praedicatorum et prdinem Unito- 
rum quoad observantiam regularem in bulla Bonifatii PP. IX d. 28 
apr. 1399 memorantur : quod Unitores carnes ederent et in commu- 
ni possessiones et redditus retinerent. Alia erat diversitas quoad co- 
lorem habitus. JN^on enim habebJant scapulare album, sed vestiebantur 
omnes sicut conversi ordinis Praedicatorum». Missi legati fratres Tho- 
mas et Eleutherius ad curiam Romanam anno 1356 obtinuerunt a San- 
cta Sede et magistro ordinis dominicani, «ut magister fratrum dicti 
ordinis Praedicatorum... per se seu vicarium suum talem et tJantam 
in visitando, corrigendo et reformando vestrum ordinem in capite 
et membris potestatem habeat qualem et quantam in ipso Praedica- 
torum ordine noscitur habere ». Distinctione ordinum remanente, 
communitas fratrum quaedam viguit, quae temporibus belli et perse- 
cutionum fratribus Unitis plura commoda apud Praedicatores 
causavit, cum tunc ad ipsum ordinem Praedicatorum facile transire 
et in eo licite profiteri potuerint. Ex registro magistri Eajmundi 
Oapuani exempla plurima sunt regiminis nostri super fratres U- 
nitos. 

Anno 1374 huiusmodi fratres Uniti numerum centenarium non at- 
tigerunt. Possidebant vertente saeculo XIV in sola urbe Capha con- 
ventus tres S. Mcolai extra urbem, S. lacobi et SS. Petri et PauU 
Oaphae. Vel studium maius habbant ad modum studiorum ordi- 
nis Praedicatorum dispositum at conventus principalis ille Oher- 
nensis mansit. Litteris sacris tum theologiae tum liturgicis ela- 
borandis sedulam operam dabant. 

§ 45. Congregationes observantiae. 

Reformatio observantiae vergente saeculo XIV in ord'ne pro- 
mota ad speciales congregationes efformandas perduxi!:, quae qui- 
dem in initio intra corpus provinciarum remanserunt, pos<:ea auteni 
saeculo XV exeunte et saeculo XVI intrante saepe plemmi indepen- 
dentiam administrativam nanciscebantur. 






Oum ordo Praedicatorum iuxta intentionem fundatoris nonnisi 
ad facilius reddendam administrationem in varias provincias divi- 
sus fuerit, provinciae non districtus visitationis vel particularis mo- 
di vivendi seu observantiae erant sed districtus adminsitrationis. 

At si societas Peregrinantium praeter provincias distinctam 
ditionem formabat, in registris ordinis sub speciali divisione et 
rubrica memoratam, ex praeceptis et privilegiis a magistris ordinis 
vel Papis concessis corpus iurium sibi congregationes compararunt. 

De singulis congregationibus disserere easque vel solo elencho re- 
censere supervacaneum aut impossibile existimatur, cum indaga- 
tiones praeviae plerumque desint et tota res ad generaliorem histo- 
riae expositionem parum conducat. 

Notissimae quaedam congregationes mentionem specialem meren- 
tur. Ante omnes illa congregatio lombardica. Nomen ipsa recepit a 
partibus Lombardiae, ubi per loannem Dominici observantia primum 
in Italia introducta fuit. Oonventus Venetiani tum S. Dominici, tum 
r^^B. loannis et Pauli ac monasterium Oorporis Christi loanni Do- 
minici vicario generali anno 1393 subdebantur, quare ab illo anno 
fundatio huius congregationis repetitur. « Oui vero paulatim nedum 
■ex utraque provincia Lombardiae inferioris et superioris sed etiam 
ex Eomana et Regni provinciis maiores ac principaliores domus, 
Minervitana scilicet Urbis anno 1427 et S. Dominici Maioris Neapo- 
iitana 1493, sic iubente magistro ordinis vel etiam Summo Pontifice 
adscitae sunt ». 

Ad hanc congregatioiiem anno 1451 conventus Florentinus S. 
Marci uniebatur, et post interruptionem (ab 1465) iterum 1474, ac- 
cedentibus quoque ad lombardam societatem conventibus Faesulano 
et S. Geminiani. 

Zelo multo indulgens Thomas de Leuco vicarius generalis Lom- 
bardorum 1459 a Pio II Mantuae commorante impetravit constitu- 
tionem iuridicam congregationis lombardiciae conventuum reformato- 
rum et reformandorum immediate magistro generali subiectae absque 
ulla intermedia auctoritate provincialis ac facultate etiam celebran- 
di capitula sua pollentis. Quamobrem sub Pio II dissensus inter ca- 
put ordinis et ducem Observantium Lombardiae notabantur. 

A congregatione loihbardica Hieronymus Savonarola conventum 
Marci subtraxit, ut observantias quasdam institueret. At nonnisi 
anno 1494 congregatio /Sf. Marci constituta est delegata per magistrum 
ordinis Hieronymo Savonarola potestate provincialis. Intervenieuce 



244 Congregationes observantiae 

Summo Pontifice mox unio buius congregationis cum illa lombardU 
cia praecepta est et nova congregatio Tasciae formata. Quam accomo- 
modationem utique aegre Savonarola tulit. Eo defuncto particulari- 
tates Marciamorum sedulo eradicabantur. 

Oongregatio hollandica circa medietatem saeculi XIV ortum ha- 
buit. E conventu Bononiensi, ubi studuerant, fratres quidam Hol- 
landi in patria reversi observantiam strictiorem in nova fundatione 
conventus Eotterodamensis anno 1444 facta colere sibi proponebant. 
Ad novum conventum Oalcariensem in Ehenania erigendum dux et 
cives Oliviienses e fra/tribus Eotterodamensibus quosdam adscive- 
runt, conventu Haagensi 1456 ad observantiam transeunte. Attente 
mutationem hanc trium conventuum provinciae Saxoniae vicinorum 
fratres Gandavenses ad provinciam Franciae pertinentes perspexe- 
runt. Et visitante magistro generali Martialii Auribelli ilhis partes, 
ad eius hortatum et conventus Insulensis observantiae dictis quat- 
tuor fundationibus adhaesit, constituto super illos quinque conven- 
tus loanne Excuria (Uytenhove) vicario, qui vir spiritu religionis 
fervebat et excellebat. Dum auno 1460 observantiam in conventibus 
Harlemensi e Wesaliensi tentarent, factio Oonventualiuni obstacu- 
la multa rei perficiendae adstruxit. Eeformatione in conventu Harle- 
mensi feliciter introducta, conventus Wesaliensis a^b hac nova vi- 
vendi ratione impediebatur. Postquam magister ordinis die 27 decem- 
bris 1460 fratres conventuum reformatorum congregationis Hollan- 
diae provinciae Saxoniae a potestate provincialis exemit, Pius II die 
februarii 1462 hanc congregationem sua auctoritate agnovit et ordi- 
navit. 

Vicarius generalis super Observantes a magistro generali uomi- 
nandus erat, provincialis facultate de Observantibus ordinandi sub- 
lata, relatione autem extrinseca cum provincia Saxoniae servata. 
Anno 1464 Oonradus Astensis magister generalis Insulis commorans^ 
conventuum gallicorum rem cum congregatione hoUandica composuit, 
frustra reclamante provinciali Franciae. Ita mense octobri 1464 con- 
gregatio hoUandica conventibus Insuiensi, Gandavensi, Harlemensi, 
Duaceno, Noviomagensi, Haagensi, Eotterodamensi, Oalcarieusi et 
Bruxellensi constabat accedentibus mox aliis ut Bremensi, Magde- 
burgensi, Eostocensi, Dorpatensi, a terris Britanniae minoris, Hol- 
landiae per Germaniam septentrionalem, Saxoniam, Borussiam us- 
que ad Daniam regionesque extremas balticas. Universim numerus 
conventuum congregationi hollandicae ad 66 et ille monasteriorum ad. 



Statistica generalis 246- 

9 crevit. Convocationes in hac ditione qnotannis celebrabantiir. Sub 
vicarlo generali vicarii nationales stabant. 

Ad primum vicarium generalem loannem Uytenliove iu regenda 
liac congregatione latissima secuti sunt Adrianus de Mera, Albertus- 
Petri, Michael Fnmgom, omnes religione scientia, pietate conspicui. 
Per Engelbertum Oultificis 1468 conventus Zwollensis tundatus est, h\ 
quo Alanus de la Roche instaurator rosarianae illae devotionis o- 
biit, quae per patres congregationis hollandicae insimul cum patri- 
Dus Saxoniae et Coloniensibus summo zelo propagabatur. 

Af f erenda denique est congregatio Ragusina, quae multos viros^ 
illustres produxit. Initia sub magistris de Mansuetis et Torriani 
sumens per generalem magistrum Bandelli 1501 et 1502 approbata 
fuit. Eius capituia alternis annis celebrabantur cum electione vicarii 
genemlis, qui a praedecessore (non a magistro ordinis) confirmationem 
obtinuit. Mortuo vicario generali antecedente vel mortuo magistro 
generali prior Ragusinus auctoritatem confirmationis novi vicarii 
generalis exercuit. 

§ 46. Statistica generalis. 

Numericam magnitudinem ordinis Praedicatorum tempore me- 
dii aevi exponere difficillimum est, quia non solum historiae fontes 
nondum satis patent, sed etiam forsitan huiusmodi fontes de re 
statistica non iuxta desideria respondebunt. 

S. Dominicus ipse per annos plurimos paucis cum sociis regio- 
nem Tolosanam praedicando circumcursavit. A dispersione fratrum 
1217 ordo mirabiliore modo efflorescere coepit. Defuncto quidem san- 
cto fundatore ordo Praedicatorum tantam multitudinem membrorum 
minime nutrivit, quantam fratres Minores iam attigerant. Dum com- 
pilatores Annalium Ordinis numerum conventuum anno 1221 exsi- 
stentium ad 60 coenobia indicare vellent^, iuxta computum Qu6tif- 
Echard^ nonnisi conventus 40, et iuxta Oristianopoli, Balme, Schee- 
ben circiter 30 fundationes^ pro anno 1221 vere probantur. Propaga- 
toris ordinis munus et honor et titulus particulari modo B. lordano 
de Saxonia competit, qui ardenti animo ideas S. Dominici coram coe- 
tibus iuvenum maxime in spem ordinis adaptorum praedicavit, mul- 
tosque ad ordinis assumptionem attraxit, ordinemque in paupertate, 
ministerio verbi divini, cultu sacrae doctrinae vehementer atque va- 
lidissime direxit, ita ut sub eo non solum fratrum Praedicatorum or- 



246 Statistica generalis 

do quantitiEite magnus, sed et pondere atque influxu conspicuus e- 
vaserit., locumque in societate ecclesiastica sui aevi maiorem nactus 
sit^ 

luxta aestimationem patris Mandonnet^ ordinis numerus fratrum 
erat: 

Oirca 7000 anno 1256 
)) 10000 saeculo XITI exeunte 
.)) 12000 anno 1337 

Qui numeri certe sobrietate potius se commendant ac ille com- 
putus patris Martinez Vigil®, qui pro 1245 ordini 30000 fratres tribuit. 

Quoad numerum conventuum, domorum et monasteriorum or- 
dinis accuratiores computi habentur, quam de numero fratrum. Impri- 
mis in re tam ardua et difficili duae notitiae apud Bernadum Gui as- 
servatae occurrunt^. Etsi notitiarum eius duplex elenchus incomple- 
tus sit^, tamen magni habetur. Unus horum elenchorum est anni 1277 
occasione capituli generalis Burdegalis conscriptus, Alter vero ab eo- 
dem auctore post divisionem provinciarum anno 1303 compilatus est. 
Si huic numero aliae fundationesi usque ad annum 1310 factae et ab 
eodem Bernardo Gui notatae adduntur, ordo Praedicatorum circa 
annum 1310 conventus 579 qui fratribus inserviebant, et monasteria 
144 pro sororibus possidebat^ 

Sub Benedicto XII descriptio totius ordinis imposita legitur. 
Quidam nunc de mandato hoc suspectum Benedictum XII habent, qui 
cum tali descriptione fratrum melius sua conamina ordinis domi- 
nicani reformandi exsequi potuisset^". Oapitulares vero generales anno 

1336 Brugis congregati rationem huius impositionis statisticae cum 
ordinatione circa aptiorem dispositionem domorum pro novitiatibus 
destinatarum connectunt. « Ut autem magistro ordinis ac generali 
capitulo innotescat, qualiter praesens ordinatio (de specialibus do- 
mibus novitiatuum) fuerit observata, mandamus prioribus provincia- 
libus universis, quatenus singuli numerum conventuum et fratrum 
provinciarum tam professorum quam novitiorum per definitores suos 
mittant ad sequens capitnlum generale))". In capitulo sequenti anno 

1337 apud Valentiam celebrato relatio provincialium super status sua- 
rum ditionum non iuxta editionem recentem apparet. At si Seba- 
stiano de Olmeda chronistae fidem fecimus, ex tali descriptione 12000 
fratreis recensiti sunt^*. 

Tertiam demum tabulam synopticam domorum ordinis Praedi- 
catorum anno 1358 consignatam ex codice Barcinonensi transsum- 
ptam archivum ordinis servat. 



Statlstica generalis 247 

Talis autem legenda apponitur Jiuic tabulae : « Praedicta f ue- 
runt computata et scripta in Avenione in liospitio Emi in Xo Pa- 
tris D.ni Cardinalis Aragon. [Mcolai Rosell] de mense decembris 
anno a nativitate Dni MOCOLVIII »". In variis partibus praecipue 
circa rem sororum tabula Roselliana deficere aut non ubique eadem 
perfectione exarata fuisse videtur. Exhibet haec tabula provincias 
18 et societatem Peregrinantium, conventus 631, monasteria vero 
166. Oodex quidam Spalatensis refert in saeculo XIV aliquando 
(ante vel post pestem?) summam locorum fratrum Minorum per uni- 
versum orbem fuisse 1277, e contra summam locorum Praedicatorum 
in universa terra ad 401 ascendisse^*. 

Ope indagationum specialium numerus non solum conventuum, 
verum etiam fratrum erutus, haud parvi momenti esset pro illustran- 
dis quaestionibus de administratione et observantia. At campus hic 
plane incultus iacet. Oirca tempus pestis annorum 1348 et 1450^^ no- 
tabiliter ordo decreverat. Immensae quidem aedes conventuales me- 
dii aevi eloqtientissimum iiobis sermonem dirigunt atque ex parte 
ideam numeri inhabitantium communicant, at hic numerus saepis- 
sime mutabatur. 

Ad particulares statisticas spectat relatio numeri def unctorum 
annis 1256/57, qui 820 erant^^. Studiorum conventus facile centenos 
fratres alebant. Oonventus Londoniensis^'', Ulyssiponensis pro 100" 
fundati sunt. Ooloniae 80-100 fratres ante 1350 residebant^^. Dum in 
saecuto XV sensim conventus depopulabantur^", domus observantiae 
strictioris vel florebant vel novae erigebantur. Oonventus S. Marci, 
ante Savonarolam fratres 60 alebat, sub Savonarola anno 1495 fra- 
tres super 200^^, conventus Basileensis, qui in saeculo XIII fratri- 
fratres 50 praesentes et 36 absentes filiosbus 40 constabat^^, anno 1482 
nativos numerabat. Vindobonae eodem tempore fratres 70 notantur^^. 
Generalis conspectus ex tribus tabulis, numerum domorum refe- 
rentibus, sequenti modo disponatur. 



.248 



Statistica generalis 



Provincia 





Fratmm 




o 


8 


8 


§■ 


P 


p 


tJ 


s 


f< 


<i 


<J 


h-' 


rt> 


cc 


(C 


c: 


a 


h^ 


D 


03 


<r>- 


S- 


(Th 




^ 


d 


a 


,-^ 


M 


M 


(fl 


P 


^ 


,-»\ 


,__ 




M 


ua 


M 


M 


bS 


Oi 




O^ 


-q 


O 


C^T 


o\ 


-1 


OJ 


OD 


s 



Sororum 



fs p 
O g 

-.1 M> 



o g 



K 2 
o t:^ 

OI 

CO M- 

p 
n 

o 



B 
o 

B 



o 



3 
o 

c 



Hispaniae 


85 


29 


31 


Tolosana 




25 


36 


Franciae 


52 


57 


63 


Lombardia (inf.) 


46 


33 


37 


Romana 


43 


25 


25 


Regni Siciliae 




37 


38 


Hungariae 


30 


33 


33 


Teutoniae 


53 


49 


50 


Angiiae 


40 


86 


93 


Poloniae 


36 


35 


38 


Daciae 


28 


27 


27 


Graeciae 


7 


6 


7 


Terrae sanctae 


3 


3 


3 


Aragoniae 




19 


20 


Boliemiae 




22 


24 


Provinciae 


42 


26 


31 


Lombardiae (sup.) 




27 


27 


Saxoniae 




51 


50 


Soc. Peregrinant- 






2 8 


Summa 


404 590 


635 8 



4 
3 



3 



2 

40 

2 
1 



3 



7 



13 

11 

4 

3 

05 

3 

2 



— 2 

— 6 
1 2 

— 5 

— 9 

58 141 



9 
4 



7 



13 
16 
7 
3 
65 
1 
3 
3 



3 

6 
3 
4 
9 
1 
157 



V. Habitudo ordinis ad clericos et ordines alios. 



Imprimis ergo habitudo ordinis Praedicatorum ad clerum sae- 
«ularem perstringatur. Per ordines Mendicantium (magis quam per 
religiones canonicales) compagines dioecesanae rumpebantur. Ete- 
nim praeter episcopos et parochos nunc alii sicut fratres Praedicato- 
res ceterique Mendicantes immediate ab auctoritate apostolica con- 
cessis privilegiis fruentes stabant, qui curam animarum exercere po- 
terant et debebant. 



Relatio ordinis 249 

Deinde habitudo fratriim Praedicatorum ad alios ordines conside- 
retur. Ex quo tum auxilium mutuum religiosum tum pro Ecclesiae 
•ornatu spiritualis industria diversis sub vexillis ducum sacrorum tum 
dissensus et consensus varii explanandi occurrunt. 

§ 47. Relatio ordinis cum clero saeculari. 

S. Dominicus anno 1215 cum sociis suis ad officium praedicatio- 
ni in dioecesi Tolosana destinatus, intimam unionem cum episco- 
po huiusque clero habebat^ Postquam praedicationem universalem 
intendere potuit, pontificiis commendationibus pro diversi® ordi- 
nariis orbis catholici tum bulla generalis tenoris die 11 februarii 
1218 data tum aliis particularibus auctus est^. In his bullis facul- 
tas praedicandi ubique fratribus Praedicatoribus concessa supponi- 
tur, attamen et in constitutionibus anni 1228 fratribus visitatio a- 
pud episcopos facienda consulitur, ut cum eis de fructu, quem curare 
intendunt^ conferant. 

Etsi ex parte ordinis concordia cum clero saeculari in cura ani- 
marum quaeritur, nihilominus ordo suum iusi liberae actionis minime 
frustra roborare cupit, ut B. lordanus monstrat*. Neque habitudines 
•cleri saecularis in fratres pacificae semper manserunt. 

Ex praedicatione sola, qua illo tempore opus tam vehementer erat, 
relatio ad clerum saecularem perturbari non valuisset. At accesserunt 
aliae rationes. lam ianno 1216 fratres Praedicatores ius receperunt, 
sepeliendi in suis coemeteriis etiam laicos extraneos^. In hoc iure 
ausa discordiae sita est, cum praedilectio sepulturae apud religiosos 
parochis vel sacerdotibus cleri saecularis invidiam quamdam exci- 
tare potuerit. Deinde crescente ordinis labore pro salute animarum 
per propositionem verbi Dei et administrationem sacramenti paeni- 
tentiae, exquibus frequentatio ecclesiarum fratrum Praedicatorum 
vel in genere Mendicantium sequebatur, oppositio inter clerum pa- 
roecialem et ordines Mendicantium oriri coepit. 

Si abstractio fit ab excessibus, quae in saeculo XIII tum ex parte 
Mendicantium tum ex parte cleri saecularis commissi sunt, radix 
aversionis clericorum multorum in Mendicantes repetenda est ex «usu 
cogitandi, tunc temporis late diffuso, scilicet ad curam animarum 
solummodo clerum parochialem ius habere et vocatum esse, qiiare cu- 
ra animarum cuiusque generis ab aliis suscepta violatio iurium paro- 
•chialium esset «^. 



250 Privilegia ordinis 

Ex hoc quod ordo f ratrum Praedicatorum cum proprio regimi- 
ne et regula et statutis per Apostolicam Sedem agnitus atque appro- 
batus est, exempWonem a iurisdictione episcoporum quoad relatio- 
nes iuridicas et spirituales fratrum inter se obtinuit. Huiusmodi exem- 
ptione ordines antiqui iam gaudebant^ Ut Komana Ecclesia novis 
copiis regularium virorum apostolico spiritu praeditoruin ad magnos 
fines salutis animarum rite uteretur, eis facultates particulares tri- 
buit, quibus muniti de consensu episcoporum fructum spiritualem in 
praedicando et ministerio confessionali carperent. Zelantes praesules 
libenter has copias a'uxiliares Ecclesiae in suis dioecesibus introduce- 
bant. Nec deerant synodi dioecesanae, quae imponebant, iit fratres 
Praedicatores et Minores tamquam praedicatores adhiberentur. In qui- 
busdam regionibus episcopi munus conservatoris apostolici habebant, 
quod in gratiam Mendicantium eorumque iurium tuendorum conces- 
sum erat. ludicio summorum rectorum Ecclesiae saeculi XIII mini- 
sterium sacrum per Mendicantes exercitum non solum tamquam 
utile, verum quoque velut necessarium habitum est. Quod Papae et 
praesules agnoscebant^, etiam patres coucilii Lugdunensis II aperte 
testati sunt®. 

Si quoad ministerium sacrum (quod omnibus indigentiis spiri- 
tuaJibus inciusa sepultura, excluso tamen baptismate, nisi ecclesia 
fratrum erat paroecialis, prospicere potuit) inimicitia in fratres pri- 
mum Parisiis 1217^" et deinde in pluribus aliis locis (celebres sunt 
casus Bergensis in Norvecia" et Ooloniensis'^) exarsit, ex influxu 
doctrinae ac magisterii ipsius ordinis pariter Parisiisi 1252 et ite- 
rum 1268 per magistros cleri saeculares impugnatio Mendicantium 
promota est, quam Albertus Magnus et Thomas de Aqnino in scien- 
tificis tractatibus refellerunt", dum Romani Pontifices variis decretis^ 
rem composuerunt. Dum per respectum ad ministerium sacrum In- 
noeentius IV die 17 septembris 1245 ora calumniatorum in fratres 
obstruebat^*, ordo Praedicatorum suos fratres non solum ad pacem 
cum praelatis servandam, verum etiam ad monendos fideles et decimis 
solvendis parochis adhortatus est^". Lis contra Mendicantes in uni- 
versitate Parisiensi mota per Alexandrum IV aeque finita est, qui 
et die 28 martii 1261 mare magnum" pro ordine Praedicatorum dedit, 
cuius principia ad habitudinem cum episcopis et clero saeculari haec 
sunt: fratres ab ordine constituti in conventibus theologiam docere 
possunt. Episcopi negotiis fratrum ne se admisceant. Fratres libere 
possunt sacros ordines ab episcopis petere, sacra celebrare tempore in- 



ft- 
Relatio ordiuis ad cleriim saeculaveni 25l 

terdicti generalis, in terris excommunicatornm degere et victnni roga- 
re, liberam sepulturam in ecclesiis cnicumque concedere. Sicut nulli 
decimam persolvere fratres teuentur, ita a pluribus obseqniis praelato- 
rum vel legatorum et a portione canonica solvenda liberantnr. 

Martinus IX 1282 bulla «Ad fructus uberes» Mendicantes ad prao- 
dicandnm et confessiones audiendas absque approbatione ordinario- 
rum vel parpcliorum praevia requisita munivit, obligatis tamen fi- 
delibus saltem una vice per annum parocho confitendi^^ Oontra hoc 
privilegium sicut et contra sequentes concessiones vel roborationes va- 
riae impugnationes iurium Mendicantium per episcopos sequebantur. 
Praesertim in Galliaepiscopus Ambianensis Guillelmus disputationes 
oum fratribus Praedicatoribus et Minoribus excitavit, de qnibus ad 
archiepiscopum Keniensem.anno 1287 refert^^ Duo legati papales, 
qnorum unus.cardinalis Benedictus Gaetani futurus Bonifatius VIII, 
qui anno 1290, pro re pacis inter Aragoniam et Franciam Parisios 
venerunt, etiam in quaestione Mendicantium decernere debebant. 
Qnod in favorem Mendicantium fecerunt^^. In pontificali autem dl-- 
gnitate Bonifatius yill, . sententia privata mutata, die 18 februarii 
1300 vi bullae « Super catbedram » statuit^" : Mendicantes in suis ec- 
clesiis et in locis.publicis libere posse praedicare, excepto tempore quo 
ipse praelatus loci.praedicet, in ecclesiis autem paroecialibus eos li- 
centia parochi indigere. A superioribus ordinis fratres habiles tam- 
quam conf essarios episcopis . esse praesentandos, qui eosdem appro- 
bare debeant. A casibus utique reservatis eos solum cum delega- 
tione episcoporum absplvere posse. Libertatem eligendi sepulturam im- 
posterum quoque fidelibus integram manere. De quibuscumque obven- 
tionibus tam de funeralibus. quam aliis ad quoscumque usus certos^ 
«de quibus etiam quarta seu canonica portio dari nec exigi consueve- 
rit vel debet de iure » et quibuscumque aliter donatis in favorem 
fratrum qxiartam partem paroecialibus sacerdotibus et ecclesiarum 
rectoribus seu curatis integraliter largiendam esse. 

Haec bulla deinceps res cleri . saecularis et Mendicantium ordi- 
navit. Holzapfel quidem aestimat, Bonifatium VIII iuribus episco- 
porum et parochorum satisfecisse, quin industriam Mendicantium 
impediret^^ Etiam Mortier opus sapientiae Bonifatii VIII agnoscit^^. 
At saltem interna vita Mendicantium dure ex statuto Bonifatiano 
percussa est, exinde ad novam cvolutionem conceptus paupertatis di- 
recta. Benedictus XI buUam praedecessoris abolevit, quo actu bonum 
pacis non fovit. Ideo Olemens V bullam « Super cathedram » resti- 



f 



S 



252 Privilegia ordinls 

tuit, usque ad pontificatum SixtilV valituram. Intercesserunt in- 
terstitia suspensionis, at buUa famosa Bonifatiana velut fundamen- 
tum pacis utriusque partis semper revixit^^ 

« Quodsi non obstante hac re adhuc saepius contentiones ortae 
«unt, abhinc eo causatae erant, quod una vel altera pars legem non 
•observabat))24. Anno 1321 loannes de Polliaco magister theologiae ob 
theses erroneas Mendicantibus inimicas damnatus est^^ Richardus 
Fitz Ralph archiepiscopus Armaghanus circa annum 1350 in Mendi- 
•cantes locutus est coram ipso consistorio Avenione^^. Versus annum 
1406 Basileensis episcopus Humbertus de Neuenburg^^, et moxque 
(14:09) loannes Wichet magister in Anglia^® et postea Philippus Nor- 
^^eys, natione Hibernus, magister pariter in Anglia, doctrinas sin- 
gularissimas de Mendicantibus proferebant, quae instantibus qua- 
tuor ordinibus Mendicantium ab Eugenio IV in consistorio diei 24 
:augusti 1440 diiudicatae sunt^°. At in universitate Parisiensi duo 
impetus (1442 et 1456) in Mendicantes eruperunt, qui tamen ab eodem 
Pontifice repressi sunt^". Sixtus IV demum nimio favore Mendi- 
cantes prosequi cupidus et vi bullae anni 1474 portionem canonicam 
clero saeculari tradendam suppressit et vi buUae, « aureae )) ob ni- 
mias datas gratias dictae privilegia Mendicantibus concessit^^. Quae 
•elargitiones querelas fundatas apud clerum saecularem excitabant. 
Neque desunt historici, qui favores magis nocuisse quam profuisse 
Mendicantibus dicunt^^. Bes tandem in saeculo XVI tum in concilio 
IJateranensi V tum definitive in concilio Tridentino statuta est. 

§ 48. Commercium ordinis cum aliis ordinibus. 

Respectu ordinum monasticorum fratres Praedicatores ratione 
«Tiae vitae apostolicae et oeconomicae diversae positionem valde di- 
stinctam et diversam assumpserunt^. 

Spiritus ardens et propensio propagationis propriae rei, quibus 
plures Dominicani maxime primae horae excellebant^, monachis pla- 
cere non debuit. Quam displicentiam e. g. Matthaeus Paris aperte in 
sua chronica notat^. luxta aversionem autem plurium monachbrum 
in recentiores ordines Mendicantes, exempla piae unionis et frater- 
nitatis adsunt. lam Honorius III monachos Parisienses ob gratiam 
fratribus Praedicatoribus ostensam laudat^. Abbas Herbipolensis 
1246 fratribus Praedicatoribus pretiosam bibliani donavit^. Benedicti- 
ni Leodienses ad scholam Coloniensem dominicanam venerunt^'. Et A- 



Ooiinnercinni ordlnis cum aliis ortlinibus 253 

quinas sinceram devotionem monachis exhibiiit^ Medio saeculo XIV 
labentibns disciplina et fervore ordinis Praedicatorum plures ex no- 
stris ad monasteria ordinis monastici se contulerunt^ Olemens VII, 
monachus antea, insignis Thomista et amicus noster extitit». Abbates 
benedictini plures ex Praedicatoribus sumpti sunt". 

Oum Oisterciensibus maior habitudo nostratum. Etsi aliam ra- 
tionem missionandi in partibus Tolosanis S. Dominicus habuit ac 
Cistercienses, non ob hoc relationes interceptae sunt, sicut et libenter 
nostri notiant, Oistercienses bene eis voluisse ac de eis locutos esse". 
Monachi Oistercienses in processu ca,nonizationum S. Dominici et 
S. Thomae testabantur. Aquinas apud abbatiam Cisterciensium Fos- 
sae Novae obiit et per longum tempus sepultus mansit. Oistercienses 
legati vel episcopi societatem fratrum Praedicatorum quaesierunt, ut 
cardinalis Oonradus de Urach, qui loannem Teutonicum 1224 secum 
duxit^^, In pluribus regionibus Dominicani in vineam missionum pe- 
netrarunt, quae antea per Oistercienses exculta fuit. Demum Oister- 
cienses plurimi thomisticae doctrinae adhaerebant^^. 

Bespectu ordinis Minorum fratres Praedicatores amorem et com- 
mercia, quae ex ratione eiusdem aetatis et similis industriae fluunt, 
habebant. S. Dominicus et S. Franciscus christiano amplexu iuncti 
sunt^*. Ex necessitate mendicita.tis interdum querelae et rixae inter 
ipsos hos duos ordines oriebantur^^, sed decretis capitulorum magi- 
strorum generaliunl vel coetuum provincialium^* nostris caritas et fra- 
ternitas cum Minoribus servanda imponebatur. Ita in constitutionibus 
anni 1228" statutum est : « Fratres Minores sicut et nostri caritative 
et hilariter recipiantur et secunduni facultatem domus pie et honeste 
procurentur », et 1234 in comitiis Parisiensibus : « Ad dilectionem 
internam fratrum Minorum melius conservandam volumus, ut infra 
terminos cuiuscumque ministri provincialis eligatur unus de fratri- 
bus Minoribus a fratribus nostris et unus de nostris ab eis si eis 
placuerit. Et isti duo vice ministri provincialis eorum et prioris pro- 
vincialis nostri excessus ubicumque factos corrigant et emendent »^-. 
Unionem et causam et enuntiationem communem fratrum Praedica- 
torum et Minorum efficacissimam lis in Mendicantes per magistros 
cleri saecularis Parisienses promota perfecit. Qua occasione 1255 
loannes Parmensis minister generalis fratrum Minorum et Humber- 
tus de Romanis magister generalis fratrum Praedicatorum litteras 
pulcherrimas de pace et unione servanda inter ordines duos dede- 
runt". Ex anno 1262 documentum Barcinonense inter priorem, lecto- 



254 Mendicantes ordines 

rem et Eaymundum de Pennafort ex parte Praedicatorum et guar- 
dianum ex parte Minorum « propter roborandam et conservandam 
caritatem et unitatem et propter exemplum et aedificationem cliri- 
stianorum » pactum servatur, quo fratrum utriusque ordinis nume- 
rus indicatur, qui pro festis S. Dominici et S. Francisci vel pro pa- 
trocinio suarum ecclesiarum vel pro funeribus fratrum et praesulum 
ad alterum conventum vel ad comitatum destinatur^". Mirum exem- 
plum caritatis fratres Praedicatores Carcassonae dederunt, dum fra- 
tres Minores peste infectos curarunt^i. In doctrina quidem praeci- 
pue ex tempore Scoti differentiae et scholae diversae in ordine utro- 
que formatae sunt et in saeculo XV diputationes acriores de Immacu- 
lato Oonceptu B. M. V.^^^ ^q sanguine Ohristi mortui^s, de stigmatibus 
S. Catharinae Senensis, fratres Minores a fratribus Praedicatoribus 
separarunt. Postquam Sixtus IV stigmata S. Oatharinae pictura 
exprimenda non concessit, TJrbanus VIII id postea fratribus Prae- 
dictoribus permisit^*. 

Ordo B. M. V. de Mercede cum S. Petro Nolasco, etiam funda- 
torem in Raymundo de Pennafort iam ordinem Praedicatorum pro- 
fesso et fautorem efficacem regem lacobum I Aragoniae nancisce- 
batur. Ordo Mercedariorum die 10 augusti 1223 Barcinone institutus 
est. Merita S. Raymundi de Mercedariis consistunt in vestitione S. Pe- 
tri Nolasci, in eius institutione tamquam magistri generalis, in adla- 
boratione pro constitutionibus et obtentione confirmationis ordinis. 
Quibusdam Mercedariis res gestas aliter exponere volentibus con- 
gregatio Rituum anno 1687 declaravit, S. Raymundum fundatorem 
ordinis de Mercede fuisse-^. 

Ordo Servorum B. M. V., qui ex congregatione septem patrum 
Florentiae 1233 sive 1240 originem duxit, S. Petri patrocinium exper- 
tus est. Etenim Innocentius IV, « ut liuius ordinis sub titulo B. Vir- 
ginis exordia agnosceret Petro Veronensi Apostolicae Sedis per to- 
tam Italiam inquisitori vigilantissimo Florentiiam adventanti nego- 
tium hoc inter alia demandavit ». Demum Benedictus XI die 11 fe- 
bruarii 1304 ordinem Servorum B. M. V. confirmavit^®. 

Innocentius IV quoque fratribus Praedicatoribus quibusdam 
ut regulam Carmelitanam reviderent commisit. « Anno Domini 
MOOXLVII in kal. octobris Innocentius Papa pontificatus sui anno 
V confirmavit regulam fratrum ordinis de Oarmelo modificatam ex 
commissione eiusdem per d. Hugonem presbyterum cardinalem tituli 
S. Sabinae et per fr. Guillelmum episcopum Anteradensem ex prima 



Ooilimercium ordinis cum aliis orclinibiis 255 

regula ipsorum, quam dederat eis Albertus patriarcha Hierosolymita- 
nus ))^''. Ipsa S. Theresia testatur, se cum monialibus regulam B. M. 
V. de monte Oarmelo observare sine mitigatione quacumque tali modo 
quo cardinalis Hugo eam ordinavit et Innocentius IV confirmavit^^ 
Sicut Carmelitae plures ita et Augustiniani discipulos fideles Aquina- 
tis dederunt^^ 

Ordo Orucigerorum non solum in liturgia, verum etiam quoad con- 
stitutiones cum ordine Praedicatorum communicavit^". 

Respectu ordinum militarium fratres Praedicatores obligaban- 
tur, quia ex eis titulum magistri pro suo moderatore supremo sump- 
serunt. Oum equitibus Teutonicis nostrates tum in terris Borussiae 
tum in Germania meridionali intime coUaborabant. Teutonicus ordo 
etiam liturgiam nostram servatis servandis assumpsit^^. 

In Terra sancta fratres Praedicatores cum Templariis bene se ha- 
bere omni conatu nitebantur^^. Cum tandem prementibus Philippo 
Pulchro et Olemente V bellum exitiale Templariis minabatur, inqui- 
sitor Franciae Guillelmus Parisiensis O.P. Templarios multos interro- 
gavit. Postquam Clemens V etiam magistro generali Aymerico Placen- 
tino insimul cum archiepiscopis Oompostellano et Toletano aliisque 
praesulibus per Castellam et Legionem inquirere in Templarios an- 
no 1309 praecepit, ipse munus huiusmodi modo humano, non adhibito 
torturae instrumento, exsequens a Papa increpatus est. Ut exactiones 
pontificias in hac re odiosas ordinis Templariorum eluderet, a ma- 
gisterio Aymericus sponte discessit-'*^ 

Generatim anno 1276 de transitu membrorum aliorum ordinum 
ad Praedicatores decretum magistri et capituli generalis venit^*. 
Oirca distantiam fundationum aliorum ordinum ac nostri servan- 
dam zelose vigilabatur^^. 



II. PARS. AB ANNO 1508 AD ANNUM 1804 

I. Evolutio generalis. 

a) REFORMATIO CONTINUATA. EXTENSIO ET DEFECTIO 
. PARTIUM ORDINIS (1508-1578). 



Novum tempus vere saeculo XYI etiam in ordinis Praedicato- 
rum historia incipit. Momeiitosa serie atque industria magistrorum 
generalium, qui ex parte Observantium provenerant aut horum par- 
tes defenderant factum est, ut interius incrementum ordinis robora- 
retur. Studia augescere in pluribus terris mire pergebant. Haec du- 
plex interna praeparatio fratrum et religiosa et scientifica ordinem 
Praedicatorum illo tempore pro novis amplissimisque officiis tum 
Americae missione christiana benedicendae tum terrarum Europae 
in fide catholica periclitantium et servatores vel saltem monitores 
esse tum restaurationi ecclesiasticae opem dandi, aptum et fecundum 
effecit. In quo praecise eius evolutio atque expansio generalis post sae- 
cula medii aevi consistit. 

Si ex una parte praeclarissimis zelo et patientia in latissimis re- 
gionibus Indiarum residentiae et missiones et provinciae formatae e- 
rigebantur, et doctrina^e sacrae cultus formam potentissimam apud 
provincias Hispanae nanciscebatur, ita ut ditio hispanica citra et ul- 
tra mare ad ordinis bonum gravissima exstiterit, ex alia parte ordo 
Praedicatorum per incursus Turcarum et insurrectionem protestan- 
tium floridas provincias, quae vitae et virtutum dominicanarum exem- 
pla sapientissime et fortissime semper expresserant, perdidit. Quae 
perditio usque ad dies nostros satis deplorari nequit. Dum provinciae 
mari mediterraneo orientali adiacentes et Hungaria per irruptiones 
Turcarum devastabantur , provinciae germanicae summa vi et dignita- 
te erroribus novatorum religiosorum obsistentes velut infracti milites 
in campo aperto plurimum interierunt, nisi vel ipsae in regione sua do- 
minium catholicum servare poterant. Septentrionales Daciae, Scotiae, 
Angliae provinciae quodammodo absque strepitu succumbebant. At 
magna martyrum et sanguinis effusi laude regiones hoUandicae et Gal- 
liarum religionem catholicam et priaedicatoriam asseruerunt. 



Evolutio generalis 257 

Quae ordo Praedicatoriiin iu saeculo XVI gloriose obtinuit et 
infeliciter perdidit, magnitudiueni rerum illo aevo gestarum formant 
semper memorandam. 

§ 49. A magislro Gaitano ad Seraphinum Cavalli. 

Magistri generales Bandelli et Oler^e propensionem reformatio- 
nis regularis, quae (loarcliimo Torriani Oonventualium coetus mem- 
bro def uncto) summe commendabatur ne ordo deficeret, velut duces 
insignes promovebant. Eorum autem regimen diuturnitate neces- 
saria carebat. Ideo, ne fructus iam obtenti et adbuc exspectandi 
frustrarentur. similis praedecessoribus magij^ter ordinis anno 1508 
eligendus erat. Qui et fratribus Praedicatoribus contigit, cum die 
10 iunii Bomae Thomas de A^io Oaietanus voce electorum modera- 
mini generali ordinis praepositus sit, ingenio, scientia, religione 
prorsus eminens vir ac S. Dominici et S. Tliomae filius et discipu- 
lus dignissimus^ Si tanta auctoritate in curia Eomana et coram 
ordine ipse, dum eligeretur, gaudebat, ex eo profundissima in vi- 
tam ordinis actio repettnda sperabatur. Re vera Oaietanus, qui 
1468 natus aetate sexdecim annorum apud fratres Praedicatores 
Oaietae, qui ad congregationem lombardicam perltinebant, habi- 
tum obtimuit, studiisque Neapoli, Bononiae, Patavii vacavit ab 
anno 1493 professor exsistens post solemnem disputationem in ca- 
pitulo generali 1494 magister salutatus doctrinae iubar se ostendit. 
Post ma-gisterium Pataivii de cetero et in athenaeo Ticinensi con- 
tinuatum e commoratione Mediolanensi proponente cardinali pro- 
tectore Oarafa per magistrum Bandelli 1501 procurator ordinis et 
proitegenlte eodem cardinadi 1507 vicarius ordinis Oaietanus fac- 
tus est. 

Programma suum noviter electus generalis magister prompte, 
concinne, sapientissime hunc iu modum pandidit : « Divina permis- 
sione ad universalem ordinis famulatum assumptus considerans 
quale ac quantum onus humeris adiectum sit, cum de tam multis 
districte sim iudici rationem redditurus; cum vero caritates ve- 
stras cogito mecum ita enim speramus hoc onus levaturas, meliore 
animo ac viribus ad perficienda omnia iam accingor, praesertim si 
paupertati ac litterarum studiis omnes simul insisterimus. Velitis 
itaque patres optimi ac fratres carissimi ita uostris institutis et 
sanctionibus inhaerere ut rebus beue ex sententia peractis omncs 



258 Proviciarum 

denique caelum paiiter asceiidamxis »2. Quae dicta eft directiones 
utique bonum volentibus sufficiebant. At quoque evolutione indige- 
bant, quam factis et amplioribus verbis suscipere Caietanus non 
omisit. Communem victum et studii laborem inculcando fatigari 
nescivit. « Oircumspicite fratres et videte (anno 1515 scripsit)^, 
quod conventus in communi viventes temporalibus abundant et cre- 
scunt, alii vero dilabuntur ita ua ob lianc causam multos defecisse 
dubium non sit. Recolite, quod sanctiores et doctiores viros pro- 
tulit ordo, quando ubique in communi vita ageba>tur quam post. Et 
nostra a«talte meliores et magis eruditos oculata fide perspicimus 
ubi tn communi vi\dtur quam ubi quisque sui curam gerit. lungite, 
qua^eso, communitati saerarum studia litterarum, ut exemplo et 
verbo pascere populos, ut tenemini con^ltutione ordinis, possitis. 
Aliarum siquidem religionum professores quidquid impendunt doc- 
trinae gratis erogant, nobis autem vix imminet nisi studeamus ut 
evangelizemus. Haec duo sunt, quibus servatis, ordo noster facile 
reformabitur. Hortor igitur imprimis ac moneo vos praesidentes ac 
patres, ut resipiscatis et vel saeva paenitentia proprietatem ignb- 
rantiamque a vestris filiis profligatis communia propriis antepo- 
natis et filios siapientes qui gloria sunt patris alatis. Mando dein- 
de vobis iunioribus ut tollatis communitaitis iugum super vos et 
discatis in terris ea, quoriim scientia vobiscum perseveret in caelis». 
Sicut studii exemplar Caietanus ita in electione procuratoris 
generalis Nicolai de Scbonberg, observantiae addicti, fautorem re- 
gularis vitae se praebuit. Dum interno ordinis incremento commeji- 
datione vitae communis, clausurae, usuum paenitentialium necnon 
studii cultu providit, externam agnitionem atque ampliationem do- 
minicanam non solum per defensionem iurium suorum contra im- 
pugmantes sed etiam per emissionem fratrum in terriam utramque 
Indiarum auxit. In gravioribus quibusdam causis et processibus ut 
loannis Jetzer et patrum Bernensium'', hispanicae sororis Marlae 
yisionariae^, divisionis fratrum S. Marci Florentiae"^, Oaietanus 
1508 et 1510 decisiones sobrias et quietas dedit debitum officii sui 
minime excedens. A Summo Pontiflce 1517 cardinalis creatus anno 
insequente e generalatu cessit. Oonsiiia autem sua, spiritum ac pro- 
tectionem fratribus exinde non denegabat. Quod momentum Oaie- 
tani magisterium habuit et ex successoris Garsiae de Loaysa verbis 
et ex brevitate sequentium generalatuum eruere facile quisquie 
potest. 



Evolutio generalls 259 

A lumine praedecessoiis, qui ut diligenitissimus pater subdito- 
rum saluti et utilita/ti ordinis totis viribus incumbens ordinem sa- 
pientia, virtute, prudentia instauravit'', Garsias declinare in nullo 
prorsus intendebat. Ideo let amplexum paupertatis et studiorum 
semper praecipiebat. xib anno 1520 pa.rtem in re politica Hispania- 
rum, quibus fratres Praedicatres plures miscebantur et ab invicem 
scinderentur, Garsiias assumens, a loanne Hurtado assertore legitimi 
principis Garoli edoctus qiiatuor magistros tlieologiae legitimi regi- 
minis inimicos in exemplum gradibus privari et carceri mancipari 
iussit. A principe ad confessiones excipiendas petitus et ad episco- 
patum Palentinum promotus, nmgister de Loaysa 1524 gubernium 
ordinis dimittens, ofiiciis pro Hispaniis et re catholica harum re- 
gionum se addixit. 

GeneraJatus, quem Franciscns Silvestri Ferrariensis®, doctis- 
simus certe, in rebus expediendis ac litteris versatus, in consiliis 
securus magna ordinis spe nunc incoepit, praematura eius in visi- 
tatione exsistentis morte triennio finivit. Postquam in prima epi- 
stula fratribus communem victum revocavit, ad industria« a suo 
tempore petitas alludens addidit : « Est et praeter haec Praedica- 
torum ordini studiis noctu et interdius incumbendum, quippe quod 
nostrum sit christianam fidem Romanamque Sedem ad sanguinem 
tueri contraque haereticos gladium spiritus quod est verbum Dei 
assumere. Nostrorum namque patrum exemplo quid ad Praedicato- 
rum ordinem spectet edocti sumus ))^. 

Paulus Butigella^", sicut praedecessor e congregatione lombar- 
dica, insltitutione pontificia vicarius anno 1529 datus, ordinem tam- 
quam magister per annum et dimidium regens provinciam primam 
Americae formatam et congregationum plurium in provincias ordi- 
narias transformationem salutavit. De r.mi p. Du Feynier" sex an- 
norum regimine cura observantia« promovendae in generali et in 
specie apud Hispanos constat. Visitatis Hispania, Portugallia et 
parte Galliae obiit assumente Augustino Recuperati^^ per 19 men- 
ses ordinis gubernium. Dum Paulus III ordini praeficiendum Tho- 
mam Badia commendabat, electores libertate sua utentes Alberto 
de Oasaus (de las Oasas)^^ vocem dederunt qui et nationem hispa- 
nicam opere ac doctrinae spe multiplici famosam et provinciam Ba(i- 
ticam missionariam digne repraesentavit. Murmur per ordinem 
non levis ex Pauli III romanitate fiebalt, « cum (dicente Sebastiano 
de Olmeda^^) iam diebus nostris toties successive f uerit magistri 



260 Magistri generales 

electio Romam dellata praeter omnem morem et legem et iu multo- 
rum gravamen et utinam in bonum futurorum praesagium nisi quis- 
dicat, quia non capit (papa) quidem creari magistrum ordinis Prae- 
dicatorum exitra urbem Romam aut extra Romanam curiam, sicuti 
nec perire prophetia;m extra Hierusalem ». 

Quatuor sequentes magistri generales intime cum reformatio- 
ne Tridentina et Piana coUaborando ordini prospexerunt. Et qui- 
dem prlmus Franciscus Romeo^^ rigidus disciplinae custos capitulo 
generali Salmantino 1551 momentoso praef uit. Stephanus Ususma- 
ris (Usodimare)^^ curiae Romanae acceptus, iuris sui ordinis vin- 
dex implger buUarium quoddam anno 1555 edendum curavit. Ei 
successit Vincentius lustiniani^'', e principum familia Obiensi pro- 
gnatus ac Genuae educatus, quem ipse Ususmaris 1546 Romam ad- 
scitum 1553 maioribus officiis in curia ordinis cumulavit. Anno ae- 
tatis 38 lustiniani magisterium ordinis assumpsit, quod primum 
initeritu plurimarum ditionum ordinis, deinde ultima periodo 
Tridentina tandemque intima habitudine Pii V cum ordine Prae- 
dicatorum^* memorandum exstitit. Besolationem partium ordinis 
depingens et plangens lustiniani actum esse de praedicatoria fa- 
milia in Gallia meridionali nisi ei succurratur anno 1561 dicit. Et 
prosequitur : « Dignitas religionis nostrae in potentissimo regno 
Hnngariae vix unum et alterum coenobiolum nobis remansit. Pro- 
vinciarum Bohemiae, Scotiae, Hiberniae, Gnaeoiae, Terrae sanctae- 
utinam non solo nomine gloriaremur. Amplitudo nostri ordinis Ln 
populosissima superiore Germania et Saxonia fere ad nihilum est 
redacta. Ubi enim doctissimi et religiosissimi illarum regionum pa- 
tres, qui non nobis dumtaxat sed toti Buropae ornamento erJant? 
Ubi tantus studiorum numerus?.. Ubi legum et sanctionum nostra- 
rum observanltia, quiibus tamquam vehiculis filiorum nostrorum ani- 
mi ad dulces virtutum amplexus quam saepissime deducebantur?»^". 

Ad purpuram evectus lustiniani magisterium generale per duo- 
dennium expletum Seraphino Oavalli^", viro sancto, transmisit. 
Sub eo conventus hollandici perierunt, processus Bartholomaei Oar- 
ranza, qui quidem ab anno 1557 archiepiscopus Toletanus mox ve- 
lut de haeresi suspectus ab inquisitione hispanica et deinde petente' 
Pio V Romaje ad castrum S. Angeli deteutus erat, finem obtinuit^^ 
qnem venerandus praesul vix superavit. R.mus p. Oavalli post visl- 
tatas provincias italicas et Europae occidentalis usque ad Belgium 
partini desolatum in conventu Hispalensi fatis functus est in dela- 
tione corporis summe veneratus. 



Erolutio generalis 261 

§ 50. Statuta capitularia, pontificia, Tridentiaa de observantia. 

Tesseram observautiae regularis magister Oaietanus cum ca- 
pitulaoribus generalibus durante suo regimine maxime paupertati 
religiosae appllcavit, dum vitae privatae et formae proprietati» 
tamquam disciplinam et spiritum regularem enervantibus bellum 
indicebatur^ Quod ex capituli generalis anni 1508 declaratione de 
animo religiosorum ponendi omnia ad pedes praelatorum^ et de ab- 
solutione beneficiatorum fratrum^ satis constat. Beneficiati quoque 
ad officia inhabiles censentur'"^. Insuper vagandi libertas cohibita 
est ordinato « ne quis extra ordinem commorari audeat pro qua- 
cumque ratione vel negotio exceptis confessoribus principum et his 
qui de Iticentia ordinis sequuntur curias principum ))^. Praecipua 
cura de studentibus ordo vigilabat, ne in universitatibus extra con- 
ventus proprios degerent^. 

Haec idea ac vis reformatoria, quae ordinem animabat, pro 
provinjc^arum et congregationum vita plures effectus mutaltionis 
produxit. Potior pars congregationis hoUandicae post huius discer- 
ptionem a rege Franciae factam in provinciam reformatam Ger- 
manlae inferioris anno 1515 ereeta est^, sicut et posteai congre- 
gatio hispanica statum provinciae reformiatae assumpsit et con- 
gregatio observantiae Aragoniae in respectivam provinciam refor- 
matam transiit congregatione Franciae in provinciam Occitanam 
1569 mutata^. Mandante capitulo generali 1539 fratres Hispani qui- 
dam ad observantiam in Lusitaniae ditione restituendam assignati 
sunt^. In provincia Teutoniae reformationi addicta. Oonventuales 
minoritatem constituentes in congregatione particulari adunabantur, 
quae instante Oaietano apud Leonem X 1518 (utique ad tempus qui- 
dem) suppressa est^" . Anno eodem congregatio vitae regularis Hi- 
bemiae denuo agnita est et Scotiae proyinciae ref ormatio approba- 
ta^^ Apud Anglos simile opus nonnisi 1529 incoepit^^. 

In Italia observantiae instauratio apud S. Mariam, Novelliam 
Florentiae pluries discutiebatur^^ Olemens VII a cardinalibus Oaie- 
tano et de SchOnberg consiliis auctus eodem tempore et congrega- 
tionem S. Marci et provinciam Romanam supprimens ex utraque 
ditione unam provinciam Romanam reformatam anno 1530 consti- 
tuit. Ex congregatione lombardica provincias duas reformatas S. Do- 
minici et S. Petri Martyris erigere idem Olemens Papa in initio 



262 Evolutio generalis 

volens ponderatis argiimentiKS patrum Lombarclorum unam provin- 
ciam reformatam utriusque Lombardiae die 23 septembris 1531 
stabilivit^'^. 

Pro Oonventualibus Italiae diversis adunaiidis speciales vica- 
riae statuebantur, nempe Romana, g. Dominici pro territorio Lom- 
bardiae inferioris, S. Petri Martyris pro superiore Lombardia. Qui 
quidem vicariae assumendam refonnationem promittere debebant. 
Ut promissioni, quantum fieri potuit, obtemperaretur anno 1558 or- 
dinatum est, «quod in vicariis.. nullus de cetero recipiatur ad habi- 
tum aut ad professionem absque expressa toties quoties in scriptis 
habita licentia magistri ordinis. Specialiter vero in vicaria Romana 
ad instantiam reverendi eiiis vicarii mandamus eidem vicario in 
virtute sanctae obedientiae, ut intra quindecim dies ab liodie eie- 
cisse debaaft omnes novitios iain reoeptos qui annum duodecimum 
nondum attigerunt ))^^. 

Promulgatis decretis Tridentinae synodi patres capitulares an- 
iio 1564 canones Tridentinos et agnoscere et servare imposuerunt et 
praecipuos citant, e. g. de scholis sacrae scripturae cum conventi- 
bus studiorum vel aliorum iungendis, de praesentatione fratrum 
episcopis pro examine tum confessionum tum ordinationis, de ae- 
tate ordinandorum, de communi vita, de aetate novitiorum et profi- 
tendorum, de eleemosynis missarum, de electionis modo, de i^iela- 
tione cum monasteriis. His omnibus probatis et confirmatis adde- 
batur moderamen concessionum a Pio V factarum^'^. Sub pontifica- 
tu Pii V, qui zelantioribus fratribus semper adstitit, specialia sta- 
tuta « de reformatione claustralium seu conventualium )) in actis 
capiitulorum generalium reperiuntur". Ipse Papa reformationem 
etiam nolentibus imponere desideravit ^^ Ipse quoque primam le- 
gem pontificiam universaliter obligxintem de clausura conventuum 
virorum dedit, feminis ingressum in huius^modi domos penitus pro- 
hibentem sublatis obstantibus usibus quibuscumque^^. Bellum Oon- 
ventualibus maxime Hispaniae indixit. Eius decreta ab ordine ge- 
iieraliter assumpta. sunt. De cetero apud fratres Praedicatores nul- 
lus in conventibus seu locis Oonventualium habitu donandiis erat 
absque magistri ordinis licentia in scriptis obtenta sub paena in- 
validitatis vestitionis et professionis^". 

Sic S. Pius Vj qui praeclarus promotor reformationis Triden- 
tinae in Ecclesia fuisse celebratur^i, ordinem cui debitorem se de- 
vote profitebatur magnis emolumentis observantiae instruxit. 



Statuta observantiae 263 



§ 51. Legislationis augmentum et cura. 

Inventa ars typogTaphica pro accuratiore et taciliore notitia 
eonstitutiomun ac legislationis ordinis haud pauca commoda affer- 
rebat ad quae magister generalis Vincentius Bandelli primus at- 
tendit^ Ex itinere longlnquarum visitationum feedulo mulftorum 
generalium acta et ordinationes, quae in conventuum scriniis deli- 
tescebant, Mediolanum deferens atque ex his constitutionum sen- 
tentias dubias illustrans textui constitutionum declarationes suas 
apposuit insimul cum editione sua constitutionum Mediolanensi 
anni 1505 a capitulo generali Mediolani 1505 acceptiatas^. Tunc et 
ordinatum est, « quod omnes priores habeant regulam et constitu- 
tioues semel in anno ac ordinationes praesentes ter in anno legi 
faciant coram fratribus simul in mensa congregatis w^. Declaratio- 
nes Bandellianae in sequentibus editionibus constitutionum ordinis 
communiter vel modice mutatae per saecula plura servabantur. 
Dum sub magisterio Oaietani in capitulis 1513, 1515, 1518, revisio 
legum ordinis peragebatur, curante Alberto Oastellano 1515 pri- 
mum'^ et mox 1516 editiones constitutionum typis Lugduni pro- 
dierunt. 

Eevisio anno 1513 petita has ob ciausas f uit : «Ad supplendum plu- 
res defectus, tollenda multa dubia, mutandaque nonnulla in me- 
lius visum est proponere universo ordini quaedam constitutionibus 
nostris addenda, diminuenda, vel mutanda, ut fratres sic ad invi- 
cem conf en'e possint, ut ex singulorum conventuum votis in capi- 
tulis provinciarum et congregationum.. tales constitutiones quales 
observatio ipsa cum effectu comraendaret et eas delere quae com- 
muniter non servantur et omnia clara et consona iura nostra abs- 
que ambiguitatibus quantum fieri potest concludere possint ))^ 
Quasdam constitutiones volunt capituiares generales anni 1513 
« mature discuti et discemi in singulis capitulds provinciarum- et 
congregationum, praecelebratis in singulis conventibus consiliis, et 
annotare an expediat mutare maius vel minus vel relinquere eas ut 
stanit. Hortamur autem omnes et rogamus in Domino lesu Ohristo, 
ut in statera iudicii ponant quid expediat magis paci et profectui 
interiori religionis, studii et praedicationis et hoc praeponent in- 
commodis corporis et exteriorum rerum et apparentiae. Sunt au- 



264 Legislatio aucta 

tem constitutiones quatuordecim infrascriptae : 

Be ieiunio sanctae crucis 

De carnlbus non comedcndis 

De non .equitando 

De expensis non portandis 

De possessionibus non habendis 

De perpetuo silentio 

De capitulo quotidiano 

De silentio mensae 

De tempore rasurae 

De electione definitorum capituli generalls in anno ultimo 

De capitulo provinciali singulis annis 

De electione magistri imminente biennali 

De unitate campanae 

De uniformitate habitus et tonsura conversorum sine co- 
rona tantum. 
Non enim intendimus aliquid mutare nisi de consensu patrum 
et fratrum, qui quae sursum sunt sapiunt et non quae super ter- 
ram et cum pace totius ordinis))'''. Revisio per capituluni 1515 per- 
ducta anno 1518 absoluta est pluribus determinationibus prologi 
nec non statutis de recipiendis, de ])raedioatoribus, de itineranti- 
bus, de bonis frJatrum studentium, de lectoribus et magistris, aliisque 
convenienter edictis'^. 

Post saeculum medium res revisionis tamen iterum urgebat, 
quam - brevi diei 18 iunii 1566 S. Pii V munitus^ - r.mus p. Vincen- 
tius lustiniani explendam suscepit. 

Romae 1566 publicata haec editio nova post Bandellianam ex 
addltis capitulorum post annum 1505 celebratorum et ex decretia 
Tridentinis aucta apparet^. 

, Privilegia ordinis ' tum in collectionibus auetore Alberto Oa- 
stellano anni 1506 constante 118 buUis et anni 1508 pro congrega- 
tione lombardica additis pro toto ordine buUis 163^" tum in « bul- 
lario » r.mi p. TJsusmaris 1555 edito publicabantur. Ultimo cita- 
tum opus minime privilegia qua«cuuque necenselt. Quare pettente 
magistro ordinis Paulus IV 1556 declaravit, ex eo quod buUa una 
vel alia illi operi desint, contestationem valoris vel iuris buUae 
unius vel alterius minime sequi". 



Bvolutio generalis ;265 

§ 52. Stemma ordinis. 

Sub ambitu liuius capitis adliuc de stemmate dominicano trae- 
tetur, quippe quod in ambitu chronologico liuius capitis aperte ,hi- 
«toriographo occurrit, Liceatque hic quaestionem stemmatis usque 
^d moderna aeva breviter illustrare. Stemmatis origo apud equi- 
tes et milites, qui scuto et galea specialdter omatis cogniti erant, 
invenitur. Territoriales domini suos militartes sequaces stemmate 
distinxerunt. Longis annis elapsis post stiatum nobilium militarium- 
que principes ecclesiastici qui dominio temporali et gaudebant et ei 
prospicere vel armis debebant medio saeculo XIII stemmata assu- 
mebant. Ordines pariter militares, quorum usus armorum atque in- 
signium specialium ex eorum officio et statu defendendi christiani- 
tatem et pugnandi in hostes nominis christiani explicatur, stem- 
mata adhibere solebant. Si denique saeculo XIV apud cives et apud 
instituta ac corporationes oppidorum et civitatum particularia signa 
distinctiva et ornatus deligebantur, regulares sive monasteriorum si- 
ve ordinum exeunte medio aevo stemmata sibi formare etiam coepe- 
runt. Dum conventus monastici, qui sae]iissime principalem auctori- 
tatem et pugnandi in hostes nominis christiani explicatur,. stem- 
bant, ordines mendicantes ex conceptu sui instituti ab huiusmodi or- 
namentis abhorrere debuissie praesumeres. At pro decore religiosae 
famiiliae vel ipsi insignia habere cupiebant. De eorum origine aut 
ex statuto capitulari aut ex concessione imperiali vel pontificia aut 
ex usu alicuius sive singulorum sensim ab brdine recepto constare 
potest^ Ultimum quidem apud fratres Praedicatores accidisse 
videtur. 

Ex saeculo XVI duae formae stemmatis in ordine Praedicatorum 
litigant, quarum origines maiore investigatione dilucidandae sunt. 
quam hic fieri potest. Tamen animadversiones aliquae utilitati sem- 
per inservient. 

Ourrente saeculo XV armata cappata oriebantur, quae ab imagine 
oappae Mendicantium nomen trahunt. Primum fratres Praedica- 
tores et postea Oarmelltae insignia huiusmodi per modum scuti et 
atitributis convenientibus disposita sive perfecta delegisse dicun- 
tur^. Exemplo sint stemmata dominicanum in processionali anni 
14943 et carmelitanum anni 1499*. Et Leander Alberti in fronte 
libri de viris illustribus anno 1517 editi specimen stemmaitis domi- 
nicani exhibet, quod in simplici s^cuto et campum nigrum et cam- 



266 Evplutio generalis 

pum album ad formam cappae et habitus divisorura ostendit. Mis- 
sale dominicanum anni 1522 eamdem imaginem praebet et quidem 
auctam stella, paltma, lilioj littera P (= Praedicatoris). Deinde an- 
no 1533 super testimonio cardinalium pl^urium de indulgentiis qui- 
busdam a Summo Pontifice pro augenda devotione S. Dominici con- 
cessis ad imaginem Dominici stemma ordinis cappaitum cum ramis 
duobus et figura cauis adstantis delineatur. Demum in libris regi- 
straturae generalis magstrorum ordinis aunorum 1580, 1589, 1591 
forma stemmatis cappati adiuncta stella in carapo albo per sociura 
paifcris generalis apposita fuit"^. Quae forraa steramatis dominica- 
ni saeculo XVII abundatiore modo instruebatur, nempe cane qul 
in campo albo sedens insignibus libri, faculae, orbis circumdatur. 
Ampliata forma stemraatis cappati cura rarais palmae et lilii et ca- 
ne vigili ex tunc a patiibus gravioribus et maxirae ab principibuB 
Ecclesiae ex ordine Praedicatorum assumptis ut episcopis, cardina- 
libus et Benedicto XIII Papa stemraati suo sive muneris sive fami- 
liae hairaldico modo adiungebatur*^, Nec sait coraplexitatis ! Nam 
saltem a saeculo XIX steraraa cappatura super crucera liliatam pone- 
batur, de qua rosarium dependebat, dum super scutum et corona 
quaedam et inscripta tessera « veritas » eminebaf. Roraana forma 
stemmatis dominicani, noii quidera complexa sed simplex, super 
actis capituli generalis 1891 impressa adhuc cernitur, dum postea 
a.lia forma praeferebatur quam et Analecta ordinis ab initio 1893 
elegerunt. 

Haec alia forma utique ab haraldicae rei peritis laudatissima 
quae in scuto crucem liliatam exhibet, ex Hispania ortum duxisse 
videtur. Atque Hispanorum est studia huius argumenti publicare, 
litrum horum armoinira origo ex armis Guzmanae farailiae an ex 
ordine militAri forsitan S. lacobi, an ex insignibus tribunalis in- 
quisitionis tracta sit*. Constat Berruguete (s. XV) S. Doniinicum 
bacuk) nixum pinxisse, cuius extremitas suprema liliata cruce clau- 
ditur^. Paa-iterque certum est, aiiqua membra inquisitionis, etsi 
non ordinis Praedicatonira essent, crucem liliatam in vel sub stem- 
mata adhibuisse^". Tandem ih lapidibus raortuariis circa annum 
1540 pro cardinalibus Oaietano (f 1534) et von Schonberg 
(-j- 1537) ad frontem ecclesiae Minervitanae de Urbe locatis (utinam 
sciretur quandoniam et per quemnam !) forma hispanica stemmati» 
apparet hiac cum notanda explicatione : Ordinis Praed.orum insi- 
ghia hec' sunt^^. Per partes ordinis in Hispania et Indiis haec crux 



Steinma orclinis 267 

liliata interdum cane synibolico vel ramis aut stella vel aliis adauc- 
ta^2 vekit «'temma dominicanum liabebatur. 

R.mus p. LaiToca in stemma suum utramque formam stem- 
matis romanam superius et liispanicam inferius assumpsit. In re- 
centissimo tempore scutum liispanicae formae verbis « Laudare be- 
nedicere praedicare » additis et stella superposita velut ordinis 
Praedicatorum stemma libentius consideratur. 

b) RESTRICTIO LTBERTATIS ORDINIS (1578-1645), 

Ordinis status intrante liac periodo amplitudinem orbis re- 
plevit, quemadmodum magister generalis Paul^is Gonstabile in e- 
pistula actis capituli anni 1580 praevia curiose delineat: « Oonve- 
nerunt enim veluti dato signo ad nostra Romana comitia non Itali 
solum aut Hispani et Galli, quorum tamen prima et praecipua pars 
est, sed et Lusitani, Dalmatac et Oraeci, Germani, Poloni, ab ortu 
solis longi et incerti litoris Indi, ab eius occasu Flandri extremi- 
que hominum Morini w^ 

Instabant quidem partibus Germaniae inferioris et Galliarum 
novae per haereticos invasiones ac detrimentJFi et Germanis durante 
bello triginta annorum tribulationes et oppressiones, quae pacificum 
incremeritum graviter impedierunt, et Polonis perturbationes ac ne- 
ces per schismaticos illatae et missionariis extremis orientis India- 
rumque martyria sed universaliter fratres Praedicatores agmen 
forte, lucidum scientia, verbo, exemplo se praebuerunt, ducibus 
saepe aetate non ita provec.ta dotatis (Fabri anno aeta/tis circa 42, 
. magisterium obtinuit, Beccaria 39, Secchi 52, Ridolfi 51) adhaeren- 
tes. Oelandum quidem minime est temporis evolutionem alias formas 
vitae regiilaris saeculo XVI produxisse, quae cum ordinibus e me- 
dio aevo ortis differentias regiminis vel modi sese habendi obser- 
vantiajTum plures habebant. Ordini Praiedicatorum cum^ his fun- 
dationibus recentioribus et viribus sacri zeli et industriarum expe- 
rimento metiri se contigit^. Dum generose ex possessione traditio- 
nis laborem suum ipse strenuus exserebat, novorum progressus vel 
observare vel admirari desinere nequivit. 

Auctoritate Sixti V erecta anno 1586 sacra congregatio pro Re- 
gularibus^ singulis institutis religiosis consideranda- fuit. Haec au- 
tem congregatio ordinario modo res ordinum et congregationum 
.moderans, specialibus viris et passionibus allicienitibus facile cir- 



268 Deformatio continuata 

cumveniri potuit, prout ex depositione duorum magistrorum genera- 
lium Sixti Fabri et Nicolai Ridolfi intra annos 55 ad machinatio- 
nes quorumdam factas apparet. 

§ 53. Industriae reformationis protractae. 

Si denuo de observantiae quaestione ac cultu speciali nunc trac- 
tandum est, ratio ek circumstanitiis particularibus repetitur, quae 
et promotionem observantiae iarduam rem fuisse et systema cou- 
gregiationum observantiate deputa-tarum iterum introductas osten- 
dunt. Etsi continuo pluriesque ordo vigilavit, ne sub specie refor- 
mationis regularis divisio fratrum oriretur^, agitationes quaedam 
in hac re eliminari non potuerunt. Magistri generales omnes huius 
periodi, sub arctiore disciplina naiti atque enutriti, propensionem 
ordinis indubie ad custodiendos augendosque severos mores religio- 
sos compellebant, adiutores suos ex fratribus observantioribus su- 
mendo e. g. Marcum de Marcenisio, Petrum Girardel. Atque capi- 
tula generalia. modo et praescriptiones inculcationes a,d maiorem 
observantiae commendationem incessanter assumebant, modo ordi- 
nationes extraordinarias per protectorem auctoritate apostolica 
datas referebant^, modo buUas pontificias Clementis VIII, qui 
de cetero personae et memoriae S. Pii V debitor^ ordinem Praedi- 
catorum magni semper habuit, actis inserebant. 

Olemens VIII, si in bulla anni 1594 regularibus utriusque sexus 
largitionum munerum interdixit, nempe expensas maiores, quibus vel 
ipsi regulares favorem extraneorum aut ipsius protectoris acquirere 
obligjabantur, concesso quidem titulo gratitudinis vel conciliationis 
benevolentiae vel pietatis^, in buUa anni 1599 de reformandis re- 
ligiosis taieritissimum locum omnibus singuiisque oi-dinibus com- 
petere si regulam constitutionesque ad unguem observarent digne 
asseruit^. Atque spiritu strenuae observantiiae roborati patres ca^- 
pitulares anno 1605 prioribus provincialibus ordinarunt et stric- 
tissime mandaverunt, ut « unusquisque in sua provincia unum vel 
plures conventus iuxta qualitatem et numerum fratrum deputet, in 
quibus regula et constitutiones ordinis nostri cum omni rigore ab 
omnibus illic degentibus ad unguem observentur nec cum aliquo 
ibi commorante in carnibus vel aliis regulia;ri vitae repugiiantibus 
quoquomodo aut quovis praetextu vel colore, nisi propter actualem 
infirmitatem dumtaxat dispensari possit. In quibus conventibus et 



Evolutio seneralis 269 

locis nemo invitus cogatur manere nec aliquis volens a suo retra- 
hatur fervore, nisi quem iam arrepti propositi et ceptae observan- 
tiae paenituerit ))^. 

Huic Ecclesiae atque ordinis voluntati restaurationem religio- 
sam iugem prosequendi et conatus et decisiones plures responde- 
bant. Sic per capitulum generale 1605 fratribus universis qui doc- 
trinis Indorum et AetMopum inserviunt gravissime praeceptum esr.. 
ne quis eorum per se vel per alium mercaturam facere audeat, nec 
ad liunc finem aliquid emere vel vendere praeter proprio victui vel 
vestitui necessaria^. Deinde 1629 illa lex de deposito generali in 
Urbe ad necessitates ordinis et provinciarum communes sublevan- 
das data buc spectat, cum huius depositi fructum vitae regulari in 
desolatis regionibus restaurandae ex parte applicare intenderetur^. 
Patres enim illi qui maxime ex Italiae et Hispaniae provinciis . ad 
alias ditiones in studio et regulari observantia iuvandas destina- 
bantur^ — iique in GaUia, Germania, Bohemia, Hungiaria, Russia 
hac durante periodo reperiuntur — ex ordinis generalibus stipendiis 
plerumque mitti debebant. 

Oum decreta generalia effectu sufflcienti carebant, particula- 
res industriae regimen congregationum observantiae resumebant. 
Dum ex una parte e. g. vicaria S, Dominici in provinciam Vene- 
tiarum 1580 et vicaria S. Petri in provinciam eiusdem tituli 160 L 
et congregatio gallicana in provinciam Parisiensem 1611 transfor- 
mabantur, alia ex parte novi coetus a compagine provinciarum se- 
parati sunt. Primum in Italia, ubi viener^ndis patribus quibus- 
dam promoventibus probantie magistro gixto Fabri 1583 congre- 
gatio sub nomine S. Mariae Sanitatis Neapoli orta est, quae ad ce- 
lebritatem maiorem subito crescens per provincias Regni aliasque 
bonum suum diffudit^». 

In partibus Gallorum promotor observantiae insignis Sebastia- 
nus Michaelis (1543-1618) exstititii. Qui utique filius congregationis 
Franciae sive mox provinciae Occitanae, post munus professoris im- 
pletum inter suos observantiae dilapsui occurrere cupiens modum 
suum excogitatum per magistrum generalem Beccaria 1589 probare 
fecit, eumque 1593 exsecutioni mandavit. Interea p. Michaelis pro- 
vincialem egit. Quos successus reformatoria factio Occitana obti- 
nuit et promisit qualique protectione ex parte ordinis capitulariter 
congregati fruebatur ordinatio anni 1601 monstrat, secundum quam 
iu provincia hac « nullus ad aliquem gradum aut praelaturam nec 



470 Evolutio generaiis 

ad simplicem lecturam admittatnr nisi sub reformatione et vitae 
regularis observaaitia velit vivere idque mandamus sub paena abso- 
lutionis ab officio ))^^. Oum vero provincia totia, ad observantiam 
non traheretur et contentiones imminerent, varios post casus a pa- 
tre Michaelis eiusque opere superatos, Henricus IV ad favorem Ob- 
servantium inclinatus, a Summo Pontifice separationem eorum a 
provincia Occitana 1608 obtinuit. Parisiis et in aula regia p. Mi- 
chaelis eiusque sequaces optime semper recipiebantur. Anno 1629 
congregatio sub patrociiiio et npmine S. Ludovlci regis collocata 
est. Magister Kidolfi ad specimen vitae regularis Komae exhiben- 
dum aedes sacras S. Sixti ad viam Appiam a-b eo restaurai:as fra- 
tribus pluribus huius congregationis e Gallia vocatis deputa<vit, qui 
Urbi aedificationi erant. At ex processu in magistrum Ridolfi in- 
staurato protectio;ne carentes et aere minus salubri moti fratres 
locum S. Sixti dereliquerunt^^. 

Per Antonium Lequieu (-|- 1676), filium eongregationis S. Lu- 
dovici, novis desideriis reformandi ardentem, congregatio observan- 
tiae et pro missionibus peragendis instituta est, cuius zelus et rei 
nostrae in pluribus mutatio sapienter a capitulis generalibus mi- 
tigabatur yel cohibebatur^^. 

§ 54. Regimen ordinis. 

Proficua venerandi magistri Seraphini Cavalli ordinis mode- 
ratio per strenuum, natalibus ac doctrina et fideli zelo illustrem 
fratrem Paulum Oonstabile^ continuabatur. Ad cuius quidem elec- 
tionem non absque interventu inopinato protectoris cardinalis Bo- 
nello et modo apud fratres Praedicatores insolito perventum est. 
Nam Bonelio suae provinciae fratrem Sixtum Fabri, cui profunde 
adversaretur, a magisfyerii spe et potestate excludere volens, a Gre- 
gorio XIII elenchum eligendorum electoribus generalibus praesen- 
tari fecit. Inter quos 4 optimos patres ad magisterium generale a 
Papa propositos, Fabri utique deerat et primum locum Oonstabile 
teneba.t, qui et regimen ordinis aasumpsit. Qui quidem ordinationes 
ad unguem exsecutioni mandatas videre maluit quam novas con- 
dere. Visitationes sedulo perfecit, decreto Bononiae dato anni 1582 
loannem Ohrysostomum de Aracena vicarium generalem forman- 
dae congregationis missionariae extremi orientis nominavit. Post 
eius finem sanctum ordo ab eligendo Sixto Fabri detineri nequivit^. 



Observantia et regiinen 271 

qui annos 42 natus, ingenio et ordinis notitia excellens ad statuni 
fratrum Praedicatorum valide promovendum idoneus videbatur. Fi- 
denter fratres ad fontes claritatis pristinae redire evocans « mo- 
veat vos (inquit) et metus et amor Dei m vestrae salutis. Renovare 
iuventutem nostram et ad s]^em diuturnioris vitae redire possumus, 
et negligemus? ))^'. 

Ad incrementum studiorum, pro quibus 1585 rationem delinea- 
vit, et pro observantia capituli generalissimi celebrationem molitus 
est, quod habitis provlnciarum placitis pro anno 1588 Neapoli lia- 
bendum indixit. Dum autem generalis magister in visitatione mo- 
raretur eventaque eius deceptione per lusitanam priorissam mona- 
sterii Annuntiationis Ulyssiponensis pro Ifesto Pentefeoste anni 
1589 capitulum generale nomine Sixti V, e franciscana familia ad 
sedem S. Petri evecti, Romam convocatum est. Quinam capitulum 
generalissimum anni 1588 impediverit, nescitur. In Italiam Fabri re- 
dux a Pontifice depositus est. Florentiae primum et deinde Romae 
apud S. Sabinam vivens, anno 1594 in pace quievit. 1589 autem 
« legitime vacante generalatu n'^ 1589 Hippolytus Maria Beccaria 
magister 51. ordinis salutatus est^, natalibus pariter ac eximiis spi- 
ritus dotibus et fortitudine voluntatis ac devotione insignis. Ordo 
Praedicatorum regimini lombardico traditus fuisse cernitur. Non so- 
lum iam sex magistri generales immediate sibi e provincia Lombar- 
dia« succedebant, sed et cardinalis Bonello Lombardus efficacissi- 
me in ordine imperitabat. Dissentiens cum cardinali protectore ma- 
gister Beccaria iura magistri generalis contra; fratres iudicia extra 
ordinem petentes a Papa confirmata obtiuuit, et probum in visitatio- 
nibus usque a.d Poloniam productis se ostendit. In capitulo geuerali 
anni 1600 partes quasdam fovisse dicitur, secundum quas in, poste- 
rum electiones in ordine toUerantur, ita ut provincialium institutio 
ad magistrum generalem in comitiis generalibus et conventuum 
priorum nominatio ad provincialem in coetu provinciali spectaret, 
At modum electionum antiquum consilio quoque cardinalis Ber- 
nieri })atres plurimi servarunt, ita ut innovatio evitaretur. 

Neapoli adhuc Beccaria fatis ereptus est, assumente guberna- 
cula ordinis 1601 r.mo p. Hieronymo Xai^derre e provincia Arago- 
niae, doctrina, eloquentia, pietate praestante*''. Procuratorem gene- 
ralem Marcum Maffei sibi sociavit, Observantiam augere et spirituni 
ordinis etiam ex eius Mstoria illustrare cordi ei erat. Post capitu- 
lum generale Vallisoletanum 1605 in Hispa-nia remanens congrega- 



271 Magistri generales 

tionum de auxiliis, ex anno 1597 sub Clemente VIII coeptiarum, fi- 
nem a Paulo V impositum anno 1606 percepit. Ad regias confessio- 
nes petitus pui^puraque Eomana 1607 donatus anno seguente obiit. 
dum ordo per Ludovicum Ystella vicarium generalem re vera ultimo 
illo tempore administrabatur. 

Vitae religiosae exemplo ante, per et post magisterium gene- 
rale r.mus p. Augustinus Galamini Lombardus erat, qui sexennio 
rem Praedicatorum attente moderans, ciapitulo generali Parisiensi 
memorando anni 1611 praesedif^. « Puit sui ordinis decus, episco- 
porum speculum, lumen senatus et purpurae » {f 1639)*. 

Si iam 1601 pro electione magistri generalis politicae Europae 
factiones influebant, id magis pro electione 1608 contigit, una. vice 
potius Hispanis, alia vero vice Gallis triumpliantibus. 

Longioris temporis munus Seraphinus Secchi Papiensis gessit^ 
qui amator regularis observantiae, austerus quodammodo et in gra- 
tiis parcus erat. Sedulo labori visitandi ordinis per se vel per dele- 
gatos emissos insistens, regularem vitam pie et prudenter ordina- 
vit et commendavit, sicut et fratres ad propagandam fidem iuxta 
directiones novae congregationis Komanae huic rei praepositae ani- 
mavit^". Privilegia ordinis tuebatur leditionemquije, consti!fcutionuiii 
post capitulum IJlyssiponense 1618 noviter revisam et declarationi- 
bus capitulorum generalium per annos 50 ultimo elapsos celebrato- 
rum auctam curavit^^. 

Tandem translatione corporls S. Thomae Tolosae peracta, pro- 
pe Avenionem 1628 exspiravit. 

Eius successor Mcolaus Ridolfi, qui e Fllorentina patricia gente 
ortus, Leonis XI Papae e sorore pronepos, Roraae ab amico S. Phi- 
lippo Neri habitu ordinis inductus mox religiosis virtutibus, scien- 
tiae et rerum peritia enitebat, .anno 1629 ordinem regendum su- 
scepit^^. Progressui observantiae et corde et elargitionibus, ut illis 
pro novitiatu generali Parisiensi dJatis, favebat, ordinem tum vi- 
sitationibus tum epistulis encyclicis animans et elevans. In asse- 
renda regularitate inimicum particularem sibi quemdam p. Lupi 
fecit, cuius occasione invidorum fallaciumque calumniis exagitatus 
est magister generalis atque ab Urba/Bo VIII, mense aprili 1642 
iam in statum accusationis redactus, apud aedes S. Sixti de XJrbe 
primum et dein apud S. Petrum in Vinculis detentus, mense iunio 
a gc-neralatu suspensus. 



Evolutio generalis 272 

Per rationes personales ex parte cardinalis Maculano, pp. Lu- 
pi, Oattoni, Michaelis Mazzarino ac per respectum familiae pro- 
priae ex parte Papae haec humiliatio magistri Kidolfi explicanda 
est. Prosequendo rem, MazKarino provincialis Romanus ab ordinis 
protectore cardinall Barherini callide extorsit, quod ipsi facultas 
praesidendi capditulo generali proximo lanuensi fieret. Eo praeside 
in prima sessione capitulari magister Eidolfi a generalatu deposi- 
tus est. In altera sessione Mazza-rino ad moderamen ordinis elec- 
tione sequacium suorum pervenit. Provinciae illae, quae magistro 
Ridolfi suspenso quidem sed non exauctorato deditae Mazzarino su- 
bici respuebant, Comelianum prope lanuas secesserunt. Ibi pev 
Dominicum de Marinis Thomas de Roccamora provincialis Arago- 
niae ad magisterium generale evectus est. Hanc fratrum scissionem 
videns UrbJanus VIII et Ridolfi depositionem agnovit et utriusque 
novi magistri electionem irritavit. Quo non obstante Mazzarino Ro- 
mae apud Minervam velut magister ordinis gerere se audebat, do- 
nec omnino interdictus est. Ad magisterium S. Palatii, archiprae- 
sulatus, imo cardinalatus promotus 1648 Mazzarino annos 43 na- 
tus obiit. Roccamora 1643 ad sedem ai»chiepiscopaIem Maioricen- 
sem evecto demptaque ab Urbano elegibilitate in magistrum gene- 
raltem tribus e Ridolfi fa.utoribus, per electores Romae 1544 congre- 
gatos Thomas Turco Oremonensis magister generalis rite saluta- 
tus est". 

Qui doctissimus in thomistica disciplina vir in visitationibus 
provinciarum latinarum bonum ordinis auxit sicut et specialiter 
litteras sacras et chronicas edendas commendavit. Post lustruni 
huius regiminis ob mortem finitum ex laiuctoritate Innocentii X, 
qui Ridolfi causam iterum cardinalium coetui et iudicandam tri- 
buit et integritatem atque innocentiJam denuntiavit, Ridolfi parti- 
culari titulo praesidis generalis moderator ordinis fratribus Prae- 
dicatonim donatus est. Absque dubio vota electorum Ridolfi anno 
1650 in se congregasset, nisi die decima ante electionis terminum e 
vita. cessisset^^. 

c) TEMPUS ABSOLUTI REGIMINIS (1650-1747). 

MagTia haec periodus physiognomiam clare expressam osten- 
dit tum in moribus quibusdam novis, qui in ordine inveniebantn r 
tum in actione doctrinali. Si iam ex definitione Tridentina rei or- 



274 Gharacteres saec. XVII et XVIII 

dmiini et cleri saecularis, limitatio vitae publicae regularibus ini- 
ponebatur, gubernia civilia exinde saepius ita in regimen religio- 
num se ingerebant, ut et regularibus ex hac parte diminutio liber- 
taitis actionis immineret. 

Inter varias partes ordinis ditio Uispanorum maxime emicuij;, 
quae et sanctos canonizatos et fratres uberrimos et doctores ma- 
gnos et generales plures ordini tribuit, deinde etiam Itali numero 
et actione satis conspicuis vivebant, dum Galli doctores insignis 
notae praesentarunt. Insuper provinciae desolatae saeculo XVI in 
terris Hiberniae, Anglia^e et Grermaniae, Boliemiae, Hungariae va- 
rie quidem sed feliciter restaurari coeperunt, Polonis magis magis- 
que efflorentibns. . 

Si quidam alte nimis sapientes populi favorem amiserint, num- 
quam fratres virtutum formam habentes defuerunt, qui rudibus et 
parvis pabulum praedicationis evangelicae praebebant. 

Actio demum scientifica pro theologicis negotiis solvendis, doc- 
trinis traditionalibus et genuinis explanandis et defendendis ordi- 
nem in re rituum Sinensium, lansenismi, GaUicanismi, Probabilis- 
mi vere cum Ecclesia sensisse continuo manifestat. 

Editiones litteriariae et scientificae ab ordine promotae inci- 
piendo ab editione operum B. Albei-ti Magni, ad libros de scrip- 
toribus ordinis vel ad buUarium ordinis magnifice pro aevi huius 
ratione prodierunt. 

§ 55. Characteres novi in ordine vigentes. 

Mores aevi illius, quod ex parte sub nomine absolutismi prin- 
cipum venit atque ex parte altera Mercantilismum oriri vidit, si- 
cut in coetum eccltesiasticum universalem, ita et in rem ordinis Prae- 
dicatorum influere sciverunt. Qui quidem mores ac novi characte- 
res his praecipue denotantur, nempe ex parte siiperiorum apparatu 
magnifioentiae ac splendoris. extemi, aucta centralisatione admini- 
strativa, absoluto modo regiminis, ex parte vero subiectorum recur- 
su ad extraneos maxime ad potestatem laicalem et nationalismo 
exaggerato^ 

Eastosa species externae magnitudinis ac celsitudinis, quibus 
coetus ihominum pompa ampla tunc gioriari studebant, in electio- 
ne superiorum e nobilibus vel nobilissimis generibus descendentium 
ostendebatur. Optime certe hoc factum fuit, si electi dignitatem suam 



Oharacteres aaec. XVII et XVIII 275 

cum inclitae stirpis laude coniunxerunt. Post Nicolaum Ridolfi 
qui claris natalibus excelluit, mox magistri generales de Marinis^ 
<ie Rocaberti, de Monroy sanguinis celebritate conspicui ordinem 
regendum susceperunt. Specialiter loannes Tliomas de Rocaberti, 
qui iam ex provincia sua Aragoniae cum optimatibus et princi- 
pibus litterarum commercia colebat, magisterii sui adeptionem do- 
minantibus terrae nuntiavit^. De cetero huiusmodi nuntii sicut et 
a/Uguria nativitatis atque anni novi ad principes notabiliores data 
usque ad generalatum r.mi p. Jandel inclusive ostendi possunt. 
Dum ante annum 1650 magistri ordinis non tam fixo et stabili mo- 
do sicut postea Romae residebant, sed potius in visitando ordine 
vel in accessu ad capitula generalia occupabantur, residente ordi- 
nario Romano procuratore generali vel vicario generali exsistente^. 
ex nunc residentia Minervitana magistri generalis curiali modo 
perficiebatur. Insuper secundum mores Romanos pro mensibus ae- 
stivis villa quaedam extra Urbem amoeno situ commendata a magi- 
stro generali sociisque recipienda erat. Nostri quidem villam San- 
ctl Pastoris prope Praeneste, ab anno 1644 in possessione fratrum 
S. Sixti veteris, probabiliter sub r.mo p. de Monroy deligebant. 
Prosper Lambertini villam hanc adire in deliciis habebat, dum 
r.mus p. de Boxadors eam pulchriorem atque commodiorem reddidit.. 
Series imaginum moderatorum ordinis Praedicatorum quaedam et 
nonnisi a saeculo XVII authentica ibi muris appensa fuit, quae ho- 
die (cum villa S. Pastoris 1845 eoUegio Germanico addicta sit*) in 
ooUegio Angelico servatur. 

Quo diuturnior commoratio Romana magistrorum generalium 
«ffecta est, quo rariores visitationes per eos fiebant, eo magis ad 
<;omitatus ac receptiones emphasi abundantes excrescebant si quan- 
do suscipiebantur, ut sub p. Oloche in peragratione per Italiam 
superiorem^. Honores quoque, qui auctoritati porrigebantur, sae- 
pissime ex diedi'cationil)us librorum ampuUose declaman;tibus vel 
resultare deberent vel resultant. 

Imminuta celebratione capitulorum generalium, quorum inter- 
valla regularia ex conditionum sive civilium sive bellorum causis 
ordinarie differebantur, donec ordini post alicuius magistri generalis 
obitum de novo capite providendum erat, potestas regiminis per 
magistros generales plerumque solos exerc^ebatur. Et loco consilio- 
rum capitularium consilia generalitia magistri ordinis cum sociis 
suis potius in usura ac momentum venernnt. Hortationes directio- 



276 Evolutio generalis 

I 

nesque non tam a comitiis generalibus qnam epistulis encyclicis al> 
ordinis sui^remo moderatore e sua Romana curia datis ad notitiam 
fratrum pertingebant. Sic centralisatio quaedam orta cernituf. 
quae ad imaginem papalis aulae numero semper raaiore congregatio- 
num plenae formiata, decreta^ in ordinem universum imperando pru- 
pjilabat. 

IJiTcque ab hac centralisatione multum absolutismus quidam distat 
qui non solum in saecularibus monarchiis dominabatur, sed etiam 
administrationes ecclesiasticas penetraverat". 

Ut huic centralisationi atque absolutismo interdum incommodo 
tum provinciae vel domus vel fratres singuli adversarentur, recur- 
sum ad localem auctoritatem civilem velut medium aptum saepe 
sumebant. Qui recursus loquela aperta certe non solum, a capitulo- 
generali 1650 verum etiam in specialibus encyclicis r.morum pp. 
de Marinis 1658 et Pipia 1722 reprobabatur''. Exemplum . huiusmodi 
petitionum extra viam ordinariam factarum in formatione provin- 
ciae S. Ludovici, e congregatione eiusdem nominis ortae, 1668 per- 
spicitur, quam quidem per cardinalem legatum statutam magister . 
ordinis a Papa confirmari atque ita recte componere curavit^. 

Tandem Nationalismus diignitatem ac verum successum pltirium 
partium ordinis obfuscavit. Pari modo quo merita iusta de singula- 
rum regionum re civili et publica aeque agnoscantur, eo et excessus 
dependentiae a propria natione vel intolerantia in alias potestaties 
vel populos reprobandi sunt. Si Itali ius constitutionale praesertim 
de vicariis generalibus post mortem magistrorum ordinis habendis 
in suum favorem, pontificia utique auctoritate roborati, detorquebant. 
Galli iam ex saeculo XVI satis voluntati regiae indulgentes praecipue 
in congregatione gallicana ortum et evolutionem suae rei intime cum 
desideriis gnbemii connectebant^. Dependentia conventus S. Maxi- 
mini eo usque crevit, quod non solum parlamentum Provinciae de 
domo illa quaecumque statuere potuerit, verum etiam quod fratres 
quidam decreto r.mi p. de Monroy infensi conventum suum in abba- 
tiam commendatariam 1671 transformari intenderinf^". Antonius Le- 
quieu^^ et loannes Oarr6^^ dominorum temporalium se clientes nimis- 
ostendisse, constat. Lusitanis et Hispanis id tribuendum est, quod 
in extensissimis suis territoriis ultramarinis nonnisi suae nationis 
fratres operi missionario vacare permittebant^-^ Neque exteris mis- 
sionariis naves conscendere licebat nisi sub nominibus transformatis 
(Morali-Morales), vel assumptis (Angelus Orsucci — Ferrer, Ludo- 



Res legislationis et administrationis 277 

vicus Traryu - Flores). Natiottailismus quidam apparet, si imperator 
losephus I de magistri generalis socio Henrico Faber germanico non 
ita contentus liuius loco Eaymundum Fitziug Austriacum pr6posuit 
ac commendavit ^^ vel si Poloni cum Litliuanis et Ruthenis aut Bo- 
hemi cum Polonis haud raro dissentiebant^^. 

§ 56. Quaestiones legislativae et administratiyae. 

Summi Pontifices memoranda quaedam statuta pro bono reli- 
gionis eltiam hac periodo durante dederunt. BuUa sua diei 15 octo- 
bris 1652 Innocentius X uno calami ductu matura habita delibera- 
tione s. congregationis Reguliaribus praepositae cuiuscumque ordinis 
vel congregationis pai'vas doraos in quibus ob numerum exiguum re- 
ligiosorum regularis disciplina iuxta peculiaria instituti plaeita ser- 
vari nequibait tum in Italia et insulis adiacentibus tum extra has par- 
tes perpetuo exstinxit, suppressit atque abolevit, imposito quod infra 
sex menses domos huiusmodi realiter dimitterentur. Haec reductio 
parvarum domorum sicut convenientissima fuit, ita et salutaris pro 
dignitate ordinis et provinciarum exsistere potuisset, nisi effectus 
plenus pontificii statuti in Italia et extra Italiam magna ex parte 
nimiis explicationibus sequentibus et restrictionibus impeditus fuis- 
set^. Deinde Innocentius XI 1677 specialiter pro ordine Praedicato- 
rum quatuor decreta probavit, quae per protectorem cardinalem 
transmissa sunt « ab ipso magistro statim electo iuramento promit- 
tenda coram capitulo electorum priusquam ih ecclesiam ad recipien- 
dam obedientiam descendat ». 1679 haec decreta iterata fuenint^. 

Primum de capitulis generalibus quolibet triennio celebrandis ; 
secundum de visitatione Europae provinciarum personaliter a magi- 
stro generali facienda « cum ea maiore modestia et parsimonia quam 
religiosa humilitas exigit tam circa numerum sociorum aliorumque 
comitum et familiarium, ut non excedatur numerus sex vel octo... 
ideoque omnes expensJae non possint excedere scuta quatuor quolibcn 
die; tertium de nominatione magistrorum theologiae iuxta consti- 
tutionem Bonifatii IX; quartum de subscriptione actorum et de- 
cretorum capitularium per cardinalem protectorem et tres quall- 
ficatos patres a capitulo generali deputandos. Observantia tamen 
horum pun^itorum in se corruit tum ex temporum adversitate quae 
celebrationem capitulorum vel faciendas visitationes non permisii" 
sive ex rerum et iuris conditionibus quae promotionem magistro- 
rum et subscriptionem actorum secundum normas usitatas fieri po- 
fitiilfl.hant^. dnm snbscrintio Indicta varie adest*. 



278 Evolutio generalis 

Benedictus XIII die 26 maii 1727 bullam « Pretiosus » fratri- 
bus Praedicatoribus transmisit in qua per paragraphos 85 eorum 
priviltegia et iura roborat, innovat, extendit, declarat novisque con- 
cessionibus ampliat^. Hanc et alias eiusdem Papae litteras aposto- 
licas in ordinis dominicani favorem Olemens XII 1732 ad terminos 
iuris redegit, ita ut pro fratribus Praedicatoribus nonnisi ea va- 
lerent quae absque Benedicti XIII concessione iam ex iure commu- 
ni, concilio Tridentino, decretis ac constitutionibus apostolicis 
aliis possidebant^. At Olemens XII 1733 vicariiis congregationum 
ius elegendi magistrum generalem in capitulis generalibus conces- 
sit, quod ius Benedictus XIV 1742 eis ademif^. Praeter liaec sta- 
tuta Paparum et congregationis de Regularibus studium promo- 
vendorum morum religiosorum semper vigebat, etsi in particula- 
ribus circumstantiis Papae praesertim ex personali habitudine ad 
magistros generales hos ab ordine visitando retinuerint. 

Quoad observantiam industriae quaedam specialiter in Gallia, 
ubi cultus operum particularium florebat, notentur. In aliqua 
« M6moire pour la r6forme de 1'Ordre de France » saeculo XVIII 
inti'ante composita, ratio dilabentis regularitatis ad numerum ex- 
cessivum domorum parvarum merito reducitur*. Sub r.mo p. de 
Marini ad reformandam provinciam Franciae patres tres e Tolo- 
sana ditione delecti sunt. Tandem 1669 loannes Lepul ordinationes, 
quas pro conventu S. lacobi Parisiensi instaurando dedit, typls 
mandavit^. 

Has administrativas et reformatorias dispositiones vel comitaba- 
tur, praecedebat aut sequebatur opus legislatiyum ordinis in capi- 
tulis generalibus et studiis particularibus. Olarissima publicatio 
(1655-56) Vincentii Fontana, quae constitutiones, declarationes et or- 
dinationes capitulares ab anno 1220 ad annnm 1650 refert, aldorum- 
que patrum ut Oamilli Jasinski Summarium ordinationum (1654), Pe- 
tri Symars Oonstitutiones de mandieito r.mi p. de Monroy elaboratae, 
Thomae Esbri Emendationes in constitutiones^^ praeoccupationem 
ordinis de iure et legislationis codificatione manifestant. Pariter pro- 
visiones r.mi p. de Monroy^^ et generalium capitulorum annis 1677, 
1686, 1721, 1748, 1756 habitorum de editione constitutionum adorna- 
tiore et absolutiore^-^ testimonium praebent initellegentiamque de edi- 
tione sub r.mo p. Oloche facta faciliorem reddunt. In capitulio gene- 
rali anni 1694 denuntiatum est, constitutionum novam editionem 
magistro ordinis commissam Romae typis prodiisse, « quas quidem 



Magistri generales 279 

constitutioBes approbamus et acceptamus, iniungentes patribus 
provincialibus ut satagant quod conventus omnes etiam parvi, unum 
aut duo exemplaria habeant «^^ Excusa est haec editio Romae an- 
no 1690 apud Tinassium^^, constatque pro more antecedentium edi- 
tionum regula S. Augustini, constitutionibus fratrum et indice su- 
per eas, constitutionibus sororum, regula tertii ordini, summario 
indulgentiarum pro regularibus, libro de instructione officialium or- 
dinis, tractatu de iudiciis, formulario actuum prioralium, chronica 
ci.unpendiosa a fundatore usque ad r.mum p. de Monroy producta. 
Laus huius editionis in eo summa sita aparet, quod ulltima editio 
usque ad recentiora tempora fuerit. 

§ 57. A magistro de Marini ad magistrum RipoU. 

Sicut Itali plerique qui ad generale magisterium assumeban- 
tur ex officiis curiae Romanae v!el ordinis delecti sunt, ita et 
r.mus p. loannes Baptista de Marinis, cui vota electorum anno 1650 
favebant^, e secretario Indicis moderator fratrum Praiedicatorum 
factus est. Eum a r.mo p. Ridolfi moribundo pro regimine ordinis 
tenendo commendatum fuisse asserunt. Ex matre nepos Vincentii 
lustihiani magistri et cardinalis exsistens inter 8 fratres celebres 
quoque dominicanos duos, Thomam socium r.mi p. Secchi eit Do- 
mlnicum socium r.mi pi. Ridolfi posteaque archiiepiscopum Avenio- 
nensem et inter 9 sorores moniales 6 dominicia/nas numerabat. Ipse 
in paroeciae districtu Minervitano de Urbe natus, licet apud col- 
legium Romanum societatis lesu quam semper v^nerabatur insti- 
tutus est, ordinem Praedicatorum summis Votis assumpsit. Stu- 
diis in Hispania peractis professor Minervitanus renuntiatus est, 
moribus religiosis, scientia et dignitate originis pariter excellens. 
Quibus ex rationibus et tJrbanus VIII secretarium Indicis eum 
constiituit. In magisterio supremo ordinis observantissimum, a ter- 
nenis abstractum, rectum atque animo fortem interdum bonitati 
indulgentem se ostendit. Siapienter doctissimum Petrum Passerini 
procuratorem generalem assumens proficua administratione guber- 
nacula moderabatur. Oapitulo generali praeter illud , electivum 
uni praefuit, de cetero litteris et emissis commissariis vel visitato- 
ribus ordinem regens. Nisi obruentia negotia vel Paparum inhibi- 
tlones eum impedivissent, ditiones suas ipse visitasset. Si pro re- 
gimine decretum Innocentii X de conventiunculis libenter acce])1t, 



280 Evohitio generalis 

pro ordinandis rebus gallids sicnt et ])ro ampliatione curiae ordi- 
nis multum euravit. Quaestionibus doctrinalibus de Molinismo, 
lansenismo, Probabilismo deque ritibus Sinensibus vigilantiam ac 
defensionem tribuere non omisit. Infirmitatibus fractus anno 1669 
a r.mo p. Oliva ])raeposito generali societatis lesu visitatus pie ob- 
dormivit, ab oratore lesuita elogio celebratus. 

Duo generalatus sequentes insimul annos sexdecim explentes 
l.)er fratres le ditl^ne hispanicJa perficiebantur. Uterque magister 
ortu nobilis ex officio suo ad dignitatem arcliiepiscopailem auctus 
cessit. Prior quidem loannes de Rocaberti, e Oatalauniae proceribus 
per septennium ordini praefuit, ordini exsultante animo giorias 
canonizationis Ludovijci Bertrandi et Eosae Lifmanae, exaltatio-- 
nem liturgicam B. Alberti Magni aliorumque notificans. Oontra 
GaUic.Mnismum qui velut infirmitas quaedam omnes religiones in 
Oallia mfecerat, procedere coactus Natalem Alfexandre ad res])ec- 
tum 8edi Apostolicae debitum revocare nitebatur. Litteris hisr(U-i- 
cis, pietatis, ajiologeticis, iuridicis toto vitae decursu illustris sed 
maxime tempore sui pontificatus Valentini piani solemnemque me- 
moriam in ordine reliquit^. Antonius de Monroy Romae 1677 elec- 
tus magister ordinis, habens originem e Hispanorum nobili stirpe, 
dum parentes Mexici commorabantur natus est. Sub habitu domi- 
nicano et missionarium Indianis et fratrum atque Mexicanae uni- 
versitatis in doctrina s.acra magistrum se praebuit. Oum ipse an- 
norum 42 Romae eligebatur tum Summus Pontifex tum ordo tuni 
ipse electus aliquantuhim mirabantur. Faustum certe eius regimen 
ordini cessit. Imaginem eius ita r.mus p. Oloche fratribus revocai : 
« Recolite quae illius fuerit in ponderandis negotiis maturitas, in 
gerendis cautio et integritas, in conficiendis diligentia, in provi- 
dendo ne quid religio detrimenti caperet singularis prudentia, in 
promovenda observatione disciplinae regulari^ vigilantia. V|estris 
obversentur oculis avita illius pietas cum solida eruditione coniuu- 
cta, sincerus animi candor, sermonis ingenuitas, grata in moribus, 
in habitu, in cultu, in incessu modestia, ab omni fastu pompaque 
ambitiosa abhorrens ))^. Si vitae communis servatio ei cordi erat, 
non obstEunte diversitate minorum observantiamm licita, quae iii 
partibus quibusdam vi*gebant, pro unitate ordinis zelabat. 1685 ad ar- 
chiepiscopatutai Compostellanum promotus e magistelio anno se- 
quente abivit religiosos suos mores immutatus secum du- 
cens (f 1715)*. 



Magistrl generales 281 

. Gontigit 1686 magisteriuiii ordinis r.mo p. Antonino Cloclie'% 
tunc aetatis annorum 58, quod per annos 34 tenens nonnisi annos 92 
natus morte deposuit. Ex diutumitate sui regiminis nomen eius 
actis etfactis tot tantisque miscetur et accrevit, ut in historia fra- 
trum Pragdicatorum notius remanserit. Auctoritas eius autem mi- 
nime in sola longitudine dierum funda-batur. Etenim ardinem, 
quem 1644 amplexus est vita, religionis soliditate, doctrina, indu- 
stria sua in pluribus Galliae circumscriptionibus mox ornabat. Stu- 
dii causa, cui ardenter incumbebat, dormitionem suam abbreviavit. 
Parisiis et Romae pariter pro officiis explendis expetitus 1675 ad 
Urbem velut socius magistri generalis accessit ab anno 1686 titulo 
provincialis Daciae decoratus. Etsi Papae iam cognitus magister 
noviter electus Innocentio XI non ita acceptus erat, cum Sanctae 
Sedi acerbae res tunc cum Ludovico XIV agendae fuerint. At pen- 
satis et viri merito et legati gallici explicatione Summus Pontifex 
r.mum p. Oloclie ab ordine magistrum generalem designatum comi- 
ter excepit. Commendata perfecta bonorum communitate, quae or- 
dini apostolico essentialis esse debet, et visitationes suscipiendas 
Cloche in prima sua encyclica annuntiavit, sicut et intentionem suam 
de evellendis inconvenientibus plantandisque semper magis cult^u 
divino, praedicatione sacra et missionibus, studio sacrarum lin- 
guarum ac doctrinae. Re vera in omni hac ditione uberrimum eius 
magisterium fuit. De libris liturgicis et legislativis, de dispositione 
studiorum, de litteris augendis, de recte administranda bibliotheca 
Casanatensi, de problematibus ecclesiastico spiritu tractandis, de 
sanctis glorificandis, de verbo divino apud fideles et infideles ubi- 
que proponendo constanter curavit. Tam assuetus generalatui ipse 
eoram ordine apparuit, ut eius successoris electio ex hoc capite dif- 
ficilis esse videretur. 

R.mus p. Pipia^, e Sardinia oriundus provinciae Aragoniae fi- 
lius, hereditatem sui praedecessoris strenue assumens, tamquam vir 
studiorum voluntate firmus et ferreus, tempus rediinens, claras et 
breves ordinationes pro commercio fratrum cum ordinis curia et 
pro studiis dedit. A Benedicto XIII, a quo bullam « Demissas pre- 
ees » de Thomismi puritate et obligatione die 6 novembris 1724 re- 
eeperat, mense decembri eiusdem anni cardinalis renuntiatus ma- 
gisterium anno insequente p. Thomae Ripoll Bononiiae electo tra- 
didit, Romae 1730 obituru». 



282 Evolutio generalis 

Initium generalatus r.mi p. RipolF, qui 1702 socius magistri 
Oloche et 1722-25 provincialis Aragoniae exstitit, gratiarum signi- 
ficationibus Summi Pontiflcis Benedicti XIII illustrabatur. Anno 
1730 post liuius beatum decessum Olemens XII omnes concessiones 
maxime in bulla «Pretiosus» ordini Praedicatorum facitas praeter 
leges Tridentinas vel favores Paparum ordinario largiri solitos abs- 
tulit, Sbt Tliomismum integre agnovit. Benedictus XIV amice etiam 
cum miagistro et ordine fratrum Praedicatorum conversabatur, cer- 
te de bullario dominicano curis socii Ripoll praeparati et deinde 
curis patris Bremond sub generali Ripoll edito tamquam de re mo- 
menti canonici particulari modo laetus. Si r.mus p. Ripoll strenue 
factionem gallicanam inter Dominicanos persequebatur et exstinxit, 
etiam sequaces Jansenisticos saltem publice emorientes et quaestio- 
nem rituum Sinensium resolutam salutare potuit. Oonsiderata eius 
vitae austeritate et inter maximas tractationes pietate eximia, qua 
quotidie et psalterium et officium B. Mariae Virginis recitabat, 
confluxus insignis ad tanti venerandi senis anno aetatis 95 exspi- 
rantis exuvias mirus non fuit. Anno 1747 fatis terrenis functus est. 

d) RESISTENTIA CONTRA ILLUMINATISMUM (1747-1804). 

Sub pontificatu Benedicti XIV clarissime ille spiritus charac- 
ter iliuminatismi in mundo manifestabatur, qui non solum doctores 
quosdam singulos replevit sed ex doctrina singulorum plures rec- 
tores populorum. Quod Illuminatismus et losephinismus sequax et 
Ecclesiae et coetibus huic fidelissime deditis, nempe ipsis ordinibus, 
summe infensus exstiterit, ex immixtione guberniorum in res ec- 
clesiasticas et ordinum satis superque probatum fuit. Spiritui quo- 
que Illuminatismi aliqui religiosi mentem suam quodammodo ap»- 
ruerunt sibimetipsis damnum non parvum infligentes. Strenue 
r.mus p. de Boxadors fratribus suis doctrinam S. Thoma« velut 
inexpugnabile sanae auctoritatis praesidium commendabat, quin 
tamen dilacerationem quamdam et diminutionem ordinis cohibere 
potuerit. 

Si intra annos circiter triginta, i. e. ab anno 1750 ad 1780, or- 
do fratrum Praedicatorum partem tertiam fere suorum fatrum per- 
didit, id signum est deficientis spiritus religiosi illius mundi et 
obstaculorum per impedimjenta publica iis paratorum, qui ad vi- 
tam reguliarem adspirabant. Difficultates religiosorum semper qua- 



Magistri generales ■ 283 

si ubiqiie creverunt, donec per rebellionem gallicam eiusque fune- 
stos effectus in nationibus plurimis saecularizatio proclamaretur, 
quae finem et suppressionem ordinum ac dominicanae vitae secuni 
duxit. Et regiones, in quibus regularis vita non destruebatur, ta- 
men vincula satis dura religiosis iniciebant. 

§ 58. Moderatores supremi. 

Vacante magisterio generali fratrum Praedicatorum r.mus p, 
Vincentius Ferretti, iam procurator generalis, vicarius ordinis ac 
praeses electivi capituli anni 1748 Benedicti XIV gratia designatus 
est. At libertate sua electores utebantur, denuntiantes « incredi- 
bili omnium exsultatione et consensione electum fuisse in r.mum 
ordinis magistrum p. fr. Antoninum Bremond, Massiliensem, re- 
gii San-Maximinensis coenobii alumnum clarissimum, collegii Ca- 
sanatensis theologum et provincialem Daciae, qui denati iac prae- 
laudati r.mi. p. fr. Thomae Ripoll ad plures annos pro Galliarum 
provinciis socius, prudentia doctrina, pietate in consiliis, in scrip- 
tis suis et religiosis moribus nedum universo ordini &t Urbi et orbi 
probatissimus id praestitit ac promeruit, ut effusa omnium gratu- 
latione eius assumptio exciperetur. Eam sibi ab electo per epistu- 
lam humiliter nuntiatam ss. d. n. Benedictus pp. XIV pro sua m 
ipsum veteri atque eximia voluntate prosequutus est literis aman- 
tissimis ))^. Ordinis vero exspectatio de viro tam dulci et pio ex 
eius tenera valetudine quae ei vitam missionariam Americae vetuit 
decipiebatur. lam anno 1752 morti proximus vitam mortalem an- 
no 1755 finivit, postquam tum doctrinae et scriptorum emolumento 
tum bono missionum apud catholicos in Borussia et apud infideles 
exterarum regionum prospexit^. 

Successorem nactus est loiannem Thomam de Boxadors, licet Be- 
nedictus XIV iterum r.mum p. Ferretti vicarium ordinis ac praesi- 
dem capituli instituerit. Ipse Papia electioni praefuit^. K.mus p. 
de Boxadors, e familia Oatalauniae, sanguine cum genere de Roca- 
berti iundta ortus, aulica vita consiliarii apud Carolum VI Viennae 
spreta, habitum dominicanum anno 1734 petivit, sub quo ingenium 
suum disciplinae et doctrinae peroptime velut provincialis Arago- 
niae, socius r.mi p. Bremond et tandem tamquam magnus ordinis 
magister ostendit*. 



284 Evolutio generalis 

Si in prima littera ad ordinem data, post monita cultus divini 
et observantiae ad sequelam S. Tliomae doctrinae ex sua parte in- 
citat, non solum de superatis systematibus iudices fratr.es esse vo- 
luit^, sed adversus novum spii-itum encyclopaedistarum atque IUu- 
minatismi pugiles Ecclesiae fideles®. Nonnisi per hunc respectum 
huius viri perspicacis ad Aquinatem iugis attentio explicari valet. 
Oum capituli generalis anno 1759 in Hispania oelebrandi faculta- 
tem a Olemente XIII non reciperet, in patriam inter annos 1760-64: 
visitaturus perrexit, severia sua semper ra/tione vitae custodita. Oon- 
tra insurgentem immixtionem nationum vel guberniorum in res or- 
dinis totius sive contra amputationem partium ordinis ab eius uni- 
versalitate strenue se opponens capitulum Gallorum nationale non 
agno^at. Durum certe officium ei incubuit, cum imperatorem Au- 
striae losephum II etiam Ecclesiae et religionum laicis^atorem per 
aedes Minervitanas et per Oasanatensem anno 1769 ducere deberet. 
Inter summas difficultates undique exorientes in progrediente or- 
dinis diminutione, in suscipiendis pluribus locis sacri ministerii 
post dissolutam societatem lesu, mente fidei et rectitudinis elevatus, 
magister de Boxadors fratres ita rexit, « ut nullius incongruae vo- 
luntati deserviverit », quemadmodum Pius VI de eo noviter ad car- 
dinalatum assumpto edixit^. Oum biennio sub purpura ordini prae- 
fuisset, anno 1777 non absque interventu suo sibi Balthassarem de 
Quinones in generalatu sequi vidit, qui votis 56 contra 32 vota Ita- 
lorum, Gallorum, aliquorumque Germanorum electus est^. 

R.mi p. de Quinones qualitates nobiles, spiritus et eloquentiae, 
propter quas inter praedicatores aulicos Oaroli III regis Hispania- 
rum et inter socios r.mi p. de Boxadors adnumerabatur, impedi- 
mentis multiplicibus sui temporis suffocabantur. Exorta rebelKone 
gallica cum plures fnatres Galli in alias terras emigraverint, quae 
tamen ipsae velut ab exercitibus gallicis mox pervertendae hospi- 
tibus refugia secura praebere non poterant, magister genei^alis rei 
duritie considerata impotentem ad dandum iuvamen se confitebatur. 
A facie Summi Pontificis ad Quercum dimissus, prope Florentiam 
1798 obiit^. Vicarius generalis, quem in Hispania abiturus condi-' 
tionate nominavit Pium losephum Gaddi iam procuratorem, of- 
ficium sibi inconditionate a Pio VI dari impetravit, quod intranti- 
bus Gallis militibus Eomam e niativa sua civitate Foroliviensi exer- 
cuit. Nemo nisi Hispani in ordine de hac re reclamavit, discussio- 
nibus, deinde Hispanorum anno 1798 ortis et nonnisi anno 1804 ex 
divisiorie regiminis supremi super fratres Praedicatores finitis^''. 



Immixtio saecularis in religionem 285 

§ 59. Ordo tempore Illuminatismi et rebellionis gallicae. 

Oorruptio morum et fidei despectus, qui apud proceres praeser- 
tim aulae Ludovici XIV et Ludovici XV invalebat, religionem rem 
irridendam esse finxerunt, dum philosophi « puram » suam rationem 
praedicando hunianam mentem a quocumque nexu cum ordine su- 
pernaturali solvebant. Hanc emancipatam libertatem humani spL- 
ritus gubernatores nationum ad consilia suorum satellitum mox in 
negotiis status et Ecclesiae ita valere fecerunt, ut huius iura ab 
illius potestate penitus absorberentur. In Gallia ianno 1765 habita 
iam unione cleri insequenti anno « commissio regularium « ex epi 
scopis aliquibus et magistratibus composita est, quae propria au- 
ctoritate incedens non in bonum sed iu ruinam religiosorum labo- 
ravit. Oum commissio haec anno 1768 novas ordinum constitutn- 
nes concinnaverit, domus regulares, quae niembra 9 non posside- 
bant, suppressae declaratae sunt. Fratres Praedicatores plures in 
initio quidem huic tentamini novarum constitutionum nationalium 
se opponebant, at urgente archiepiscopo Tolosano de Brienne, e 
commissione regularium, ut separatio Gallorum fratrum a iurisdic- 
tione magistri generalis obtineretur, apud novitiatiim generalem 
Parisiensem anno 1771 capitulum nationale congregatum est, in quo 
p. Caudron archiepiscopum Arelatensem velut alterum ordinis funda- 
torem salutavit. E.mus p. d'e Boxadors a legato Galliarum invi- 
tatus ad signJandas constitutiones nationales fratrum firmiter re- 
cusavit, evolutionem rerum impedire nequiens^ 

Interea vocationes religiosae ex decretis Ludovici XVI rariores 
in dies fiebant. Nani aetas pro votis emittendis requisita ex parte 
status ad annos 21 aucta est. Anno 1767 provinciae Franciae, Pari- 
siensis, S. Ludovici singulae novitios tres habebant, provincia To- 
losana unum. Tandem anno 1789 « status generales » convocati 
sunt, qui in unionem constitnentem res publicas se transformave- 
runt, et anno 1790 ordines religiosos suppresserunt. Eeligiosi qui 
ordini fideles remanere cupiebant, domum eis assignatam ingredi 
debebant concessa eis pensione e confiscatis bonis ecclesiasticis 
sumpta. Speciales gubernii commissarii per monasteria et conven- 
tus voluntatem religiosorum exquii-^bant, nomine lacobinorum ex 
nunc agitatoribus rebellionis ingentis proprio quod erat antea fra- 
tribus Praedicatoribus S. lacobi Parisiensis aliisque dicatum. Oon- 
gregationes fratrum paucae vitam conventualem adhuc continuare 



286 Evolutio generalis 

poterant donec et novltiatus generalis tamquam ultimus conventu«j 
1793 die 5 octobris vi claudebatur, exstincta ad tempus rellgione 
praedicatoria in Gallia, fratribus plurimis in refugiis sive patriae 
sive apud exteros se recipientibus, aliis deportatis, paucis iuramen- 
to constitutionem civilem firmantibus ut illo p. Andrea Oonstant 
quem et episcopum constitutionalem consecraverunt. Fidelitatem 
suae causae patres varii in carceribus vel capitis amputatione pro- 
fitebanltur^. 

In dominiis austriacis losephus II, Febronianismi assecla, plu- 
rimos conventus ordinum contemplativorum necnon et mendican- 
tium sensim suppressit, ab anno 1780 etiam Dominicanis commer- 
cium («nexum))) cum magistro generali interdixit, receptionem po- 
stulantium proliibuit^. Anno 1783 transmutatio conventus Vien- 
nensis in seminarium centrale imminebat, at imspiciens imperator 
ipsas iaedes religiosas, intercedente praedicatore caesareo, conventum 
imperturbatum reliquit^. Provincia prospera Bohemiae tertiam 
partem suarum domorum amisit, ita ut exinde 4 conventus in Bo- 
hemia, 3 in Moravia exsisterent, aliis in Bobemia, Moravla. et Si- 
lesia clausis^. 

Belgici conventus in Habsburgico territorio iacentes permulti, 
ut Antverpiensis, interierunf^, aliis, ut Bruxellensi, manentibus". 
Leopoldus imperator anno 1791 fratris sui decreta plura revoca- 
vit, spiritu hostilitatis gubernii in res regularium profunde non 
mutato. Insuper exercitus fines Galliarum excedentes omnes con- 
ventus per Belgium exsistentes provinciarum Germaniae inferioris, 
S. Rosae, Angliae dispergebant. Patres aut ad amicos vel familias 
redibant aut exsules facti in Germania et Austriia receptacula im- 
petrabant^. Exstinctis communitatibus vita dominicana autem non 
perierat sed spes et fortitudo restaurationem futuram promittebiant. 

Dominatio austriaca per Venetiarum et Lombardiae terras in- 
consulta Sancta Sede conventus episcopis subdidit, fratribus au- 
geri vetuit, plures domos clausit. Respublica Venetorum talia decre- 
ta et exempla imitari non cunctata est", dum sub Leopoldo per 
Tusciam dominante inter annos 1782-86 conventus dominicani 8 pro- 
vinciae Romanae et 4 congregationis S. Marci ordini subtracti 
sunt^o. In regno Siciliae utriusque Ferdinandus anno 1788 regulari- 
bus suae ditionis inclusis Melitensibus communicationem cum or- 
dinis magistro interdixit". 



Evolutio generalis 287 

In Germaniae parte superiore vocationes per alteram medie- 
tatem saeculi XVIII paulatim diminuebantur, dum anno 1802 saecu- 
larizationis decreta electoris Bavariae et mox regia statuta. vitam 
communitaitum sustulerunf^". Oonventus provinciae Teutoniae ef- 
fectum Febronianismi et losephinismi et rebellionis gallicae subie- 
runit sivle in localem congregationem transformiarentur, ut anno 
1790 fratres Francofurtani^'' sive dira irrupitione militum Gallo- 
rum expoliarentur ut fratres Oolonienses qui saeculares suas aedes 
intna horarum duarum spatium relinquere coacti sunt thesauris li- 
brariis et archivi dispersis^^, sive membrorum inopia debilitaren- 
tur. Provinciae linguae polonicae et ex immixtione gubemiorum et 
ex bellis IsTapoleonicis plerumque dilabebantur^^, dum fratres Angli 
et Hiberni sive e Belgio sive ex Urbe per Gallos milites eiecti non 
solum suis in patriis sed etiam in America septentrionali novas fun- 
dationes cum fiducia divini auxilii susceperunt^^. 

Per Hispaniam et Lusitaniam ordo quietem servavit, aliquan- 
do per irruptionem exercituum extraneorum turbatam^'' 

II. Constitutio ordinis. 

flistoria constitutionis dominicanae a sa€Culo XVI ad saecu- 
lum XVIII potius in praxi administrationis quam in iure variatio- 
nem respectu status constitutionis ordinis ipsius percipit. Ete- 
nim ex maiore centralisatione curiae Eomanae etiam curiae mo- 
deratorum supremorum religiosorum ordinum aliquomodo hunc 
centralisationis influxum subierunt, quem et character absoluti re- 
giminis saeculorum XVII et XVIII auxit. 

§ 60. Magister generalis. 

MJagistri generalijs ordinis officium atque atictori|tas specia- 
lem aspectum accipere coepit, cum capitulis generalibus saepe de- 
ficientibus moderamen fratrum ac eonventuum et provinciarum 
magister ordinis solus exsequeretur^. Loco consiliorum quae a ca- 
pilulis generalibus dari potuissent, consilia sociorum, qui ex -mo 
vel duobus ad numerum quaternarium sensim aucti sunt, plerum- 
que magistrum generalem iuvarunt. Attamen et nunc si caj/ltula 
celebrabantur mandata reverendissimo patri iuxlta morem anti- 
quum constitutionalem e. g. de mittendis vel fiaciendis vis)- 



288 Oonstitutio ordiuis 

tatioiiibus data sunt^. De cetero capitulum geuerale anni 1600 
auctoritatem supremam magistri ordinis tum in spiritualibus quaim 
in temporalibus agnovit ac roboravit. Ei soli atque definitorio ca- 
pituli generalis nomen rerereudissimi competit''. 

Magis magisque ip.^e auotoritate apostolica munitus provincias 
ordinis novas condit'^. Potest ex facultate lulii II auni 1513 a pro- 
vincialium cura eximere fratrum conventus et sororum monasteria 
in favorem reguliaris observantiae. Monasteria a cura ordinis di- 
mittiere absque consensu capituli generalis nequit^. In Urbe ipse 
propter negotia principaliora ordinis gerendis in curia Romana, 
quae ex saeculo XVI magis magisque perfecta est cum via-riarum 
sacrarum congregationum apparatu, nunc regulariter residere de- 
bef^. Relationes provincialium de statu suarum ditionum recipere 
atque inspicere tenetur''. Ad firmandam auctoritatem, quam magi- 
ster ordinis sive ordinarie sive ex concessione apostolica delegata 
exercet, capitulum generale anno 1056 declaravit: « non est sub- 
ditorum disquirerC; utra harum duarum auctoritatum magister or- 
dinis hoc illudque statuat vel prohibeat in suis litteris, sed sufficit 
omnium securitati modeste supponere, quod dum magister ordinis 
tale quid ordinat, vetat aut declarat, alterutram istarum auctori- 
tatem habeat et adhibeat sicque eidem et simpliciter credendum et 
humiliter devoteque parendum est w^. 

GiiTca electionem magistri ordinis notanda repraesentatio in- 
terdum electorum occurrit, qui paticulari indulto aut iure ad haac 
facultatem peiTenerunt, ut Galli fratres congregationistae 1608^, 
tres fratres pro PortugalMae, Hiberniae, Peruana provinciis 1694^'\ 
vel (iuxta ordinationem anni 1629) procuratores generales proviu- 
ciarum indicarum^^. Peracta electione, si Romae habita est, novus 
magister Papae praesentari solebat^^^ jta enim anno 1571 capitu- 
lares denuntiant, magistrum Oavalli « sanctissimo domino nostro 
Pio V solemni processione oblatum ab eodem hilari vultu exceptum 
et acceptatum fuisse »". Haec prooessio locum utique non habuit, 
cum Benedictus XIV 1756 et Pius VI 1771 electioni praefuerit. 
R.mum enim p. de Boxadors « continuo atque electtus fuit, idem 
ss. d. n. ad pedum beJatorum oscula clementissime admisit et exi- 
miis benevolentiae significationibus summa patrum gratulatione 
complexus est ))^*. 

Oirca finem magisterii aut ex depositionibus vi suprema eccle- 
siastica facta^^ (ut pr6 Fabri et Ridolfi) aut ex ascensu ad digni- 



Magistri geuerales 289 

tates ecclesiasticas (ut iii eaiSibus Oaietaui, de Loaysa, lustiniani, 
Xayierre, Galamini, de Rocaberti, de Monroy, Pipiia, de Boxadors) 
Boliitiones extraordinariae reperiuntur. Plerumque per breve spa- 
tium magistri in cardinales vel archiepiscopos delecti, si Roinae 
degebant, regimen ordinis continuabant, ut magistris Galamini, R«) 
caberti, Boxadors accidit^'"'. De loco et iure ex-magistri generalis 
anno 1644 ampliora ordinata sunt^'^. 

Titulus supremi moderaltoris inconsuietus nempe « praesidis » 
ordinis Mcolao Ridolfi a Papa collatus est, cum hic honori resti- 
tutus ordinem usque ad electionem novi magistri moderaretur^'*. 
Imo cardinalis Barberini paucis annis antea « gubernatoids » ordi 
nis nomen gerebat, quo quidem eius potestas in res ordinis plaue 
extraordinaria exprimeretur^^. 

Vicarii generaJes sive ab ipsis magistris ordinis iuxta leges 
sive ab Apostolica Sede^" et haud raro quidem in epocha nostra 
arbitrario modo instituti sunt. Aliquando etiam Vincentium Macu- 
lano praeter ordinis 'magistrum vicarium generalfem non JEibsque 
dualismi specie videmus^^. 

Saltem ab anno 1669 magister generalis per regem Hispaniae 
cum titulo « GraJide de EspanJFi » insignitus est^^. 

§ 61. Procurator ordinis Socii et alii o£Sciales. 

Procuratoris munus praeclarum per fratres illustres, qui ad ma- 
gisterium ordinis interdum designabantur, ad utilitatem ordinis cuni 
curia Romana gerebatur. Nomina de Vio, Schonberg, Du Feynior, 
Manriquez, Sousa, Maffei de Marcianesio, Oastellini, Passerini 
(1651-77), Molo (1707-37), Ferretti (1737-57) documento sunt^ 

Oontributiones, quas procurator ordinis ex tempore medii a«- 
vi percepit, in epocha nostra prorsus insufficientes evaserunt. Qua- 
re et anno 1551 pro eo auctae sunt^ et anno 1592 statutum est, ut 
provinciae ipsae pro suis negotiis respectivis procuratorem gene- 
ralem indemnem i*edderent^. 

Quod tamen ab omnibus provinciis factum non est. Ideo anno 
1706 capitulum generalte contributiones procuratori ordinis ab itali- 
cis provinciis exinde quoque solvendas praescripsit et praecepit*. 

Dum ex una parte pluries inculcatnr nonnisi procuratorem or- 
«linis ipsas res ordinis cum curia tractare posse et debere^, ex alia 



290 Constitutio ordinis 

parte arino 1691 eius officium ab illo vicarii generalis alienum esse 
debere sancitur et e converso, ita ut munia haec distinctis patrU 
lus conferantur. 

Aliquando institutio procuratoris generalis a magistro ordmls 
facta in actis capituli generalis denuntiatur, ut anno 1583 nominatio 
loannis de las Ouevas". 

Sociovum magistrorum sicut et vicariorum generalium ordinis 
munus ac series in bac epocha magis ex commercio litterarum at- 
que administrationis quam in medio aevo apparent. Auctae quo^ 
dammodo dignitati Iionor augendus erat. Ita lulius II die 11 de- 
cembris 1509 magistro ordinis concessit : « Binos f ratres tibi de 
more socios, quorum unus provincialis Terrae sanctae alter scriba 
esse solet et laboribus pro tanta religione susceptis impediti stu- 
diis studiorumque exercitiis commode interesse non ipossunt, si 
alias scientia sunt idonei et eos gradus ac honores non habeant, ad 
baccalauneatus et magisterii theologiae gradus et honores valeas 
promovere »''. 

lulius III die 15 septembris 1553 socio provinciali Terrae san- 
ctae vel Angliae aut alterius provinciae desolatae iura ampliavit. 
concedens ei durante socii munere vocem, locum, privilegia, quibus 
ceteri provinciales in ordine fruuntur^. 

Gregorius XIII dein tum Seraphino Oavalli (1572) tum Sixto 
Fabri (1583) diutius in ordine servatiam consuetudinem « unum ex 
ipsis sociis tuis nulla praecedente electione titulo prioris provin- 
(lalis Terrae sanctae vel alicuius alterius malitia temporum deso- 
latae provinciae ipsius ordinis » habendi firmavit^". Innocentius X 
autem die 13 octobris 1648 magistro Turco potestatem fecit duc»s 
ex sociis suis provinciales constituendi cum titulis Terrae sanctiie 
vel alterius deperditiae provinciae aut Angliae vel alterius desi>ia- 
tae provinciae^^. Tandem Benedictus XIV die 6 maii 1752 statuit, 
magistrum ordinis quatuor socios ad provincialatus titulares ]>ro- 
movere posse^^. Tituli provincialium titularium sive Terrae sanctae 
sive Angliae sive Daciae sive Scotiae esse consueverunt. 

luxta extensionem ordinis, qui potius nunc per litteras a cu- 
ria magistri generalis transmissas quam per generalia comitia rege- 
batur, negotia epistularum per socios complebantur, qui varias or- 
dinis regiones tempore labente sibi diviserunt^^. Ex tempore r.mi 
p.' Antonini Oloche quatuor socii regulariter inveniuntur pro Hi- 
spaniis, pro italica lingua, pro provinciis borealibus, pro Gallis. 



Offieiales curiae iniagistri generalis 291 

Socii magistri ordinis 'cum eo consilia particularia inierunt, quo- 
rum deliberationes in libris consiliorum ab anno 1622 incipiunt^^. 
Pauca nomina praeclariorum sociorum^^ sufflciant, ut laborum 
«orum momentum pro ordine indicetur. Mcolaus de Schonberg pr:- 
mus in hac epocha occun^it. Deinde itali Leander Alberti, Francls- 
«us Eomeo de Oastiglione, Angelus Bettini, Vincentius lustiniani, 
Seraphinus Cavalli, Sixtus Fabri, Thomas et Dominicus de Ma- 
linis, Lucias Oastellini, Vincentius Maculano, Vincentius Fontana, 
Pipia,' Thomas Augustinus Ricchini, Thomas Natta, Salvator Ma- 
ria Roselli inclaruerunt. Hispani Antonius de Oaceres (1587), Ludo- 
vicus Ystella, Ludovicus de Aliaga, Peruanus Antonius Gonzales de 
Acuiia (1661), Aequatorianus Ignatius De Quessada atque iterum 
Hispani Ripoll, per annos viginti, Boxadors, Quiiiones, loachim de 
Ther^ laudabiliter socios magistrorum generalium se prajestito- 
runt. Pro provinciis Galliae praesertim Petrus Girardel (1628), An- 
toninus Oloche, Antoninus MassouIi6, Antoninus Bremond labora- 
runt, dum ad utilitatem provinciarum borealium ab insulis britan- 
nicis per Germanias usque ad Russiam se extendentium modo fra,- 
tres Teutoniae ut Leonardus Hansen, modo Austriaci ut Raymun- 
dus Fitzing, modo Bohemi ut Emericus Langenwalter (per annos 
viginti), modo Slavi ut Bartholomaeus Kowacz, modo Hiberni ut 
Lucas Ooncanen sociorum officia impenderuut. 

« Societas » magistri ordinis precibus fratrum aliquando capi- 
tulariter commenda;batur^^, dum postea magistri generales ordi-^ 
narie pro se sociisque orare fecerunt. 

Novis necessitatibus in administrando ordine, qui residentiam 
generalitiam Romae magis magisque ampliare debebat, noYonim 
officiorum atque institutionum creatio respondebat, puta depositi 
ordinis, archivi ordinis, postulationis beatificationum ac ca;noni- 
zationum. 

Post introductum depositum conventuale ac provinciale et de- 
positum ordinis generale ordinatum est. Ita enim praeside r.mo p. 
Ridolfi patres capitulares anno 1629 decreverunt ut in « Urbe insti- 
tuatur commune totius ordinis depositum a magistro ordinis ad ex- 
pensas faciendas pro celebrandis capitulis generalibus, pro redi- 
mendis fratribus captivis, pro mittendis fratribus ad provincias 
desolatas, pro causis beatifitjationis et canonizationis «sanctorum 
ordinis promovendis, pro libris ordiaiis et fratjrum eiusdem im- 
primendis et pro negotiis totius ordinis in hac curia et in aliis cu- 



292 Constltutio ordinis 

riis imperatoris, regum et principum pera.gendis»^''. lu unaquaqui^ 
^utem provincia collector quidam ad coUigendas pecunias liuius- 
modi deputetur". 

Summo studio magister de Marinis prope Minsrvam Romae ar- 
chivum construxit^°, quod in miaximum i*eligionis commodum at- 
que ampla intentione ipse consentientibus definitoribus anno 165t> 
decreverat, «in quod omnia monumenta, buUae, diplomata, brevia, 
documenta, scripturae authenticae et quidquid eiusmodi ad reli- 
gionem nostram spectat, ordinate comportabuntur atque exinde sin- 
cera et integra nostri ordinis historia a tot iam lustris desiderata 
labore ac industria certorum patrum ex diversis provinciis ad hoc 
eligendprum studiosissime extrahetur... ad huiusmodi impendia ex 
singulis provinciis et congregationibus unam medietatem contributio- 
nis quotannis eidem magistro ordinis pendi solitae » addendam ca- 
pitulares ordinarunt^". 

Tempore iam Urbani VIII capitulum generale 1629 magistro 
ordinis commisit, ut instituat eligatque patrem aliquem gravem. 
prudentem zeloque gloriae sanctorum nostri ordinig ardentem, qui 
canonizationes et beatificationes fratrum et sororum, qui in commii- 
ni existimatione sanctitatis vixerunt et obierunt, promoveiat «^^ 

Pro his causis postulator postea libros et rationes expensarum 
specialium servare debuit^^, pro quibus ante postulatoris officii apud 
nos creationem capitulariter necessitate occurrente e.g. ianno 1605 de- 
termdinatum est^^. Contributiones quoque exinde non solum procu- 
l^atori generali verum etiam magistro ordinis a provinciis traden- 
dae erant, « ut habeant unde se sustentent ». Taxatio anni 1515 per 
capitulares patres^^ anni 1551 aucta est et iterum « ut ipse reve- 
rendissimus pater generalis cum sua familia se sustentare queat » 
1589 augmentum contributionum pro eo acceptum est, sicut et 1592 
contributionum pro magistro et procuratore nova taxatio locum ha- 
buit^s. 

Particularibus causis postulantibus speciales contributiones 
impositae sunt, e. g. ad sustentationem Thomae Malvenda qui ad 
historiam ordinis consignandam manum admovit^^ vel pro editione 
operum B. Alberti Magni^''. 

Hospitium quoque pro fratribus ad Urbem venientibus recipieii- 
dis2«, postquam 1539 et 1542 priori Minervitano erigendum frustra 
commissum est, 1553 magistro generali et quidem sumptibus pro- 
vinciarum hospitio indigentium aptandum imponebatur^^. 1558 ei- 
<lem generali magistro cura prosequendi erectionem fabricae pro ho- 



Oapitulum generale 293 

spitibus j)rovinciarum exterarum in Urbe iniuncta apparet^". Absolu- 
tionem autem liuius domus hospitum Thomas Manrique procurator 
generalis valde promovit, pecunia compulsa ,etiam ope indulgen- 
tiae pro iis qui ad aedem hanc construendam concuiTcrent, a Pau- 
lo IV obtentae^^ 

§ 62. Capitulum generale. 

Oapitulorum generalium ius et celebratio usque ad medietatem 
saeculi XVII satis regulariter vigebat habitis inter annos 1508- 
1656 inclusive comitiis ordinis 41, Postea autem nonnisi capitula 
generalia 10 numerantur. 

In initio huius periodi efi&caciter capitulares sicut in medio 
ajevo de omnibus rebus ordinis statuunt, ordinant, approbant, con- 
firmant, offlciales instituunt et deponunt, processus perficiunt, fra- 
tres vel sorores aut conventus transferunt, lecturas et magisteria 
acceptant, personas meriti causa suffragiis fratrum commendant. 

Ex quo vero capitula generjalia nonnisi . occasione electionum 
«aagistrorum ordinis congregarentur, processus per modum inchoa- 
tionis, approbationis, confirmationis desiit. Ab anno 1608 speciales 
provinciarum sectiones incipiunt^, quae usque ad annum 1777 in ca- 
pitulis generalibus omnia continent, quae pro provinciis respectivis 
in particulari statuuntur. Ab anno 1694 hoc schema redactionis ca- 
pitularium deliberationum servatur: post capitularium nomina et 
magistri ordinis litteram veniunt denuntiationes, deinde confirma- 
tiones, declarationes, admonitiones, ordinationes et pro observan- 
tia regulari, et pro studiis et pro regimine proque regimine monia- 
lium si opus est, commissiones, concessiones, statuta pro singulis 
ditionibus ordinis, suffra^ia mortuorum, elogia interdum fratrum 
et sororum. 

Indictio capitulorum generalium aliquando mutata est ut 1569 ex 
Antverpia Komam, 1608 ex civitate Parisiensi paritejr Eomam^,, 
aliquando vero dilatata ut 1521, 1556, 1586", aMquando tandem fru- 
strata ut 1671 et 1751^. Insuper bonam voluntatem ordinis habendi 
huiusmodi consessus generales sive pestis sive calamitates publicae 
impediverunt. Bt ab anno 1650 commercium litterarum a magistro 
generali transmissarum potius ordinem direxit quaim vox |atque 
animus definitorum^. 



294 Constitutio ordinis 

Frequentia fratrum capitularium ex loco et tempore, pro qui- 
Ous coetus generales indicti fuerunt, valde dependebat. Per patres 
Vallisoleti anno 1523 numero novenario congregatos mandabatur, 
quod «quia ex impedimento bellorum et pestis non omnes definito- 
res convenerunt » per provinciales seu praesidentes determinata- 
rum provinciarum acta liuius capituli mittantur ad alias vicinas 
ditiones ordinis^. Terrarum devastatarum vel remotarum provin- 
ciarum fratres interdum per longum tempus e consessibus ordinis 
se abstinuerunt. Ita e. g. anno 1592 Gallus unus definitor ad ca- 
pitulum generale accedit''. Provincia Bonaerensis 1725 erectia nun- 
quam comitiis generalibus adstitit. Haud una vice voces de maioro 
intervallo inter capitula ordinis cdebranda auditae sunt. Oum enim 
quamplures provinciales et fratres diversarum provinciarum Urba- 
no VIII lexposuerint, capitula generalia fratribus gravia incom- 
moda tet dispendia cum non modico regularis disciplinae Idetrii- 
mento generare, Papa 1625 tempus capitulorum de sexennio in se- 
xennium mutavit^ Attamen effectus lianc constitutionem secutus 
non est. Eodem saeculo adhuc, nempe anno 1694, « in actuali de- 
finitorio huius capituli generalis perpensis matune expensis, quae 
pro celebratione capituli generalis fieri solent, commissum est ma- 
gistro ordinis, ut humillime a Sanctissimo postulet, quatenus or 
dinationem factam a s. m. Innocentio XI, quod de triennio in trieu- 
nium celebrationem capituli generali demandat, extendere velit ad 
sexennium »^. 

In habendis capitulis generalibus etiam aj)paratu solemni di- 
«tinctis non indifferentes fratres exstiterunt, si e. g. 1523 synodus 
Valleoletana Oaroli V « imperatoriae maiestatis praesentia locum 
frequentantis manumque regiam adiutricem porrigentis maxime de- 
corata est w^", si Valleoleti 1605 potentissimus Hispaniarum rex 
catholicus ,icapituluta amplissimis favoribus cumulavft jprocessib- 
nemque fratrum ab ecclesia nostra S. Pauli ad cathedralem tam in 
accessu quam in reditu ipsemet pluribus priucipibus et horum re- 
gnorum proceribus comitatus condecoravit. Fon'tiemque baptisma- 
lem, in quo S. Dominieus salutares aquas recepit, ab oppido Oala- 
roga Vallisoletum pro baptismo principis filii in templo nostro 
asportari mandavit. Publicas disputationes una cum regina uxore 
praesentia conhonestavit atque amplissimam eleemosynam maxima 
<3um hilaritate pro fratribus alendis tribuit^^. Grati definitores fue- 
runt, cum anno 1611 comitia Parisiis habita Maria de Medici regiua 



Capitulum generale 295 

« regens » Galliarum multipliciter oruaverit^^^ yel gj ^g^O Tolosates 
translationem reliquiarum S. Tliomae occasione sessionum genera- 
lium ordinis Praedicatorum institerint^^, vel si in Urbe Summi Pon- 
tifices Dominicanos capitulares laut praesentia lionoraveruin,t aut 
ad audientiam receperunt. Capitulares 1569 Komae congregati or- 
dini significarunt, « qualiter sanctissimus in Christo pater et do- 
minus noster Pius papa quintus pro sua erga suum et nostrum or- 
dinem eximia benignitate feria quarta infra octavam j)entecostes, 
quae fuit prima huius mensis hmii, dignatus est personaliter ad 
hunc nostrum conventum et capitulum accedere suaque sanctissL- 
ma praissentia illustrare et humanissime universos fratres nedum 
ad oscula pedum, verum etiam ad pientissimas aures admittere, per 
totamque diem nobiscura commorari, universis benedictione et gTa- 
tiis, quantum licuit, donatis ». Tunc et cardinalis Bonello capitu- 
laribus reliquias Lateranenses ostendit^^ Deinceps capitulares ge- 
neraies Romae praecipue cum electo magistro generali ad Papam 
accesserunt^^. Oum Benedictus XIV et Pius VI electioui magistri 
1756 vel 1777 interfuissent, magister et capitulares postea Papae 
invisendi causa ad palatium Quirinalis vel Vaticanum se contu- 
lerunt^^. 

Oirca disputationes puWicas theologicas, quae deinceps in no- 
stris capitulis generalibus aut provincialibus habendae sunt, asser- 
tiones proponantur de pertinentibus ad sacram scripturam sive ad 
theologiam moralem aut speculativam, prout Bononiae 1564 ordi- 
natur^'^. 

Festiivitas ergo et sancta et publica his capitulis generalibus 
minime defuit sicut neque amoenae curiositates defuerunt. Inter 
erogata manualia, quae 1721 pro capitulo electivo registrantur 
etiam summula invenitur « per li tamburi e trombe del Campido- 
glio chiamati da F. Luigi Moni nel giomo deirelezione «^^ 

De capitulis generalissimis duabus vicibus sermo occurrit. Nu- 
per electus magister ordinis Sixtus Fabri post visitationes provin- 
ciarum aliquarum peractam 19 novembris 1583 ab aliquibus et 12 
ianuarii 1584 ab aliis provinciis consensum de celebrando anno 1586 
capitulo generalissimo Neapoli exquisivit et mense septembri 1584 
hoc capitulum pro anno 1586 Neapolim convocavlt. At difficulta- 
tes postea ortae capitulum simplex nonnisi 1589 haberi permi- 
serunt^^. 



296 Constitutio ordinis 

Deinde Urbanus VIII in re magistri Ridolfi agita/tus nutu et 
imperio suo capitulum generalissimum 1644 in almam Urbem coe- 
git, quod licet « sub titulo generalissimi convocatum celebratum- 
que fuerit, reipsa tamen quoad auctoritatem condendi aut innovan- 
di leges ordinis fuisse generalle tantum ex decreto eiusdem sanctis- 
simi domini nostri w^*' perhibetur. 

§ 63. Provinciae earumque administratio. 

Circa provincias respectu habito ad medium aevum ex tempo- 
ralitate priorum provincialium nunc magna mutatio notatur. Ete- 
nim lulius II die 27 iulii 1504 percepto quod perpetuitas seu diutur- 
nitas in officiis ordini multa detrimenta Jac contentiones afferre 
consuevit, perpetuo statuit atque ordina^it, «quod in priaedicto ordi- 
ne priores provinciales ultra quadriennium, conventuales vero.. ultra 
biennium in huiusmodi non possint perseverare officiis, sed his elap- 
sis temporibus ipso facto absque alia absolutione sint a praefatis 
officiis absoliuti »^. Quadriennium autem istud extendi intelligittir 
ad capitulum generale, in quo magister ordinis electus erit vel in 
quo provinciales definire deberent. Cum haec apostolica statuta 
apud plerasque provincias maxime septentrionales ex ratione ob- 
servantiae et continui regiminis eidem proficuae acceptari non po- 
tuerint, lulius II anno 1505 litteras anni praecedentis quoad pro- 
nncias Tolosanam, Franciae, N arbonensem , Teutoniae, Angliae, 
Saxoniae, Daciae et alias extra Italiam quas protector ordinis no- 
minaverit usque ad capitulum generale anno 1507 celebrandum sus- 
pendit, concessa illi capitulo potestate auctoritate etiam aposto- 
lica de hac re perpetuo statuendi quod ordini conveniret^. Capitu- 
lares anno 1507 Papiae congregati determinationes pontificias tem- 
poralitatem officiorum circumscrTbentes declinaverunt, «non infrin- 
gentes tamen privilegia et provisiones apostolicas provinciis aliqui- 
bus et congregationibus ante bullam praefatam (1504) concessas et 
consuetudines ac statuta inter se ordinata et observa/ta w^ 

Novis provinciis postea plerumque auctoritate apostolica erec- 
tis extra Italiara provlncialatus quatuor annomm et prioratus con- 
ventualis trium annorum norma data esf*. 

Tandem Eomae capitulariter anno 1629 ordinatum est, « ut 
cum lulius II disposuerit, ne provinciales ultra quadriennium in 
officio provincialatus perseverent ad uniformitatem durationis su- 



Provineiae moderatio 297 

periorum in nostro ordme servandam et regimen provinciarum et 
■conventuum eiusdem utiliter et quiete administrandum provincia- 
les durent in suis officiis quadriennio et priores conventuales trien- 
nio, exceptis provinciis, in quibus est speciale indultum apostoli- 
cum, quoad vicarios vero congregationum dicta constitutio lulii II 
observetur, ut videlicet triennium non excedant m^. Provincialium 
residentiae particulares magis in hac epocha innotescunt, quam in 
^evo medio^. 

Bmergentibus novis rationibus variae provinciae quae fratres 
diversi characteris vel sanguinis in finibus suis continebant, muta- 
tionem provincialium secundum « nationes )) diversas admittebant. 
Ita pro provincia Aragoniae anno 1605 ordinatur « ut provinciales 
iilternative eligantur, dummodo digni et habiles reperiantur et non 
^lias, ex tribus praecipuis nationibus, incipientes a Catalonia ))^ 
Atque Urbanus VIII anno 1642 una vice provinciia/latum Mexica- 
num natis in Hispania, alia vice filiis Indiarum tribuendum esse 
«tatuit*. 

Provincialium munus in Indiis statim ab electione incepit. Magi- 
rstro ordinis electio provincialis subito denuntianda fuit, etsi con- 
tirmatio ab eo non exspectabatur^. Provinciae Indiarum de cetero 
quodam iure particulari gaudebant^'', quod ex earum distantia a 
^entro ordinis explicatur. 

Inter varias directiones, quae pro bono provinciarum ipsis prio- 
ribus provincialibus a capitulis generalibus dabantur, illam anno 
1615 citare libet, secundum quam « nuUus omnino provincialium 
inconsulto magistro ordinis contributiones pro sui officii usu et ne- 
cessitatibus in provincia augere audeat. Expensa« vero extraordi- 
narias pro communi bono provinciae de consilio capituli provincialis 
aut patrum provinciae idest magistrorum provinciae et eorum qui 
fiiemnt provinciales constituere poterit ))*^ 

Socium provinciales habere usus antiquus fuit, ex admonitione 
comitiorum generalium Barcinonensium anno 1574 roboratus^^, Pa- 
tres provinciae ex declaratione capituli generalis VJalentini anno 
1596 considerantur non solum illi, qui provinciales ipsius provinciae 
fuerunt sed etiam magistri in theologia rite Instituti, qui a provin- 
cia acceptati gratiis et privilegiis magistrorum fruuntur, His pa- 
tribus provinciae ex ordinatione 1629 competit, petitiones provin- 
ciarum tam pro gradibus quam pro aliis rebus quibuscumqiie for- 
mare". 



298 ■ Oonstltutio ordinis 

Praeter capitula provincialia alia comitia, quibus intermedio- 
rum capitulorum nomen, in provinciis celebrari solebant, Anno 1580 
provinciis Provinciae et Occitanae et 1596 pluribus aliis, ut ab liis 
intermediis consiliis abstinere possint, gravibus ex causis conce- 
dituri^ 

Provinciis, quae grave aliquod negotium in Urbe tractandum 
habebant, patrem graviorem Romam transmittere licebat, dummo- 
do magister ordinis et procurator generalis monentur atque audian- 
tur^^. Praesertim provinciae Indiarum procuratores in Europa lia- 
bebant, quibus et facultates particulares 1n repraesentandis sui& 
ditionibus coram ipsis generalibus capitulis interdum fiebant^^. 
Depositum provinciae circa initium saeculi XVII in usum venit^^. 
Regimen ordinis per provincias aliquando simplificabatur, cum 
plures congregationes observantiae in formales provincias transfor- 
marentur. At haec pulchra simplicitas atque uniformitas ordinis, 
provinciis compositi, semper vel ubique non servata aut per- 
fecta €st, sed iuxta provincias etiam congregationes et vicaria- 
tus et conventus immediate magistro ordinis subiecti esse non de- 
sierunt. 

Insuper provincialibus ipsis necessitate vel indigentia ali- 
qua urgente a moderatoribus generalibus commissarii vel vicarii 
specialibus facultatibus muniti praeponebantur^^. Saepius quoque 
visitatores generales munus commissariorum exercebant. Horum 
vicariorum generallum vel commissariorum quidam recolantur ut 
Petrus Soto in Anglia et Teutonia^®, Vinoentius Herculanus in Ger- 
mania inferiore^", Thomas Burlamacchi, Antoninus Febeo aliique 
pro Galliis^% Sigismundus Ferrari et de Asti et Grosupto pro Bo- 
hemis^^, Guinandus Wynans pro Hungaris^^, Damianus de Fonseca 
et Hyacinthus Suski pro Polonis^*, p. Oittadino pro Ai'menis^\ 
loannes Baptista Lancio pro Eegno, Apulia, Oalabria, Trinacria^'*. 

§ 64. Conventus eorumque priores, filii, officia. 

Ad erigendos conventus regularlum ac nostros et nova loca, ex 
decreto concilii Tridentini licentia episcopi expresse requiritur^. 
Ollemens VIII insuper episcopis iniunxit, ne talem facultatem elar- 
girentur sine consensu regularium illorum, qui in locis iam degunt^. 
Demum Innocentius X in apostolica constitutione anno 1652 edita 
circa suppressionem parvorum conventuum in Italia et insulis adia- 



Oonventus ordinis 299 

ceatdibus novas constriictiones conventuum absque Sedis Pontificiae 
jjermissu proliibuit^. 

Numerus fratrum, qui ad conventum formandum in iure anti- 
quo desiderabantur, pro provinciis Indicis auctoritate apostolica 
ad senarium^ limitatus est Alias autem conventus, qui numquam 
fratres 6 aluerunt pro non conventibus liabendi sunt, subti-acto eis ti- 
tulo prioratus^. Conventus parvi seu loca quae praxim totius no- 
strae religionis fovere nequeunt sed potius discipllinam regularem 
enervant, ex commissione capituli generalis Barcinonensis 1574 re- 
linquendi sunt°. Fratres et bona eorum conventuum, qui propter 
incursus infidelium devastati vel deserti sunt, ad viciniores con- 
ventus transferuntur^. Anno 1611 ordinatum est « ut iuxta decreta 
Apostolicae Sedis alias promulgata praescribatur in unoquoque cou- 
ventu a provinciali de consilio graviorum patrum, iuxta facultatem 
redituum et copiam eleemosynarum ordinarie oblatarum numerus 
determinatus fratrum, qui debeant manere et ali in illo conventu, 
nec possit provincialis plures ibidem assignare ne gravetur debitis 
nec priores se difficiles exbibeant ad taxatum numerum sustentan- 
dum, ne bona quae pOssint prodesse' pluribus a paucioribus exbau- 
riantur. In provinciis vero desolatis, quae non habent numerum fra- 
trum requisitum, fiat omni meliore modo.. meminerintque tam pro- 
vinciales quam priores conventuum se pro animabus fratrum bonisque 
ordinis perperam administratis strietissimam Deo reddituros ra- 
tionem ))^. 

Prioris officium, quod ab anno 1629 iuxta diversarum jDrovin- 
ciarum consuetudinem biennale vel trium annorum esse supponi- 
tur, a die et hora acoeptiationis inoipit^. Prioris potestas etiam su- 
per tertiarlos in conventu degentes extenditur^". 

Oirca filios conventuum anno 1518 in capitulo generali Roma- 
no haec constitutio facta est : « frati^es extra conventus quoirum 
sunt filii assignati ad tempus id est ad exercitium seu officium cer- 
to et detierminato tempore durans, completo illo certo tempore ex 
quo sunt absoluti a tali assignatione, intelligantur assignati in con- 
ventibus quorum sunt filii, nisi eos superior alibi assignaverit. As- 
signati autem simpliciter, numquam intelligantur assigniati in con- 
ventibus quonim sunt filii nisi reassignentur »^i. Qui in allqua ex 
provinciis Indiarum per decennium continuum j^ermanserit, ita ad 
huiusmodi provinciam incorporatus ac translatus in>telligatur ex 



300 Oonstitutio ordinis 

ordinatione anni 1629, ut definitor et elector miagistri ordinis ac 
procurator generalis eiusdem provinciae eligi potest, non secus ac 
si esset filius nativus provinciae^-. 

Inter officiales conventuum speciali modo depositairium, qui 
Vallisoleti anno 1605 instituendus ordinatur, et magistnim novi- 
tiorum, si novitiatus in conventu adest, nominare diebemus^^. Ut 
munus magistri novitiorum non de facili recusetur, saepius e. g. 
1611 privilegia loci aliaque magistris, qui speciales conditiones im- 
plent, conceduntur^*. 

Oirca recipiendos graviores ordinationes vel inculcantur vel dan- 
tur. Debita instructio legendi et latinitatis ubique omnino in aspi- 
rantibus ad liabitum requiritur^^. Dum pro Indiis nativos ex illis 
regionibus admittere difficultatem nuUam ab anno 1571 ordo hiabult, 
si eorum institutio necessaria adesset pro opportunitate etiam in 
Hispania perficienda^^, pro congregatione Portugalliae receptio me- 
sticae sobolis prohibita est^'^. In provincia SS. Kosarii Sinenses et 
laponenses admittebantur. Dum pro provinciis Italiae decreta spe- 
oialia circa novitiorum receptioniem et instructionem observanda 
erant^% in generali de novitiatus regimine maxime statuta comitio- 
rum ordinis Venetiis datorum pensentur^". Habitus ante quartumde- 
cimum annum expletum candidatis dandus non est. Provinciae vel 
congregationes in praecipuis conventibus novitiatus erigant, in qui- 
bus novitii religiose educari possunt sub propria clausura. « Inten- 
dant solummodo, ut divinum recitare et ordinare sciant officium, 
psalterium et d. Pauli epistulas memoriter discant; quae nobis per 
nostras leges et constitutiones mandantur intelligant et spirituales 
libros specialiter vero vitas sanctorum ordinis nostri. saepe perle- 
gant ». Ex congregationibus observantiae, tet maxime latinis qui- 
dem, in provinoilas plures mos transiit occJasione vestitionis candi- 
datis novum nomen religionis imponendi. Exemplo sunt Oaietanus, 
qui antea lacobus et in ordine Thomas voca-tus est^", vel Pius V, 
qui in baptismate Antonius, in religione Michael nominabatur^^. In 
quibusdam provinciis et congregationibus nomina composita pietia- 
tis insuper vigebant^^. 

Vestium forma atque uniformitas pluries^^ desiderata et si 
opus erat, praesertim contra « institutum excalceatorum S. Domi- 
nici nuper in Galliis sub mirabili, ac pene ridicula truncati habitus 
forma exortum » (1644)24 protecta est. Etiam barbas deferre fratri- 
bus ordinarie non licebat^^. 



Oonventuum priores et filii 301 

Probationis anno peracto, quA ex decreto Tridentiuo a quinto- 
decimo completo incipere debet et non antea, professio nonni^i post 
expletum annum decimum sextum emitti potJBst^". Postea per trien- 
nium a.ut quadriennium sub cura magistri fratres maneant « salva 
illarum provinciarum laudabili consuetudine, in quibus ad sacer- 
dotium usque sub magistri cura. perseverant «^'^. Per synodum Tri- 
dentinam privilegia ordinis Praedicatornm quoad aetatem ordinan- 
doiaim sublata ac fratres ad annos communiter requisitos obstricti 
sunt^^. Ordinati habeant testimoniales litteras^^. 

Fratribus iubilaribus unicum privilegium exemptionis a choro 
permittitur^". 

Oonventus observajntiae in provinciis adesse debere praecipitur 
et repetitur^^, Scholae in conventibus sicut in tempore antiquo fie- 
bant. Et si studia philosophica et theologica magis in conventibus 
particulariter studio consecratis adunarentur, tamen lectiones vel 
aliquae expositiones casus commendabantur^^. « Volumus etiam ac 
mandamus, quod in quolibet conventu sint istae officinae, scilicet ho- 
spitium, infirmaria, carcer et calefactorium cum utensilibus re- 
quisitis » (1536)33. 

Si conventus provinciali contributiones solvere debebant, ali- 
qui conventus provinciarum ad coUigendas vel deponendas contribu- 
tiones ad magistrum ordinis sive procuratorem generalem destina- 
tas serviebant^^. Exempti conventus, qui provinciis nil contribuerunt, 
a dandis taxis pro capitulo generali non dispensati sunt, cum haec 
capitula universo ordini prodessent^^. 

§ 65. Caidinalis protector. Visitatores. 

De protectoribus cardinaldbus ordini constitutis-circa ius et facta 
loquendo-imprimis notandum est, eorum influxum atque actionem 
secundum tempora diversa valde mutatum esse. Contra nimiam im- 
mixtionem protectorum in res ordinis, aliquando nimiiEt servitus fra- 
trum nil facere aut dicere audebat. Interdum etiam Pontifices Ro- 
mani potestatem protectorum cardinalium circumscribebant. Fra- 
tres Praedicatores pro protectoribus suis oraverunt et protectoribus 
bonis dediti erant. Hoc e.g. indubie ex ordinatione capituli generalis 
1513 constat : «Pro anima reverendissimi domini Oliverii [Carafa] 
cardinalis Neapolitani et protectoris ordinis nostri, cui ordo in im- 
mensum est obligatus propter beneficia accepta, quilibet sacerdos u- 



302 Coiistitutio ordinls 

nam missamw^ In depositionem ordinis magistrorum et cardinalis 
protector Bonello pro casu Sixti Fabri et cardinalis protector Anto- 
nius Barberini pro casu INicolai Kidolfi influxerunt^, dum cardiua- 
les Carafa, Bonello, Borghese dtiam electionibus sive generalium si- 
ve provincialium inspirationem, moderationes et directiones suas 
dederunt^. Gardinalis Antonius Barberini insuper tempore suspen- 
sionis magistri Bidolfi « gubernator» ordinis constitutus est''. Ad 
latus protectorum viceprotector^ vel comprotector*^ ab altera medie- 
tate saeculi XVI apparet. Atque inconsuetae satis facultates datae 
sunt tum sub Urbano VIII cardinali comprotectori Fausto Poli, 
siquidem ipsi vox activa pro capitulo generali 1644 concederetur^, 
tum sub Innocentio XI, qui actis capitularibus necessario subscri- 
bi a protectore voluit*. 

De cetero protectores cardinales capitulis generalibus vel electio- 
nibus magistri ordinis praefuerunt^. Deficiente protectore 1601 cardi- 
nalis Baronius capitulo praesedit^". Insolita autem erat illa prae- 
sentatio decretorum pontificiorum, quae eminentissimus protector 
Altieri anno 1677 capitularibus generalibus ostendit^^ Attamen or- 
dinis bonum intenderunt. 

Sancta Sedes post varia pericula per protectiones cardinalium 
super ordines religiosos facta vi constitutionis Innocentii XII diei 16 
februarii 1594 uniformitatem protectionum in singulos ordines sta- 
tuit, leges antiquas sobrias sancivit, iure vel poitestate extraordina- 
riis protectorum salubriter resecatis^^. Ex parte ordinis r.mus p. de 
Boxadors anno 1765 cardinali Rezzonico realem atque effectivam 
auctoritaltem protectoris commendat et exponit^^, 

Visitationis lex et exercitium salutare ab ordine semper serva- 
batur, anno 1536 e. g. visitatoribus provinciarum ad probum labo- 
rem excitatis^*. 

Magistri generales visitationum grave onus ad bonum ordinis 
non intermiserunt. Garsias de Loaysa provincias Regni et Trinacriae 
visitavit, sicut et Silvester, Butigella, Constabile, Fabri, Galamini, 
Secchi, de Rocaberti, Olocbe versus meridionalem Italiam profecti 
sunt^^. Apud regiones Lombiardiae visitationes famosiores remanse- 
runt r.morum pp. Oavalli, Secchi, Bidolfi, Oloclie^'^. In paeninsula 
iberica Loaysa, Du Feynier, Fabri, Secclii, de Boxadors suaruni or- 
dinationum documensta reliquerunt^ ^ Gallicas terras Ferrarieusis, 
I)u Feynier, Seraphinus Oavalli, Secchi, Ridolfi, Turco visitationibus 
auxerunt sicut et Oavalli et Turco belgicam partem provinciae Ger- 



Visitatores ordinis 303 

maniae inferioris inspexerunt^^ Magister Beccaria per Boliemiani. 
Austriam, ad Poloniam visitator profectus est^^ Haud una vice Sum- 
mi Pontifices magistros generales, qui officium visitandi exsequi 
intendebant, in Urbe retinuerunt-'*. 

Visatationes celebriores nomine magistrorum ordinis perficie- 
bantur apud Siculos saepius^i, apud Graecos per p. Taliapietro^-. 
apud Armenos per p. Oittadino^^ apud Polonos per p. Fonseca^*, 
apud Bohemos, Austriacos, Hungaros per pp. de Asti et Sohier^*, apud 
utramque Germaniam per p. Wynans^^ apud Gallos, ad quos iam 
capitulum generale anni 1600^'^ visitatores mittendos efflagitavit, 
r.mus I). Secchi ab anno 1615 visitatores vel commissarios diversos 
destinavit^% apud Americanos per Dominicum de la Parra 1581, 
Ohristophorum Eodriguez 1602, Ohristophorum de la Manca y Velas- 
co 1641^^. Visitatio provinciarum Mexici et S. Orucis anno 1786 per 
mag. loannem Ubach instituta nomine regis Hispaniarum locum 
habuit^". 

III. Vita et actio ordinis. 

In re liturgica et precum vim formativam fratres Praedicatores 
saeculo XVI maiorem exseruerunt, quam aetate sequente. Deinde 
egregii doctores et directores spiritualium viarum verbo, scripto, ac- 
tione inter nostros numquam defuerunt, quibus res et litterae piae 
et sanctitatis promovebantur, sicut et fratres venerabiles coronam 
incUtam ex ordine Praedicatorum coram triumphante Ecclesia pro- 
ducere non intermittebant. 

Si studiorum cultus inspiciatur, doctissimus Oaietaiius magister 
ordinis et doctrinae curam assumpsit. « Oircumdate deinde Sion (ait 
fratribus anno 1513) ad celsam speculam divinae veritatis et legis a- 
scendere contendentes... ut complectamini eam. Non involvatis si- 
lentio doctrinam, qui complexi illam estis, sed verbo lectionis et prae- 
dicationis narrate in turribus exemplaria vitae et doctrinae... deician- 
tur omnes qui nec ipsi scire nec alios scire volunt, qui nomen docto- 
rum aut praedicatorum usurpant doctrina autem carent, qui seipsos 
amantes saluti animanim litterarioque profectui fratrum recusant 
incumbere. Gaudeaut alii, fratres carissimi, suis praerogativis, nos 
nisi sacra doctrina commendet de nostro ordine actum est »^. Ole- 
mens VII fratrum Praedicatorum merita et agnoscens et ausere cu- 
piens, electores capitulares anno 1525 allocutus est de eligendo viro 



304 Vita et actio ordinls 

doctrina paestante « in quo scientiae ac litterarum genere vester ordo 
in primis quasi peculiaris a Deo summo ornamento insignitus fuit... 
cuius administatione et vigilia iste ordo doctissimus, quo in primis 
sancta Dei illustratur Ecclesia uberes et Deo acceptos suorum operum 
bonorum pariat fructus ac in tantis haeresum et dissensionum fidem 
Christi oppugnantibus procellis sub optimo rectore solitam suam in 
vera religione defendenda virtutem exerceat y>^. Quae tum comitia ge- 
neralia tum miagistrorum generalium ac Pii V industriae studiorum 
pro ordine Praedicatorum statuerunt, in vanum dicta non sunt^. Ne 
lumen praeclarum et singulare doctrinarum in manibus suorum ex- 
stiugueretur, et rationes studiorum generales datae et studiorum col- 
legia incessanter aperta yel promota sunt, ita ut sacra doctrina bis 
tribus saeculis a Dominicanis pro more coleretur. 

Actio denique praedicationis tum in Europa, ubi et catholici mo- 
nendi et roborandi erant et haeretici refellendi, tum in novis am- 
plissimisque missionibus exteris per ordinem conspicue exercebatur. 

a) VITA ET ACTIO RELIGIOSA. 

§ 66. Liturgia. Preces privata. 

De liturgicis quaestionibus, de additione et subtractione festorum, 
de nova dispositione partium officii similibusque rebus capitula ge- 
neralia iure decidebant. Huiusmodi mutationes tamen non semper 
decori ipsius officii erant. Ideo capitulum Salmantinum 1551 denun- 
tiavit, magistrum ordinis Franciscum Eomeo «in pluribus provinciis 
rogatum instantissime fuisse, quod curaret ut breviarium nostri or- 
dinis in multis deturpatum et corruptum in praesenti capitulo purga- 
retur et reformaretur et multa circa divinum officium in melius 
commutarentur ». 

Oraculo lulii III die 17 decembris 1550 protectori fratrum Prae- 
dicatorum cardinali loanni de Salviati episcopo Portuensi facto con- 
cessum est quod quidquid in generali caPitulo 1551 « magister gene- 
ralis ipsius ordinis cum prioribus provincialibus ad divinum perti- 
nens officium ordinaverint, mutaverint, correxerint, addiderint vel 
minuerint, totum id habeat vim et robur constitutionum ac si per 
tria capitula generalia continua fuerit approbatum et approbatum 
fuisset»^Hac auctoritate suffulti patres Salmanti^ciae adunati et piin- 
cipia liturgica varia dederunt et revisionem librorum liturgicorum 



Liturgia dominicaiui 305 

ordinarimt. Imprimls conservandae et exaltandae solemnitati die- 
rum dominicalium, qui in tota Ecclesia in memoriam dominicae re- 
surrectionis ab omnibus universaliter celebrantur providebant, deinde 
etiam de diversitate octavarum, quarum quatuor sunt solemnissimae, 
nempe Nativitatis, Resurrectionis, Pentecostes, Corporis Ohristi, «in 
quibus omnibus diebus octavarum Credo in missa cantandum est. In 
ceteris vero octavis nequaquam ». Sequebantur acceptationes festorum 
et « iuxta consuetudinem Romanae Ecclesiae » novi officii de non vir- 
ginibus neque martyribus. Mutabatur praxis orandi pro mortuis, quac 
tunc pro choro et ministris altaris vigebat. Loco vigiliarum trium lec- 
tionum pro mortuis « prout hactenus observatum est et in recompensa- 
tione pro debito iustitiae et caritatis » ordinatum fuit, ut (exceptis 
octavis Paschae et Pentecostes) « totum officium pro ipsis defunctis 
cum novem lectionibus qualibet hebdomada semel ab omnibus et sin- 
gulis fratibus tam in choro qiiam extra exsistentibus persolvatur et in 
mane sequenti pro ipsis una missa cantetur de requiem.. cum aliqua 
processione... ad quae omnes et singuli teneantur etiam magistri et 
actuales lectores ». Officium maius et Marianum sicut et litaniae 
novis praescriptis vel additionibus complentur. 

Dein genuinitati ac dignitati textuum prospicientes patres illi 
et interpolationes lanuae 1513^ propositas expungendasi totiusque 
lectionarii sanctorum correctionem decreverunt, ut « et historiae aut 
aprocryphae aut minus verisimiles... omnes pro honore nostri ordinis 
removeantur et lectiones potius de authenticis sanctorum sermonibus 
ponantur. Et idem dicimus de multis missis novis appositis in mis- 
salibus, ad quae perficienda reverendissimo patri nostro generali no- 
stram auctoritatem commisimus, ut per suos socios aut alios idoneos 
tam missalia quam breviaria et ordinarium sive rubricas ab huiusmodi 
repurgari et reformari faciat », in virtute obedientiae fratribus 
praecepto « ne ante praefatam correctionem alia breviaria vel mis- 
salia imprimi faciant aut permittant, sed postquam taliter reformata 
impressa fuerint, sua priora et praesertim Hispali impressa ad eam- 
dem formam corrigant et emendent »^. 

Perficienda desideria haec liturgica iuxta principia data trade- 
bantur curae Angeli Bettini, socii magistri ordinis provincialis An- 
gliae. Qui breviiarium et missale mox in editione correcta atque emen- 
data prodire fecit^, ita ut in capitulo generali 1553 approbata fuerint. 
Praecipiebatur superioribus domorum, ut « provideant unum de prae- 
fatis breviariis reformatis pro usu chori et saltem unum missale 



306 Vita et actio orclinis 

similiter reformatum, ad cuiiis formam curent et alia iu omuibus 
reducere. Moneant etiam omnes sibi subditos, ut et ipsi breviaria 
provideant pro usu proprio. Sicut ordo tunc ius edendi breviaria et 
missalia apostolica auctoritate contra privatas publicationes etiam 
fratrum sibi reservavit, ita et usum breviarii novi Romani fratribus 
interdixit^. Haec breviarii et missalis dominicani revisio auctoritate 
r.mi p. Romeo peracta, cum et ipsa omnibus requisitis non respon- 
deret, fundamentum quidem sequentium reformationum exstitit. 

lussu magistri generalis Seraphini Cavalli loannes de Palen- 
tia tum ordinarium sacrarum caerimoniarum et divini officii ad 
ritum nostrum (1576, 1582) tum martyrologium nostrum cuiri eius- 
dem ordinis constitutionibus et regula B. Augustini correctum (1579^, 
1582) edidit. « Quod martyrologium est Usuardi, quo cum aliis eccle- 
siis usus est ordo ab initio, quousque Romanum Baronii adoptatnm 
fuit. Ad calcem additus est magistrorum ordinis et virorum ac mu- 
lierum sanctitate, dignitate et doctrina fulgentium brevis catalogus, 
sed non usquequaique accuratus w^. 

Sub Pio V die 9 iulii 1568 breviarium Romanum reformatum et 
die 14 iulii 1570 missale Romanum revisum editum est, omnibus ec- 
clesiis occidentis, quae ab annis 200 liturgiam propriam non habe- 
bant, reformatione liturgicia Piana imposita'^. Ordo Praedicatorum 
hoc decreto pontificio non affectus, sartam teetamque suam liturgi- 
cam consuetudinem produxit. Sub Olemente VIII, qui Pianam refor- 
mationem auxit^, Dominicani industrias profundiores suis editionibus 
liturgicis dicarunt. Magistri Beccaria socius Paulus Oastrucci missa- 
salis editionem curavit, quae 1595 et magistri generalis et Olemen- 
tis VIII approbatione munita anno 1600 lucem vidit. Oontinet haec 
editio modificationes, quas Oastrucci ex se vel ex ritu Romano addidit, 
e. g. positionem diaconi evangelium decantantis, qui nec stare nec 
genuflectere, sed ac si genuflectere vellet debebat se habere, et exten- 
aionem manuum sacerdotis super pallam ante consecrationem^ Editio 
breviarii pariter 1595 approbati Venetiis 1597 prodiit, dum diur- 
num et martyrologium studio patris Oastrucci versus 1595 recogni- 
ta edenda" dilatabantur. Etenim satis arbitrarius modus Oastruc- 
cianus pluribus displicuit. Quare 1601 capitulum generale magistro 
ordinis commisit eique supplicavit, « ut ea qua poterit brevitate trac- 
tet quae pertinent ad correctionem martyrologii vel mutationem eius 
et correctionem breviarii et missalis, et praecipue quantum ad evan- 
gelia commutanda denique illa quae ad haec viderit expedire, per- 



jjiLurgia oraiDis 397 

agat aut peragi mandet »^1. Mandatum Thomas Malvenda recepit, 
qui cardinali Baronio martyrologium Romanum conficienti iam ex 
Hispania notitias emendationesque miserat et nunc ipso cardinali pe- 
tente et liturgiam dominicanam sapienter protegente^^ Roman accer- 
situs est. Breviario et massali velut sacri ordinis Praedicatorxim 
1603 publicatis, martyrologium anno 1604 edituni est. Quae publi- 
cationes officinae Alfonsi Oiacconi de XJrbe debentur, qui brevi Cle- 
mentis VIII diei 2 aprilis et littera magistri generalis 18 februarii 
1603 facultate exclusiva excudendi libros liturgicos per spatium 20 
annorum fruebatur". In specie pro textu martyrologii anni 1604 for- 
ma martyrologii Romani a Gregorio XIII 1584 probati eligebatur 
relicto textu Usuardi, sed retenta ampliore parte dominicana pro- 
pria^^. 

Dum r.mi pp. Secclii 1625 et de Marini 1651 sibi exclusivam 
partem in libris liturgicis prorogare fecerunt, instante r.mo p. 
Cloche Innocentius XI die 14 augusti 1688 hanc facultatem in per- 
petuum magistro generali tribuit, inhibendo, «ne missale, brevia- 
rium, diurnum, raartyrologium, rubricarium, processiona^e, psal- 
terium, officium B. Mariae Virginis, kalendarium perpetuum alios- 
que libros chorales praefatos vel eorum aliquos aliquamve partem 
posthac in perpetuum, absque expressa et in scriptis accepta..magistri 
generalis dicti ordinis facultate, imprimere aut ab aliis impressa ven- 
dere... praesumant »". Rmus p. Cloche post quatuor lustra, quibus 
durantibus editiones liturgicas pandere curavit, in praefatione ad 
missale anni 1705 « ad amovendam novitatem omnem in officiis divi- 
nis ritibusque ordinis a maioribus nostris acceptis et a sacra congre- 
gatione Summoque Pontifice approbatis » praecepit universis suo regi- 
mini subiectis, ut nonnisi kalendarium ordinis sequantur, declarans 
nec magistris ordinis nec capitulis ordinis licere vel eorum potestati 
relictum esse quidquam immutare, augere, minuere sine expressa ri- 
tuum congregationis aut Papae concessione. 

Praeter libros liturgicos nominatos et diurna, officia B. Mariae, 
officia hebdomadae sanctae, aliae editiones relevandae sunt, vide- 
licet rituum sive s. caerimoniarum libri 1520, caerimonialis 1558 et 
saepius^**, processionariorum 1597 et saepius^", collectarii e. g. 1567. 
ordinarii 1582, cantus missarum 1704, cantus vesperarum 1722, missa- 
lis defunctorum e. g. 1707", kalendarii perpetui auctore Didaco Xi- 
menez 1563 et 1566^% et kalendarii perpetui auctore loanne de 
Urduila 1588, quod corrigendum asseritur^". Philippus Arnold can- 
tum nostrum ehoralem organo accomodatum 1721 typis edidit^^ 



308 Vitu et actio ordinis 

Vigilaiitia atque augendi industria ordinis in re liturgica fac- 
tum est, ut et usus quidam introducerentur, e. g. inclinatio capitls 
ad nomina lesu et Mariae aliGsque textus^^ genuflexio facienda a 
fratribus «cum primum ante divinissimum sacramentum altaris se 
praesentaverint» et quidem suggerente cardinali Bonello^^ additio 
verbi lesus ad salutationera in officio Maiiano^^. Alii usus declarati 
vel limitati sunt, e. g. quod Credo in missa decantetur et non pul- 
setur^^ prout tunc organum pulsatum est, quod litaniarum multitu- 
do ex decreto Olementis VIII restringenda est ad litanias in libris 
liturgicis communibus contentas et ad illam B. Virginis quae in aede 
Lauretana cantatur^^, quod matutinum media nocte circiter in ee- 
clesils conventualibus clioraiiter persolvendum inculcaturl^'', quod 
festa; plura assumenda proponuntur. 

Festa matris et sponsi B. Virginis, nempe S. Annae et S. loseph, 
1518 apud fratres Praedicatores recipiebantur^». Festum S. Dominici, 
cui plurimum veneratio B. Mariae de Mve oberat, Paulus IV 15-58 
in universali Ecclesia sub ritu duplici agendum pridie nonas augusti 
statuit^^. gpeciale festum S. Dominici in Suriano, breviario ordinis 
postea advenit^". 

SS. Rosarii festum a Gregorio XIII dominica prima octobris ex 
anno 1583 institutum, a Olemente X 1671 ad omnes ecclesias utrius- 
que cleri Hispaniarum extensum, tandem instantibus imperatoribus 
Leopoldo et Carolo VI post victorias de Turcis recentes per Olemen- 
tem XI pro Ecclesia tota praescriptum est^^ 

Non solum laudibus divini officii, sed et iugi pabulo prectim 
privatarum fratres Praedicatores animum ad sanctitatem nutrie- 
bant.^2^ ISTunc in epocha hiac privatae preces partim eo sensu in coni- 
munitate fiebant, quod orationes mentales et spiritualia exercitia ha- 
benda conventibus singulisque ordinis membris ordinabantur. Acce- 
debat insuper pluribus in locis recitatio rosarii iam tunc velut offi- 
cium conventualiter peragendum. 

Oapitulum Mediolanense 1505 inter ordinationes de divino offi- 
cio relevat decantationem antiphonae Salve regina post completorium 
alteriusque, quae revertendo ad chorum dici debet, « et post com- 
pletorium fratres stent in oratione per spatium septem psalmorumw^''. 
Qui usus cum consilio magistrorum spiritualium post laudes vel 
lectiones divinas meditationi vacandi et consuetudini pietatis domi- 
nicanae pimaevae plene concordat. 1564 sub magistro lustiniani prae- 
latis cura instituenda memoratur, « ut orationes quae in silentio ha- 



Devotiones et confraternitates 30^ 

Tjeri solent a toto conventu post completorium et post matutinas 
-aut nonam pro tempore si alieubi in desuetudinem abierunt omnino 
restituantur ». Romae 1569 omnino definitur, « ut post completorium 
toto anni tempore fratres stent in choro in communi oratione per spa- 
tium unius mediae horae vel circa ». Sub magistro Oavalli primum 
1571 reditus fit ad libertatem temporis eligendi pro meditatione, sed 
iam de bina oratione privata sermo est. Haec ordinatio a patribus 
Barcinone congregatis ita confirmata est, « quod post completorium 
et post nonas vel matutinas de more nostri ordinis habeatur oratio 
privata secretaque et maxime mentalis, quae ad minimum per quar- 
tum horae durare debeat». 1647 faciendae meditationes denuo in- 
culcantur^*. Si influxus quidam novae methodi Ignatianae has ordi- 
nationes comitabatur, ordo Praedicatorum traditionem suam spiri- 
tualem praxi convenienti conformari facile posse ostendit. 

Exercitia spiritualia singulis annis instituenda ad formam a Pau- 
lo V delineatam, per magistrum Nicolaum Ridolfi 1630 ordini com- 
mendata et imposita sunt^", probantibus capitulis 1647, 1650, 1756 
1777 insuper priores, qui de peraciis exercitiis decem dierum testi- 
monium afferre non possunt, suffragio in comitiis provincialibus fe- 
rendo privati decllarantur^^. 

§ 67 Devotiones et confraternitates. 

Devotiones plures etsi lion omnes, quae apud membra ordinis 
Praedicatorum florebant et per ea fidelibus commendabantur in epo- 
<ihe hac magis quam in aevo medio, in formam strictiorem confrater- 
nitatum redactae apparent. In libris registraturae generalis ab anno 
1582 annotationes de societate rosariana et SS. Nominis Dei inveniun- 
turS Insuper capitula generalia 1589, 1592, 1628 de confraternitatibus 
maioribus ordinis statuta et monitiones dederunt^ R.mus p. de Marini 
Romae 1668 bullarium confraternitatum diu desideratum edendum 
curavit^. 

Res Nominis lesu per Didacum de Victoria magna incrementa 
iu Hispaniis primum et deinde in orbe catholico sumpsit. Eximius il- 
le praedicator confraternitatem Burgis instituit, cuius confratres eo 
niti deberent, ne ipsi vel alii coram eis leviter iurarent. Huiusmodi 
confratres Nominis Dei seu iuramentorum, regulam ab episcopo Sal- 
manticensi Petro Gonzales Mendoza et a Pio IV in bullis duabus die 
13 aprilis 1564 datis citatam sequebantur. Festum societatis dictae 



310 Vita et actio ordinis 

illud Circiimcisionis Domini.liabetur^ Si Pius IV gratias ecclesia- 
sticas Imic confratemitati tribuit, Pius V 1571 ius de ea ordini l»i-ae- 
dica;torum adiudicavit inhibendo ne extra potestatem dicti ordinis 
confraternitates tales erigerentur'. Imperatore Carolo V et Pliilip- 
po II rege faventibus confraternitas SS. Nominis rapide mundum 
implevit^ . Sicut in Europa pompiae sacrae in honorem nominis lesu 
fiebant, ita in America latina, pro cuius confraternitate Cuzcensi 
Gregorius XIII 1580 particulares favores tribuit^, et in missione Si- 
nensi, in qua Franciscus Capillas eam valde propagabat». Haud exi- 
gue Paulus V devotionem SS. Nomini debitam et oblatam auxit, cum 
1612 intervenientibus processioni confraternitatis qualibet secunda 
dominicia cuiuslibet mensis habendae indulgentiam plenariam con- 
cesserit^. Privilegia dominicana circa erectionem et institutionem 
antiqua« et saluberrimae coijfraternitatis SS. Nominis tum capitu- 
lum ordinis 1644 tum Benedictus XIV brevi suo 30 septembris 174S 
servavit^". 

Usitatissima apud Dominicanos devotio ;S^>S'. Sacramenti^^ in 
saeculo XVI, dum tideles vel amoris Christi pignus non satis ae- 
stimarent vel haeretici praesentiam realem negarent, impulsus novos 
monstravit. Eomae in templo Minervitano 1539 curante Thoma Stella 
confraternitas SS. Sacramenti instituta est, cuius sodales et decori 
altarium et honori ipsius venerabilissimi sacramenti consulerent. Die 
30 novembris eiusdem anni Paulus III et conf raternitatem dictam pro- 
bavit et privilegiis indulgentiisque ornavit^^. Post statuta Clemen- 
tis VIII, qui aliquatenus facultates huius confraternitatis limita- 
verat, Clemens X 1676 ex decerto congregationis iudulgentiarum et 
reliquiarum confraternitates quascumque SS. Sacramenti canonice 
erectas iisdem gratiis spiritualibus ac Minervitanam archiconfrater- 
nitatem ditatas voluit^^. Contra Oalvinistarum impietatem a fratri- 
bus Praedicatoribus Gallis libenter confratemitates similes erige- 
bantur. Ita anno 1561 cum in cathedrali ecclesia Redonensi liuiusmo- 
di sodalitium institueretur, Stephanus Paris, magister et exprovin- 
cialis Franciae sermonem solemnem hiEibuit^^. 

Passionis dominicae cultus non solum gloriose continuabatur 
sed et augebatur. Versus scripturistici, quos Oatharina de Ricci cir- 
ca Salvatorem meditando compilaverat, in communitatibus domini- 
canis quadragesimali tempore recitabantur^^ Deinde singulorum fra- 
trum et sororum necnon et specialiter stigmatizatorum veneratio 
dominicae passionis egregia fuit. Magnopere devotio dulcissimi Cor- 



Devotio rosariuna 311 

dis lesu ambitum suum dilatavit. In germanicis partibus ininterru- 
pte huiusmodi cultus vigebat, dum apud Italos Ignatius del Nente, 
spiritualis discipulus B. Henrici Susonis, devotionem lianc maxime 
propagavit. 

In Gallia et Belgio scriptores ut Antonius Barbieux 1661, pii 
ut Girardel et moniales diversae cordi lesu se devotissimos prae- 
buerunt. Hispania autem de eodem argumento zelatores Ludovi- 
-cum Granatensem, losephum FuUa (-|- 1749)^®, Antonium Garces 
{f 1773)^^ sororesque habet, dum et America latina Eosam Lima- 
nam velut rosam cordis lesu plausu cbristifidelium celebrat*'. 

Mariana devotio sub forma Kosarii saeculo XVI triumphali 
modo per orbem diffundebatur^^ Modus duplex recitandi rosa- 
rium per clausulas 150 vel Per mysteria 15 usque ad annum 1600 
servabatur, dum ab anno illo quindecim mysteriorum modus de- 
finitive praeferebatur^". Trlpartitionis rosarii Leo X in bulla Pa- 
tris aeterni 1520 meminit^^ Pius V quodammodo in fine evolutio- 
uis rosarii constitutus aptissime descripsit illum « modum facilem et 
omnibus parvium ac admodum pium orandi et precandi Deum, rosa- 
rium seu psalterium eiusdem beatae Mariae virginis nuncupatum quo 
eadem beata virgo salutatione angelica centies et quinquagies ad nu- 
merum Davidici psalterii repetita et oratione dominica ad quamlibet 
decimam cum certis meditationibus totam eiusdem domini nostri lesu 
Ohristi vitam demostrantibus interposita veneraturw^^. Siaeculo XVI 
exeunte salutatio angelica; quae verbo lesus tunc finivit, precatione 
« Sancta Maria... Amen » etiam in rosario exinde completa est^^. 

Deformationes rosarii vel eius adscriptiones S. Francisco aut S. 
Ignatio sicut et rosarium SS. Nominis piatrum Micon {f 1555) et 
Studer (s. XVII) ab episcopis vel a Summis Pontificibus prohibe- 
bantur^^. 

^i preces rosarianae regularibus et saecularibus christianis 
magnas gratias spirituales afferebant, confraternitas SS. Rosarii Ma- 
rianam devotionem solidissime et efficacissime mentibus imprimere 
satagebat. Ex confraternitatibus rosarianis earumque centris, coe- 
tibus, capellis, associationibus, orationibus, actionibus et scriptis 
mirus fons salutis et roboris iu christianitatem universam effluxit, 
qui nonnisi spirituali merito ponderari potest. 

Oonfraternitates rosariauae a saeculo XV exeunte per specialiter 
ii magistro ordinis deputatos sacerdotes sive dominicanos sive alios 
«rigebantur. Sub Paulo V aliquando rosariana confraternitas Miner- 



312 Vlta et actio ordinis 

vitana de Urbe velut archiconfraternitas liabebatur, cui omnes alia& 
confraternitates adscriberentur. At mox usus antiqims immediattie 
erectionis singularum confratemitatum per magistrum generalem or- 
dinis Praedicatorum ope patrum singularium vel etiam officialium, 
ut sunt provinciales aut vicarii apostolici, iterum invaluit^^. Plures- 
particulares confratemitates rosarii in Britannia minore, Colonien- 
sis, Granatlensis, Victoriensis, Minervitana, Neapolitaua aliaeque 
pontificiis favoribus specialiter fruebantur^". Haec sodalitia cultum 
B. Mariae rosarianis precibus, decore altarium, processionibus (iam 
ante 1651) per singulas menses iii prima dominica fieii solitis^'', per 
agebant. Interdum etiam opera misericordiae his piis industriis ad- 
iungebant ut dotationem puellarnm^^ Ex concessione indulgentia- 
rum^^ sodales rosarii in ambitum j)lene ecclesiasticum et supernatu- 
ralem elevabantur. Quare nil mirum si ferventiores catholici tum 
Europae tum exterarum terrarum inter sodales rosarii inveniuntur. 
Post victoriam catholicorum de Turcis apud Echinadas insulas difr 
7 octobris 1571 repoi-tatam, quae favore mariano a tot sodalibus ro- 
sarianis cum ipso S. Pio V tunc unitis maxime obtenta creditur^^'. 
rosarii devotio universalior se pandidit et profuudius roborata est. 
Stricte auteni ordo Praedicatorum iura sua in rem rosarianam prae- 
cipue annis 1589, 1592 tuebatur''^ 

Propagatores Eosarii^- in Italia Albertus Oastellanus, Ambro- 
sius Salvius, Pius V, Timotheus Eicci, apud Dalmatas Archangelus 
Gozeus, in Polonifi lustinus Mieckoviensis, in Germania Oonradus 
Sittard, loannes Ooppensteiu, Eaymundus Bruns, Antoninus Eysen- 
barth, apud Batavos Vincentius Hensberg et Hyacinthus Ohoquetius, 
in Giallia Guillelmus Bepin, Guillelmus Piati, Antonius Ohesnois, in 
Anglia loannes Olarkson, in Hispaniia loannes Amat, archiepiscopus 
Oarranza, Ludovicus Granatensis, Franciscus de Posadas, loannes 
Malfaz, Petrus Ulloa, Antonius Garces, in America Thomas a S, loau- 
ne, Thomas Bcija, Thomas Ohaves, et patres Philippinarum innotu- 
erunt. Inter sodalitia rosariana praecipua fama celebrantur Oolo- 
niensis, Lugdunensis, Minervitana ac Veneta, Viennensis, Podka- 
mimsis, Hispaniarum pMres^^, de Chiquiiiquira Columbiae^^, Perua- 
na^^, Manilana^^. Saluberrimae vices rosarii in mundo missionando 
per fratres Praedicatores ceterosque sacerdotes praestitae dignissi- 
me speciali studio examinentur'''^. 

Festum SS. Eosarii sicut et illa 15 sabbata primae dominicat 
octobris praeviia.^^ Tolosae incoepta, necnon missa votiva «Salve ra* 
dix » rosarianam ideam Profundius radicabant^®. 



Veneratio SS, Dominici et Thomae 313 

Siib particnljiri foriiia Rosariiim perpetuuni auctore Timotlieo 
Eicci (-|- 1643) apparelt, qua sodales congregatioui speciali adhaeren- 
tes contiuuo lioris tam diei quam noctis per soi*tem distributis rosa- 
rium recitarent^". Ipse et in Italia consuetudinem publice in ecclesiis 
i*ecitandi rosarium lalternis choris invexit'^^ 

Legiferi patris veneratio in capellai noviter instaairiata Bononiati 
Guidonis R-eni arte decorata atque in celliila a])ud vS. Habinain de 
Urbe a saeculo XVII augebatur^^. 

Oliristifldeles pluiium regionum S. Dominico devoti non solum 
confraterniitates sub eius patrocinio formarecoeperunt'^'', verum etiam 
ex medio saeculo XVII ad consiietidinem piam per quindecim ferias 
tertias festo patriarchae ordinis Praedicatorum praevias pi'eces spe- 
ciales fundendi feliciter transiernnt pontificiis gratiis exinde dita- 
tam*''. 

In regno ^Neapolitano saeculo XVII (sicut iam antea in Hispania 
saeculo XVI)''^ festum S. Dominici dies ab opere feriatus declaratus 
est'^". Prorsus ingens devotio S. Dominici «de Suriano» per Oalabriam 
et Italiam notatur, quae ex veneratione imaginis die 15 septembris 
1530 caelitus ut aiunt allatae orta maxima vi exinde colebatur*^. In 
basilica S. Petri de Urbe inter statuas fundatoribus ordinis decretis 
fratres Praedicatores curante r.mo p. Oloche ope scultoris Le Gros fi- 
giiram S. Dominici anno 1706 feliciter coilocarunt*^ . Pro regno Nea- 
politano et dissito Novo regno Granatensi Praedicatorum pater an- 
no 1752 compatronus adscitus est*^. 

Veneratio S. Thomae de Aquino ex eius adnumeratione doctori- 
bus Ecclesiae die 11 aprilis 1567 per Pium V facta valde crevit^". 

Sodalitia studentium qui sub invocatione S. Thomae de Aqiiino et 
sapientiaie acquirendae et ca/jstitatis servandae studio, varia sae 
culo XVI exsistebant, maxime Valentiae et Barciuone, quibus Grego- 
rius XIII, Sixtus V aliique Papae indulgentias tribuerunt''^ In Pe 
demontio religio sacri singuli, quod S. Thomae dicunt, augeri coepit, 
cum istante Oypriano Uberti inquisitore episcopus Vercellensis re- 
liquias ecclesiae S. Pauli Vercellis recognoevrit, inter quas et cin- 
gulum S. Tbomae^^. Attenta fama. mirabilium, quae huic cingulo de- 
bebantur, Ilyacinthus Ohaquetius 1622 Antverpiae cingulorum be 
nedictionem quiamdam invenit. Postea Franciscus Deuwerders L(i- 
vanii ordinis vicario general et episcopo loci probantibus militiani 
angelicam cinguli S. Thomae 1649 fundavit. Ad promulgationem huius 
novae societatis universitas Lovsaniensis convenit, ut exemplo aca 



314 Vita et actio ordinis 

demlcorum sollicitati etiam alii libentius huic coetui adscriberen- 
tur. Innocentius X 1052 particulares gTatias huic sodalitio Lovanien- 
si concessit, dum similia aliis in urbibus Italiae, Galliae, Austriae 
fundata pariter Summorum Pontificum benevolentia ornabantur. 
Benedictus XIII m buHa « Pretiosus » 1727 confraternitatem cin- 
guli S. Thomae in ecclesiis dominicanis per se erectam et cum episco- 
pi licentia promulgiandam esse declaravit et in ecclesiis extraneorum 
a moderatore oi'dinis Praedicatorum tantum erigi posse^^. Devotio 
septem feriarum sextarum in honorem S. Vincentii Ferrer 1726 re- 
cognita est^*. Novorum quoque sanctorum solemnia et cultus egregie 
ubique florebat^^ 

§ 68. Fratres pietate vel martyrio illustres. 

Ad recensenda nomina multorum ordinis membrorum, quae par- 
ticulari pietate vel gratia martyrii distinguebantur, ex actis capitu- 
lorum generalium ab anno 1569 pro martyribus primum et mox etiam 
de venerabilibus adiuvamina gratissima promuntur. At omnes provin- 
ciae non aequaliter nominibus datis adsunt, sicut nec historiographia 
provinciarum aeque facta est. 

In iberica paeninsula virtutum speciali merito appareut Didacus 
Deza archiepiscopus Hispalensis (-|- 1523)% Bartholomaeus de Las 
Oasas Indorum protector (-|- 1566), Petrus de Oontreras praedicator 
prorsus insignis (-]- 1567), theologi ut Martinus ds Mendoza (f 1581) 
et Bartholomaeus Miranda {f 1597) ^, Bartliolomaeus a Martyribus 
archiepiscopus Bracarensis (-|- 1590)^, Ludovicus Granatensis « vir 
doctrina et sanctitate insignis et in toto orbe celebris» (-|- 1588)% Pau- 
lus de S. Maria conversus Hispalensis (-{- 1598), Melchior Oanus ne- 
pos episcopi Oanariensis, Antonius Vincentius Domenech (-]- 1606)^, 
Dominicus Anadon (-j- 1602)®, Ludovicus de Sotomayor (-|- 1610) et 
doctissimi Hieronymus de la Nuza (-}- episcopus Balbastrensls 
f 1624), Thomas de Lemos (f 1629), loannes Poinsot a S. Thoma 
(-J- 1644)'', episcopi Petrus de Tapia {f 1657 Hispali), Alfonsus de 
S. Thoma (f 1691), Thomas Oarbonel (f 1692), loannes de Montal- 
ban {f 1720) Petms de Ayala {f 1742)^, zelantes pro gloria mariana 
et praedicatores loannes Malfaz (-J- 1680), Ulloa (-|- 1690), Franci- 
scus de Posadas (-|- 1713), Antonius G-arces (-|- 1773)^, virtuosus Lu- 
cas Marenus {f 1741) '^°, Hispani in America exempla apostolatus et 



Venerabiles ordinis 315 

sanctitatis famam pandebant, ut ex yitis protectoriim pro Indiis con- 
stituti (Las Oasas, Valverde, Oaspar de cJarvajal)!^, ex exemplis Do- 
minici de Betanzos (f 1549)^^, Petri de Pravia, Didaci de Ojeda, 
(f 1615) ^^ apostolicorum virorum Vincentii Bernedo (f 1619), loan- 
nis de Vega et Thomae de Ohabes, Martini de Porres^ ', Ohristopho- 
ri de Pardave Quitensis, Andreae del Valle Ohiappensis, Andreae de 
Ounillas Oaxacensis'^, Francisci Pereza de Portorico^" patet. Pro- 
vincia Philippinarum non solum venerandos fundatores habuit loan- 
nem de Oiastro et loannem a S. Thoma^'' sed et patres feiTentes vitae- 
que mirabilis ut p. Franciscum Blancas^^, apostolicos Franciscmn 
Diez (f 1646)1% Michaelem de la Villia (f 1725)2" aliosque plurimos. 
Btiiam qui huius provinciae martyres fiebant virtutibus antea iam 
sibi tantam coronam meruerant. 

Italiae provinciae et congregationes Seraphinum Oavalli^^ Ale- 
xandrum Oapocci Florentinum^^, Paulinum Bernardini Lucensem 
(-j- 1585)2% Vincentium Traina (f l^^S)^'* superiorem eximium, Dio- 
nysium de Luca^-^ observantissimum, Seraphinum de Porrecta (-|- 
l^W^^^^aeque pium ac doctum,Marcum Maffei de Marcenisio {f 1616)^^ 
Leouardum de Fusco (-|- 1620)^% Aloysium de Aquino ^^, Angelum 
Oocchi (-\- 1633)^°, missionarium, qui Sinam primus penetravit, Ti- 
motlieum Ricci (-]- 1643), rosarii resuscitatorem, piissimum Igna- 
tium del Nente (f 1648)^", Vincentium Cangiano (f 1647)^% utrum- 
que Raymundum Rocco (f 1655, 1782)^% infatigabiles divini sermo- 
nis et caritatis ministros, Michaelem Nanni (f Oagli 1671), Timo- 
theum Bottigli missionarium Sinensem (f 1661), Thomam Landi de 
Longe (f 1670) Siculum, Basilium Pica (f 1664) observantiae custo- 
dem, Andream de S. Severino (f 1672) opere et sermone potentem, 
lacobum de Oaserta (f 1682)^% Ludovicum M. Oalco (f 1709)^% Tlio- 
mam Ruffo archiepiscopum Barensem (f 1691)^®, Benedictum XIII 
Orsini", Dominicum M. Ricci (f 1733)'* paenitentia et praedicatio- 
ne insignem praesentant. 

In Galliis famam virtutum maiorem nanciscebantur Yvo de 
Mayeuc (f 1541), episcopus Redonensis^% Sebastianus Michaelis (f 
1618) qui reformationem in partibus patriae promoverat*", Antonius 
Gontard (f 1628)", Petrus Girardel (f 1633), qui post labores admi- 
nistrativos in Gallia socius magistri generalis electus est ubique spi- 
ritu sandtitatis commendatus*^, Guillelmus Oourtet, qui in laponia 
1637 post vitam virtuosam raartyr obiit*^. Postea in capitulo genera- 
li 1670 inter Gallos « memoratur unus pro mille venerandus p. Fr. 



316 Vita et actio ordinis 

Nipolaus (le la Mare (jonventus Senonensis », qni animarnni et virtu- 
tum fructum in patria et Gnadalnpensi insnla congessit^^. 

Duni ex provinciaie Gei-maniae int'erioi'is tiliis Albertus Corpo- 
ralis in Petoviansi Sttyriae conventn ciandidissime, ut vixit, anno 164() 
obiit"^^, Ambrosius Druve (f 1665) «celeberi-imam apud omnis generis 
homines sanctitatis opinionem de se reliquit »'^". Anglus quidam ua 
tione Paulns de S. Maria 1648 in provincia Baetica sancte quievit^^, 
cum provincia Teutouiae 1646 Fidelem Kircher, professum Eystadien- 
sem clericum augelici cbaracteris caelo dedilt, piissimosqne filios ha- 
buit Leonardum Hansen (f 1685)'^% Raymnndum Knnrath (-|- 1667)-*'''. 
In ditionibus polonicis Fabiauus Malisovius Premisliensis (-|- 1644) 
quond'am provincialis Eussiae, sanctitatis famam pandidit et obti 
nuit^". 

Velnt martjres fratres plures tum apud exteras gentes evan- 
gelizandas tum apiid Enrojjaeos haereticos vel rebelles in odium tidei 
obierunt. 

In Americana terra A^enezoUina et in Trinitati^ insula 1516 et 
1520 Iratres ab indigenis interfecti snnt, dum Vincentius Yalverde 
episcopns 1544 prope partes Peruanas in Punia) insula sacriticans ad 
altare trudicatus est". In missione Oochambana Pernvii 1T25 patres 
tres victimae Christi obieruuit''^. Insuhx Guadaiupe anno 1613 san- 
guinem 4 fratnim Hispanorum loannis Lopez, loannis MartineK. 
Vinceutii Palau, Hycinthi Oisternes"'' vidit, et in provincia Mexica- 
na c. 1616 patres plures violentam moiitem oppetiernnt^'^, in Florida 
haud unus nltimusque e nostri p. Ludovicus Cancer 1547 martyr ex- 
stitit''". In ])rimo saeculo existentiae provincla Oliilena plures patres 
missionarios inter Araucanos ad mantyrii gloriam emisit, ut Bu 
stamante, Abondo, de Santos, Bnisa aliosqne^^ 

Martyria in orientali Europa, Graecia. et Mesopotamia sunt An- 
di-eae Bobii ante 1612, episcopi Syrensis Andreae Garga 1617, A- 
lexandri Baldrati (1646)^^, Vincentii Mudacii sociorumque 1640^**, pa 
tris Ruvo, qui ab incolis Mausiliensis civitatis crudeliter anno 1785 
trucidatus est, cuius cadaver ignominiae causa per vias trahebatur^". 
Africanae missiones tnm Algerii losephum Moranf^" tum alios in Ma- 
dagascar 1540 et 1585 gloriosos testes sanguinis ad caelum mise- 
runt''^. In ditione missionaria congregationis Indiarum orientalium 
praesertim martyria Augustini da Magdalena (1613) atque loannis 
B. de la Fortalezza, Simonis de Madrede (1621) celebriora etiam ho- 
die manserunt^^, sed non unica. 



Martyres orclinis 317 

Provincia SS. Eosarii uon soluni martyres in nova Segobia Pliilii»- 
IJiiiarum, ut Ildephonsum Garcia, Onuphrium Palas'^'', sed et in la- 
ponia, in Sinis et in Tunquino triumphatores famosos nacta est. Ita 
seriem Alj)bonsi Navarreite et heroum anni 1622 ac sequentium iinno- 
rum, quorum plures ad honores altarium pervenerunt. Nostri iucunr 
dum florem sanctitatis Franciscum de Oapillas anno 1648 velut 
protomartyrem Sinenssm habere gaudent. Oui in terra Fukiensi 174T 
et 1748 Petrus Sanz, Franciscus Serrano sociique adnumerantur^*. 
dum missio insulae Formosae arino 1633 Franciscum de S. Dominico 
et 1636 Ludovicum Muro primitias suas sanguinis missionarii dedit^^ 
et missio Tunquineusis 1745 et 1773 Franciscum Gil de Federich, 
Hyacinthum Oastaiieda sociosque Deo obtulit^'^. 

In Europa ex insidiis et atrocitate credentium novorum pluribus 
in reglonibus Dominicani aliqui martyrii corona cingebantur. 

Oapitulumque generale 1574 visceribus effusis fratres in terris 
haeresi depravatis adhortabatur, ut opportunitate adipiscendi mar- 
tyrii uterentur^^ Ita in parte Pedemontana elenchus fratrum ab hae- 
reticis interfectorum compilatus est®^ Immania fratres quidam sicut 
et conventus provinciarum Galliae pertulerunt. In capitulo generali 
anni 1569 et sequentibus nomina afferuntur pp. Renati Poivet mag. 
'theol., loannis Malchausier prioris Tolosani, Michaelis Sarbier prioris 
Matisconensis, loannis novitii, Petri Guillot prioris Oastrensis, Fran- 
cisci Picard cum duobus fratribus, loannis Bole aliorumque, qui 
variis tormentorum generibus morte mundo ignobili et caelo pretiosa 
terram hanc reliquerunt®^. Demum in rebellione gallica inter mar- 
tyres Parisienses anno 1793 p. Ludovicus Pacot O.P., natu Leo- 
diensis, numeratur'^". 

« In Germania inferiore (legitur in capitulo generali Romano 
1583) magna pars conventuum solo aequata conspiciuntur et in parti- 
bus Hollandiae, Zeelandiae, Frisiae et Geldriae fratres nostri tor- 
mentis ac poenis, persecutionibus et afflictionibus innumeris ac 
multis mortis generibus excamificati sunt et pro fide catholica mor- 
tui horum nomina leguntur in libro vitae w^^. lacobus Faber re- 
gens Lovaniensis martyrio coronatus est". Similiter p. Antoninus 
Timmermans natu Dunkerquensis, qui post sftudia Antverpiae per- 
soluta, regimini Geusorum non consentiens et sacramentale sigillum 
servans, suspensus et dilaceratus 27 martii 1582 sancte quievif^. 
Oanonizatione dignus habitus est loannes Ooloniensis inter agmen 
aliorum 18 martyrum Gorcomiensium decertans. Ad socios 15, qui ab 
initio arcis Gorcomiensis deditiie captivi extiterunt, 4 reliqui adiunc- 



318 Vita et actio ordinis 

ti sunt. Inter quos loannes paroclius Hornariensis, qui praelatoruiii 
suorum licentia extra couventum in liabitu saeculari degere valuit. 
Infantuli baptizandi gratia aliquando exiens ipse a satellitibus com- 
prehensus aliis testibus fidei adductus et cum eis die 9 iulii 1572 in 
oppido Briel trabe appensus est. Ossa martyrum 1618 refossa et ad 
ecclesiam fratrum Minorum Bruxellensem delata sunf*. Dum Teu- 
tonia adliuc alium martyrem lacobum Tonger in conventu sororum 
Reutingensium 1578 liabuit", in Bohemia loannes von Schonfeld 
Pragae 1560^" et in provincia Baciae 1527 frater quidam conversus" 
martyrii gratiam obtinuit. 

In insulis britannicis persecutio Ecclesiae antiquae et verae- 
multis fratribus palmam victoriae super inimicos fidei attulit. A- 
pud Scotiam in loco Holywood die 9 martii 1565/6 p< loannes Black 
occisus est. dum Robertus Nut^er Lancastriae appensus et dilacera- 
tus die 26 iulii 1600 et David loseph Kemeys die 6 februarii 1679 (80.) 
in Newgate miseriis confectus obierunt". Hiberni fratres Arthurus 
M'Georghan Londinii 1633 intestinis igne concrematis martyrizatus 
esf^^. Vincentius Gerald Dillon in carcere Eboracensi 1651 ad supe- 
ros evolavit^°. Aliorum Hibernorum martyrum nomina sunt pp. Petri 
Higgin 1641, Oonnaci Egan", Aeneae Ambrosii O Oahil, Laurentii O 
Fearail et Bernardi O Fearail, Guillelmi O Connor, Bernardi O Kelly, 
Terentii Alberti O Brien episcopi Imelacensis^^. Alios quoque acta 
generalium capitulorum recensent*^. 

Per provinciam Russiae strages fratrum in odium fidei a Tataris 
et schismaticis aunis 1648 et 1649- occisorum notantur. Non solum 
in Leopoliensi conventu verum etiam in Oamenecensi, Nestervarensi, 
Potocensi, lesupoliensi ceterisque patres cuiusque meriti et conversi 
diversis generibus crudelitatum et suppliciorum morti traditi sunt. 
Abertus de Lubochia, supprior Kijoviensis, lancea bis transtixus liga- 
tusque deinde in altum fluvii Borysthenis demersus et cum aquis su- 
pernataret remis saevissime deJartuaitus est spectantibus ut dicuht 
20000 hominibus»*. 

In Vallachia ante annum 1612 Andreas Bobius Lombardus ab 
haereticis militibus morte crudeli affectus est". 



Causae saiictoruni et beatoruui 319 

§ 69. Cultus sanctOTum et beatorum. 

Caelestis fecunditas in ordine Praedicatorum causis beatorum 
sanctorumque fratrum vel sororum impigre sollicitatis coram Eccle- 
sia et mundo ostendi non cessavit. 

S. Antonini arcliiepiscopi (f 1459) cauonizationem, cuius pro- 
cessus 1515 coepitus est, Hadrianus VI die 31 maii 1523 perfecit, bul- 
la canonizationis per Olementem VII die 26 novembris eiusdem anni 
publicata. Haec canonizatio non solum ex charactere pastorali et so- 
ciali illius sancti viri verum etiam ex eius ratione doctrinae momen- 
tum habet^ Postquam Hyacinthus Polonus (-|- 1257) per Olemen- 
tem VII et Eaymundus de Pennaforte {f 1275) per Paulum III bea- 
ti declarati sunt^, Clemens VIII illum quidem die 17 aprilis 1594, hunc 
vero die 29 aprilis 1601 solemniter canonizavit/'. Pro causa S. Hyacin 
thi maxime Severinus Lubomlius Cracoviensis ab anno 1589*, proque 
re S. Raymundi multum Franciscus Peiia, auditor Rotae laboravit''. 
Glorificatio Raymundiana ob rationes a capitulo generali 1605 nota- 
tas relevetur: «Quoniam ex mandaito felicis recordationis Clementis» 
VIII in solemnissima sancti Raymundi canonizatione, utpote quae 
prima in ecclesia nova sancti Petri pomposissime adornata facta est, 
multa fuerunt expensa et debita necessario conitriacta, quorum inte- 
resse adhuc currit, visum est inter omnes provincias debita dumta- 
xat distribuere iuxta uniuscuiusque possibillitatem w*^. 

Novi aevi quoque membra ordinis mox ad altaria elevabantur. 
vSic eadem canonizatione diei 12 aprilis 1671 Clemens X Ludovicum 
Beltran a Valentia et Rosam Limanam insimul cum beatis aliorum 
coetuum sanctorum albo adscripsit^. Ludovicum Bertrandum Pau- 
lus V 1608 beatum pronuntiavit^, dum Rosa a Clemente IX solemni- 
ter beatificata fuit''. Demum pro Pio V Sixtus V processum canoniza- 
tionis instruere mandavit, quem Clemens XI die 22 maii 1712 cano- 
nizatione coronavit, Clemens X solemnem beatificationem Pii V die i 
maii 1672 peregerat^". Summam 30000 scutatorum pro solemnitate 
canonizationis S. Pii V expendendam ordo Praedicatorum tum ex 
oblationibus Americae latinae tum ex pensionibus fratrum Italorum 
et Hispanorum collegit^^ 

Benedictus XIII tandem S. Agnetem de Montepulciano (f 1317), 
quae 1532 cultum publicum localem obtinuit, cuiusque officium 1601 
in toto ordine recitandum concessum et cultus 1705 denno recognitns 
est, die 10 decembris 1726 solemniter caelitibus accensuit^^, dum Oa- 



320 Vita et actio ordinis 

tharina de Ricci, cuius causa sub Benedicto XIII summe fovebatur, 
1732 ad beatificationis formalis et sub Benedicto XIV 29 iunii 1746 ad 
sanctorum honores per\^enit^'\ 

Solemnem beatiflcationem 1675 loannes a Oolonia martyr Gor- 

comiensis obtinuiti*, dum cultum iab immemorabili Margaritae a Sa~ 

baudia 1669, Alberti Magni 1670, Benedicti XI 1736 aliorum aliarum- 

que Pontifices Romani probarunt^^ Ante decreta Urbani VIII inter 

alios lacobum Salomonium, Margaritam Tifernatem, Ambrosium 

Sansedonium beatos decliaraverant". 

Suas causas ordo persequi non omisit. Causa Alberti Magni, quae 
ineunte saeculo XVII tanto zelo commendabatur", per extensio- 
nem festi et officii huius venerandi doctoris et praesulis ad totam 
Oermaniam sub Urbano VIII et ad totum ordinem 1670 desiit et nisi 
regiones germanicae bello triginta annorum aliisque premerentur glo- 
riosius exiisiset^^. Oausae venerabilium ut loannis Massias, loannis 
Leonardi Ftisco, Marci de Marcenisio, Martini Porres, martyruin 
laponiae, Malacensium, Sinensiumi Dominicae a Paradiso, Franci- 
scae Dorotheae^^j Margaritae Ener^", Bartholomaei a Martyribus, 
Francisci de Posadas, Benedicti XIII^^, ut exempla citeutur, ab or- 
dine desiderabantur. Et 1694 capitulares generales magistro ordinis 
solliicitudinem circa causas huiusmodi habendam commiserunt^^. 

b) VITA ET ACTIO SCIENTIFICA. 

§ 70. Rationes studiorum. 

Indefessae moderandorum studiorum ordinationes capitulorum 
generalium tum institutionem fratrum apud conventus simplices, in 
quibus a lectoribus lectiones de utili materia sive conclusiones sal- 
tem de casibus haberentur^, tum apud domos studiorum^ respicie- 
bant. Pro iis, qui novitiatu rite peracto studiis vacare debebant, no- 
tiones grammaticales et latinitatis requirebantur^. Deinde artes seu 
philosophia et demum theologia magis magisque iuxta Summiam Aqui- 
natis data addiscendae erant. Ita post praecedentia capitula Romae 
15S0 triennium philosophiae (dialectica, philosophia, metaphysica 
constantis) et quadriennium theologiae de Summa S. Thomae statuta 
sunt*, dum per rationem studiorum sub r.mo Sixto Fabri anno 1585 
« dignissimorum patrum habito consilio » editam logicae anni duo, 
philosophiae anni tres, nempe de physica et metapliysica, et theolo- 



Rationes stncliorum 321 

giae pro Summae parte I et III quoad lectionem « speculativam » 
et pro parte I-IIae et Il-IIae quoad lectionem moralem quatuor an- 
ni assignantur. 

Lectiones per annum totum exceptis vacationibus, quae a medie- 
tate iulii usque ad festum S. Orucis et aliis minoribus quibusdam et 
die lovis quolibet concedebantur, instituendae et lectores legeudi mii- 
neri applicandi erant. «Lectores in lcgendo ita discipulorum captui se 
accomodent ut prorsus ab ipsis discipulis lectiones scribantur, quibus 
disicipulis idem mandamus sub paena sedendi in terra qualibet vice 
qua non scripserint ». Lectores primum docendo logicam incipiant, 
deinde ad lecturam pbilosophiae et nonnisi tunc ad tradendam theo- 
logiam admittantur. Praeter lectiones et theologicae conclusiones 
id est disputationes publicae babeantur. Insuper novitii «toto tem- 
pore novitiatus, quod erit quatuor annorum, iii exercitatione lin- 
guarum versentur et adhibeantur etiam magistri saeculares quoad- 
usque reperiantur in ordine, quii in huiusmodi linguis alios dooere 
possint»^. Ad haec r.mi p. Fabri statuta, capitula sequentia tum in- 
troductionem linguae graecae atque hebraicae ordinabant* tum ar- 
tium seu philosopMae cursum ad annos tres vel qnatuor determina- 
banf tum maxime pro Italia^ sed et pro Mexico^ conventus cursuum 
praedicationis vel scripturisticum pro concionatoribus designandos 
imponebant. Dum magistri generales pro diversissimis coUegiis or- 
bis dominiclani studia disponebant^", r.mus p. Oloche circulari sua 
epistula diei 12 maii 1687 pro studiorum incremento haec edixit : 
lectiones incipiant a festo exaltationis S. Orucis, nisi inceptio tar- 
dior probetur. In qualibet sexennio Summa tota S. Thoniae explice- 
tur. Oirca festum Pentecostes examina discipulorum in omnibus ma- 
teriis traditis fiant. Serventur disputationes, annotentur studentiuui 
merita. Haec ordinatio studiorum per eiusdem magistri generalis 
litteram diei 2 octobris 1688, quae in habendo tractatu septimanali 
casus conscientiae insistit^^ necnon et per dispositiones capituli 
1694" completa est. 

Pressius quam anno 1706, in capitulo generali anni 1725 disci- 
pliuae positivae «sanctae scripturae, canonum, conciliorum, patrum, 
ecclesiasticae historiae et controversiarum quae nos inter et haere- 
ticos in dies agitantur » studio fra/trum commendantur". R.mus p. 
de Boxadors Thomismi promotor strenuus ordinem suum ad refel- 
lendos errores coaevorum incitavit^*. Exegesi sacrae paginae particu- 
laris cura saeculo XVIII dedicabatur^^ Dum pro philosophia in sae- 



322 Vita et actio ordinis 

culis XVI et libri Aristotelis duces et textus habebanturi^, ex sae- 
cuilo XVIII auctores aJii, uit Roselli, pro pMlosopMa commendabau- 
tur, pro re locorum Melchiore Cano indicato'^ 

Studiis peractis vari^ examina fratribus facienda erant pro di- 
versis finibus. Ad confessiories audiendas quicumque idoneus reperiri 
debuit, et quidem per gremium examinatorum quinque vel tres ad mi- 
nus, qui ab anno 1592 vota sua secreta ferre tenebantur^^ Imo ex 
confirmatione anni 1748 fratres qui studentatus munere expleto vel 
actu non legebant vel numquam legebant sive etiam lectore® pMloso- 
pliiae trino examini superando subdebantur^'-'. Examen particulare 
interdum vel pro praedicatoribus indictum fuiit^o. 

De bonis professoribus ordo constaaiter sollicitus, voce capitu- 
larium et magistrorum generalium solide formatos et probos lectores, 
baccalaureos et magistros postulavit^^. Magistri in theologia nonnisi 
permittente magistro ordinis vel eapiltulo generali in provincia, con- 
gregatione, conventu recipi poterant, ita ut magistri pontificia aucto- 
ritate nomina.ti iure magistrorum acceptatorum non fruerentur^^ ^^j 
lectoratum sicut et ad magilsterium studentium et ad baccalaureatuni 
theologiae via nonnisi post feliciter datum examen anno 1596 accu- 
raltius determinatum^^ aperiebatur. Insuper ne dignitati baccalau- 
reorum et magistroinim considerationi quid deesset neque unius pro- 
vinciae excessus infundati super alias ditiones quoad graduatos fie- 
rent, numerns baccalaureorum et magistrorum pro unaquaque pro- 
vincia anno 1589 definitus est et in posterum servandus^*. Circa ius 
magistrorum generalium de promovendis fratribus conditione digna 
suffultis ad baccalaureatum et ad magisterium theologiae intra ordi- 
nem praecipue Pius V anno 1572, deinde Innocentius XI, Innocen- 
tius XII declarationes emanarunt^^. 

Fratres qui extra ordinem docere debebant, ab ordine et eligi at- 
que examinari sicut et postea ad gradus in ordine solitos promoveri 
poterant^". 

§ 71. Domus et collegia studiorum. Res libraria, 

Relevando studia praecipua ordinis, dum studia particularia 
omittuntur, illud Parisiense memoraftur, cuius auctoritati et bene- 
fico in ordinem influxui capitulares generales anno 1523 providen- 
tes statuerunt, ibi non solum duos vel tres studentes e provinciis seu 
congregationibus sed quantumcumque numerum fratrum ad studen- 



Oollegia studioniin 323 

=dum in artibns et tlieologia recipi debere, qui cum sufTficlenti provisio- 
ne necnon et probatis litteratura, aptitudine ad litteras, affectu re- 
ligionis praesentarentur. Adhuc « fons vivus quo universus ordo no- 
ster aquis sapientiae irrigari solet, est conventus noster Parisien- 
.sis))^ Ett anno 1551 pariter primum locum tenet. Nonnisi in altera 
medietate saeculi XVI ascendentibus notabiliter collegiis Hispania- 
rum et Romano et ex gallicis bellis intestinis splendorem suum pau- 
latim amisit. 

Magni momenti enumeratio studiorum principalium in capitulo 
;generali Salmantino 1551 exhibetur, quae has declarationes sequi- 
tur: « neminem posse assumere gradum magisterii in theologia ni- 
si prius actus exercuerit pro forma et gradu dicti magisterii per an- 
nos quatuor ad minus in aliqua universitate declarantes conventus u- 
niversitatum in quibus dicti actus exerceri possunt, esse infrascriptos, 
videlicet in primis couventum nostrum Parisiensem, Item in provin- 
cia Hispaniae conventum Salmantinum, Valleoletanum, Sesobien- 
sem et de Trianos. In provincia Tolosana conventum Burdegalen- 
sem. In provincia Franciae conventum Bituricensem. In provincia u- 
triusque Lombardiae conventum Bononiensem. In provincia Komana 
conventum Perusinum. In provincia Eegni conventum Neapolitanum 
'S. Dominici. In provincia Provinciae conventum Aqiiensem. In pvo- 
vincia Aragoniae conventus Barcinonensem et Valentiimm. In pro- 
vincia Trinacriae conventum S. Dominici de Panormo. In provin- 
<3ia Portugalliae conventum Ulixbonensem et de Bello. In provin- 
cia Baetica conventum Oordiibensem et Hispalensem. In provin- 
^cia inferioris Germaniae conventum Lovaniensem. In provincia S. 
Thomae conventum Andriensem. In provincia Galabriae conventum 
Consentinum. In congregatione Franciae conventum Tolosanum. In 
proviucia S. Orucis Indiarum. conventum civitatis S. Dominici. In 
vicaria S. Dominici conventum Patavinum. In vicaria Romana e^u- 
ventum S. Mariae Novellae de Florentia. In vicaria S. Petri Marty- 
ris conventum S. Eustorgii Mediolanensem »2, 

Quibus anno 1553 additur conventus Ooloniensis pro ])rovincia 
Teutoniae et quibusdam sub conditionibus conventus ladrensis pro 
Dalmatis^. 

1561 facultas theologica Remis per cardinalem Lotharingiae erec- 
ta ab ordine acceptata est, dum 1564 universitas Duacensis, a rege 
catholico Philippo fundata, pro fratrum promotionibus agnoscebalui'*. 
in ea postea Billuart claruit. In distante Scotia industriae studios^ae 



324 Vlta et actio ordinis 

ordiDis signiim est anno 1518 pactum super fundationem quinque 
vel sex studentium in conventu universitatis S. Andreae inter pro- 
^inciaiem et decanum Dunclidensem initum^ cui post plures annos 
eversio fratrum et scliolarium successit sicut et in Anglia. In Hi- 
bernia 1644 quinque universitates seu studia generalia Dublinense, Li- 
mericense, Casheliiae, de Athenrij, Culrahanense conceduntur vei 
alibi, si iniuria temporis id postulat®. Daciae provincia studium ge- 
nerale suum Roskildense saeculo XVI ineunte agnitum et probatum 
adhuc vidit^. Poloni fratres sui generalis studii Oracoviensis con- 
firmationem 1589 obtinuerunt, ex quo tamquam ex litterarum amphi- 
theatro in totam provinciam studentes et lectores formati destina- 
renltur^ 

Lithuani saeculo XVII collegium Vilnense S. Spiritns re- 
ceperunt®. Studium generale Hungarorum Budense a Caietano re- 
stauratum et annis 1525 et 1530 in conventum Oibinensem ad tempus 
translatum est^". Viennae et studium ordinis celebraltuni et fratrum 
in universitate publica indefessa participatio semper exstitit^^ ut ma- 
gisitii Riedl et Gazzanigia saeculo XVIII ostendunt. In Bohemia Pra- 
gae litterae sacrae valde a nostris colebantur^^^ pgj. Germaniam me- 
ridionalem studium Friburgense^^ cum universitate publica in nexu 
erat, dum saeculo XVIII provincia Germaniae supertoris collegia 
Bambergense, Herbipolense cum commercio universitatis, Landishu- 
taiium et magistros in academia Mergentheimensi habuit^*. Per uni- 
versitates Germaniae septentrionalis in saeculo XVI plures fratres do- 
cebant, donec Ooloniensis alma mater unica fidelis remansit, in qjia 
nostri magistri semper aderant^^. 

In Italia priaeter citata coUegia, et illa Mutinense, Parmense, Ur- 
binatense aderant^^, ordini anno 1754 credita quoque cathedra moralis 
theologiae Emaldiana in oppido Lugo Imolensis dioecesis^^. Oonspi- 
cua doctrinae actio Venetiis, Mediolani, Taurini per nostros conti- 
nuo exercebatur, dum in provincia Romana ad studium generale Pe- 
rusinum^^ novum coUegium Minervitanum de Urbe ab episcopo loan- 
ne Solano, quondam episcopo Ouzcensi, 1577 dotatum est, cui primus 
regens Didacus de Peredo usque ad annum 1585 praefuit a multis 
suae nationis fatribus secutus. Oollegium Minervitanum S. Thomae 
a Benedicto XIII facultatem obtinuit, et externis studentibus laureas 
decernendi". 

Robur et munimen collegio Minervitano ex fundatione Oasana- 
tensi duarum caithedrarum theologiae et collegio sex theologorum iu- 



Collegia studiorum 325 

de ab anno 1700 accessit^". Durante suppresione societatis Tesu, lo- 
seplius MontaMi et Tliomas Soldati in collegio Gea'manico tradide- 
runt, professoribus pro collegio de Propaganda e nostris Thoma Oer- 
boni et Mauritio Olivieri delecjtis, qui ultimus et in universitate Ro- 
mana docuit^^ Apud Sapienitiam saeculo XVI etiam nostri clarue- 
runt, ut Schonberg^^, Miranda^^. Praeter malora studia provinciae 
Romanae et apud Quercum Viterbii 1622 studium generale vigere 
deprehenditur^^ 

Ex Italia meridionali momentum doctrinale in Parthenopaea ci- 
vitate et academia notetur, quibus patres in studio generali S. Do- 
minici maioris, in studio S. Petri Martyris, in cathedra universitaria 
ornamento fuerunt^^. 

Lucem mirabilem claritatis collegia ditionis hispanicae ex sae- 
culo XVI sparserunt. lam r.mus p. Bandelli statutis suis modiim col- 
legiorum in Hispania probavit et roboravit. Ad instar Salmanticen- 
sis vel Vallisoletani^®' utpote famosiorum collegiorum alia ut Hispa- 
lense ope archiepiscopi Deza O.P.^^ et Toletanum cum regente Dida- 
co de Victoria^^, CompIutense^% Oriolense^" ante 1550 erigebantur, 
provincia Aragoniae multis studiorum collegiis excelltente^^. Conspi- 
cuus magistrorum apparatus in problematibus speculativis theolo- 
giae et philosophiae sicut pariter iuris naturalis copia doctrinae in 
collegiis et universitatibus hispanicis aderat, ubi exteri studentes se- 
lectiores ad hauriendam sapientiam assignari inter 1550 et 1650 ge- 
stiebant^^. 

In Indiis collegia et universitates variae^^ in Hispaniolae civi- 
tate S. Dominici. Havanae^*, Guaftemalae (1589)^^, Mexici (1589, 
1605)38, Angelopoli^^ S. F6 de Bogot^ (ISSO)^», in civitatibus Qui- 
tensi^**, Cuzcensi'^'', Limana*', S. lacobi de Ohile^^ floruerunt. 

Tandem patres, qui ab anno 1587 Philippinas insulas penetrarant, 
collegium S. Rosarii Manilae 1611 fundandum duxerunt quod a pro- 
vincia 1612 probatum, mox potius sub titulo S. Thomae collocatum, 
et 1617 a conventu S. Dominici separatum est, ex quo anno vitam pro- 
priam florentem incepit, facultatibus eius a gubernio 1623 recognitis 
et licentia graduum ab Urbano VIII iam anno 1619 facta ex parte 
civili 1624 pariter rata habita. Si Innocentius X 1645 deflnitive uni- 
versitatem collegii S. Thomae Manilensis agnovit, regii favores non 
deerant, qui ex gratia Oaroli III anno 1785 decreto titulo regiae uni- 
versitatis cumulabantur^^. Antiquissima haec et ampla universitas S. 
Thomiae in Philippinis et in extremo oriente profundissime veruni 
scientiae cultum prosecuta est. 



326 Vita et actio ordinis 

Oura libroriim « inspecto nostri instituti fine »** fratribus Prae- 
dicatoribus ac veritatis catholicae doctoribus summopere cordi erat. 
Gratissimum ordini testamentum cardinalis Hieronymi Oasanate 
(-j- 1700)*'' cessit, qui non solum in choro Minervitani templi sepeliri 
voluit, verum etiam prope residentiam magistri generalis bibliothe- 
cam publicam ex suis et acquirendis libris instituere sicut capitu- 
lares anno 1706 debite denuntiant. Haec bibliotheca pro communi 
Bcclesiae bono et doctrinae catholicae puritate fundata « sive loci 
amplitudinem et maiestatem spectes sive librorum in omni scientia et 
arte copiam et selectum, ornatissimis ac refertissimis totius Euro- 
pae bibliothecis parem aut certe supparem haud immerito dixeris»*®. 

In negotio nunc administrandae bibliothecae magister ordinis. 
magister S. Palatii, commissarius S. Officii, secretaiius Indicis, prior 
Minervitanus concurrebant. Bibliothecarii, qui operi librario ordina- 
rio praeessent, duo patres constituebantur, nempe bibliothecarius, 
primus et secundus, qui inter idoneos e provincia ordinis quacumque 
deligendi erant. In initio primum locum Raphael Filamondo obtinuit 
et alterum Oarolus Hyacinthus Lascaris, qui 1705/10 Europam ul- 
tramontanam et 1710/15 Italiam perquirendorum librorum eausa cit- 
cumcursavit*'. De immenso tanti instituti commodo ipse eruditissi- 
mus Prosper Lambertini, cum iam esset Benedictus XIV, 1756 a- 
pertum testimonium edixit''^ Oatalogum Oasanatensem impigre ab 
anno 1761 loannes Baptista Audiffredi cum sociis redegit^", Praeter 
librorum collecitionem cardinalis Oiasanate «fundavit et duas cathedras 
in quibus legeretur textus Summae theologicae divi Thomae cuius doc- 
trina nullam tutiorem esse, nullam Ecclesiae utiliorem vere dicti- 
tare solebat eique proinde uni si insistatur nuUos in dogmaticani 
errores, nullos in moralem excessus, nullam in theologiam mysti- 
cam illusiones fore irrupturos». Primi cathedratici Oasanatenses e- 
rant Antoninus Massouli6 pro lectione matutina et Gregorius Sel- 
leri pro lectione vespertina. Denique Oasanate suae fundationi ag- 
gregare voluit « collegium sex theologorum e diversis nationibus ac 
praecipuis orbis catholici universitatibus adlectorum, quoruni mu- 
nus praecipuum sit sacris incumbere studiis et instructos esse omni 
tempore ad Sanctae Sedis et Ecclesiae catholicae defensionem» Quod 
collegium his patribus primum componebatur pro Italia losepho Ta- 
baglio, pro Gallia Hyacintho Serrj, pro Hispania Augustino PiiJia, 
pro Germania loanne Lubiniecki, pro Flandria Norberto d'Elbecque, 
pro Anglia Patritio Plunkett'"'. 



Studium S. Thoinae 327 

§ 72. Problemata thomistica. 

Pro « artiuin » et sacrae sdentiae studio via et doctrina S. Tho- 
mae a patribus Mediolani anno 1505 congregatis nova vi inculcaba- 
tur^ Et mire evenit, quod insiaquenti tempore, Thomas de Vio Oaie- 
tanus in Italia 1508/22, Gonradus Kollin in Germania 1512, Petrus 
Crockart Parisiis 1512, commentaria super Summam theologiae 
Aquinatis eloquebantur vel scribebant^, Francisco Silvestri Ferra- 
riensi commentaria super Summam contra gentiles 1524 praelo maii 
dante^, dum e. g. in universitatibus Friburgensi, Lipsiensi, Eo- 
stocensi^, in studio Trevirensi'', in universitate Lovaniensi'' pari- 
tei'que per alia ordinis ,cientra studiorum thomisiticus textus ad 
praecipuam formationem studentium serviebat. Quare et Germani 
fratres'^ pt ex Ttalis Prierias^ Thomistas se esse decoris causa contra 
novatorem Luther declarabant, sicut et magister generalis 1525 
ordinem taliter allocutus est : « Nonne angelicus Thomas hoc sibi 
tantummodo visus est institutum praescripsisse ut snis litterarum 
monumentis catholicam fidem confirmaret, Romaniam tueretur Se- 
dem, omnes haeresum sectas e christianorum finibus eliminaret?».. 
Caietanus, cuius scopus thomistitae expositionis antiscotisticus 
erat, eruditionem suam thomisticam cum multis fratribus velu<t an- 
tihitheranam adhibebat^". Lambertus Campester Lugduni thomi- 
sticae rei promotor exstitit^^. 

Pro Parisiensi studio anno 1523 statutum est, «ut ad minus tres 
lectiones quotidie de S. Thoma in schola suo nomini sacra legantur 
cum suis conferentiis et frequentia circulorum et auldcamm ». Uni- 
versaliter autem 1551 ordinatum fuit, « ut non solum in sacra theo- 
logia sied etiam in philosophia ab omnibus lectoribus legatur, de- 
claretur, et defendatur semper doctrina S. Thomae... ita ut in sum- 
mulis legatur ab.omnibus Petrus Hispanus et bene intelligatur. . . , 
in logica textus Aristotelis et in philosophia similiter cum integro 
commento S. Thomae. In s. theologia item declaretur totus articu- 
lus scilicet S. Thomac et ex ipsomet S. Thoma elucidetur et diffi- 
cultatibus respondeatur, ut habetur apud Capreolum vel Caieta- 
num ». In ratione studiorum anni 1585 studium theologiae thomi- 
sticae per quadriennium^^^ postea per triennium rel ad sexennium^^ 
8tabiUtur. In saeculo XVI Magister sententiarum tum in ordine tum 
in universitatibus coram Aquinate, per Pium V 1567 inter doctores 



328 Vitti et actio ordinis 

EcclesiaG {issumi^to, recessit^^. Uberrimae commeiitatorum industriae 
decisiones capitulares anni 1615 reclamarunt, iuxta quas ipsa doctri- 
ua S. Tliomae apud nos « secundum auctorum nostrorum, qui vere 
thomistae sunt seusum, senteutiam et loquendi modum, in ipsorum 
commeutariis expressum, explicatam proponant et interpreteutur. 
Quia vero in dies quamplurimi doctrinae S. Tliomae commentatores 
prodeunt, ita ut Infinita pene mole librorum veritas ipsa et sincera 
eius doctrina obfuscari videatur, lectoribus et studiorum niodera- 
toribus... mandamus, ut varietate auctorum relicta in pTiilosophicis 
quidem A'ristotelem, eius textum commeutariis patrum ordiuis nostri 
explicando, in theologicis vero doctrinam S. Thomae ut est in lit- 
tera, singulariter, specifice et expresse, nedum quantum ad ipsam 
substantiam sed etiam quantum ad verba exactissime proponiaiit 
ita ut si fieri possit, textum S. Thomae integmm memoriae com- 
mendent et eiusdem loquendi modo, stilo ac verbis assuefiant. Insu- 
per commentaria illustrissimi et reverendissimi d. Oardinalis Oaie- 
tani proponant, doceant et explicent. Si quas vero controversias 
interserere voluerint^ studeant ut haec tantummodo, maturo iudi- 
cio diescripta, breviter legenda proponant ita ut integri tractatus 
seu materiae theologicae et non truncatae propter nimis in longum 
protractas praefatas controversias discipulis praelegantur ))^^. His 
verbis ultimis ad lites in Hispania ortas alluditur. 

Dum scholae thomisticae per Germaniam septentrionalem debi- 
litarentur et ad latus vigentium italicorum centrorum thomistico- 
rum in quibus et Badia et Bertano explicabant^^ collegium D. Tho- 
mae de Urbe sensim ascenderet^% Hispania saeculis XVI et XVII 
Tliomismi effloritionem splendidam et assertionem fecundissimam 
produxit. Evolutionem quidem doctrinalem tranquillam^^ e medio 
aevo suscipiens, Didacus de Deza ad suos coaevos continuabat^'\ 
Francisco de Victoria e discipulo Petri Orockart sapientissimae ma- 
ffistralis actionis tum Vallisoleti tum Salmanficae instauratore 
facto. Tanta penetratione et comprehensione res omnes sub lumiue 
S. Thomae amplectebaur, ut summa auctoritate gauderet. Dictum 
que est de eo, eius spiritum in concilio Tridentino viguisse=^°. Do- 
minicus et Petrus de Soto insignes utique Thomistae praeter Victo- 
riensem erant, cuius discipuli optimi Baiiez, Oano, Ledesma, Me- 
dina^^ et theologiam et Thomismum notabiliter auxerunt. Si thomi- 
stae traditionales unirersitatum Lovaniensis et Duacenae contru 
Leonardi Lessii S. I. Propositiones 1586 et sequenti insurgebant^^. 



Studium S. Thomae 329 

€x disputatione Salmantina anno 1582 habita corollarium secutum 
est, quod ad proscribendas propositiones 16 per inquisitionem Oa- 
stellae duxit. Insuper «Concordia liberi arbitrii cum gratiae donis» 
ajuctore Ludovico Molina Ulyssipone anno 1588 ob sententias proposi- 
tionibus ab inquisitione Oastellana damnatis similes super partes 
scientificas etiam liabitudinem societatis lesu cum ordine Praedicato- 
rum affecit. Disputationes de materia Molinae apud Hispanos agi- 
tatae per Olementem yill 1596 Eomam citatae sunt, exinde sub no- 
mine congregationum de auxiliis per cardinales, censores, consulto- 
res, disputatores habitarum notissimae. Anno 1598 incipiebant huius- 
modi congregationis sessiones, in quibus 1599 magister Beccaria de- 
claravit, ordinem Praedicatorum ad sequelam esse Aquinatis adstric- 
tum et pacem Dominicanis esse non posse cum lesuitis, nisi hi han?! 
doctrinam assumerent. Anno 1600 Molinae propositiones 20 quaria 
vice damnantur. Ab anno 1602 Summus Pontifex sessionibus inter- 
veniens validissima argumenta Didaci Alvarez et Thomae de Lemos 
in lesuitas de Valentia, Arrubal, de Salas proferri audivit. Ole- 
mente Papa defuncto Paulus V ultimam sessionem tenuit, in quji 
•cardinales 10 pro damnatione Molinae erant, duobus Bellarmino et 
Duperron contrariis. ludicium definitivum quaestionis edictum non 
«st, sed decretum pontificium die 28 augusti 1607 datum, quod utri- 
que parti aliam censurare interdixit, utramque ad usum verborum 
mitiorum monuit^^. R.mus p. Galamini provincias italicas et hispa- 
nicas ad non edendos libros super hanc materiam scriptos prius 
<juam Romae inspecti fuissent, adstrinxit^*. Et S. OfQcitim anno 
1611 dissertationes f uturas de re gratiae prohibuit nisi Jab eodem 
editio permitteretur^^. 

In doctrina de immaculata conceptione B. Virginis, de qua 
Hispani magis disputabant^**, Oaietanus ordinem in acceptione fir- 
mavit, quae evolutioni dogmatis non respondebat. Ambrosius Oa- 
tharinus contra eum sententiam suam de Immaculata Oonceptione 
strenue propugnavit^'^, dum Paulus V libertatem de opinione affir- 
mativa i. e. de conceptione in peccato abstulit et Gregorius XV 
fratribus Praedicatoribus id concessit, quod inter se de ipsa trac- 
tare possent^^. Oapitula generaliia concionatoribus contra opinio- 
nem de Immaculata Oonceptione loqui vetuerunt^^. 

Bartholomaeus de Medina « pater Probabilismi » eo vocatur 
quod in commentario ad I-II 1577 edito primus recenset systemata 
moralitatis iuxta probabilitia-tem, de vere solida utique probabilitate 



330 Vita et aetio ordlnis 

rem intelligens. Oum autem a multis moralistis lesuitis Proba- 
bilismus laxus teneretur, in quem etiam litterae «provinciales» a Pa- 
scal eclitae 1656 instabant, fratres Pra«dicatores iussu Alexandri VTI 
explicito a doctrinis cum genuilia littera Aquinatis non cohiaeren- 
tium opinionum tam in philosophicis quam in theologicis cavere 
mandabantur « praecipue vero in moralibus, ubi pressius de salutp- 
ac indemnitate animarum agitur. In his porro studeant omni cautela 
evitare opiniones laxias, novas ac parum tutas ». Evenit quidem, 
pkires Dominicanos in defensione moralitatis contra laxistas rigi- 
diores fuisse. Gonet 1664, Baron 1665, Mercori, Luccioni aliique de 
Probabilismo e nostris disseruerunt. Ouni r.mus p. Oloche quorundam 
antiprobabilistarum elogia chronicae ordinis intiersemerit, impe- 
titus est ac si per hoc a. doctrina Bannezii, Alvarez, Soto, Ledes- 
ma, loannis a S. T^ioma recederetur. Gravissimas difficultates in- 
ternas deci-etum Romanae inquisitionis de non sequendo Probabilismo 
societati Tesu parabat. Daniel Ooncina anno 1743 historiam Proba- 
bilismi et Bigorismi descripsit, quam loannes V. Patuzzi contra ag- 
gressores defendendiam suscepit^". 

Post has doctrinae vicissitudines, partim cum Hispania connexas. 
series Thomistarum egregiorum in Hispania florentium resumatur. 
Oontinuatur maxime per piissimum, longum sed et lucidum loan- 
nem a S. Tlioma Poinsot^% Marcum Serm^^, Vincentium Ferrer^"*, 
Lusitanum Petrum Magalhaens^*. Galli autem Gonet, Reginald,. 
Massoulie et Belga Billnart valde inclaruerunt^^. Ex Italis praetei" 
venerandum Seraphinum Oaponi a Porrecta, Hieronymum Medices,. 
Dionysium Leone a Lycio, qui structuram thomisticarum quaestio- 
num explanabant^'', Toannes Nazarius et Dominicus de Marini, Vin- 
centius Gotti commentaria consignarunt^'^. Si Thomas Vita Siculus 
et Sebastianus li^nippenberg ab ordinis doctrina recesserunt, ordo 
efficacibus monitis fratres suos cautos et fideJes esse voluit^^. 

liJulla sub verbis « Demissas preces » exordiens a Benedicto XIII 
die (I novembris 1724 data fratres Praedicatores sic adhortata est: 
« Pergite porro doctoris vestri opera sole clariora sine ullo prorsu» 
errore conscripta, quibus Ecclesiam Ohristi mira eruditione clari- 
ficavit inoifenso pede percurrere ac per certissimam illam christia- 
nae doctrinae regulam sacrosanctae religionis v^ritatem incorrup- 
taeque disciplinjae sanctitatem tueri ac vindicare. Hae sunt enim di- 
lecti filii, quae praedecessores nostri de S. Thomae dottrina senseruut 
ft pvaedicai-unt. Inclytus enim ordo iste eodem angelicae doctrinae 



Stuclium S. Tliomae 331 

lacte iios aliiit ac licet impari institutionis frnctu ad gerendam ev3- 
clesiarum sollicitudinem eduxit ut privato etiam diuturnoque co- 
lendarum artium experimento ediscere potuerimus quod ex aposto- 
latus speculla per liavsce litteras annuntiamus»^". Clemens XII 173H 
doctrinam tliomisticam pariter defendit, licet libertatem scholaruiti 
agiioverit'"'. 

Oontra illuminatos impigre et clare r.mus p. de Boxadors rem 
tliomisticam ordini inculcavit, notandum impulsum studio doctrinao 
S. Tliomae conferens in tempore sana doctrina utique indigente". 
Oum zelo thomistico r.mi p. de Boxadors et mandatum regium Oa- 
roli IIT de sumendo textu Summae Aquinatis pro theoiogica in%ti- 
tutione'- et imperatricis Mariae Theresiae Austriae petitio de 
magistris thomisticis pro universitate Viennensi cohaerenf''. 

Extra ordinem''^ e clero saeculari Franciscus Sylvius pluresque 
magistri Lovanienses et Parisienses, ex ordine B. Mariae de Mer- 
cede Hieronymus Perez et Franciscus Zumel, ex Oarmelitis discal- 
oeatis famosi atque eximii Salmaticenses editores Oursus theologici 
et Philippus a SS. Trinitate, ex Benedictinis Augustinus Eeding, 
Ludovicus Babenstuber^^, Paulus Mezger Salisburgensis univer- 
sitatis membria, e societate lesu Franciscus Toletus aliique sua ple- 
rumque modo, S. Thomam commentariis explanabant. 

Subsidia studii thomistici aut editione operum sive omnium 
sive quorumdam S. Thomae habebantur. Ita Lambertus Oampester 
Germanus, Vincentius Theadarici et Petrus Fabri Hollandi, Augu- 
stinus di Nale*^ et Vincentius Giaccari (nova editio tabula^ au- 
reae)^'', Itali, Thomas Manrique, qui 1570 primam editionem om- 
nium Aquinatis Pianam curavit**, postquam Antonius Senensis na- 
tione Lusitanus iam testimonia patrum et auctorum profanorum a 
S. Thoma adhibitorum collecta edidit^", Franciscus Garcia postea 
mendis plenissima emendatione Summae excelluerunt, Hiero- 
mymo Vielmio de doctrina et scriptis S. Thomae disserente^^\ Prae- 
ter editiones universaltes Antverpiensem cuirante Oosma Morelles 
1612, et Parisiensem primam auctore loanne Nicolai 1660, Paulus 
Nazarius opuscula quaedam^^ Thomas Luccioni Elucidarium vitae 
et operum 1705, losephus M. Patiniero hortante cardinali Barba- 
rigo Summam 1696^^, ediderunt, dum Bernardus de E-ubeis (Rossi) 
Vienetam altenam completam editionem operum S. Thomae additi>? 
dissertationibus 1745/60 et 1765/88 in se suscepit^^. 

Ludovicus Buglio S. I. ab anno 1654 versionem Sinicam Sum- 
mae Aquinatis publici iuris fecit^^. 



332 Vita et actio ordinis 

§ 73. Fratres doctrina et litteris insignes. 

Sacrae paginae interpretes et editores occurriint Caietanus m 
senectute sua totam fere bibliam ad sensum litteralem liuguaruni 
sacrarum peritis adiutus exposuit aperta mente liaud una vice con- 
clusiones a communi assertione exegeseos mediii aevi alienus\, Mag- 
dalius lacobus Gaudensis qui in conventu Coloniensi correctorium 
bibliae additis interpretationibus paravit. Albertus Oastellanus bi- 
bliam et latine anno 1506 et cum concordantiis annotationibusque 
anno 1519 impressit^ . Curas gallicae versioni sacrae scripturae An- 
tJhius Dufour et loannes Henten^ assumpsisse dicuntur dum ver- 
chinus^, in germanicum loannes Dietenberger-^ incumbebant. Sil- 
vester Prierias exegesim sua Aura rosa (1503 et saepius), exposi 
sioni sacri textus originalis in italicum sermonem Sanctes Marmo- 
tionibus super evangelia de tempore et sanctis totius anni, Dami- 
anus Lorus triplici versione latina Paulinarum ad veritatem grae- 
cam, Augustinus lustiniani psalterii trilinguis editione cum giossa 
auxerunt^. Xantes Pagninus (Lucae ortus, Lugduni f 1536) et ob 
hebradcitatis ac rabbinicae litteraturae peritiam indefesso studio 
fructus dedit veteris et novi tesitamentj novam translationem, the- 
saurum linguae sanctae, isagogen ad mysticos sacrae scripturae sen- 
sus, catenas varias, isagogen graecam^. Petrus Irorusqui, Placidus 
Parmensis, Uieronymus Olieaster, Steplianus Paris, Jacobus Isl^ac- 
chianite expositores, loannes Henten autem et uberrimus commen- 
tator et castigatus bibliorum editor erant*. Sixtus Senensis {f 1569) 
bibliothecam sanctam 2 tomis anno 1566 praelo mandavit, qua 
scientiae biblicae fontem multis aperuit^, dum Franciscus de Bova- 
dilla, Franciscus Foreiro, Hieronymus Almonizar, Ludovicus So- 
tomayor per quatuor lustra solidus exegeta in universitate Conim- 
bricensi, Seraphinus Caponi, Hieronymus de Lanuza, ThOmas Mal- 
venda, Severinus Lubomlius, Mauritius de Gregorio, Bernardus 
de la Palisse, scripturales disciplinas valde continuabant^". losephus 
de Turre in^titutiones s. scripturate, losephus Paitin theologiam 
exegeticam 1712 et Ignatius Hyacinthus Amat de Graveson Eomae 
1715 tra^ctatum de scriptura sacra iuris publici fecerunt^^ Eaymuu- 
dus Corsi (f 1767)^2 et Gabriel Fabricy (f 1800)^^ de historia ve- 
teris testamenti vel eius textuali auctoritate ac littera disseruerunt. 
Ordo theologorum hac aetate secundum numerum et qualitatem 



Theologi faniosi 333 

nberrimus pro digiiitate praesentari liie nequit, sed clariora nomina 
tantum ponantur, nempe Oaieitani, Silvestri Prieriatis, Silvestri Fei- 
rariensis, Thomae Badia, Bartolomaei Spina, laxiobi Naccliiante, loan- 
nis Dominici Montagnoli, Seraphini Oaponi, Hieronymi Medi- 
ces^-^, qui et omnes thomisticae disciplinae et catholicae veritatis 
explanatores vel defensores italici partim tempore Lutheranae hae- 
resis et partim concilii Tridentini posteaque exstiterunt, Ambrosio 
Oatharino utique famoso in pluribus cum suis disseiitiente^^. Ger- 
mani lacobus Hochstraten, Oonradus Kollin ingenii nobilitate excel- 
lunt^^ sicut etiam polemica contra novatores, cui et loannes Men- 
sing, Ambrosius Pelargus (Storch) operam navabant^^ Petrus Oro- 
ckart de Bruxellls Parisils egregie tlieologiam interpretatus est, 
dum loannes de Fraxinio elucidatorium eucharistici sacramenH 
composuit, Nicolao Ooeffeteau theologo sui aevi noto^^ Hispania et 
Didacum de Astudillo celeberrimum theologum^' et Petri Orockart 
discipulum Franciscum de Victoria (-|- 1546) Salmantinum magi 
strum nacta est, qui velut Socrates christianus sensa sua de re 
theologica et civili in cordibus studentium insculpsit^" relectiones 
eius varie edentium e. g. Oani, Alfonsi Munoz, Thomae de Ohaves^^ 
Si Dominicus de Soto (-f- 1560) de naturaj et gratia, ac de iure et 
iustitia, scribeus applicationem theologicae considerationis ad quae- 
sita Ecclesiae, status societatisque ampliavit atque illustravit^^ 
Meichior Oano methodum theologicam eximie promovit^^. Praeter 
Petrum de Soto, Bai'tholomaeum Oarranza, Bartholomaeum de Medi- 
na, loannem Vinoentium Asturicensem. Petrum de Ledesma^'', valde 
Dominicus Banez inclaruit^^, cui iam cum Molina res erat, in qua 
Didacus l^imo, Hieronymus de Lanuza, Thomas de Lemos, Didacus 
Alvarez partes nostras maximas egerunt^''. 

Eximius prorsus loannes a S. Thoma (-J- 1644)^% Marcus Serra, 
loannes Baptista, Franciscus a Oruce professor Limanus, Fran- 
ciscus Arauxo, Petrus de Godoy, Genesius de Barrientos (contra 
Probabilismum)28, loannes de Montalban, loannes de Villalua, lo- 
sephus Bono, Ildefonsus Olivares^" seriem hispanicae theologiae di- 
gnissime protrahunt. Itali Dominilcum de Gravina, loannem Pau- 
lum Nazarium, Xantem Marialem (Pinardi), Thomam M. Ferrari, 
Vincentinm Gotti, Petrum Gazzaniga, Nicolaum Ohignoli suos di- 
cebant^". Ambrosius Lesaro de Belliguadro, Ludovicus Agudi, Tho- 
mas Amendola, sicut pariter Eenatus H. Drouven (Drouin) theolo- 
giam sacramentariam tractarunt^^ de cetero Petro Labat, Vincen- 



334 Vita et aetio ordinis 

tio Baroii (contra Probabilismnm laxiorem), loanue B. Gonet {■^ 
1681), Vincentio Oontenson, Antonino Keginald, Hyacinto Seriy^^ 
Antonino Massouli^, Renato Billiiart^s cursus theologici et disputa- 
tiones contra Probabilisnuim laxiorem vel (le gratia debentur. Atque 
Albertus Zenner, Henricus Hilden^^ Willibaldus Mohremvalter, Ln. 
cas Haller Bohemus, Anronius Konigsmann, Gundisalvus Kalten- 
hauser, losephus Riedl Austriaci littei-as tlieologifas merito am- 
pliarunt^^. 

Moralis practicae materiam illustrarmit^'* loannes Oaguazzo dc 

Tabia, Oaietanus, Prierias, Ludovicus de Oorduba, Autonius Bec- 

caria, loaunes BeaJtus, Bartholomaeus Fumi, Ambrosius Cathari. 

nus3% Dominicus Baltanes Mexia, ]Dominius et Petrus de Soto, loan- 

nes de Pedrazza, Philippus de Meneses, Thomas Mercado, Bartholo- 

maeus de Medina (-{- 1581, «pater Probabilismi»), Franciscus Garcia, 

Oherubinus Fortini, Bartholomaeus et l*etrus de .Ledesma''% Oaspar 

a Oorduba, loannes B. OoiTadus, Thomas Buoninsegni, Marcellus 

Crasso, loannes de la Oiiiz, Samuel de Lublino, Paulus Bianchi, Pe- 

trus Du Fay, j^iTicolaus Moscicensis, Michael Zauardi, loannes P. Na- 

?jarius3% Ludovicus P. Lo+h, Mauritius de Gregorio, Vincentius Oan- 

dido, Petrus de Tapia, Acatius March, loannes Martinez de Pardo, 

luliiis Mercorus^", Fraaiciscus Loi>ez de Texeda*^, LudoAdcus Ban- 

cel^2. Vincentius Baron, Ludovicus Minutolo, Raymundus Capisucchi 

sicut et Natalis Alexandre'*^, Thomias Madalena, Daniel Ooncdna, 

Vlncentius Mas^^, losephus Bono probabilismum agitaverunt. T>f, 

re morali pmctica etiam Pliilipy>us Grossi, Mcolaus Conen, Marti- 

nus Wigandt, Frianciscus Larra.ga'*^, Vincentius Ferrer, Marianus 

Naviases, Fulgentius Ouniliati, loannes V. Patuzzi, Petrus Stachev. 

Faustinus M. Scarpazza^®, TJlricus Reiss*^ bene scripserunt. 

Theologia controvei'siarum et polemica haec aetate contra no- 
vatores religiosos saeculi XVI, contra lansenismum, contnaj Gal- 
licanismum, contra Illuminatismum, contra systemata varia in theo- 
logia catholica campum latum apemit, in quo nostri strenue se ges- 
serunt. Ordinis Praedicatorum et laudi tribuitur Melchiorem Oano 
consummatum theologum acumine et latinitate excellentem produx- 
isse, qui De locis theologicis libros duodecim 1563 et saepius edens 
(libris 13. et 14. non sequentibus), de methodo, argumentatione ac 
profectu tlieologicae scientiae et rei apologeticae prorsus ingentia 
merita sibi comparavit^^. Bartholomaeus Carraaiza similem quam- 
dam ideam licet non ita excultam in sua Summa omnium concilio- 



Frates eniditioiie invSignes 335 

nim et in controversiis de traditione, sacra scriptura, Romano Pon- 
tifice, concilio prosequebatur'^^. 

Dum Paulus Grysaldus decisiones catholicae iidei apologeticu 
intentione collegit, loannes Nazarius et loannes Baptista de aucto- 
ritate imtrum ac doctorum disseruerunt, Dominico Gravina in suis 
Oatholicis praescriptionibus tbeoriam locorum excolente"". 

Postea materiam doctrinalem de auctoritate Romani Pontificis 
amplo apparatu, Gallicanis non ita accepto,Ioannes Tliomas de Roca- 
berti^^ et de conciliis bistorico modo Vincentius Orsini praesenta- 
runt". Antoninus Valsecchi (-|- 1791) apologetis maioribus sui tempo- 
ris { Lunumeriatur'' '^ . 

Catecheticae expositioni fidei Livinius Bondius, loannes Dieten- 
berger praeclarus interpres veritatum Ecclesiae et sacri textus, Do- 
minicus de Soto, Hieronymus Panormitanus, Bartholomaeus Oar- 
ranza qui ob hoc suuni opus incriminationes incredibiles sustinuit, 
Alexius Figliucci, curatores dominiciani catechismi Romani, Bar- 
tholomaeus de Mantyribus''^, Petrus de Tapia studuerunt. Oatechi- 
stae missionum'"^ hic omittantur. Raymundus Bruns (-{- 1780) cate- 
chismum celebrem pro missione borussica saepissime editum pu- 
blicavit^^ 

Patrum studio innotescunt Antonius Dufour, Zenobius Acciaioli. 
Oyprianus Benetus, loannes Antonianus e Geldria, loannes Mcolai^^ 
6t famosi Franciscus Oombefis (j- 1679) cui necessitudo cum erudi- 
tis aevi sui familiaris erat quique graecos patres scriptoresque edi- 
dit, Jiistoriam Monotheletarum et bibliothecam patrum concionato- 
riam conflavit ", loannes Michael Wansleb litteris patristicis et <>- 
rientalibus notus (f extra ordinem 1681) ^^ Michael Lequien (-|- 17-33) 
qui S. loannis Damasceni opera universa collegit, aliaque patristica 
praelo mandavit, Orientem christianum in quatuor patriarchatus 
dige^tum velut opus posthumum reliquit, quod anno 1740 prodiit^'*. 
Liturgicae rei studebant e nostris plures, qui ritus missae contra 
novatores religiosos saeculi XVI defendebant^". Albertus Oastella- 
ni in suo usitatissimo « Sacerdotali ))^\ alii dein qui dominicianae 
liturgiae prospiciebiant ut Angelus Bettini, loannes de Palentiia", 
Paulus Oastrucci, Tliomas Malvenda, Ignatius Oiantes^^ MarceL- 
lus Oavalieri (f 1705), cui StaJtera sacra missam iuxta ritum or- 
dinis Praipdicatorum j)ractice, historice et mystice expendens ac 
L'eccIesiastico in coro debentur''^, doctissimus lacobus Goiar (f 1652) 
de graeca liturgia^^, dum Vincentius Fassini (-j- 1787) eruditissime de 



336 Vita et nctio orclinis 

priscorum christianorum syiiaxil)ns"« et Augustinus Krazer (f 1811), 
publicans indagiationes ut anno 1786 de apostolicis et antiquis eccle- 
iae occidentalis liturgiis^'', disseruerunt. 

De theoria sacrae eloquentiae Didacus Alvarez (mauuale concio- 
natoram) Mauritius de Gregorio, Michael Zanardi, Vincentius Sei- 
glier (eloqu. christ.), lacobus a S. Dominico, lacobus Louvet (eloqii. 
christ.), Andreas La F6e, Raphael Filamondi (Theo-Rhetoricae idea) 
Niartalis Alexandre (institutio concionat. tripartita)'^^ Cherubinus 
Ucci (s. eloqu. a profitto de' novizzi)^^ tractarunt, dum materiam 
praedicabilem vel sei^mones scripto ediderunt aut reliquerunt Itali 
loachim Papiensis, loannes B. Theatinus, Antonius de Brixia, Viu- 
centius Mffus, Antonius Beccaria, insuper alii ut Sixtus de Vice- 
domini, Seraphinus Razzi^°, Innocentius Cibo, Hieronymus Fazel- 
lus, Raymundus Capisucchi, losephus Ricciardi, Innocentius Pen- 
cini, Vincentius Sassetti, Alphonsus Bocconi", Franciscus Fracas- 
si, losephus Perazzo, losephus Rioitta, Daniel Concina, Antoninus 
A^alsecchi", Hispani vero Balthasar Sorio, Thomas Dacosta, Al- 
phonsus de Cabrera, Ludovicus Granatensis, Thonias de Truxillo, 
Antonius Caceres^^, Hyacinthus Vallejo, Thomas Ramon, Thomas 
Malvenda, Raymundus Casaus'^'^, Lusitani Ignatius de Coutinho, Em- 
manuel Guilherme, Petrus Monteiro^^, Galli Guillelmus Pepin, Pe- 
trus DivoM, Peitrus de la Coste, loannes Monluc, loannes Breton, 
Sebastianus Michaelis, loannes Rechac^*', Basilius Vivin, Petrus Blan- 
din, Franciscus Combefis, Hyacinthus Chalvet", Belg^ae et Hollandi 
loannes Roosen, Paulus Coye, Petrus de Bakere, Aegidlus Topia- 
rius'**, Mcolaus Deyss, lacobus F6jacq^'', Germani et Austriaci Mat- 
th|as Si|tta,rdus, loannes Dedingfer, loannes Freylinck, loanntes 
Braumiller^'', Antoninus Eysenbarth, Benignus Reiss", Henricus 
Kontzen, Albertus Steffan, Franciscus Poschinger^^, Bohemus Ra- 
phael de Laminetz^^, Poloni Lucas Leopoliensis, lustinus Miecho- 
viensis, Fabianus BirkoAvski^^, Dalmata Clements Araneus^^ Pieta- 
tem autem^^ varie scripto et commendabant et dirigebant in Italia 
Isidorus de Isolani (Suimma de S. loseph), Albertus Castellaaius (de 
rosario), Petrus M. Moralli (de frequenti commun.), Bartholomaeus 
ab Angelo, Hieronymus loanninus, Gregorius Lombardellus, Igna- 
tius del Nente uberrimus scriptor, . loannes Spinola'^'', Ignatius Ber- 
tini (theoL myst.), Benedictus Bovio, Antonius de Lorea, Basilius 
Ferri, Albertus Pongratz (de confraternitatibus)^^ qui nos ad Ger- 
manos iam ducit, inter quos Bernardus de Luxemburgo, loannes Oop- 



Historiograplii sacri 837 

penstein^", Hyacintlms Ferler, Antoninns Eysenbarth, Ulricns 
Reiss"",, Henricus Preissig''^ Conradns Brockhausen^* nominandi. 

E pa.rtibns belgicis et neerlandicis Oornelius de Snek (de rosa- 
rio), loannes Baerlenus (de vita spirit.), Petrus de Bakere, loannes 
Nys, Gnillelmus van Onsel, Vincentius Hensberg, Vincentius Wil- 
lart'^% Franciscus Deurwerders, Antonius Biarbieux, Petrus Dier- 
kens'*^, Ludovicus Meyere^^ citentur. 

Galli Spiritum Rotier, Petrum Dor6, loannes Bernard, Nico- 
laum Coeffeteau, Petrum Girardel, Ca.rolum Rousell, Antonium Le- 
quieu''", Ludovicum Chardon, Alexandrum Piny, Antoninum Ma.s- 
soulie qui tres in doctrina de oratione et mystica maioris momen- 
ti sunt^", Aegidium de Lallaing, Antonium Chesnois, loannes Feuil- 
lef^ loannem Franciscum Billecoq^^, habere praecipue gloriantur, 
Tandem Hispani praesentantur Antonius de la Pena, Alphonsus Ve- 
nero, Augiistinus de Esbarroya, loannes Micon^"", lacobus Bleda, 
Thomas Ramon, Ludovicus Granatensis summi fructus magister spi 
ritus^"^, loannes a S. Thoma (de donis Spiritus sancti), Thomas 
de Valgornera, Franciscus de Posadas, lacobus Baron (curs, 
myst.)"^, losephus Fulla^"^, Lusitani praecipue Bartholomaeum de 
Martyribus, Stephanum de Samba.yo, Ignatium de Coutinho"* o- 
steudunt. 

Historiae ecclesiasticae campum Alphonsus Hojeda, (chronicou 
eccles.), Guillelmus T*arvi indefessus scholasticorum et antiquorum 
editor, loannes a. Cruce, Alphonsus Femandez (hist. eccl. sui aevi, 
hist. Rosarii 4 t. 1613/27, hist. inquisitionis), Alphonsus Ciaconius 
(vitae et res gestae Rom. Pontific, et cardinalium t. 1 1601, ed. uo- 
tissima tertia curis Augustini Oldoini 1677 in t. 4 publicata), Hiero- 
nymus Pollini, Alphonsus Maldonado, qui ijamen sui ingentis operis 
chronici universalis nonnisi primum volumen prodire vidit, Abra 
ham Bzovius annalium Baronii continuator ac biographus iaestima- 
tus coluerunt"^ Specialium pantium eccltesiasticarum et nationum 
historiographi exstiterunt praecipue Vincentius Pribevo (de Slavius), 
Ia;cobus Plaisant (de hist. eccl. Tungrensium), Didacus de Castilho 
et Angelus Calepius de bellis TurcJarum in mediterraneo. Thomas 
Fazellus de gestis ecclesiasticis Siciliae diligenter scripsit, Hiero- 
nymus Sambiasi de familiis Cosentiniis, Raymundus Nanni de fatis 
italicis, Dominicus Codagli de actis publicis Venetorum, Stephanus 
de Lusignan de rebus Cypri et Armeniae ac de genealogia principum, 
Simon Okolski de orbe Polono'^"®, Ludovicus Cacegas et losephus de 



338 Vita et actio orclinis 

Texera in geuealogia Lusitanorum excelluerunt, Francisciis Diago in 
explicandis gestis Aragoniae, loannes Marieta in hispanica historia 
ecclesiastica, loannes de la Puente velut historiographus regis ca- 
tholici. Albertus Le Grand biographias et Augustinus Du Paz Bri- 
tanniae minoris genealogiam praebuerunt^^^ 

Manuale historiae ecclesiasticae duobus voluminibus contentum 
Mcolaus La Febvre (f 1653)"^ compilavit, a claaissimis et amplis- 
simis historiographis ecclesiae et Natali Alexandre (j- 1724), qui 
in ordinis litteras^"® valde influxit et losepho Orsi (-|- 1.761) auctu« 
cuius 21 volumina Storia ecclesiastica 1747/1762 prodierunt, partim 
a Philippo Becchetti (-{- 1814) publicata et partim producta, dum 
lulianus Sainz ea hinpanice vertit^^" .Particularia studia de mate- 
ria eadem loannes Benoist (hist. des Albigeois)^'^, Thomas M. Al- 
fani (-{-1742 de annis sanctis)^^^, Ambrosius Burgis"^ instituerunt:, 
dum civilem seu patriam potius historiam Thomas Mazza (de go- 
tis)^^*, Lucas de S. Catharina, losephus Teixidor, Rochus Ourti, Vin- 
centius FinescM (f 1808), Dominicus Federici (-|- 1808) illustra- 
runt^^^ 

De anitiquitate tum profana tum saora et artibus indiagarunt 
Ignatius Danti, Alphonsus Oiaconius, Mauritius de Gregorio, loau- 
nes Mcolai^^^, Oastus Ansaldi, Vincentius Fassini, Thomas Mama- 
chi (j- 1791) "'^ et praestantissimus losephus Allegrauza (1783)^^^ 
inter aevi sui eruditissimos numeratus. 

Bibliographi e nostris Zenobius Acciaioii (-|- 1520) per Leonem X 
ad Valticanam librariam adscitus^^^, Guillelmus Oamifex (Vleesch- 
houwer) et loannes Bunderius (Van den Bunderen) Belgae notissi- 
mi"", Alphonsus Oiacconius^^^ Dominicus d^Inguimbert (-{- 1757; 
inter bibliotliecarios pontificios adscriptus^^^, notentur. 

Tamquam expositores et peritissimi in litteris hebraicis, grae- 
cis, latinis et sacris et profanis, tuscicis antiquis et italicis famam in- 
signem habuerunt Petrus Lavinius, Zenobius Acciaioli^^', loannes 
Ouen (de Oono)^^'', Hieronymus Balbus, Paulus Turchius, Baymun- 
dus Gossin, Guillelmus Hammer, Augustinus lustiniani, Alexius 
Figliucci, Mathaeus Bandello, Augustinus Vannini,qui aetate 28 
annorum multa promittens postque primas editiones obiit, Francis- 
cus Donatus, qui de lingua hebraica scriptis clarus missioiies orien- 
tales petiit, Henricus Scalesius a Pimonte^^s^ Petrus Angles, loa- 
chim Majo, Bonifacius Finetti (-{- 1782)"^. Adde exegetas, patro- 
logos, poetas, hlstoriographos haud paucos. 



Litterae mLssiologicae 339 

ScribciKlo geims iinagiiiativum satis et liberum et Fi-aiiciscns 
Colonna (f 1527) iii sno Iljq^nerotomachia Polipliili (Sogno di l*o- 
liiilo) ubi humana omnia non nisi somnium esse docet^^^ et episco- 
pus Mattliaeus Bandello^-" prosequebantur. 

Litterae missiologicae de Americis imiirimis per Bartholomaeum 
de las Casas aiigebantur, qui praetor folia et scripta minora, defen- 
siones Indorum ac notitias illam historiam generalem ludiarum 
1561 3 yoluminibus complevit^^'*. In gratiam Indorum elt lulianufS 
Garces coram Papa scriptis intercessit. Ilistoriam Indorum Regi- 
naldus de Lizarraga et Clregorius Gaircia, mores autem in bcllo et 
pace Thonias Ortiz ac Thomas de R. Martino descripserunt''", dum 
Vincenltius Valverde bella Pizzari atqiie Almagri et loanes Tertre 
historiam generalem Antillarum notarunt^^^, provinciarum oi*dinis 
in Indiis chronicariis etiam capitai huc spectaiitia habentibus. Pro A- 
mericana indigenarum lingua generali Quichua dicta vocabularium 
ac tractaltiim Dominicus a S. Thoma (f 1560)"^ curavit, duni lin- 
guam zapoteca Petrus de Oorduba, Petrus de Feria, linguam miste- 
ca Dominicus a S*. Maria, liuguam caraibicam Ilajmundus Breton 
illlustrarunt^'''*. Si loannes Bamirez catechismum in lingua mexi- 
cana veruacula composiiit, Hieronymus de Loaysa archiepiscopus 
Limanus statuta pro xenodochio indigenarum S. Annae dedit, Al- 
phonsus de Norena regimen spirituale Indorum delineavlt^^^, aliis 
suis modis conversioni et instructioni indigenarum etiam scri]>to 
instantibus. 

Descriptiones geographicae loannis B. Labat et Americam ei; 
Hispaniam Italiamque et Africam occidentalem comprehendunt^^^, 
dum loannes dos Santos in sua Aethiopia orientali de missionibus 
Africae australis et Indiarum orientalium narralt^". Oirca res in So- 
lor et Flores idem sicut et Michael Kangel, Antonius ab Incarnatio- 
ne^^'^, Antonius a Visitatione^^^ ceterique Lusitani nostri loquuntin*. 
Gabriel a S. Antonio iter per orbem actum et plura de terra Cam- 
boja scripto suo servavit^''^. 

De oriente Europae proximiore sub missiologico respectu legen- 
di sunt Hyacinthus Subiano, Paulus Piromalli qui et de vocabula- 
riis armeno et persico bene meniit^*", Dominicus Lanza cuius re- 
latio in Mesopotamiam annis 1753/71 peracti itineris not^inda est^''^ 

Vastissimae provinciae missionariae SS. Rosarii in Philippinis 
gestas res Carrero, Aduarte, Gonzales, Collantes, S. Cruz, Sahi- 
zar consignarunt, Michaele Benavides ad 01em'entem VIII de statu 



340 Vlta et Jictio ordinis 

Novae Segobiae referente. Linguas ibanag Toannes Iniguez, panga- 
gasinan Oastellar et Oastillo^^^, illam tagala Franciscus Blancas et 
Tlieodorus de Quir6s, illam Novae Segobiae Oaspar Zarfata et Mar- 
cus de SaJavedra^*^, descripserunt. 

Didacus OoIIado, MelcMor Manzano, Alphonsus Mena et Hyacin- 
thus Orfanel, Ludovicus Floi^es particulariter de gloriosis laponiae 
chrlstianorum conversione et missionariorum ac fidelium miartyrio 
scripserunt^**, Hyacintho Esquivel de arte linguaram tanchuy For- 
mosae et iaponicae ac Didaco Oollado adminicula pro addiscendo 
iaponico sermone. curantibus^*^ 

Oaspar de Oruce tractatum rerum Sinensium 1570^'^'* et Victo- 
rius Ricci (-]- 1685) annales dominicanos Sinenses^^'' composuerunt, 
relationibus de persecutionibus et martyriis non solum per Francis- 
cum Oapillas et Franciscum Serrano, sed et per Petrum Munoz, 
Eusebium Oscot, Gonzales de S. Petro, Francisco Pallas aliosque 
confectis. Oatechismum loannes B. Morales, loacliim Royo, pasto- 
rales litteras vicarii apostolici, editiones missionmtii iucjbssanter 
publicabant. Grrammiaticali institutioni Siniensi Benavides,. Oobo, 
Frias, Franciscus Varo^*^ et vocabulariis Franciscus Diez, Frias, la- 
cobus Garcia, Benedictus Martinez operam dederunt, dum in et de 
negotio rituum Sinensium Oollares, Gim, Gregorius Lo, Marron, 
loannes B. Morales, Petrus Muiioz, Dominicus Fernandez NavaiTe- 
te, Trigueros, Varo, loannes Polianco, Dominicus Sarpetri disserta- 
tionibus intervenerunt^*^ . De partibus Tunquini hlstoriographi Pe- 
trus Bustamante, Bartholomaeus Sabuquillo, Ludovicus Espinosa. 
Emmanuel Esteban, geographus Hieronymus Mora, linguae peritis- 
simus Felicianus Alonso, catechismi compilatores, ut Sabuquillo, 
bene meruerunt^^". 

De doctrina et editionibus canonisticis curarunt Oaietanus^^^ 
qui diversis opusculis de votis, indulgentiis, matrimonio, usura, 
simonia, censuris tractavit, Ambrosius Oatharinus ante ordinis in- 
gressum iuris utriusque doctor qui de advocatis, de residentia offi- 
ciisque episcoporum scripsit, lacobus Nacchiante (de hierarchia, 
de matrimon. clandestinis), Remigius Nanni (de beneficiis), Bar- 
tholomaeus Oarranza (summa concilior. et pontif., de residenta prae- 
latorum^, Dominicus de Soto (de iure et iTistitiiaO, Hieronymus 
Vielmius (de episc. titularibus)^^^ insuper auctores de inquisitoria 
re et praxi ut Bernardus B,etengo Oomensis, Dominicus de Mendo- 
za, Didacus de Deza, Eaymundus Gossin, Matthaeus Ory, Oamillus 



Outores philosopliiae 341 

Oampegio, AdriaJiiis Valleiiticiis^"'', editores corporis iuris canoni- 
ci mandante Gregorio XIII in quibns Paulus Constabile et Sixtus 
Fabri magnas partes haibebant sicut et antea prope aedem Miner- 
vitanam editiones canonisticae fiebant^^*, scriptores de S. Officio 
eiusque procedendi modo^^^, curatores editionum Indicis librorum 
prohibitorum per secretarios Indicis (ut p. de Marini) publicatarum. 
Clarissimi canonistae in saeculo XVII fuerunt Lucas Castel- 
lini (-J- 1631), qui de electione et confirmatione praelatorum necnon 
praestantissima dc negotio canonizationis disseruit, et Petrus M. 
Passerini (j- 1677) qui de electionibus, indulgentiis, processu regu- 
larium, de hominum statibus et officiis volumina 3 necnon in sex- 
tum decretaltium commentarios dedit^^", dum eodem tempore flo- 
rebant doctus Albertus Zenner, Raymundus Nidi, Franciscus Sa- 
muelli, loannes Thomas de Rocaberti^^'. Postaa saecuio XVIII Caie- 
tanus Benitez de Lugo (-|- 1739), Hyacinthus Santorama (-|- 1748), 
Hermannus Cristianopoli^^^, Bamabas Boehmer, Christophorus Bo- 
ser, Pius Brunquell, Ulricus Reiss^''" nomen inter iuiis ecclesiasti- 
ci peritos obtinuerunt. lus regularium a Petro M. Festa, loanne de 
Cruce (f 1624), Camillo Jasinski, A^incentio Fontana^^", notis de- 
fensoribus status religiosi Petro Calvo, Dominico de Molina (-|- 1626), 
Antonio de Hinojosa, Remigio Scroffa, ab editore bullarii confra- 
temitatum et summarii privilegiorum dominicianorum Antonio 
Oonzales de Acuila^^^ et ab editoribus bullarii ordinis pp. Ripoll 
et Bremond aliisque tractabatur. 

De philosophiae cultu solliciti Caietanus, Petrus Crockart 
(quaest. phjsicaltes), Hieronymus Armellini (comment. in Aristote- 
lem) Micliael Saravetius, Isidorus Isolani, Amadeus Meigret, laco- 
bus Hochstraten (margarita moralis phil.), Vitus Ulpius de Matera, 
Chrysostomus Javellus, cuius quidem memoria ob notam theologicam 
Semipelagianismi apud nos obfuscatur, Bartholomaeus Spina noscun- 
tur"2. Spina tum Caietano tum Pomponatio de immortalitatis ani- 
mae demonstratione se opposuit. Post eum Thomas Badia, Antonius 
Marrapha a Martina, Sixtus Senensis, lacobus Nacchiante (theore- 
mata natur. et metaphys.), Thomas Mercado, Matthias Aquarius ci- 
fandi sunt. Dum Augustinus de Esbarroya dialecticam iuxta Thomi- 
stas Scotistas Nominalistas exposuit^''^, Franciscus de Victoria^'''^ 
Dominicus de Soto, Alexander Figliuccii^s philosophia iuris et poli- 
tica, excelluerunt. Sixtus Medices, Dominicus Bafiez, Melchior Cor- 
rado, Didacus Mas, Cosmas de Lerma, Michael Zanardi, Hyacinthua 



342 "Vita et actio ordinis 

Peti-oni copiose rem pliilosopbicam exposueriint^®'*, quam loanne» 
a S. Thoma solide, profiinde et clare speciali cursu compreliendit^*^^. 
Thomae Oampanella curiosa, ingeniosa, inquieta mens de cuiuscum- 
que scibilis speculatione occupabatur'"^. Franciscus Arauxo, loan- 
nes Martinez de Prado, Hj^acinthus de Parra, Nicolus Arnu profes- 
sor in Urbe et Patavii (clypeus phil. thom.), Raymnndus Mailhet 
(surama phil.) actione doctrinali superantur ab Antonio Goudin, 
cuius philosophiae tomi 4 in annis 18 ad editiones 10 pervenerunt^'^'. 
In S£Mieculo XVIII clarissimus philosojjliious auctor Salvator Ko- 
selli exstitit. 

Thomas Moniglia professor Pisanus materialismum philoso- 
phicnm carpebat, dum Thomas Vasco (extra ordinem -^- 1796) de 
sociologia, de re oeconomica et agresti disseruit. losephus Gonza- 
lez et Froylanus Diaz de Llanos apud Hispanos floruerunt^^". Tho- 
mas Aquinas Jost philosophiam perennem contra illuminatos pres- 
sit^'^^. 

Si scientiarum naturalium et affinium disciplinarum cultores 
considerantur, Ignatius Danti (f 1586) Perusinus nomen clarissi- 
mum obtinuit, qui miram in mathematica, astronomiar, cosmogra- 
phia, architectonica doctrinam et peritiam nec minorem delineandt 
et pingendi artem prae se ferebat. Quare et duci Hetruriae, acade- 
miae Bononiensi, et deinde Gregorio XIII cuius mandato tractuni 
Vaticani aularum geographicarum scientia et arte sua decoravit, 
acceptissimus exstitit^ ''^. In terris describendis scientifico vel vi- 
sitatorum modo Ferdinandus Ojeia (de GaUaecia), Augustinus Ba- 
giensis Armenus (itinerarium in Buropam)"^ et missionisirii pluri- 
mi, Amedeus Agnesi (de geographia bibiica)^'^'' nomen sibi compa- 
rarunt, dum geologiam Valerius Faventies (-|- 1561) tractavit, la- 
cobus Barelier et itinerum descriptione ct opere Orbis botanici plan- 
tarumque cognitus est, Paulo Grysaldo de nervis et universi pul- 
chritudine ac Paulo Minerva de cosmologicis speculantibus"^ Op- 
ticam Amedeus Agnesi^'^ coluit. ' Mathesi excelluerunt I)anti, Tho- 
mas Maffei, Benedictus del Oastrone ^", Ferdinandus Oirillo ^^^, Hya- 
cinthus Houghton^^^, loannes B. Audiffredi, qui et in astronomia 
plierumque versatissimi fuerunt. Physicas leges loseph Galien inqui- 
sivit qui et de volatu aereo cogitavit^^''. Ohronologiae loannes M. de 
Tolosanis, Dida^us Ximenez, Godefridus a Mierlo, loannes Urduna, 
Danti, Franciscus Penon, Gerardus Flander, Thomas Maffei^^^ lo- 
sephus Franco"^, horogriaphiae Barnabas Auspergi^^^, mechanicis 



Historiographia doiuinicana 343 

«tudiis et elaborationibus Philippus Wycart, Tliomas B. Baroiii, 
Hyacinthus Longhi^^'^, Leopoldus Soldini^^^ incumbebant. 

Medicales, anatomiae, anthropogTaphieae disciplinae per Hie- 
ronymum Mercurium, Danielem Bucretium (Rindflsisch, fr. loan- 
iies a S. Thoma), Hyacinthum a S. Agatha, Henricum del Gaudio^**, 
Franciscum Turriani^^^ illustrabantur. 

§ ^4. Historiographia domiiiieana. 

Praeteritum tempus nostrum Anibrosius Taegio (-]- circa amiuiu 
1515) Mediolani degens in chronicis amplioribus et brevioribus nec- 
non et opere de insigniis ordinis illustravit^, quem Leander Alberti 
libro de illustribus viris^ ac chronistae Sebastianus de Olmeda^ et 
loannes a Gruce^ secuti sunt. In capitulo generali anni 1569 commis- 
sum fuit magistro ordinis, ut deiiutet idoneos patres « qui diligenter 
•colligant ex omnibus partibus ordinis gesta patrum et subinde chro- 
nicam magnam conficiant ad totum ordinem pertinentem ))^. 

Licet chronica sua Antist et Sittard^ scripserint, Ferdinan- 
■dus de Oastillo magnam suam historiam ordinis 1584 et 1592 publi- 
^^averit^ et loanues Lopez 4 volumina annis 1613/22 de eadem re in 
lucem emiserit^, ordo accuratiorem historiographiam postulare nou 
desiit. R.mi pp. Beccaria et Xavierre apparatum pro ampla et fuii- 
data rerum gestarum ex^sitione congerere cupierunt'*, quam Thomas 
Malvenda (-J- 1628) perficere debuit a fraitribus copiis litterariis ei 
stipendiis pecuniae adiutus^". Post huius mortem Abrahamo Bzo- 
vio negotium consignandae nostrae historiae frustra quidem impo- 
«itum est", ordinationibus aliis de magis colenda historiographia se- 
quentibus^^. 

Interea materiae conspicuae diversis in partibus et publicatio- 
nibus collectae nova tentamina et excitare et fovere poterant. Ete- 
nim ediderunt Seraphinus Razzi opus Vite de santi e beati del s. 
ordtne de' Predicatori 1577 et pluries^^, Michiael Pio Vite degli uo- 
mini illustri di S. Domenico 1607 (1620), 1613, loannes de S. Ma- 
ria (= Giffre de R6chac) vitas et gestia sanctomim et venerabiliuiii 
nostrorum 1635^*, Petrus Malpeus (f 1645), Alphonsus Fernandez. 
Vincentius Seiglier disquisitiones suas historicas varias, Dominicii^ 
Marchese suum Sagro diario domenicano 1668/79 etiam his]3aiiiee 
versum, Thomas Soueges suique coUaboratores opus insigne Ann6e 
dominicaine 1674/1715^% Fridericus Steill Bphemerid^^s dominicano 



344 Vita et actio ordinis 

sacras 1691/92^%^ insuper yincentius Fontana Sacrum tlieatrum 
dominicanum 1666", Ambrosius Altamura bibliothecam domlnica- 
nam 1677", loannes Cavalieri Galleriia; de' sommi pontefici, pa- 
tidarchi, arcivescovi et vescovi delFordine 1696^", omnes campum 
historiae P^Jaedicatorum satis explorantes. At votis ordinis de di- 
ligentiore bibliographia lacobus Qu6tif (f 1698)2" ^^ lacobus Echard 
(-|- 1724)21 praeclarissime responderunt insigni prorsus opere, quod 
similes lucubrationes " ceterorum ordinum ant^ellit, cui titulus 
« Scriptores ordinis Praedicatorum » Lutetiae Parisiorum 1719/21 
edito. 

Alacritate pari, qua r.mus p. Cloche iam historiae ordinis con- 
fectionem intenderat, oapitulares generales 1694 congregati hanc 
rem promovendam moliebantur, itaj ut transmissis ad urbem conven- 
tuum informationibus magister generalis « virum ex ordine 'nostro 
singulari eruditione ac doctrina spectabilem ac in ecclesiastica lil- 
storia versatissimum destinabit quique annales totius ordinis, ex 
quibus ordinis honor splendet, praelo maturabit «^^, j^i pulcheiTi- 
ma haec proposita adhuc differebantur. Non solum Malvenda, Segu- 
ra, de Sarabia^^ tractatulos vel dissertationes de dominicana histo- 
ria sed etiam Touron suos Hommes illustres de Pordra de S. Do- 
minique 1743/49^* ediderunt, priusquam materia per p. Bremoritl 
aliquatenus praeparata ad universalem historiam^^ curis Thom.ie 
Mamachi, collaborantibus Francisco Polljdori, Vincentio Badet- 
ti, Hermanno Oristianopoli conscribendam digereretur^*. Quorum 
studiorum fructus in volumine Annalium ordinis primo et unico 
1756 prodiit. Continuiatio annalium scripto, licet non typis, produ- 
cta fuit, partim postmodum impressa^'^. 

Provinciarum et conventuum et personarum illustrium historiaiii' 
conficiendam ordinationes capitulares 1569, 1589, 1600 significabant^^^ 
Historia provinciae Aragoniae auctore Francisco Diago 1599 exhi- 
bita velut exemplum similis operis laudatur, cui et specimina hi- 
storiae Philipj)inarum et Hungariae 1647 comparantur^». 

Ditiones hispanicae, lusitana, Indiarum praecipue rerum gesta- 
rum consignatione eminent, prout ostendunt tractatus pp. Diago (A.. 
ragoniae 1599)^", Medrano (Hispaniae, 1725)^% Cacegas^^^ Sousa^^. 
Lucae a S. Catharlna (f 1740) ^^ pro Portugallia, Moguer, Davila 
Padilla et Franco pro Mexico^®, de la Torre et Remesal! pro Guate- 
mala et Chiapa^^, de Zamora pro Novo regno^'', de Quesada (s. XVII) 
de Quitensi regione^^^ de Acuna et Melendez pro Peru^^, de Neyra. 



Historiographia (lominicaiia 34.5 

pro Bonaierensi parte'^", Oarrero, Adiiarte, Oollantes, S. Oruz, Sala- 
zar pro Pliilippinis''^ Galli plns biograpliiis''^ qnam monographiis 
conventnnm ant provinciarnm praestant, licet non desnn^, sicnt et 
Mallet, Mahuet, Percin monnmenta ac notas eongesserunf^. Belgae 
Ooyannm, Seguier, de Jonckheere, de Jonghe historiographoc ha- 
bent'^'', Hiberni 0'Heyne et de Burgo*-^, Angli'*" loannem Mar- 
tin, Hungari Ferrarinm'^''. Monographiae plurimae de germanicis, au- 
striaicis, boliemis, hungaricis, polonicis partibus manuscripta plerum- 
que mansernnt"*^. Simon Okolski^'' et Olemens OhodykicAvicz (-|- 1797) 
de iiussiae provincia tractarunt, dum Seraphinus Cerva (f 1759) 
fastos Ragusaeae congregationis illnstravit^". In Italia pro parti- 
bus Venetiamm, Lombardiae, subalpinis Ravennatensis, Rovetta^\ 
Ricchini, de Rnbeis, Oontarini, Villa^=*, pro provincia Romana Ra- 
vennatensis et Fontana^^^, pro meridionalibus rebus pp. Valle de Pi- 
perno^^, Milante, Van Dyck^"^ legendi occurrunt. 

E hagiographia et l)iographia vitae S. Lndovici Bertrandi anc- 
tore Vincentio Justiniano Antist^', S. Rosae Limanae Jauctore Leo- 
nardo Hansen^^, S. Dominici et Aquinatis auctore Antonio Tou- 
ron^^, S. Thomae auctore de Rubeis^" memorentnr. Deinde et bio- 
graphicae indnstriae Didaci Mas, Vincentii lustiniani, Abrahae 
Bzovii, Bernardini Gauslino", Dominici Ponsi, Francisci Vidal y 
Mico^^ afferendae sunt. 

De cnrandis editionibus quae singnlorum fratrum conatus et 
vires excederent ordo semper prospexit. Snb Pio V operuni doctoris 
angelici coUectio prima completa curis Thomae de Manrique soci- 
orumque per 17 volumina distributa prodiif^. B. Alberti Magni o- 
pera, provinciali Teutoniae anno 1629 edenda imposita, nonnisi post 
instiantias ordinis aJiis consiliis librariis iunctas curante Petro Jam- 
my Lugduni 1650 luci data sunt®*. Dum compilatio actonim gene- 
ralium capitulorum ab anno 1569 expetita desiderinm ordinis hac 
aetate inane mansit nisi collectionem p. Fontana pro satisfaictione 
agnoscas^^, editionem bullarii 1729/40 pp. Ripoll et Bremond ex co- 
piis plerumque et non ex originalibus ipsis paramnt^'"'. Oardi- 
nalis de Boxadors postea pro 'suo in fratres favore bullas cunctas ex 
Vaticano archivo propriis expensis describendas curavit"''. Totalis 
bullarii ordinis exhibitio adhuc exspectanda est, sicut et commissio- 
nes annomm 1748 et 1777^^ de actis sianctorum, de annalium prose- 
cutione, de nova editione opemm S. Thomae ad veritatem praeci- 
pue codicum Romanornm et Neapolitanomm aut tempomm iniu- 
ria frustrabantur aut aliam exsecutionem inveniebantur. 



34^ Vita et actio orclinis 

c) VITA ET ACTIO APOSTOLICA. 
§ 75. Ratio praedicationis et ministerii sacri. 

Iiicessanti indiistria ad aediticationem, instrnctionem, roboratio- 
nem fidelinm fratres Praedicatores verlnim Dei propouebant. lu ec- 
clesiis propriis conventualibus saepe digniores coucionatores per an- 
num praedicabaait^ Insuper actio extraordinaria praisdicandi saecii- 
lo XVI maxime erat tum expositio ac defeusio fidei contra uovatores 
religiosos tum labor missiouis exterae, qni per saecula seqnentia du- 
rabat. 

Quoad examen a patribus ad praedicandum exponendis coram 
particulari coetu in qualibet provincia peragendum constitutio an- 
no 1518 confinnata clare loquitur^, dum auno 1G12 magistro ordj- 
nis commissum est « ut pro sua prudentia ordinare velit, ut in sin- 
gulis provinciis iu quibus commode observari poterit, iustituatur 
unus ex praecipuis conventibus pro iustruendis fratribus in officio 
praedicationis. In quo conventu semper vigeat lectio sacrae scrip- 
turae et moralis tlieologiae in quo assignantur fratres ex suii vei 
aliena provincia, de scitu tamen et consensu reverendissimi magi- 
stri ordinis qui sunt insignes in officio jiraedicationis ut possiut 
studentes de modo praedicandi ac conciones componendi iustruere et 
non mittanlt ad eos conventus, nisi fratres quos invenerunt idoneos 
ad officium praedicationis laudabiliter exerceudum ))■''. 

Dignitas praedicatoris generalis anno 1518 recognita est et no- 
va conditioue pro adipiscendo gradu aucta-^ Praedicatornm gene- 
ralium numerus pro singTilis proviuciis concessus in capitulo Ro- 
jnano 1589 determinabatur^. Honos praedicatorum generalium etiam 
missionariis largiebatur. Ita inveniuntur anuo 1G50 e. g. praedica- 
tores generales titulo linguarum mistecae, mexicauae, chonclionae®. 
Ordiuatio autem de praedicatura generali pro illis fratribus 1641: 
edicta qui per decennium idiomate Sinarum iu xenodochio S. Ga- 
brielis Manilensi ministrarunt, ad instantiam provinciae Philippl- 
narum anuo 1650 cassata est, cum fraitres Philip])inarum sint «con- 
tenti solo bravio quod summus martyrum agontheta Christus suis 
lu evangelici apostolatus stadio curne^ntibus praei)ia.ravit j)'^. 

Saeculis XVIT et XVIII sub influxu S. Viucentii de Paula mis- 
siones sacrae ad fldeles haberi coeperunt, quibus praeter Lazaristas 
et lesuitae, Oapuccini, Oratoriani, filii S. loannis Eudes, B. Lu- 



llatio praerlicationis 347 

dovici M. Gvi »11011 de Montfort, S. Alplioiisi de Ligiiori operam iia- 
vabant'*. E nostris — quod valde notandnm est — fratre.s (•oiigTe- 
gationis SS. Sacramenti, aniio 1635 fundatae, apostolatui pa,upei'uni 
el: rudiuni per campos et paiTa loca msndabant". Mox ubique mis- 
sionarii ferventes e plialange S. ]3ominici operi missionario tide- 
lium se devovebaiit, Papis tliesannim Ecclesiae iii favorem harum 
missionum aperientibus'". Romae 1677 cupitulares generales vesti- 
giis capitularium aniii 1.670 inhaerentes, lianc admonitionem dede- 
runt : « Cum ma.xini(; ad salutem populorum conducat sanctae mis- 
sionis exercitiuin, mandamus omnibus et singulis provinciarum 
praesidentibus, ut de consilio discretorum aliquos patres tum zelo et 
religione tum doctrina et dono ])raedicationis prastantes seli- 
gaiitur et deputentur pro missionibus iion tameri exire possint a 
suis provinciis iiisi ultra licentiam ordinis liaheant consensum et 
approbationem illustrissimi et reverendissimi domini episcopi cuius- 
libet dioecesis in qua ad liuiusinodi opus mittuntur. Qui ad tale mi- 
nisterium apostolicum fuerint assumpti solum Dei gloriam et ani- 
marum salutem prae oculis habentes.. per civitates et castella con- 
tra saeculi vitia pracdicautes ac Dei verbuin ex animo evaiigelizan- 
tes non immerito praedicatorum nomeii sibi vindicare videantur »''. 
Anno 1686 pensandis verbis r.mus p. Oloche noviter electus ordinem 
allocutus est dicens : (c Phintemus primum ordinis nostri institu- 
tum circa praedicationes et missiones, ex quarum negiectu immu- 
tata est religionis facies et decor emarcuit totque pereunt animae 
quarum, itimeo, ne sanguinem requirat de manu iiostra Omnipotens, 
qui segregavit iios et in iiobis posuit verbum reconciliationis ut pro 
Oliristo legatione fuugeremur et tamquam Deo exhortante per nos, 
homines ad veritatis agnitionem et Ohristo reconciliandos adduce- 
remus. Unde praedicationis spiritum, qui in paucis vere S. P. IS'. 
Dominici filiis adliuc vi^dt quantum ex alto dabitur suscitare co- 
nabimur et missionum inunus atque exercitia promovere omnibus 
quibtis poterimus modis : oratlonibus, obsecrationil)us, adhortatio- 
nibus, gratiis, beneficiis, privilegiis etiam a Summo Pontifice obtL- 
nendis, ne in dedecus geiitis nostrae nobis exprobretur ultra, quod 
sumus solo nomine praedicatores ))^^. 

Gloriosi coetus j)raeclaiiorum ecclesiastarum optime ostendunt 
fratres Praedicatores hac aetate currente professioni et nomini suo 
stetisse. Lectores a praedicando certis temporibus arcebanitur, ue 
scholae detrimentum paterentur". 



348 Vita et aetio ordinis 

Paroeciae saepius per provincias ordinis accipiebantiir quam 
in medio aevo^'^. Kes interdum in capitulo generali denuntiata est 
ut anno 1513 : « Acceptamus in provincia Saxoniae incorporationem 
et donationem paroeciae Leuthenbergensis Maguntinensis diocesis 
fadtJas per.. archiepiscopum Maguntinum et generosum dominum 
comitem Balthasarem de Schwarzberg conventui Leuthenbergensi))^\ 
Exemplum docti ferventis et fructiferi parochi ex ordine Praedica- 
torum S. loannes de Oolonia in pago Hornariensi aj)ud Hollandos 
dedit. Saeculo XVIII Philippus Baldinucci Florentiae « paroeciam 
S. Marci annis ipsis 50 inoredibili constantia, fide, misericordia in 
pauperes administravit ))^". 

Praedicatoris officium alii patres in servitio studentium^'' vel 
militum^^ apud exteras regiones exsecuti sunt. Missionariorum 
strenuus labor particulari consideratione pondierabitur. 

§ 76. Praedicatores celebriores. 

Oopiosa et diserta series prima Italorum formatur Dominico 
de Cremona% HierouA^mo Monopolitano^, loanne B. Theatino 
Thoma Radino, Vincentio Mainardi, Thoma Oaiani in dicendo prae- 
stantissimo, Ba.rtholomaeo Mortari^, Vincentio Niffo, Antonio Bec- 
caria, Marco Oattaneo celeberrimo concionaitore, Hieronymo Tar- 
visano, Tlioma et Hieronymo Fazello'^, Ambrosio Salvo de Balneo- 
lo^, Alexio Figliucci dicendi peritia et puritate excellenti", Maiiro 
Arrighetti, Antonio lustiniani, Gregorio Primidazzi, Anitonio Sta~ 
bili, Sixto de Vicedomini, Dionysio Martini Luoensi''. Innocentio 
Oibo Ghisio famosissimo, Thoma Oarafa, Reginaldo Sgambati ec- 
clesiaste omni ex parte absoluto^, Timotheo Ricci qui aliquando 
30000 homines Bononiae in plaitea allocutus est^, Mcolao Ridolfi^", 
Nicolao Riccardi (p. Mostro), qui italice et hispanice aeque ac Mar- 
cus Pini praedicabat^^ 

Alii ut Vinoentius Oangiano,- loannes B. de Martinengo, Hip- 
polytus Tagliapietra, fnictuosi ac venerandi missionarii Basilius 
Pica^2, Andreas de S. Severino, losephus Oarli, Antonius Tacchet 
ti, Dominicus M. Ricci^% Ludovicus Oalco^^, Dominicus Longo^^, 
Ludovicus Agudi, Mcolaus Lepori, qui ab Italiae et Austriae prin- 
cipibus libenter audiebatur, Antonius de Lorea, Alphonsus Boc- 
coni, Vincentius Sassetti, loannes Perazzo, losephus Riotta, Ber- 
nardinus Faso^^, fervens Ambrosius Palmeri^^ egregius Daniel Oon- 



Praedicatores famosi 349 

ciiiia^% doctus losepliiis B. Zuandelli peritissimus xlutouius Val- 
secchi^'' elenclmm magnorum praeconum sacrorum augent et com- 
plent. Praedicatio Italorum maxime in quadragesimis consistebat, 
sed etiam missiones inter fldeles saepe ab eorum viris zelantiori- 
bus suscipiebanltur. Provincia Lombardiae anno 1751 quadragesi- 
malistas 23 pro ecclesiis prppriis et 7 pro exteris ecclesiis et velut 
concionatores per annum fratres 27 destiinabat-". 

Ad Itialiae sermocijiationem addantur praedica|tiones vel co- 
ram Summo Pontifice aut illae pro ludaeis in ITrbe factae. Si lis^i- 
coliius de Schonberg coram lulio II varic conciones dicebat, Am- 
brosius Brandi apostolici palatii praedicator ordinarius per Cle- 
mentem YIII renuntia.tus est, dum Raymundus Oapisucchi oratio- 
nes sacras iu palatio apostolico pro munere magistri S. Palatii et 
praetcr hoc munus fi'equenter et eloquenter liabebat^^ 

Ins)titutum ludaeis Romae degentibus verbum salutis proponen- 
di ab anno 1557 Dominicanis creditum est-^. losephus M. Oiantes 
sub Urbano VIII per annos 14 liuic officio non sine conversionum 
successu obtento vacavit^^. Laurentius Virgulti in eadem parte an- 
nos 21 fructuosissime impendit (•\- 1735)^^ 

Sacro verbo praedicationis Hispanias aedificabanlt. et erudie- 
bant Didacus Victorlensis^^ , Balthasar Sorio^^, Petrus de Oontre- 
ras^'^, Onufrius Olemens, Ludovicus Granatensis venerabilis ac ce- 
lebratissimus orator, Franciscus de Bovadilla, Petrus M. Ooma^* 
eximii Thomas de Truxillo, Alphonsus de Oabrera, Augustimis Sa- 
lucio^®. Sermonis laude et Hieronymus Xavierre^", Franciscus de Ve- 
ga^% Ildefonsus Giron, famosus Antonius de Oarceres, fervens loan- 
nes de Mata, Hyacinthus Vallejo, Thomas Ramon, ardens Gundi- 
salvus de Arriaga, Ohristophorus de Torres, Andreas Ferrer de Val- 
decebro^^ excellebant. 

Petrus Tllloa qui patriam, Americam, insulas Oanarienses prae- 
dicando circumcursavit, Thomas Oarbonel, Thomas Relux, loannes 
Malfaz clar.um nomen concionatorum sortiebantur^^, dum Francis- 
cus de Posadas non solum fructum animarum collegit sed et re- 
forma-tiones modi sermocinandi per Baeticas partes effecit^'^, in 
oiiibus post eum Didacus Benitilus tamquam missionarius notus 
est^\ Franciscus Lassus de la Vega summa fidelium utilitate ver- 
bum Dei proposuit^". Zelantissimus autem Antonius Garces missio- 
narius id per Aragoniam praestitit, quod Posadas in Baeticis perfe- 
cerat'''^. 



350 Vitii et iH'ti(» (mliiiis 

lu vVinerica .sti-eiun ct eloqiientes missionairii praedicationi inde- 
lesse incunibebant. Veneraudus ille Andreas del A^alle praedicatoris 
geueralis tituluni actione sna nieruit^'**, dum loannes Ochoa in par- 
tibus Oaxacensibus «maguus eviangelicae praedicaJtionis apud Indos 
minister », quorum linguam peroptime callebat, vocatus iest^". Ei 
losephus Oald<>ron, Lupus de Ouellar, Franciscus Sarabia indigena- 
rum sermone veritates salutis sancte et fervide pandebant"^". Per re- 
gionem Peruvianam Vincentius Bernedo, BaJitholomaeus Martinez, 
Antonius de Penaranda praedicatione fulgebant et laborabant^^ Me- 
xici anno 1801 Eayniundus Casaus Hispanus natu obiit, cuius no- 
men apud homileticos honoratur^-. In Philippinis atque in extremo 
oriente et plurimi fratres provinciae ss. Kosarii sicut et plures Lu- 
sitani colonis Hispanis, Lusitanis, indigenis, Malaiis, Sinensibus, la- 
ponensibus non solum avdore, verum et studiose Christum commenda- 
banfi^ 

Inter Lusitanos oratores sacros Antonius de SandC^ Thomas 
^ousa, famosissimus 'iMionias Dacosta, Hieronymus Pereryra, Ni- 
colaus Dia/i, Antonius Feo, Ignatius Coutinho''-^, Ferdinandus _ab 
Incarnaitione^''', Emmanuel Guilherme'^^, Petrus Monteyro'^*, lose- 
phus a lesu et Maria'^" eminent. 

Oalli eloquentes et ferventes hos concionatores notiores possidfi- 
bant Guillelmum Pepin, Petrum Divol6 lacobum Fourre, loannem 
Monluc, loannem Falvei, Petrum de la Ooste, loannem Breton, qui 
magiias Galliae par^tes fidei catholicae servavit^", Robertum Guel- 
lin, loannem Meningand, Hyacintlinm d'Argombat, qui praedica- 
tione vere fulgebat, loannem Rechac, Petrum Blandin, Simonem 
Baspin^^, Franciscum Oasalas, lacobum Louvet qui ad eruditionem 
eximiam facundiae probatissiniae donum iunxit, Marcum Doufrere, 
Hyacinthum Oharpignon-^^. E congregatione SS. Sacrameuti praedi- 
catio missionum inter fideles maxime vigebat, dum vere sermocina- 
tores apostolici et missionarii erant quoque Antonius Mazenod, Oa- 
rolus Ducos, Vincentius Ratier, Franciscus Mespolie^'', Saecnlo 
XVIII sacri oratores Franciscus Oauchemer^'', lacobus Fejacq^'^ et 
Ludovicus Renaud"''' iuclaruerunt, 

lu Hi]}ernia et Anglia quidem labor praedicandi fratrum sem- 
per couitinuabatur, at historia sacrae eloquentiae dominicanae pro 
illis terris adhuc excolenda videtur. Dum Angli fratres sa^culi XVI 
contra errores schismaticos et haereticos veritatem catholicam asse- 
rebant^'', saeculo XVIII praedicatores generales plures^^ cuni illo 



Prnedicjitio inter cntholicos et acatliolicos 351 

loanne Martin, anno 1758 per annos GO missionario apostolico''", de 
frnctu sacri sernionis ]W'opositi per fratres Praedicatores testimo- 
nium dant, 

E proyincia Germaniae inferioris praeter Oornelinm van Snek''" 
solemjaiores praedicantes Pipinus Roosen cuius auditorium in tem- 
plis contineri nequiens in plaiteis se congregabat, loannes Vanderlia- 
giien, Aegidius Topiarius, Paulus Ooye, Godefridus a Mierlo, Pe- 
trus de Bakere, nyacintlius Frederix. Eaymundus de Hezeccpies, 
loannes d'Aubermont"% Mcolas Deys''^ nomen habebant. Zelo ani- 
marum etiam pp. Dnive et de Olacys ardebant'^^. 

Praedicatores gei-nmnici aliqui piimum indnlgen.tiis commen- 
dandis ut loannes Tetzel"^ et postea vi summa conti-a novatores pro- 
testantes insudabant tum clarissimi oratores Augustinus de Gete- 
len, Antonius Pirata, Mfilttldas Sifttard'''' tum conicionatores boni et 
efficaces quibus loannes Mensing, Petrus Rauch, loannes Host, Am- 
brosius Storch (Pelargus), loannes Fabri (de Heilbronn), loannes 
Faber (Augusta-nus) accensendi sunt'"''. loannes A. Ooppenstein, 
loannes Freylinck^'^, Eustachius Eisenhuf^^, loannes Studer, Leo- 
nardus Leo^^, Henricus Kontzen, Albertus Steffan'''', Aegidius Gobl, 
Antoninus Eysenbarf^, in Germania (saeculo XVII et XVIII) eo- 
demque tempore in Austria loannes Dedinger^^, loannes Braumiller 
Thomas Buccelleni'''', Franciscus Poschinger'' "^ innotuerunt. Inter 
Bohemos Raphael de Laminetz^^ amplum verbi Dei praeconem se 
ostendit, dum Poloni suae linguae concionatores meliores venerantar 
e nostris Lucam Leopoliensem, Melchiorem Moscicensem, Oyprianum 
Sredinensem, Severinum Lubomlium (et Roxohmum, Ruthenuni vo- 
catum), Abraham Bzovium^", Antoninum de Premislia^'', Valeria- 
num Litranidem'^^, Fabianum Bizkowski, lustinum Miechoviensem'^^, 
Raymundum Jezierski^", Olementem Ohodykiewicz'^^ Dalmatae suis 
magnis ecclesiastibus Olementem Araneum iure adscribunt'*^. 

§ 77. Pugna contra haereses. Cura catholieorum 
in Europa septentrionali 

Ooncessis certissime abusibus administrationis et depravatione 
morum in pluribus clericis, quibus Ecclesia exeuntis medii aevi gra- 
vabatur, concessis iteiiim et litterarum liumaniorum saepe infre- 
nata impiaque sagacitaite et magnorum plebis coetuum socialibus 
conditionlbus indignis, per quas omnes dispositiones animi plurimo- 



352 Vita et actio ordinis 

rum a viva fide facile evelli poterant, Protestantismus ansam siiae 
originis ex praedicatione indulgentiae iis largitae repetiit, qui ad ba- 
silicam S. Petri de Urbe aedificandam tribuerent^ loannes Tetzel, 
qui antea iam e praedicatoribus indulgentiae fuit, ab anno 1516 pro 
scopo Petriano tamquam subcommissarius loannis Areimboldi appa. 
ret. Dum in oppido Jueterbogensi concionabatur e populo Saxoniae, 
ubi huiusmodi sermones prohibiti erant, ad audiendum Tetzel multi 
accedebant. 

Quod quidem Martino Luther, a fidei puritate iam alie- 
no, causa erat de hac re disputandi. Die 31 octobris 1517 theses 95 
de virtute indulgentiae et ad ecclesiam castri Wittenbergensis aflfixir, 
et archiepiscopo Moguntino transmisit, qui eas Komam nuntiavit. 
Thesibus avide per terras lectis loannes Tetzel' per alias theses a 
professore Conrado Wimpina exaratas coram universitate Franco- 
furtana ad Oderam publice respondit. Dum Luther sermone Tetze- 
lio replicavit, Tetzel scripto instabat, quo velut versatus theologus 
laJtitudinem incriminationum in rem catholicam detexit, nempe er 
reiectionis auctoritatis S. Sedis atque openim satisfactoriorum et 
detractionis fidei quae praedicatoribus ac doctoribus praestanda est 
et interpretationis arbitrariae sacrae scripturae. Si in liis doctrinis 
eruendis perspicacem se ostendit, in re indulgentiarum fatentibus 
quoque confratribus excesserat, etsi minus quam alii praedicatores 
indulgentiarum. Lipsiae 1519 obiit, maiore quodam nomine in histo- 
ria ex collisione cum Luthero auctus quam actio eius meruisset^. 

Interea Dominicani Saxones de Lutherano periculo curiam Ro- 
manam monebant^, quae pro more satis rem protrahebat. Magister S. 
Palatii quidem Silvester Mazzolini Prierias post studium suum the- 
sium Wittenbergensium fundamenta quatuor catholica publicavit de 
Ecclesia, de potestate Papae, de infallibilitate ecclesiastica, de cha- 
ractere haereticali insurrectionis in doctrinas Eedesiae vel definitas 
vel vigentes'^. Luthero Romam citato sed venire recusante, praecipi- 
tante nunc evolutione huius gravissimi negotii potestas de Luthero 
iudicando facta est cardinali Caletano, tunc in Germania legato pro 
obtinendo subsidio contra Turcas. Diebus 12, 13, 14 octobris 1518 
colloquia Caietani et Lutheri in civitate Augustana habebantur, e 
qua mox Luther obstinatus aufugit et Caietanus in omni re lega- 
tionis frustratus discessit. Romae deinde commissioni de causa Lu- 
therana iadscriptus est^. Post reprobationem doctrinarum novarum 
anno 1520 in bulla « Exsurge Domine » ab Bcclesia edictam, fra- 



Praedicatio in Protestantismnn 353 

tres Praedicatores streniie verbo et scripto errores deplorandos op- 
piignare vel exstinguere continuabant a capitulis generalibus Val- 
lisoletano 1523, Komanis 1525 et 1530, Lugdunensi 1536, a magistro 
ordinis Ferrariensi ab anno 1525^ huiusque successoribus animati. Si 
contra. contagionis periculosae umbram haereseos vel gentilium vel 
politiorum scriptorum ut Erasmi, ob cuius famam dubiam neque 
eius libri anno 1569 haberi permittebantur^, ordo fratres suos cau- 
tos et immunes esse voluit, et in Ohristi visceribus 1574 adhortatus 
est omnes in provinciis «ubi misera haeresum pestis grassatur, ut ani- 
madvertant, quam grandis sibi sit tributa occasio aeternae gloriae 
coronam comparandi, veros et non degeneres Dei et divi patris Do- 
minici filios se manifestent et canes Christi ovilis vigiles et fidos, 
non mutos, non valentes latrare, et inculpata^ vitae exemplo et con- 
tinua atque constanti verbi Dei praedicatione infidos convertere, im- 
bacilles confirmare toto animo studeant et sanguinem fundere minime 
pro eo dubitent qui pro eisdem totum iam prius copiosissime fudit 
sicuti magna animi laetitia eis fecisse accepimus»^. Consona hae^i 
runt magnamque stragen in Ecclesia Dei ac ruinam minantur non 
et praesertlm eos qui litteris seu praedicatione praecellunt addito et 
obedientiae merito, ut contra pestifera et virulenta Martini Luthe- 
ri dogmata, quae paulatim serpentia in tantam perniciem irrupe- 
runt magna.mque stragem in Ecclesia Dei ac ruinam minantur noii 
solum orationibus sed sanctis praedicationibus totis conatibus se 
opponant privatimque ac publice, domi, foris, apud populos, proce- 
res et quoscumque principes orthodoxam fidem contra illius figmen- 
ta et haereses tueantur tamquam boni Pastoris nostri catuli adver- 
sus fures latratus edentes, imitatores effecti maiorum nostrorum, 
qui pro succidendis haeresibus ac impiis dogmatibus de Ecclesia fun- 
ditus evellendis soliti sunt non solum preces ac studia, sed ipsum 
sanguinem ac vitam exponere, ut possint salutem Ecclesiae negleciu 
suorum corporum ultro ad mortem properando redimere »". 

Provincialis Saxoniae Hermannus Rab, qui non solum 1518 sed 
etiam 1519 ad Urbem accesserat a Luthero carpebatur, cuius adver- 
sarium constantem se monstravit, sicut et fratrum sororumque in 
ordine patrem vigilantem^", dum doctrina, verbo et scripto contra 
novatores profundus et assiduus digneque a Luthero odio habitus 
loannes Mensing, cum ad dignitatem episcopalem elevatus fuerit in 
disputationibus Wormatiensi et Eatisbonensi intervenit", quas et 
Thomas Badia Italus frequentavit^^. Petrus Rauch autem apud prin- 



354 • Vita t't actio ordinis 

cipes Anlialtinos et marcljioiiew BraudenbTirgenses ( — 1539) niaxime 
sermone et inflnxn pro fide catliolica zelavit, in Angnstanam con- 
fessionem disserere nou omitt^^ns'''. Oorneiins van Sneek e civitate 
Ilostocensi pulsus egregie de sacriticio missae et infallibilitate pon- 
tificia scripsit. Sicut Augustinns von Getelen munimentum catlioli- 
conim Hamburgi et Lueneburgi exstitit, ita Baltliasar Fannemanii 
siiffraganens Hildesheimensis vir cordatus impavide e pulpito ca- 
tliedralis ecclesiae coram praedicantibus tanta. praestantia exegesim 
LutheraaTiam discerpsit, ut adversarii ab eo nonnisi per eius exsilium 
liberari potiierint^'^. 

Per longas latasque partes Rlieni tum professores Colonienses 
lacobus Hochstraten, Conradus KoIIin, loannes Hosf, loanues Pes- 
selius (Stempel). Tilmannus Smeling, loannes van Sloot^^, tum hu- 
manista Gnillelmus Hammer tum egregii et efficaces praedicatores 
Matthias Sittard, qui et Viennae apnd imperatorem causam catho- 
licam protexit, Conradus Necrosins concionator Francofurtanns, so- 
lertissimns mente et actione loannes Dietenberger, acerrimus Oeco- 
lampadii adversarius Ambrosins Pelargus, Michael Vehe^" qui in 
colloquio Lipsiensi 1534 intervenit cuinsque tractatns apologetici 
inter probatissimos totius saeculi XVI recensentur, contra innova- 
tiones religiosas steterunt. In Germania meridionali iuxta loannem 
Fabri concionatorem cathedralis ecclesiae Augustanae, qui etiam in 
catechismum instrnctiones utiles redegit, Petrus Hntz, Wendelinns 
Oswald, loannes Burchard, loannes Faber Angustanus catholicum 
depositnm dsfendebant^^, dum Antonius Pirata Constantiae vigoro- 
se novatoribns restitit, Bartholomaeus Kleindienst e Protestan- 
tismo conversus sub habitu dominicano ad cathedram theologiae in 
universitate Dilingana^^ ascendit, quae a Petro de Soto antiluthe- 
rano pariter auctore^" restaurata fnit. Contigit quidem quod loan- 
nes Gressenicus, professor quondam Viennensis, per Bavariam et 
Austriam rei catholicae optimus propugnator ab efficaciore labore 
impediebatur, cuni a curialibus Romanis pro eo concessio facultatis 
libros prohibitos legendi differebatur^", Viennae episcopus loannes 
Fabri de Leutkirch noster^i, Retzii^^ ^^ p^i,, reliquam Austriam fra- 
tres Praedicatores eximia de causa fldei praestiterunt. Re vera Do- 
minicani per universas terras germanicas sedulos soUicitosque vineae 
Domini custodes et defensores se praebuerunt^^, quornm merita sunt 
in libro vitae. Generatim ergo (in specie utique apostatae quidam 
numerantur^^i) tamquam milites strenui in campo manserunt, dum 



PrMecliciitio iii Protestaiitisniun 355 

post eos alii, nt patres societatis lesn, in restauratione catholica 
partes suas florere viderunt. 

Oontroversistae e tempore Triclentino concilio posteriore nomi- 
nandi sunt Antoiiius Rescius, loannes A. Coppenst^in^s^ Albertus 
Zenner^''. 

Terapestate haereticorum cessante e conventu Halberstadiensi 
qui 1627 restitutus erat, in Germania septentrionali novos conatus 
missionum nostri audebant. Stephanus Fels 1681 Berolini sacella- 
num in residentia ministri caesarii agere coepit, a fratribus secutus. 
Dominicus Torck a rege Friderico Guillelmo non solum salarium 
fixum reoepit sed et mandatura visitandi catholicos milites variorum 
praesidiorum. Missiones diversae, anno 1723 Potsdiamiensis cuius 
origo cum operariis Valonibus connectitur cuiusque famosus mo- 
derator Raymundus Bruns exstitit, 1727 Spandaviensis, 1737 Stet- 
tinensis, 1738 Magdeburgensis instituebantur, dum aedificatio Be- 
rolinensis ecclesiae S. Hedwigis, coepta ab anno 1747, cura prae- 
sertim ordinis Praedicatorum ab anno 1750 producta et pei*fecta 
est. Gonsecrata anno 1773 ecclesia, post biennium curae Dominica- 
norum committebatur, qui saeculo XIX intrante recesserunt^'^. 

Ad confinia Austriae Bohemia per protestantes dire torqueba- 
tur quibus fratres Praedicatores martyrio vel doci;rina respondere 
non negiexerunt^^. Hungariae tum per Turcas tum per protestan- 
tes^*' vexatae provincia dominicana oppugnia-tionibus fere succubuit. 
In Polonia, ubi etiam Lutherana haeresis aliaeque mox ingressum 
quaerebant et inveniebant, ab anno 1523 Felix Oracoviensis inquisitor 
regni, a Sigismundo rege edictum impetravit, quo in Lutheranos eo- 
rumque libros severe procedere valeret. Oeteri Dominicani et inqui- 
sitores et praedicatores pro puritate antiquae fidei servandae ze- 
larunt^". Melchior Moscicensis, frater piissimus et fervens (-|- 1591) 
« haereticorum plusquam duo millia divinis concionibus suis ad Ec- 
clesiae gremium eiurata in manibus suis haeresi revocavit «^^. 

In Scandinavia post silentem et tristissimam destructionem 
ecclesiastici cultus ac rei lacobus de Brouwer et Mcolaus Jansen 
restauratiouem aliquam catholicam ineunte saeculo XVII moliebantur 
qui a nuntio Bruxellensi, loanne Francisco Guido del Bagno, man- 
dante Gregorio XV s. congregationis Fidei Propagandae instaura- 
tore per Germaniam septentrionalem et Daniam emittebantur^^. E 
Dania Jansen Roman relaturus de actis et de spe obtinenda profec- 
tus est. Suis fratribus germanis Dominico pariter ordinis Praedi- 



366 Vita i!t actio ordinis 

catorum et Qiiirino saecularis cleri membro comitatus Janscn Da- 
niam 1623 petiit, e qua regio decreto anni 1624 missionarii pulsi 
sunt. Mcolaus Jansen liac calamitaite non fractus missionem m 
ducatus de Holstein-Gottorp civitate Friedriclisstadt fundavit, pro 
diice legationem ad imperatorem assumpsit variosque confratres e 
provinciis G-ermaniae inferioris et Poloniae ad opus missionariuin 
vocavit. Dominicus Jansen ab anno 1624 stationem missionariam 
Hamburgi rexit. Ingressus missionariorum in Norvecia circa an- 
num 1032 paululum duraAdt. Pro conversioiH^ i-eginne RiuH-iae Cliri- 
«tinae ad fidem catholicam loanues Bapti.stji Oiioiiicz, confessarius 
legati Jbispanici in Sueci^, eximie 'contribueiis <,'ius abiurationeni 
haereseos Bruxellis recepit^^. 

In Italia anuo 1520 per Ovprianum Beneto, e proviucia Ara- 
goniae, prope circum agonalem (Piazza Navona) in XJrbe, dum effl- 
gies et scripta Lutheri comburebantur, in auctorem Protestantismi 
iwaedicatum est^''. Itali nostri doctrina, sermone, inquisitione no- 
vatoribus sese tam strenue op])onebant, ut inter 04 adversarios lit- 
terarios Lutheri Dominicani 14 numerentur^^. Praeter Caietanum 
€t Prieriatem^'^ et Isidorus de Isolani modo satis leui. Thomas Ea- 
dinus autem ferventer et vigorose orationes apud amicos et ininii- 
cos vulgatissimas protulit". Dum Fj-anciscus Silvestri 1525 « de 
falsa libertatc )) Protestautes iusequiebatur''% Anibrosius Catliari- 
nus vario tempore acerrime characterem rebellionis religiosae hae- 
nsticorum MTJtineusium, 2s'eapolitauornu), BeiMiardini Occliino Se- 
ueusis dilucidavit et castigavil-'-'. Paiilo Buiigella iuqiiisilorc Fcr- 
rariae et Mutinae suisque sociis a Olemente YII lad iutrcpiditatcui 
continuam excitaitis negotium eo vel difficilius iiiciinibebat, (|uod 
ex una parte magistratus plures inquisitionem respuebant et ex al 
tera parte haeresis subrepticie plerumque italicas regiones inva- 
debajt,. Insuper Itali haeretici unain vel aliam lidei propositionem 
negabant, de cetero aspectum catholicum servantes*". Quaestio de 
iustificatione e dogmatibus maxime discussis erat, quae vel publicc 
in plateis tractabatur''^. Ideo et Vincentius Giaccari, Hieronymus 
Monopolitanus, Olemens Araneus aliique voce et calamo de eodem 
argumento se occupabant^^. Paulinus Bernaa^dini Lucensis vulgari 
eloquio de Ecclesiii, Papa, concilio scribebat. Oardiualis Bertano 
quoque et episcopus Nacchiante aevo Tridentino. contra Luthera- 
nas assertiones in Italia instabant^^. Incessantes denique vigilantia 
atque industria inquisiitionjie Romanae et univerisalis merita in- 



Prtiedicatio in Protestantismun 357 

deflnibilia de Italiae catliolicitate reportarunt**. Quorum utique 
meritorum Muzarelli et Ghislieri promotores exsltiterunt'*^ E coii- 
troversistis in Italia viventibus Raymundus Kunrath (-[- 1667 Nea- 
poli) citetur, qui protestan^es 700 ad ecclesia^ sinum reducere po- 
tuit". 

In Gallia haeresis Oalviniana discordiam religiosam ac civilem 
profundissime spargebat. Lis quidem ingens, quae e regione dogma- 
tica ad partes civiles et politicas extendebatur, post immensas et 
crudeles pugnas in favorem fidei hereditariae csssit. In quo statu 
vel servando vel adducendo fratres Praedicatores industrias heroi- 
cas assumere sciebant. loannes Calvin, ab anno 1533 per terras va- 
gus donec in pagis helveticis receptus est, rebellionem i'eIigiosam 
Gallorum dissidentium a fide Romana excitabat et nutriebat'*'. 
Oonsiderata. dynastica pote^tate regia Galliae mirum est, quod 
Franciscus I et Henricus II successus maiores in reprimenda hae- 
resi non habuerint. Sed si sorores Francisci I Margarita et Renata 
favorem, adhaesionem ac protectionem Calyinismo et Lutheranismo 
tribuebanf^^, friab^is utique coiiatus sat steriles remanebant. 

lam 1523 Lambertus Campester, qui in conventu Lugdunenssi 
moram fixerat, scite contra Martini Luther dogmata scripsit**, in- 
<luisitores ut Raymundus Gosin intrepide munus adversus haere- 
ticos exercebant. Ipse quidem in casu particulari tot difficultates 
invenit, ut eas Romae solvere cupivei-it. At frustra, cum consultores 
elns rei rem protraherent donec Gosin obieiit^". In Ttaliam quo(iue 
Mattliaeus Ory inquisitor ad convertendam principissani Renutam 
ducissam Ferrariensem se contulit. Absque obtento in Italia fine 
redux in patriam tum inquisitione tnni scriptione servivit^^ sanctae fi- 
-dei suae. loannes de Fraxiuo, Stephanus Paris, Martinus Boullan- 
ger, Petrus Dor6 indefesse doctrina, libris de S. Eucharistia aliisve 
«ontr^oversiarum punctis, sermone contra novatores instabaut. Spi- 
ritus Rotier autem, iab anno 1547 velut inquisitor Tolosanus, sicut 
«emper etiam calamo ac sermoue in haereticos dimicavit. Relationes 
«uas ad familiam Guise nobilissimam et potentissimam suumque 
nomen bonum, quo in aula regia gaudebat, efficaciter pro rebus Ec- 
clesiae impedit. lacobus Le Hongre praedicatione sua de duce Pran- 
cisco de Guise a Calviuistis occiso aliisque sacris eloquiis causam 
cathoMcam promovit^^. Et gloriosae illae paginae martyrologii fra- 
trum Praedicatorum durante bello religioso (15G2-08) in odium 
fidei trudicatorum de meritis immarcescibilibus docnmento sunr, 



35 S Vita et actio ordinis 

<inae a S. Dominici filiivS per Galliam reportata simt''^. Oolloquio 
Pissiacensi 1561 liabito in catholica parte e nostris Petrus Gobeville 
interfuit^^. 

Quae per Petrum Divol6, qui flamantibus verbis fldem asse- 
ruit, per Petrum de la Ooste qui a Oalvinistis tot vicibus suo ser- 
mone mortificatis dilaniatus est, per Robertum Guellin, per loannem 
Breton^^, per varios quoque praedicaLores aulicos-^" facta sunt, in 
servitium Ohristi et fidei in liistoria ordinis digne recoliantur. Ni- 
colaus Ooeffeteau sub initio saeculi XVII insignis notae theologus 
Parisiensis effectus, cum ad praesulatum sublimatus fuerit per 
dioeceses Metensem et Massiliensem hareticos Oalvinistas vigorose 
retundebat^^. 

Catholica fide per Galliam demum roborata, crescente aujtem 
regia et politica potestate et grassante Nationalismo propensiones gal- 
licanae saeculis XVII eit XVIII tam lamentabiles apparuerunt, ut 
a puritate fidei et ab Ecclesiae sensu plurimi avellerentur. Subiec- 
tio vel voluntaria cleri utriusque sub pla<iitis status in articulis 
quatuor gallicanis edictis per unionem generalem cleri anno 1682 
coacltam triumphos suos reportavit. Si iam 1611 contra universita- 
tem Parisiensem in capitulo generali ordinis Pradicatorum liber- 
tes gallicanae refuitatae et summa auctoritas Eomani Pontificis as- 
serta fuit, si Xantes Mariales 1646 et 1649 Gallicanorum doctrinani 
carpsit, quare a republica Veneta tunc Ludovico XIV obstricta, ex- 
tors factus est"'^, anno 1682 p. Malagola coram magistris Parisiensibus 
tam aperte et clare theses antigallicanas pandidit, ut cum oppugnari 
nequiret e numero baccallaureorum deleretur et eius persona fuge- 
retur"". Demum r.mus de .Rocabertti e sede sua^ Valentina vindicem 
liberae christianae conscientiae adversus Ludovicum XIV se osteii- 
dif". Dura generalatum ordinis ipse gesserat, cum Natali Alexan- 
dre (f 1724) insigni certe viro causam habuit^^ Oontra huii^is Se-. 
lecta hisltoriae ecclesiastica capita, anno 1684 interdicta"^^, Frau- 
ciscus d'Enghien Lovaniensis auctoritatem papalem scripto Oolo- 
niae edito asseruit. Post damnationem per Innocentium XI et in- 
stan'tias a Seraphino Piccinardi factas r.mus p. Oloche ab Alexan- 
dre impetravit, ut opus purgatum probante Etclesia iuris publici 
faceref^^ 

Belfeae et Hollandi primum contra Lutherum,. deindie contra 
Oalvinistas, tandem contra lansenistas litem gerebant. Lovaniense» 
thfcologi nostri de reprobandis doctrinis elenchum subito corapila- 



lansenisinus 359 

runt^*. Eustachius van Zichem professor Lovaniensis 1521 in Lu- 
therum scripsit. Concionatores validi .Toanu.es van dien Bundere, 
Petrus de Backere fideles firmarunt. Anltonius Euyskensvelt veluf^ 
lapidem angularem catholicorum Bruxellensium se praebuit^^. Pau- 
\ lus Ooye verbis sacris partes traditas defendit, Godefridus a Mierlo 
e sede episcopali Harlemensi pulsus Bruxellas primum et mox Mo- 
nasterium Guestfaliae contendit, litteris controversias illustrare 
iion inlfcermittens*'^, quas et p. Dujardin Gandavi^^ dilucidavit. 

Post doctrinam Michaelis Du. Baj Lovaniensis professoiis pei- 
Pium V diiudicatam^^ Oornelius Jansen {j- 1636) ideas proposnit, 
quae per Belgium, Neerlandiam, Galiiam funeste pandebantur. Qua- 
re etiam nostri praecipue fratres provinciarum Germaniae inf erio- 
ris et gallicarum erroribus lansenisticis obstare debebant. Ut enim 
lansenistae se defenderent, fallaces voces e Thomistarum systemate 
^id proprios errores tegendo usurpabant. Sic quaestio lansenistico 
pro multis lesuitis et Dominicanis velut coroUarium congregatio- 
num de auxiliis evadere videbatur. Urbanus VIII, qui resumptio- 
nem controversiae de auxiliis noluit, et « AugTisltpLnum » .a.uctore 
lansenio et libros quosdam lesuitarum de gratia tractantes 1642 
•damnavit. Mox theologi Dominicani inter partes duas adversas iiv 
veniebantur, quaram una quaeque eos inculpare studebaf'"-. Ordu 
quidem in capituloj generali 1650 strictam observantiam^" Urbania- 
ni statuti de lansenismo inculcavit. Oonsultores Romani nostri ac 
doctores praeclari, Alexander S^bille, Franciscus Vermeil, Anto- 
nius R6ginald. loannes van Bilsen, apprime Thomismum a labe 
lansenismi disosrnebant''^, quam separationem et Sancta. Sedes m 
bulla « Demissas preces » 1724 et capitulum generale ordinis 1725 
.agnoverunt. Interea post pacfem Olementinam anno 1669 firmatam 
« casus conscientiae » 1701 novas difficultates creavit, cum pro. 
fessores Sorbonici, inter quos p. Alexandre, assererent, de quae- 
•stione facti prepositionum lanseni^ticarum obsequiose silentes po^- 
so absolvi. Accesserunt « Ref lexions morales » auctore Paschasio 
•Quesnel, in quibus utique diiudicandis cum sex theologis aliis et 
cardinalis Ferrari O.P., magister S. Palatii Bernardini, secretarius 
Indicis Selleri laborabant, bullam Olementis XI «Unigenitus» anni 
1713 praeparando. Licet rex Ludovicus XIV hanc decisionem ac- 
cMiptaiidam commendaverit, aliqui professores Sorbonici inchiso ]>. 
Alexandre super buUam et Papam ad concilium futurum 1714 ap- 
pellarunt. R.mus p. Cloche dure ferebat agitationem patrum quo- 



360 Vita et actio ordinis 

ruihdam Parisiensim anno 1718 adtum appellationis ad concilium 
signantium, inter quos et p. EcLard. E.mus p. Ripoll intra ordinem 
ultimos iappellantes vel Ttefralctarios maximie p. Viou persecutus» 

In iprovincia Oermaniae inferibris patres Tliomias Leonardi.. * 
Franciscus d'Enghien, Jansens Elinga, Hieronymus 't Seraerts 
Thomas Dujardin aliique Romanas partes egregie tuebajitur^^ . 
Missionarii dominicani, qui ab anno 1627 in foederatos provincias 
llollandia^ emittebantur doctrinae et praxi Romanae devotos sf^ 
pi'ae])uerunt^^ Viri, ut loannes A. d'Aubermont", missionarii a-. 
postolici indefessi inconfusibiles et operarii inter catholicos et pro- 
testantes erant. 

Angliae dissidium cum Romanja Ecdesia unice ex divortio 
JJenrici VIII cum Oatharina Aragonensi in favorem Annae Bo- 
leyn explicatur'^^. Coepta est schismatica legislatio 1529, qua«e 1531 
fineni in scliismato perfccto liabuit^''. Conditiones particuhires An- 
glijiie, in qua. rex scnsim suae potestatis ci\ilis et Tisurpatao eccle- 
siasticac cxten.sronei)i iTiti-odnceve atqne extovquei-e sciebat, hMitam 
et satis. sileutiosaui acHu^ptationem novi dominii leligiosi apiid An- 
glos feie oniues explicanl. I*aiici inaiitjies, inter quos pauci mo- 
nacln 1.5.^1 apud conventum dominicanum Londinenseni, snppJicio 
af]xH*ti suiit''*. Ex nostris loannes Hilser legiae voluntati addictns 
lic(it in principio nihil quod liaeresem sapevet admittere intendit, 
Kichardus Ingworth, loannes Hodkin qui sub Eduaido \'I niulie- 
i*em duxit quam sub Maria regina repudiavit et sub Elisabetli ite- 
rum regio iugo se conformavit, loannes Scorj^ episcopi ecclesiae an- 
glica/e faciti sunt, aliquibus fratribus publice ab Eccljesia aposta- 
tantibus^". Fratres, qui ftdeles remanebant mox aut emigrationem 
aut cx])u]Kione*i], px Anglia suljiie tenebantur. Eoriimque tidei et 
]U()t(>ssioiiis vox testinKmium apertum dedit. 

Ita. stiehuc' prior Bristolensis Guiilelmus et piior Cantuaiieii- 
.sis contia legis suprematiam praedicabant, Prior Eboracensis 1537 
in relxillioue septentrionis couti'a Hcnricum VIII complex fuit. 
Quam ]3artem, crudeli morte luit. Ex priorum habitudine ad horumi 
iiliorunique conventuum fratrum constantiam concludere licet^". 
Anno 1540 et saepius provincialis Gruillelmus Perrin sermones de s.. 
E.ucharistia. imprimi curavit, dum Thomas Hesliins de 6odem ar- 
gumento scripsit^^ Anno 1549 in Hispaniae conventu Calatayu- 
<]ensi obiit Georgius Athequa, quondam episcopus de Llandaff et 



Praeclicatores inter iicatkollcos ■ 3gl # 

a confessionibus reginae Angiiae Oatliarinae Aragoniansi, qui cmn 
loanne Fisher episcopo et Thoma More canoellario pro matrimonio 
Henrici VIII cum Oatharina viiiliter steterat^^. Onm fllia reginae 
Catharinae, nempe regina Maria, religio catholica iterum in Anglia 
invaluift.. Ourantibus Carolo V et Philippo II, eui Maiia nupsit, 
frati-es Praeclicatores Hispani Bartholomaeus Oarranza, Pctrus cle 
Soto, loannes de Vilhi-garcia"'', Lusitanus Ludovicus de vSoto- 
mfiior'^' haereticos in AiigMa A'alde persequebantur et quia metus 
insurrectionum nderat, tolerantia reginae Mariae et coiisiliaiiorunv 
eius sc^nsim dispai-nit**". Befnucta regiiia !Maria. .1558 i\e Hoto et Vil- 
lagareia (prcjmoto iam Oarrauza ad praesuhitum) Augiiani lelique- 
runt"*'. Deinde Didacus de la Fuente, qui confessarium legati Hi- 
spani comitis Goudomar apud aulam lacobi I iagebat, et pro Ec- 
clesia et pro ordine plura salutaria moliri non desinebat^''. Ipsique 
fratres natu Augii ministerium catholiconim in paitr-ia uuinquaiu 
ch^scv(^bant. ctsi siih ])i-iuh3ntia, vigilantia vel captivitate vitam du- 
cerv» debcbaut. l'"i-nctus' auimaruui autem ct confoi-ltatio c.atholico- 
ruiu per pp. Ilowarcl, Andcrsou, Burgis, Nortou aliios^pn^ |n-<nno(i 
rei catholicae iii Anglia gratissiTno cc^ssernut. Domininis WillianiH 
unns e sequacibiis familiae Stnait. vicarius apostolicus distric- 
tuum septentrionalium conseci-ationem episcopalem ab ipso IJenc- 
dicto XIII rece])it^*. 

Scotiae terra, dissoLnta proviuciae ordinis compagine, quosdem 
Dominicauos forititer a]>ud catholicos stare vidit. « loannes Black 
glorioso certamine pro tuenda fide Edimburgi sanguinem fudit. Al> 
ojino 1G15 nonnuUi e Ivomano coMegio Scotomm alumni vestibus 
ordinis induti una cum fratiibus Hibernis missioni catholicoruni 
apud Scotos deserviere in magnis periculis et in caiT;eribus fi-e- 
queniter constituii. V^o quidem modo iii ii>so carcere I*atricius Prim- 
rose diem obiit supremum, pvo bcle catholica fidelitc^r ad mortem 
professa mercedem in caelis acce])tiirus. Auno demum 1774 ultimus 
€x nostris in Scotia degeutibus p, Wynne ob atroces ])ei-secn'toinfii 
saevitias in Hiberniam redire coactus est »^^. 

Neque omittenda est memoria Thomae Innoceutii Strada (-]- 
1733), qui doctrina et caritate eximius ultro munere magistrali se 
abdicavit, ut in Americam ob fructum animarum proficisceretur. 
« Interceptus in itinere ab Anglis eorum haereses tam strenue cou- 
futavit proque orthodoxa religione naviter adeo disputavit, ut eos- 
dem errore liberaverit ))^°. 



362 Vita et actio ordiiiis 

§ 78. Missiones apud infideles. Unio ecclesiastica cum schimaticis. 

Missiones ordinis per fratres plerumqiie Liisitanos et provin- 
ciarum maii mediterraneo adiacentium continuabantur. Hispaui 
in America &t Asia mox partem notabilissimam et plures Itali iii 
proximo atque extremo oriente partes evangelizationis sumpsiarunt, 
Gallis ex saeculo XVTI ad missiones exteras pergentibus. loannes 
Slotanus, professor Ooloniensis, qui a petendis Indiis aegritudine 
impeditus est, dialogo de barbaris nationibus convertendis ad Ohri- 
stum alios ad munus missonarium 1560 excitavit^ 

Singulae missiones crebro ad constitutionem novarum provin- 
ciarum vel congregationum venerunt^, quibus specialia centra ad 
erudiendos et mittendos missionarios erigebantur Dependentes a 
provinciis raissiones superioribus particularibus ecclesiasticis (prae- 
fectis, vicariis) in saeculo XVII gubernabantur, nisi liierarcliia or- 
dinario modo in illis regionibus erecta est. 

Oharactere missionis in multis regionibus Americae rece- 
dente PhiUppus II 1568 mandavit, ut in qiiibuscumque civitatibus 
ad stabiliendos animos conversorum conventus ordinum Praedica- 
torum, Minorum, Augustiniauorum, societatis lesu erigerentur\ 
ex quibus saluberrima irrigatio iidei per terras indicas incessantev 
extendebaltur. In Asia tum occidentali tum orientali ob conditio- 
nes multum differentes ab illis Americanis actio missionaria alia 
exstitit, in extremo oriente interdum vehementibus et generalibns 
persecutionibus christianorum et missionariorum exortis. 

Regulariiter missionarii velut officiales statuum eonsiderati " 
stipendio publico vel itinere gratuito gaudebant, prout Lusitanis, 
Hispanis, Gallis mos erat^. Etsi liaec ex parte ordinis permittebaii- 
tur, mercatura per fratres exercenda numquam in ordine licita ha- 
bebatur. Imo capitulum generalie 1605 sub formali praecepto et pae- 
na excommunicationis latae sententiae fratribus, qui doctrinis 
Indorum et Aethiopum inserviunt prohihet ne quovis modo merca- 
turam facere audeaait^, Unicus respectus salus animarum esse de- 
buit. Oui utique fini per missionarios nostros saeculorum XVI, 
XVII, XVIII egregie coUaboratum est. 

Araerica ope Christophori Oolumbi anno 1492 detecta primos 
fratres Praedica^tores raissionarios aiino 1510 Tidit». Biennio qui- 
dem ante Oaietanus magister generalis provinciam Hispianiae ad 



Missiones Americiuiae 363 

Aniericam petenclain praecepto obligaverat, cui non subito obtem- 
peratum est. Et loco 15 fratrum, quos vicarius Hispauiae « ad in- 
sulam Hispaniolae [S. Domingo, HaitiJ sitam in mari indico ad 
accipiendum' ibi loca et conventum et praedicandum verbum Delo 
destinare debuit'', nonnisi 3 (T*etrus Oordubensis, An'tonius dc- 
Montesino, Bernardus de S. Dominico) cum fratre laico uno ive- 
runt^. Dominicus de Mendoza, germanus frater Garciae de Loaysa, 
anno insequente Americam petivit" ab anno 1512 in Hispaniola la- 
borans strenue cum sociis iuris ac libertatis Indianorum praeconem 
e't defensorem se praebuit. Pauci eraut fratres Praedicatores at ta- 
les qui novum aevum Indiis attulerunt^". Nostri enim non velut ca- 
l>ellani militum sed ut veri missionarii in Americ^a operabantur, 
novam periodum post sacerdotes iam ibi exsistentes' curae anima- 
rum in Americis inaugurantes e't repartitionibus i. e. distributio- 
nibus certi numeri Indorum pro commendatoribus Europaeis factis 
ab initio resistentes". Ex quo non solum veritatem humanitati ve- 
rum etiam religionem divinam Europaeis et Indianis aperte com- 
mendabant, missionem fructuosam indigenarum nanciscentes. lam 
1512 Antonius Montesinb coram rege et senatii Hispanorum de hac 
re, tractavit^^. Adunationes Burgenses (junta de Burgos) annorum 
1512 et 1513 de sorte Indianorum ac missione plura ordinaverunt^^. 
Similiter de eodem argumento missionarii nostri 1516 nuntium de- 
derunt^*. Summus autem libertatis et iurium Indianorum vindex 
ac protector Bartholomaeus de las Oasas habetur^^, qui anno 1515 
ad libertatem Indianorum asserendam conversus, postquam prote- 
stationes et praedicationes coram ducibus et militibus frustra 
compertus est, quinquies (1515, 1517, 1530, 1538, 1547) oceanum ex 
America superavit, ut ius oppressis faceret. Oum 1515, Antonio de 
Montesino comitante Hispaniam peteret, Didacus Deza archiepisco- 
pus Hispalensis eos regi praesentavit qui mox e vita migravit. Oar- 
dinalis autem Oisneros O. F. M. qui cum Hadriano Ultraiectensi 
praefecturam regnorum Hispaniae gerebat, Barholomaeiim et titulo 
defensoris ac protectoris universalis Indianorum decoravit et ad 
opus legislationis pro Indiis adscivit. Anno 1520 missione in Oumana 
ad oras gemmarum (Perlas) destructa Bartholomaeus ordini Prae- 
dicatorum nomen dedit, 1527 prior Portus de Plata, 1529 et 1532/3 
missionarius apud ducem Henricum in Hispaniola fa^ctus. Dua- 
bus vicibus in terra Peruvianorum magna praestitit fundatorque 
conventuum in Mcaragua et Guatemalia exstitit. Anno 1537 ut fac- 



364 Vita et actio ortlinis 

to probaret, pacitictim Indiaiiomm couversiouem fieri posse, ad fe- 
roces populos de Tuzutlan se contulit ibique tanto successu et cari- 
tate excelluit, ut illa terra belloi-um deinceps nomine Verae pacis 
venerit. Simulque ipse incessa.ntibus instantiis sententias de tnendis 
Indianis a Paulo TIT et Oarolo V recepit. Kecusata dioecesi Cu/:- 
censi episcopatnm de Chiapa pauperem elegit, quem biennio ipse 
rexit. Anno 1547 in nispaniam remea,vit, ut de re Tndiarnm contra 
canonicum Sepuiveda disputaret et scriberet^". Tandem 15(i() Matri- 
ti obiit. lulianus Garces, postea episcopns Tlaxcalensis, Bartholo- 
maeo iraterne ac validissime in caiisa A-erae humanitatis adstitit^^ 

In Insula Hispaniolae, ubi l^airtholomaens de Las Casas in vi- 
ta dominicana formatus fuit, centrum missionis rtominicanae prc 
America exstitit, prima universitatc novi muhdi ibi moderantibns 
Dominicanis 1538 aperta. Petrus Cordubensis, qui eam cum gva- 
tia et protectione Caroli Y erij?enc1am curavit, iam ante niissioui- 
bus AmeHcanis in eo prosjK'\i(, quod harnm dependcntiam a proviu- 
cia Baetica et conventu Porfca<? Cacli Hispak^nsis temperaret'^ In- 
sula Hispaniola, snb iiominc prisiino IJaiti, cnm Antillis minori- 
bns ab anno 1()2n a (jaliis occnpata est. Cnm Capnccinis ct lesniiis 
Dominicani ( Pelican, Breton. Bn^chet, Ciryjthon insnlas Mai-fcini- 
que et Ouadah)upe missionandas nacti snnt. 1'ostea eo p. Tertre lii- 
<>;toriographus illarnm reoionnm, pp. }*aul et INTartel venernnt'". 
Dnm anno 1()!)4 in ^Martiniqne 12, in Cnadaloupe 5, in llaiti 2/'> 
Dominicani erant, in Ilaili nnno 1707 5 et 1780 2() missioarii nostri 
ad indigenarum et nigi-orum salutem operabantur^". In Insula Do- 
minica Raymundus Breton (1642/52), Philippus de Beaumont^^ 
Guillelmus Martel (1730/40)-^ apostolicae curae ]:>raecipue incum- 
l)ebant. Tnter missionarios AntiUarum adhuc eminent Toaunes 
Baptista Labat (160?)/1 706) , (jni regio nomine et officio fortificatio- 
ne.s et defcMisioncs insnlarnm Martinique et Gnadeloupe perfecit^'', 
et Antoninus I^remond CMMW^^) postea magistxBr ordinis-'. Ad 
conditioru^s morales in illa ditione subvertendas immigratio Ga-llo- 
rum quornmdam saeculo XVITT valde contribuit, ex quo labor mis- 
sionariorum durior efficiebatur^''. Pastores missionarii diaetam 
percipiebant, quae eis ex publicis stipendiis et quidem in fornia 
sacchari tribueba-tur^''. Postquam p. Vii*iot praefectus apostolicus 
in Haiti sclopo anno 1704 necatus est, p. Le Cun auctis facultati- 
bus tamquam vicarius apostolicus missiones ipsius insulae et adia- 
centes ab anno 1797 regebat^'. 



Missioiies Ainericanae 355 

Ex Antillis 07'ae sepfentidoiifiles (tierra f)vmn,) \'eBezolaame 
(Ounianj^l) per missionarios primos Americae tangebantur, sinonlis 
Yicibns opere cliristianisationis per ayaTitiani niequitiamqiie colo- 
noriim frustrato. Anno 151G Franciscus Oordubensis, Antonius de 
Montesino^^ ad plagas continentales destinati, sed per Indianos de 
Hispanis, qui duceni indigenarum aliosque in servitutem asporta- 
veraut, iratos, interfecti sunt, Alii Dominicani 1517 pacifice quoque 
venientes bene recipiebantur, conventu S. Fidei de Cliiribichi fun- 
dato. At 1520 Alfonso de Ojeda indigenas tradente, Indiani et con- 
ventum destruxerunt et missionni^ios iure obsidum necarunt. 

In Daria (Pananm) Keginaldus de Pedrazza O.P. cum fratribus 
anno 1519 stetit, erectis dioec.-esi (Tlioma Ortiz O.P. episcopo pri- 
mo.-") :?.t conventu S. Martbae, ingentique fructu animarum coUe- 
cto. Ex 20 Dominicanis, qui in lingua indigenarnm apud Hispanio- 
lam edocti, in Daria laborabant, Martinus de Angelis fliivium Mag- 
dalenae invenit. Fundata Oarthaginensi residentia Tliomas de To- 
ro O.P. prJmuN ojMscopns 15H4''" fa<-tus est, ])atvibus In ]»raediis coii- 
\ersionem Indianornm et in collegiis eoium (lliorum educationem 
laoMentibus speciali schohi ])ro liliis diicum indig(Miaruiii (ca,ci(i|ues) 
instituta. Tn regione Nova Gi-analtensi Dominicani 152<) hietum in- 
gressuni et rei snae ])rogr('SSum haliebant. Dominicus d*' las Oasas, 
qui in (Juacheta doctrinani stabilivit, inccdis qui niissi()iiario.s ve- 
lut /ilios solis venerabantiir, se liUum solis iustitiae esse jiraedicabat, 
quem eis nuntiaret. Indianis de Chia et duce de Siiba baptizatis, in- 
colae.de Bogota ad aquas regenerationis convolarunt. Petrus 
Duran et loaunes de Montemayor Tunjae atque apud llamiriqui 
c^impum sibi eligebant, dum loannes Mendez temjiluni Bogotense 
i.n ecclesiam vertit et cum socio tali effectu praedicationi instjibat, 
ut biennio transacto po])ulus totus cliristianiim se protit.eretur. 1512 
novi missionarii (e. g. Antonius de Penna, Lupus de Acuna) adve- 
nerunt. Dominicaiii anno 15(50 170 residentias cliristianorum indi- 
gemirum dirigebant. Ardore et sacrificio apostolicis Bartholomaeus 
de Ojeda et Ludovicus Vero egerunt. Ludovicus Beltran zelo sa- 
lutis animarum apud Tubaram et in montibus prope S. Martham 
Indianos suj)er 20000 insuper et illos de Oi]3aeo per pluviam a caelo 
impetratam convertit''^ Eius operis sudores autem per famem auri 
conquirentium Europaeorum ita destruebantur, nt ipse 1569 missio- 
nem reliquierit, ne conspirare cum Europaeis videretur^^. Genera- 
tim regiones Novae Granatenses ad christianismum adductae sunt, 



366 . Vita et actio ordinis 

sed et novi pagi (ut per Hadria.num de TJffelde 1542 in Guaymi) et 
relabentes, contra quos e. g. loannes de Pereyra (f 1682) zelavit^\ 
laborem improbum requirebant. In Aequatore Dominicani ab anno 
1534 conventus Quitensem, Guayaquilensem, Loyaensem fundarunt, 
ex quibus multa ad salutem colonorum et indigenarum operaban- 
tur^^. Prope fluvium Amazonum nostrates 1651 missionem susce- 
perunt^^. 

Ad terram Peruanam^'^ 1532 6 fratres Praedicatores, inter quos 
Reginaldus de Pedrazza et Vincentius Valverde, venerunt. Valverde 
episcopus Ouzcensis renuntiatus et protectoris Indianorum munus 
Implens postquam plurimos indigenas monticolas Oliris^o lucrife- 
cit, demum in insula Puna martyr 1544 occubuit. Eius metliodus 
fundandi doctrinas christianas pro indigenis summo zelo a confra- 
tribus suis quam maxime per saeculum XVI servata est. Celeber- 
rimum templum solis Ouzcense a Pizarro p. loanni de Oliaz sociis- 
que anno 1534 traditum est. Limanam sedem velnt archiepiscopus 
primusl541/77 Hieronymus de Loaysa tenuit^^, qui pastorali solli- 
citudine pro descendentibus Hispanorum et indigenarum zelavit, 
dein in erigendam universitatem Limanam cum cathedra linguae 
indianae 1551 influxit, synodos 1552 et 1567 celebravit, hospitale 
indigenarum aedificavit. Dominicus de S. Thoma non solum pri- 
mam grammaticam linguae Quichua confecit, verum quoque plures 
stationes missionariias excitavit^^ et caritative Aegidius Gonzale/i 
duram sortem Indianorum regentibus explanavit^'». Ut Indiani, qui 
in his partibus dire saepius habebantur ita ut multi se necare quam 
exactiones dominorum sustinere eligerent, secure ad christianismum 
adducerentur, constituebantur reductiones 400/500 indigenarum in 
luio loco ab uno sacerdote curandorum. In his reductionibus indi- 
genae iure voti pro rebus administrationis gaudebant. Pii V petitio- 
nes de respectanda Iibei*tate indigenarum Philippo II porrectae 
documenta sunt humanltatis, quae a gubernio etiam plus assume- 
batur, quam per officiales inferiores peracta est^". E dominicanis 
-missionariis in Peru saeculo XVII laborantibus Franciscus de Oruce 
et Ohristophorus Torres afferantur^^ 

Inter Ohilenos Aegidius Gonzales et Ludovicus Ohavez conven- 
tum, qui inter alios primus emt, apud S. lacobum 1552 receperunt, 
Reginaldo de Lizarraga*^ inter paganos laborante. Ad fluvium Pla- 
ta Oaspar de Oarvajal*" missionariiim et protectorem Indianorum 
fructuosissimiim se praebuit, dum Augustinus de Formeselo fami- 



Missiones Americanae et Orientis 367 

lias indigenarum de Chaciiyto (Chaco) eirca capellas ab eo aedifica- 
tas colligebat^', Expulsis lesuitis (1T67), provincia dominicana Bo- 
naorensis plusquam 20 missionarios infidelium in insulis Malvinas, 
rt'i;ionibus de TJruguay et Parana, usque ad meridiem in terram 
Ignis, mittere consueviti^''. Eitiam Franciscieini partem missionum 
antea ad lesuitas pertinentium retinuerunt, quae sicut et domini- 
cana^e sensim dilabebantur'^*. 

Mexicani per Ferdinandum Cortez 1519 sceptro Hispaniae et s. 
crucis subacti magnis copiis gregi Ohristi se adiunxerunt'^^ Fran- 
ciscanos missionam ordinis Praedicatorum 1526 et quidem 12 duce- 
p. Thoma Ortiz ab indigenis Verae Crucis devotisslme recepti co- 
mitabantur. Dominicus de Bstanzps'^^, venerabilis vitae, qui solus 
moix relictus est, novitiatum et conventum Mexicanum aperuit, in 
quo vocationes multae confluebant. Oriebantur conventus plures in 
principalibus locis et etiam missiones. Betanzos ab anno 1532 pro- 
vinciam rexit, quae dum ipse obiilt 1548 conventus 5, coUegium 1, 
domibus 60 constabat. Dum ipse maiores conventus fundiare in- 
tenderat, alii stationes missionarias excolere maluerunt'^^ . Inter- 
dum, in vicis vel regionibus incolae 20-50000 christianam rellgio- 
nem assumebant, cum missionarii vicos vel regiones ingrederentur. 
Maxime Indiani etiam his in partibus musica et cantu attraheban- 
tar. De Gundisalvo Luzero et Dominico ab Annuntiatione stupendi 
prorsus successus conversionum peracitarum narrantur^". In parti- 
bus Mexicanis atque adia<!entibus Dominicani systemate reduc.rio- 
num pro Indianis libenter usi sunt, quae vicis 5, 10, 12 vel pluribus 
>tt.dhuc constabiant^^ Magnis Mexici missionariis lordanus de S. 
Catharina (1592) accens»3tur°2, dum ab instituta hierarchia lulius 
Garces ad sedem Tlaxcalensem aliique ad alias adsciti sunt"\ 

In Guatemala e nostris maxime Bartholomaeus de las Casas 
velut missionarius Verae PiaCis et episcopus de Chiapa animas Ciiri 
sto lucrifaciebat. Eis 1616 cura spiritualis pro Indianorum pagis 150 
concredita fuit. In defectionibus indigenarum a fide interdum mis- 
sionarii occumbebant, ut anno 1616 Sonorae in Michoacan, ubi lesui- 
tae, Dominicanus 1, Franciscanus 1 intterfecti suht^'^. 

In Florida licet plures fratres Praedicatores itemque 1547 I.u- 
dovicus Oancer de Barbostro ab Indianis aggressi fuerint ac truci- 
dati, 1553 et 1559 alii missionem tentaverunt, quae tamen nonnlsl 
aaeeulo XVII intrante per Pranciscanos feliciter continuari po- 
tuit^*. In Californiiam missionarii ex saeculo XVII reperiuntur''". 



368 Vita et actio ordinls • 

Ad Califoruiam iiiferiorem anno 1772 Dominicani adsciti sunt, qui 
varias missionss novas fundarunt'*^. 

Orientalis missio velut cura animarum Europaeoraum vel tenta- 
men unionis ecclesiasticae schismaticorum vel conversio Mahometa- 
norum extendebatur a Balcano per insulas Graeciae et oras Ponti 
Euxini usque ad Mesopotamiam et Persiam. Dum 1.575 Gregorius 
XIII ordinibus Praedicatorum et Minorum mandavit, ut fratres va- 
lentiores quosdam ad Bosphorum mitterent, actio dominicana in Pe- 
ra saeculo XA^II intrante revixit*", Hyacinthus de Subiano Areti- 
nus, 1644 suffraganeus et 1652 vicarius patriarclialis hitinus Oon- 
stantinopoli effectns est (-|- 1653) et postea Eaymundus Gallani 
(1706/19)''". Dominicani ibi curam spiritualem « francorum » exse- 
quebantur. In insulis Ohiensi (episcopus lustiniani 1566), Syrae.(e- 
piscopus loannes Andreas Oarga martyr 1617) nostri laborabant"". 

Monasteriii sororum Therae (Santorino) 1596 missioni orientali 
incorporatio facta est"^ Oum dein Smyrnis anno 1624 ex placito 
apostolico praesul latinus post saecula restituendus esset, 1625 Pe- 
trus De Marchis O.P. Ohiensis patria, ab ecclesia Saucterinensi ad 
sedem archiepiscopalem' Smyrnensem translatus est {-f 1648), suc- 
cessorem Hyacinthum de Subiano nanciscens, dum Eusebius Fran- 
zosini 1754/63 vicarium apostolicum Smyruis egif-^. Armeni plu- 
res ab anno 1747 quoque Smyrnis steterunt*'^. 

Medio saeculo XVI vix superato Augustinus Buttigieg et An- 
toninus Sagra per partes Serviae transierunt non absqiie fructu 
animariim relicto'"'. lovitn Brixiensis Gregorio XIII maiidante Ori- 
meam visitavit, iibiqiK' ii(]eles in iide loborans et tirmans'^^. Ex 
Vallacliia in Russiam Andreas Bobius Lombardus assumpto socio 
Matthaeo de Ulonis Mpravo profectus est. Multis pro tide catholica 
commendanda laboribus et periculis perpessis erectisque ecclesiis 
sub H)tu Romano schismaticis et haereticisque pluri^us ad gre- 
mium ecclesiae adductis in Vallachia redux ab inimicis religionis 
occisus est^"^. 

In missione Oaucasiae et Georgiae loannes Giannotti c. 1632 
liaboravit®''. In minore Armenia sicut et in monte Libano inter Ma- 
ronitas, in Aegypto et Mesopotamia Ambrosius Buttigieg et Anto- 
ninus Sagra fruatuose iegatione fungebantur«8. Apud Turcas et Ta- 
taros Thomas Landi de Longi praedicavit^». Sub respectu missio- 
nario Armenia maior et Persia unitae apparent^". Ex quo Armenia 
anno 1583 provincia ordinis Praedicatorum erecta est (1694 vica- 



Incliistriao inissiouiiriae 369 

riatu de Isfalian fnndato), hierarchia catholica illarum partiiim 
valde dominicana erat. Series archiepiscoporum Naxivanensium 
(1607/1732) exclusive et series praesulum Isfahanensium dnobus Do- 
minicanis constat. Inter illos Armenos, Italos, Ohiensem, Germa- 
num citare libet, inter hos autem praecipue Barnabam Fedeli (-|- 
1731)^'. Expulsis patribus Armenis occasione civilis belli e territo- 
rio suo, Smyrnas se receperunt, excepto Kaymundo Berselli, qui 
usqiie ad mortem in Persia degebat. Ut missiones orjentales ani- 
marpt Benedictus XTV breve 10 iulii 1748 ad r.mum p. Bremond 
dedit, conventu SS. llosarii in Monte Mario prope Urbem missio- 
narii.^ colligendis destinato. Ad petitionem sacerdotis Chaldaei Cho- 
der nuncupati, nova missio Mausilii stabilienda ordini commis- 
sa est, qui eo 1750 pp. Franciscum Turriani et Dominicum Code- 
leoucini misit sequente Dorainico Lanza viro docto, s. congregatio- 
nis Bituum consultore et in re Chaldaeorum perito, qui primus 
praefecti apostoMci officio excelluit. Itinerarium (1773/71) i^. Lan- 
za reliquit. Qui et ])rotectionem Anglorum de missione hac obtinuit. 
Usque etiam ad Kurdistan missionarii procedebant, ubi p. Leopol- 
dus Soldini (-|- 1779) sancte laboravit^^ Fractis viribus plures mis- 
sionarii caihpum evadere coacti sunt, p. Ruvio 1785 trncidato. P. 
Oaanpanile solus tandem manens in term aspera, 1815 in Italiiam 
secessit. 

Ad calcem missionis orientalis duo instituta missiouaida Ro- 
mana, quibus Dominicniii nounua sua iuuxerunt, receusenntur. U- 
num erat primum institiitum pontificium missionrnii quod Bouuie 
originem liabuit in domo convertendorum ludaeorum, inter alios per 
S. Ignatium promota. S. Pius Y societatem lesu iterum catechume- 
nafcui praeposuit. Ipsi collegio neophytorum cardinalis Vinceutius 
lustiniani (f 1581) scufcita aurea 2000 reliquit, dum Dominicani 
plures sermonem coram ludaeis recitare solebant^^. His industriis 
pro femineo sexu specialiter monasterium ss. Annuntiaitae auxi- 
lium praebuit, in quo sorores e ludaismo conversae (praeter ialias 
qnidem) instructioni''^ puellarum vel mulierum ludaeorum incumbe- 
bant. Pius V huic fundationi sub Pio IV erecta<e multum favebat. 
Alind institutum, de quo nuntium dedimus, est collegium gi'aecnu). 
quod per annos 10 quasi Dominicani in Urbe sub Urbano VIII Pa- 
pa et Mcolao Bidolfi magistro generali moderabantur''^ 

Oongolensis missio no^ds copiis missionariorum Lusitanoruui 
saeculo XVI intrante adhuc continuabatur'^*^, post autem derelicia 



370 Vita et actio ordinis 

videtiir". Fiindationem iniperii colonialis, quod snb Ludovico XIV 
Galliae rege coeptum est, actio missionaria comitabatur. Ita, posc 
aliorum teutamina 1670 et 1087, anno 1700 ad oras aureas (Oote 
d'or) p. Godefridum Loyer, natu Kedonensem, praefectum aposto- 
licum s. congregatio de Propaganda destinavit. Qui a novitiatu ad 
missiones adspirans laude magistri generalis Cloche distinctus 1693 
ad insulam Martinique contendit et deinde in Europam redux man- 
datum recepit duos principes nigros, filios regis de Issigni, quibus 
Parisiis et formatio et baptismus collatus fuerat, ad Guineam tra- 
ducendi. Ipse et socius p. Villard 1701 in Africam pervenerunt 
Indignatio regis de conversione filiorum, derelictio coloniae per Gal- 
los, missionem impediverunt. P. Loyer 1703 navem liisitanam con- 
scendens in Europam auxilia petiturus profectus est. Gallis incluso 
p. Villard Africam relinquentibus nuUa spese restaurandi missionem 
adfuit. P. Loyer de ea 1714 memoriam composuit^''. 

Lusitani Dominic^ani in insula Madagascar anno 1540 patres 
plures trucidatos et 1585 loannam de S. Tlioma veneno abreptuiu 
liugebanf^. In plagis orlentalig Africae anno 1577 loannes dos Sau- 
tos intrepide apud Oafros de Mogambique religionem propagavif, 
non abhorreus ab incendio templorum Mahometanorum. At ex in- 
constanitiia, baptizatorum opus conversionis parcum remansit. Oon- 
ventus in oppido de Mocambique fundatus, 1579 in formalem recep- 
tus est. Alii patres versus septentrionem ad locuni de Quirima, alii 
ad meridiem ad regionem de Zambesi perrexerunt, vicarialibus do- 
mibus in Sofala 1586 et Sena constitutis. Interius prosequentes in 
oppido Tete etiam ])rincipalem domum erexerunt. Ex quibus cen- 
tris alias stationes usque ad finem saeculi XVII prodierunt. In hls 
Africae missionibus usque ad quinquaginta fratres apostolatus la- 
boribus insudasse dicunt^". Anno 1652 rex Manamotapa, cuius di- 
tio prope Zambesi extendebatur, fidem catholicam amptexus esr, 
ex qua conversione plurimum sperabatur. 

Filius regis ordini Praedicatoruni cooptatus velut Oonstianti- 
nus de Eosario, magistrali laurea theologiae per magistrum gene- 
ralem anno 1670 insignitus, ad tempus prior Goanus exstitit". lu 
saeculo XVIII numerus missionariorum valde decrevit^^^ 

Oirca Dominicanos in Aethiopia tum Sera/phinus Eazzi" (f 
16.11) tum Ludovicus de Urreta (f 1636) ^^ ab aethiopicis monachis 
decepti falsa historiographiae nostrae per tempus intulerunt. 



Missiones in Asia 371, 

Magnus ille praeco Indiariiin orientalium Dominicus de Soii- 
«a, qui et priniam ecclesiam in OocLin erexit, ad latus Alfousi Al- 
buquerque consistens, eum consilio et solatio iuvit eique morieuLi 
anno 1519 in civitate Goa adsititit*^. Dum Goa 1510 caperetur, D\)- 
minicani militibus animum inspirarunt. luxta Franciscanos nostri 
vicibus pluribus in Indiis orientalibus laborabant, ab anno 1542 ex 
mira fama S. Francisci Xaverii sociorumque notabiliter obscurati. 
Anno 1548 Dominicani 12 duce Didaco Bermudes Indias i^etierunt 
conveutum Goanum ac congregationem S. Omcis Indiarum orien- 
ta-lium in coloniis lusitanis fundantes. Ita oriebantur loci in Scbaui, 
Oocliin (1549), Diu, Bassein, Daman, Mangalore, Olialle, Meliapo- 
re, Negapatam, Dianga et Syriam Bengaliae, Tanna, in insula Cej- 
lon Oolombo, Galle, Manar, laffnapatam. Oampus Goanus missio- 
nis inter lesuitas et Dominicanos per viceregem 1548 dividebatur^*. 

De cejtero tonventus Goanus cum schola tlieologica sicut alii 
conventus Indiarum magis scientia et observantia quam propagau- 
dae fidei actione"^ florebant. Attamen non solum ipsi fructum in- 
cessanter in horreum ingerebant verum etiam missionarios ad alias 
partes Indiarum destinatos formabant. Digiiissimi praesules nostri 
in sedibus de Oochin (Georgius Temudo 1558/67 Henricus Tavora 
de S. Hieronymo 1567/78, Michael Rangel 1633/78), Goana (e. g. 
Temudo 1567/71, Tavora 1578/81, Vinceutius Fonseca 1583/86), Ma- 
lachana (e. g. Gregorius de S. Lucia 1558/78 efficaciter nomen chri- 
stianum promoverunt^^ E conventu Malachano a Oaspare de Oru- 
ce fundato**" missionem ad Moluccas, regiones Indosinenses, imo Si- 
nenses exieruut. 

In altera saeculi XVI j)arte Dominicani ad regionem Birma et 
ciica annum 1604 ad Pegu venerunt, ad tempus in regno Siam 155 L 
praedicantes et baptizantes. Primis missionariis nostris (Hierouymo 
de Oruce et Sebastiano de Oanto 1569, pp. Mota et Fouseca 1600) 
interfectis, annis 1601/19 Francisco ab Annuntiatione stabili modo 
laborare contigit. Ex Siam ad Oambodjam evangelium cucurrit, Sil- 
vestro xVzevedo O.P. Lusitano potestate facta a rege, libere verita- 
tes christianas nuntiandi. Saeculo vergente ad regis Oambojensis 
petitionem Didacus Aduiarte et Alfonsus Ximenez Hispani 1596 eo 
se contulerunt aliis fratribus ad novam instantiani regiain sequeu- 
tibus. Post unionem dominationum Siam ot Oambodja religio Oliri- 
sti parce in illis terris vixit^". 



372 Ylta et aetio ordinis 

Tn Inskanae clitionis insulis Flores, Solor, Adorana, Timor, Lu- 
sitani missiones interdiim florentes excolebant, postquam p. Au- 
tonius de Taveiro circa 1555/6 terras illas ad eA^angelizandum ap- 
tas JDvenit^^. Anno 1562 missi a, priore Malacliano patres in Soior 
anno 1566 castrum circumvallatum erexerunt, quod ceutrum missio- 
nis (.^t defensio contra Maliometanos irruentes esset. In Ende prope 
Flores ubi pariter fortificatio erat®^^ missio copiose benedicebiatur. 
numero christianorum ante 1598 in 18 stationibus de Solor, Ado- 
nara, Flores circiter 25000 putato. Si missionarii ex una parte 
contributionibus annuis tum a gubernio tum ab ordine elargitis iu- 
vabantur, ex alia parte martyres plures e suis viderunt. Atque ex 
pcricnlo Mahometanovum magis magisque tunc ubique crescente^ 
ex factionibus civilibus christianorum, ex commercio et adiutorio 
Hollandorum Lusitanis ac catholicis infensorum praecipue ab an- 
no 1568, in quo missio insurrectione populi fere annihilata est, dif- 
ficultates ingentes missioni huic exsurgtebant. Martyria annorum 
1598, 1618 (Augustini da Magdalena) 1621 (loannis de la Fortalez- 
za, Simonis da Madre de Deos) oppugnationes et expugnationes de 
Solor vario fato vel fortuna factae inter missiouarios et Hollandos 
per decades annorum rem dividebant. Egregius Michael Kangel {f 
1646) visitator et generalis vicarius Dominicanorum orientalium 
al> anno 1614 ubique zelum accendit. Eomae et Ulyssipone copia» 
obtinere studens, in Solor praesidium ab HoIIandis dirutum resti- 
tuit, curam animarum auxit. Anno 1623 10 missiouarii totum la- 
borem portabant, 1627 15 ecclesiis pastore viduatis. 1630 Rangel 12 
novos missionarios secum duxit. Postquam insulae Solor et Ado- 
nara catholicis perierunt, iis in Flores ex conversione ducis cuius- 
dam (-J- 1661) magnus fructus animarum adduotus est. Missio iu 
Timor inter 1556/1613 f ere deserta mansit, 162G bouam spem de.~ 
dit, pacifica evolutione missionis ex agitiatione HoUandorum postea 
exclusa. Anno 1719 duos missionarios patres insula Rotti vidit. 

Usque ad annum 1754 missionarii 10 in missione de Timor-Flo- 
res laboriabant, deinceps opere missionario ex labente re lusitana 
languente^^. 

Philippinae insulae apostolicos operarios i)rimos Augustinia- 
nos et Franciscanos habebant^*. Erecta sede Manileusi sub titulo 
Oonceptionis B. M. V. de patronatu regis catholici anno 1579, suf- 
fraganea Mexici, primus episcopus Dominicus de Salazar'''^ fratii- 
bus 20 adscitis Manilam profeotus- est sed unico socio eo pervenil, 



Missioiies Tunquini 373 

aliis fere oniiilbns peste iufectis, anno autem 1587 et saepius ab aliis 
secutus. Dum uni Mani]a,e apud S. Dominicum 1588 exstructum ma- 
ne])ant, mox curam Sinensium et liospitale Sinensium S. Gabrielis 
cbtinentes et universitatem S. Thomae moderantes, alii egregiis S5%- 
crificiis abnegationis et martyrii insulas PMlippinas evangelizarunt. 
A6 firmandam christianitatem Pbilippinarum liierarchia 1595 am- 
pliata est creatis sub Manilensi archiepiscopatu sedibus Nueva Se- 
govia pro paite septentrionali, Nueva Oaceres pro meridie insulae 
de ].U|[;on, Oebu pro reliquis insulis. Maxime Michael Benavides OP 
primus episcopus Novae Segobiae et mediatus successor Dominici 
de Salazar in sede Manilensi (1602/7) missionem valde promovit. In 
provincia de Bataan nostri 1587 missionem receperunt ( — 1768,\ in 
Pangasiniin definitive 1613, in La Laguna (ministerium Indorum), 
in Oagayan 1694, in praestantiore insula Babuyanes 1619, in insulis 
Batanes 1686 restauratam anno 1720, 1744, 1783. Ultimo anno Bal- 
thasar Fernandez Oalderon atque Bartholomaeus Antiquez Batanen- 
sium evangelizatores exstiterunt atque ita «anno 1794 iam octoginta 
adulti et sexrlecim mille infantes baptizati computabantur ». Domi- 
nic^ni in Philippinis velut pastores animarum, medici corporum, 
magistri institutionis cuiuscumque eximia praestiterunt. Pluras ad 
praesulatum elevati sunt haud unus martyrio coroniatus^*^. 

Missio Tunquinensis, 1626/27 a pp. Baldinotti et de Rhodes SI 
fiindata''^ 1659 erecta est in vicariatum apostolicum sub praesule 
Francisco Pallu, qui tamen regionem illam intrare nequivit. Obor- 
tis persecutionibus lesuitisque eiectis Parisiensis societias extera- 
riim missionum anno 1666 campum recepit, 1670 concilio Tunqumen- 
si primo habito quod fundamentum regiminis missionarii illius 
partis usque hodie mansit. Deinde ex provincia Philippinarum no- 
stj-a loannes de Oruce et loannes de Arjona 1676, et Dionysius Mo- 
rales 1677 Tunquinum ad utrique vicariatui collabora-ndum petie- 
nmt^^ In lite inter vicarios apostolicos ©t missionarios regulares 
Dominicani non obstantibus bonis fructibus, quos feceriant, missio- 
nem 1679 deseruerunt. Oum autem vicarius apostolicus Ludovicus 
de Laneau regularibus missionariis libertates concessisset, quibus 
religiosi in Philippinis fruebantur, eo ipso anno redienint^". At 
persecutionibus incoeptis duo patres e Tunquino pulsi et ab Ilollau- 
dis m Europam deducti sunt, solo loanne de Oruce remanente, do- 
nec Raymundus Lezoli per Turchiam et Persidem anno 1681 ad pki- 
gas Tunquinenses venit, primus vicarius apostolicus nostrae mis- 



374 Vita et actio ordinis 

sionis renimtiatns 1698 et episcoi^ns consecratus 1702^ "'', Biennio 
post huius obitum loannes de Cruce vicariatum regendum snscepit. 
Anno 1715 ^ patres 6 et lideles 15000, 1737 cliristiani 20000, 1780 
vero 74930^°^ numerabantur. Oonventione cum vicariis apostolicis 
ac cum ceteris religiosis facta, Dominicani curam orientalis Tunqui- 
ni susceperunt, quod decreto s. Oongregationis anno 1757 conliu- 
matum fuit^"^ ^^ tunc indefesse licet inter persecutiones nostri 
labopabant. Si ab anno 1712, in quo ecclesiae 165 destructae sunt, 
ad annum 1725 saeva quaeque cbristianis inferebantur^"'', 1732 per- 
secutione iterata quae nonnisi 1745 cessavit, nova persecutione in- 
ter 1765/74 exorta. Ferocibus perifculis expositi, fidem plures chri- 
stiani negarrunt, aliis plurimis martyrio pro veritate religionis te- 
stantibus^"*. 

Missio Sinensis e fratribus Mexicanis diu desiderata per lusi- 
tanum Oasparem de Oruce tentata est. Qui, postquam in Malacca 
conventum erexerat in Oambodja secessit, indeque fructu non fac- 
to anno 1556 arl Sinenses profectus est. civitates Macaoensem et 
Oantonensem visitans. Oum ei nonnisi per mensem in Oanton sta- 
re liceret, in patriam rediit. Post Sinensia in scriptis tractata, t'- 
lyssipone in curandis peste infectis morte abreptns est^"°. Deinde 
fratres linguae liispanicae primi ex Mexico venientes ad locnm Obu- 
andchow anno 1587 appulerunt, in civitaltem Macaoensem profec- 
turi, quae porta ginarum habebatur. Ibi anno 1587 exstructa ec- 
clesia reginae ss. Rosarii ac fundatio a vice-rege lusitano rata nori 
habita Dominicanis Lusitanis committebatur, qui de missione Si- 
nensi nihil curarunti"^. Dominicani Hispani autem Manilae 1587 
inter alia opera curam et chrastianam et infirmorum coloniae Si- 
nensium satis conspicuae (tunc c. 10.000) praeeuntibus loanne Be- 
navides et loanne Oobo susceperunt ^°^. Ab anno 1589 saepius Si 
nns penetrare studebant. IJt Sinis viciniores essent eorum consllio 
per Hispanos 1626 insula Formosa armis occupata est^^^ Taudem 
Angelus Oocchi (-{-1633) Florentinus (socio eius Thoma delia Ser- 
ra Oalaritano a piratis interfecto) die 2 ianuarii 1632 regionem Fu- 
kiensem ingressus est, missione in Fuan (Fogan) erecta^''", dum liber 
ingressus in Sinas missionariis omnibus 1632 de iure patebat^^^ 
vSuccesserunt loannes de Morales O.P. et Antonius de S. Maria Oa- 
ballero O.F.M., qui mirati de more missionandi lesuitarum rein 
rituum vSinensium Eomae 1643 agitare coeperunt^^^ Dum in Siuis 



Missio Sinensis 375 

cx destriictione idoli per cliristianum qnemdam imprudenter facta 
pfci'secntio cliristianornm ab anno 1634 invaluit, Hispanis etiam inis- 
sionariis Formosa per Hollandos periif ^. Interea missioni Sinen-